Ламазан догIа
Хьусайн Шовхалов
Х1ара жайна х1ора бусалба стагна а, йо1на а оьшу жайнан ду. Х1ора х1усамехь хила дезаш жайна ду х1ара. Х1ора бусалба к1антан а, йо1ан а хаа деза Iилма ду кху жайни чохь. Дас-нанас шайн доьзална 1амо деза х1ума ду кху жайни чохь ду.Ламаз дечун хаа дезаш долу коьрта 1илма ду кху чохь. Х1ара жайна ламазан кечам барх жайна ду, кхулла т1аьхьа шоллаг1а жайна а хира ду ламаз муха дан деза хьоьхуш, ламазах хаа деза дериг х1ума шена чохь долуш, Далмукълахь
Ламазан догIа
Хьусайн Шовхалов
© Хьусайн Шовхалов, 2023
ISBN 978-5-0060-9478-9
Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero
ЛАМАЗАН ДОГIА
ДЕШХЬАЛХЕ
БиссмиллахIиррохьманиррохьийм. Хастам бу АллахIана Iаламаш кхиош-кхобуш волчу. АллахIера салават а, салам а хуьлда АллахIан Элчана Мухьаммадна а, цуьнан гергарчарна а, берриге асхьабашна а. Цул тIаьхьа:
Лараме бусалба ваша, йиша! Уггар хьалха Дала вайна т1едиллина декхар – иза Ша цхьаъ вар, Шеца кхин дела воцуш, Мухьаммад Делан лай а, Элча а хиларх тешар ду. Иза коьрта бух бу стеган бусалбаллин. Цул тIаьхьа Iамал ян еза бусалбачу стага. Ткъа бусалбачу стага уггар хьалха ян еза Iамал – ламаз ду. Ислам динан баххьех шолгIа бух бу иза. Iумар бин ХаттIабан кIант IабдуллахIа {Дела реза хуьлда цушинна аьлла}: «Суна хезира АллахIан Элчано {АллахIера салават а, салам а хуьлда цунна} олуш: «Ислам пхеа (бух) тIе доьгIна: «ШахIадат – АллахI воцург кхин дела вац, Мухьаммад Аллах1ан Элча ву. Ламаз дIахоттадар. Закат далар. Хьаж дар. Рамаданан марха (кхабар)» [1].
Цундела, ламаз Ислам динан шолгIа коьрта бух бу. Жимчохь дуьйна Ламаз чIогIа лардан дезаш ду бусалбачу стага. Амма ламаз дале хьалха дуккха а хIуманаш ду ламазна кечам беш кхочушдан дезаш. Ламаз дийриг уьш девзаш вацахь, гIалаташ хир ду, тIаккха цуьнан ламаз нийса хир дац. Цундела и уьш довзар чIогIа коьрте ду бусалбачу стагана.
Х1ора хIуманан шен хьалхе а хуьлу, чаккхе а хуьлу. ХIора хIуманан шен догIа а ду. Ткъа «ламазан догIа» хIун догIа ду хаьий хьуна, лараме ваша, йиша? Иза Делан Элчано {АллахIера салават а, салам а хуьлда цунна} билгалдина вайна. Делан Элчо {АллахIера салават а, салам а хуьлда цунна} аьлла: «Ламазан до'гIа – цIеналла ю, цуьнан дIадехкар – такбир ду, цуьнан чекхдалар – салам далар ду» [2].
Ламаз дале ламазан цIанвелла хила веза бусалба стаг. Ламазна ян еза цIеналла йина хила веза. ЦIеналла ламазан догIа хиларе терра, цу цIеналлин Iилма а довза деза бусалбачу стагана. Шеца цIеналла а йоцуш ламаз дан магийна дац цхьанна а. ЦIеналлина юкъадогIу ламаз дийриг ламаз эцна хилар, лийча тIехь делахь лийчина хилар, нажасах цIена хилар, иштта кхидерг а. Цундела Веза Сийлахьчу Дала ламаз дале хьалха ламаз эца аьлла бусалбачу нахе. Сийлахь Везачу Дала боху Къуръан чохь: {ХIай ийман диллинарш! Шаьш ламазна дIахIуьттуш, шайн яххьаш йила, куьйгаш а дила голашка кхаччалц, шайн коьртах (хица тIадийна шина куьйган пIелгаш) хьакха, когаш била хьорканашка кхаччалц}.
