Андрей Тихомиров "Тӗрӗк халӑхӗсемпе чӗлхисем"

Тӗрӗк халӑхӗсем Алтай тӑвӗсен районӗнче анлӑ вырӑнта йӗркеленеҫҫӗ, халӑхсен ытти чӗлхеллӗ ушкӑнӗсемпе-монгол, тунгус, маньчжур тата тибето-китай ушкӑнӗсемпе-ҫыхӑнса тӑраҫҫӗ. Тӗрӗк чӗлхисемпе халӑхсене-вӗсене йӑтса ҫӳрекенсене-аталантарнӑ май диалектсемпе чӗлхесем пӗр пек пулса тӑчӗҫ, пӗр енчен – вӗсем пӗрлӗхлӗ пулнине, тепӗр енчен – тӗрӗк чӗлхи арканнине ӑнлантарса паракан уйрӑмлӑхсем-малтан диалектсем, унтан уйрӑм чӗлхесемпе чӗлхесен ушкӑнӗсем пулса тӑчӗҫ.

date_range Год издания :

foundation Издательство :Автор

person Автор :

workspaces ISBN :

child_care Возрастное ограничение : 12

update Дата обновления : 23.04.2023

Т?р?к хал?х?семпе ч?лхисем
Андрей Тихомиров

Т?р?к хал?х?сем Алтай т?в?сен район?нче анл? выр?нта й?ркелене???, хал?хсен ытти ч?лхелл? ушк?н?семпе-монгол, тунгус, маньчжур тата тибето-китай ушк?н?семпе-?ых?нса т?ра???. Т?р?к ч?лхисемпе хал?хсене-в?сене й?тса ??рекенсене-аталантарн? май диалектсемпе ч?лхесем п?р пек пулса т?ч??, п?р енчен – в?сем п?рл?хл? пулнине, теп?р енчен – т?р?к ч?лхи арканнине ?нлантарса паракан уйр?мл?хсем-малтан диалектсем, унтан уйр?м ч?лхесемпе ч?лхесен ушк?н?сем пулса т?ч??.

Андрей Тихомиров

Т?р?к хал?х?семпе ч?лхисем




Т?р?к ч?лхисемпе хал?хсене-в?сене й?тса ??рекенсене-аталантарн? май диалектсемпе ч?лхесем п?р пек пулса т?ч??, п?р енчен – в?сем п?рл?хл? пулнине, теп?р енчен – т?р?к ч?лхи арканнине ?нлантарса паракан уйр?мл?хсем-малтан диалектсем, унтан уйр?м ч?лхесемпе ч?лхесен ушк?н?сем пулса т?ч??. Т?р?к хал?х?сем Алтай т?в?сен район?нче анл? выр?нта й?ркелене???, хал?хсен ытти ч?лхелл? ушк?н?семпе-монгол, тунгус, маньчжур тата тибето-китай ушк?н?семпе-?ых?нса т?ра???. "Алтай" с?мах т?р?ксен "алтын", "ылт?н", монголла "алт"с?мах патне тухать. "Алтан тобчи" е" Алтан товч "("ылт?н т?ме"," ылт?н мачча") XVII ?м?рти монгол летопи??. Алтай м?н авалтанпах полиметалсен, тим?р т?прин, ч?рк?м?л?н, ?ав?н пекех ылт?н?н пуян выр?н?семпе чапа тухн?.

Алтай т?р?к?сем х?йсен й?х?пе т?рл? хал?хсене, ?ав шутра нетюрксен те, п?х?нтарн?. ?ыру ??лку??сем п?лтерн? т?р?х, вла?а тем?н пыс?к?ш выль?х к?т?в?сем, ?аратн? пурл?х тата х?й?н ху?ал?х?нче чурасен пурл?х? пухн? ?ратл? пуянл?х аллинче тытса т?н?. ?ак феодалла-патриархалла п?рлеш? пу??нче каган т?рать. Анчах алтай т?р?к?семпе ?на п?х?нса т?ракан хал?хсен й?х?-й?х?, чылай авалхи общество организаций?, хальхи ?нланура классем й?ркеленсе ?итмен-ха. Государство т?ван й?хсене ху?ал?ха п?р пек аталантарассипе ?ир?п мар п?рлештерни ?е? пулн?.