Кху аятехь Веза Сийлахьчу Дала билгалдо бусалба стаг ламазна дIахIоттале ламаз эцна хила везаш хилар, ламаз муха эца деза а. Ткъа Делан Элчано {АллахIера салават а, салам а хуьлда цунна} ламаз оьцуш лело деза хIуманаш а билгалдина кху аятехь хьахийна доцу.
Лараме сан ваша, йиша! Ламаз эца а, дегIах хи кхарза а хи оьший? Муьлха хи мега, муьлханиг ца мега хаа оьший? Хи схьаэца а, чу дотта а пхегIа оьший? Муьлха пхегIа лело мега ламаз оьцуш хаа оьший? Ламаз эцале хьалха цIано муха ян еза хаа дезий? Ламаз дан лууг нажасах цIена хила везий, ткъа нажас хIун ю хаа ца деза? Бага цIанъян езий, и стенца цIанйо хаа дезий? ТIаккха сивак хIун ю хаа дезий? Адамана шен дегIа тIера чо баккха, мIара яккха, кхийолу меженаш а цIена хуьлуьйту хIуманаш хаа дезий? Ламаз муха эца деза, цуьнан фарзаш, суннаташ хаа дезий? Ламаз карара долу а, ца долу а бахьанаш хаа дезий? Муьлхачу хIуман ламаз карахь хила деза, муьлхачу хIуман ламаз карахь хила ца деза хаа дези? Зудчунна ша ламазна юкъараяьлча шена хьарам дерг а, мегаш дерг а хаа дезий? Ша ламазна юкъараяларца доьзна дерг хаа дезий цунна? Зудчо доьзал вича шена хьолехь хьарам дерг а, мегаш дерг а хаа дезий цунна? Фарз лийчарш, суннат лийчарш довза дезий? Лийчаран фарз а, суннат а хаа дезий? Хи ца хилча, тема дарх лаьцна довза дезий? Маьхьсешна тIе масхьу муха дан деза хаа дезий? Кхин а дуккха а хIуманаш хаа деза цунна.
Ахь эр ду: «Дера деза иза дерриг довза». Иза бакъ ду. Иза а, кхин дуккаха а х1ума девзар ду хьуна кху жайни т1ехь Дала мукъ лахь. Х1орш дерриш ц1еналлина юкъадог1ш ду. Цундела ду иза «ламазан дог1а», х1унда аьлча, ламаз дан лууш верг ша хила веззачу ц1еналлехь вацахь, цуьнан ламаз нийса ма ца хуьлу. Цундела ду х1ара 1илма бусалба вешина а, йишина а ч1ог1а коьрте.
Амма ц1еналлин 1илма девзаш воцучуьнгара дуккха г1алаташ хуьлу, ламазан эшам хир болуш я ламаз хира а доцуш, нагахь санна цо иза нийсачу ц1еналлица дина дацахь. Цундела ду х1ара ц1еналлийн дакъа вайна ч1ог1а коьрте.
Ц1еналлин хьокъехь дуккха а г1алаташ дуьйлу адамера. Иза царна х1ара 1илма ца довзара ду. Шайн лаамца ца дуьйлуьйту цара и г1алаташ, шайна ца хаарна дуьйлу, делахь а шайна оьшург 1амадар т1ера ца долу царна. Я хуучуьнга хаьттина а, я хьехаме ладоьг1на а, я жайна дешна а 1амадар т1ехь ду царна. Цундела, уггаре хьалха х1ара жайна яздар бахьан, вайга вешан ламазца дерг нийса хилийтархьам яздина. Вайгара лега г1алаташ аш д1адахархьам. Лекха-Сийлахь волу Дела вайна реза хилийтархьам. Х1ара жайна яздар бахьна, сайна гара нахаца дукха г1алаташ церан ламаз эцарца, ламаз дарца, царна дуккху х1ума ца хаарца царна хаадезачух.