Пир?н эр?ри I пин ?улл?х Алтай т?р?к?сен историне ытларах археологи тата ?ыру ??лку??сем т?р?х п?ле???. Археологи т?п ??лку??сем-пытару тата унта тупн? япаласем. ?ав в?х?тра ?ынна юланутпа ??реме лашапа тата ут тавраш?семпе п?рле пытарас й?ла сар?лать. Ту Алтай?н айл?м?сенче пыс?ках мар чул т?мескесем чавн?, в?сен ай?нче ??р чавмалли т?ват? к?тесл? ш?т?ксем пулн?. ?ав ш?т?ксене пытарнисене ?ур?м ?ине хун?. Пытарнипе юнашар утне пытарч??. Х?ш-п?р чухне вилт?присене ?иелтен чул ункисемпе к?на палл? тун?. Масар варринче яланах чапл? ?ын вилт?при пулн?, ун тавра х?йпе п?рле пытарн? салтаксемпе чурасен вилт?присем выртн?. Чух?нл?х в?та??р вилт?при пуянл?хне уйр?мах пал?ртса т?рать. ?ак?нпа п?рлех пыс?к т?мескесем те т?л пула???. В?сене пытарни инвентарь пуянл?х?пе тата пытару ритуал?н к?тк?сл?х?пе пал?рса т?рать. Вилт?прине ух? й?пписем чикн? й?н?, тим?р ????, пи?иххисемпе пуян илемлетн? пи?иххисем, авалхи т?р?к ?ыр?в?сем тултарн? к?м?л сав?т-сапа хун?. Стена хы??нче лаша скелеч?сем вырта???. Ун пек т?мескесене Катанда ял? Пат?нчи Алтайра, Туят?ра тата Кузбасри ур юханшыв?нче у?н?.

Выль?х – ч?рл?х ?рчетесси – хальхи Якутин территорине т?р?к ч?лхелл? аслашш?сем-Пир?н ЭР?РИ VI-X-М?Ш в.ХУЛИНЧЕН пу?ласа Ангар?па Лен?на куркансем пур?нн? В?Х?ТРА (Ку В?л Курумчин культури те???) Прибайкальрен нумай в?х?т хушши пын?. Анчах кунта дотюрк ?ыннисем те пулн?. Тим?р ?м?р?н авалхи поселенине Якутскран анатарах р.Ююкэ ?инче тупн?. Якутин ирхи тим?р ?м?р?н х?йне ев?рл? культурине Лен?н анатри С.Мухтуй тавраш?нчи Поселенисемпе Олекминскран тата Сиктяхран ??лерех т?ратн?. Хал?х сунара тата пул? тытма ??рет. Якут хал?х? Лена ?инче т?р?ксен к?нт?рти ч?лхелл? хал?х?сене ??тса янипе й?ркеленн?. К?нт?рти асаттесен юлашки хум? ЯКУТ?Н XIV-XV ?м?рти Лен?на ?е? пырса к?н? тесе шутла???, с?махран, ?ур??р-х?велан???нчи п?лан ?рчетекен Якутсен локальн?й ушк?н?сем нумаях пулмасть в?та??р районсенчен тухн? якутсемпе п?рлешсе кайн?. Якутсен обществ?лла пурн???нче ?ру строй?н юлашкий?сем нумай юлн?, й?хл? тав?ру сыхланса юлн?. Якутсем антропологи т?л?ш?нчен центральн?й ази тата монголоид расин байкаль тип?сем шутланн?. Пур?нмалли, культур?па й?ла уйр?мл?х?сем т?р?х якут?сен локалл? ушк?н?сем – амгино-ленск, вилюйски, олекмин, верхоян, ?ур??р ушк?н?сем-пайлана???. Якутсен ху?ал?х?пе пурл?х культуринче В?та??р Азири выль?х-ч?рл?х ?рчетекенсен культурипе п?решкел енсем ытларах, анчах ?ав?н пекех тайгари ?ур??р элеменч?сем те пур. XVII ?м?рти 20-м?ш ?улта В?СЕНЕ социалл? пурн??па экономика тата культура аталан?вне х?в?ртлатакан Выр?с патшал?х?н составне к?ртн?. ?ав в?х?трах якут хал?х массисем патша чиновник?сене, купцасене тата мам?к тир сутакансене хаярр?н х?с?рлеме пу?лан?.

Феодализм патне чура ху?ал?х строй? урл? пын? ??ршывсемш?н (с?махран, Китайш?н, Индиш?н, Иранш?н – Азире, Италиш?н, Франциш?н, Испаниш?н – Европ?ра) феодализм ?ине ку?ни феодализмла ?ых?нусем ?ине ку?ни ??н? ут?м пулнине тата ?л?к-авал й?ркеленме пу?лан? хал?хсене й?ркелеме пу?ланине п?лтерн?. Феодализм патне авалхи авалхи стройран т?ррем?нех пырса к?н? ??ршывсемш?н (с?махран, Европ?ра – Германиш?н, Англиш?н, Скандинави ??ршыв?семш?н, Россий?ш?н, Чехиш?н, Польш?ш?н, Х?велтух???нче – х?ш-п?р т?р?к й?х?семш?н), й?хсемпе ?ратл? п?рлеш?сем феодализм аталан?в?пе п?рле хал?хсем туса хурасси пу?ланн?. Европ?па Азири ?ратл? ушк?нсемпе п?рлеш?сен (с?махран, монголсемпе т?р?ксен х?ш-п?р й?х?сен) ?ак процесс пу?лам?ш? чылай кая юлса, XI—XIII вв?на к?рет.

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/pages/biblio_book/?art=69174886&lfrom=174836202) на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.

Все книги на сайте предоставены для ознакомления и защищены авторским правом