Цундела, лараме ваша, йиша! Лерина дешалахь х1ара жайна, кхета г1ерташ, х1окхо дуьйцург хьайца хилийта г1ерташ. Амма хьо ца кхеттарг, я хьан кхолделла хаттар хьоьга хаттийта, кху жайни т1ехь соьгара даьлла г1алат суна довзийта хьуна сайн номер а юьту аса жайнан чаккхенгахь. Дела реза хийла массарна!
Вайн махкахь даьржина 1илман мазх1аба Имам Шафи1ий мазх1аб ду. Иза суннат мазх1аб ду. Цуьнца 1амал яр т1ехь ду вайн къам б1ешерашкахь. Цундела, х1ара жайна Имам Шафи1ий 1илманца, цуьнан мазх1абица яз дина ду.
Ц1аналлах лаьцна дериге х1ума чу лоцуш яз дина дац аса х1ара жайна, т1аккха дукха доккха хира дара х1ара. Делахьаъ, х1ара жайна язъдеш сан коьрта 1алашо яра вайнех стагна а, зудчунна а ц1аналлах лаьцна уггаре коьрта х1ума довзийтар, т1къа иза кху жайнахь кхачам болуш хьахийна ду, бусалба стагна дукхахьолехь кхунаха кхачам хира болуш.
Х1ара жайна Имам Шафи1ий {Дала къинхетам бойла цунах} мазх1абехь шена ламаз 1ама да а, кхечунна хьеха а мегаш яз дина ду.
Шовхал Сайд-Селиман к1ант Хьусайн.
2 Сафар 1445 х1ижри.
24.08.2023. {08:27}
[1] – (Бухарий, Муслим). [2] – (Тирмизий 238. Ибн Мажах1 276).
[3] -Ламазна кечлуш. [4] -Сурат «Аль-маидат», аят: 5.
ХЬАЛХАРА ДАКЪА
МУХЬАММАД-ПАЙХАМАРАН ВАХАРАН ТЕРАХЬЕХ ДОЦЦА:
Мухьаммад вина Маккахь Оршот[1 - – Понедельник.] дийнахь, 22-чу апрелехь, 571-чу шарахь, иза нисло раби1ул-аввал бетта, 12-чу дийнахь. Цуьнан нана Аминат хилла, да 1абдуллах1 хилла. 1абдуллах1а шен 18 шо долуш Аминат ялийна. Ялийна ши бут хан яьлча 1абдуллах1, Шема мехалла[2 - – Йохкар-эцар (Торговля).] вахана ц1а вог1уш Мединехь кхелхина, цигахь д1авоьллина, Мухьаммад дуьненчу валале.
Пайхамаран нана цуьнан барх1 шо кхаьчча д1акхелхина, иза а Мединатана герга Абва?ъ ц1е йолча юьртахь д1айоьллина ю.
Пайхамар винчу буса яккхий билгаллонаш хилла. Царех ю цу буьйсанна Макка т1ехь кхетта хилла дуккха а седарчий. Оцу билгаллонех ду цу буьйсана жуьгтийн 1еламстага аьлларг: «Тховса жуьгтийн сийлалла Х1а?шиман некъех даьллачу берана д1аели, иза т1аьххьара пайхамар ву.»
Шен заманахь Мухьаммад нахалахь уггаре г1иллакхе а, вочух ч1ог1а ларлуш а, оьздангаллех вуьззина а, лулахошца а, гергарчаьрца а к1еда-мерза а, харц дош ца олуш а, тешаме а хилла.
«Амийн» аьлла ц1е яхана а хилла цуьнан нахалахь, т1къа иза «тешаме» бохург ду, 1аьрбийн маттара вайн матте даьккхича. Цуьнан 40 шо кхаьчча, дуьххьара Аллаха1ан хаам беана цуьнга. Т1аккха 23 шарахь Аллах1а Джабраил-малик шега доссийна Къуръан д1аязъдайтина.
53 шо кхаьчча, 622-чу шарахь, июнь бетта 28-чу дийнахь, вайн терахьца раби1ул-аввал бетта 1-г1а де, иза еарин де а хилла, Мухьаммад (Делера салават а, салам а хуьлда цунна) Маккара хижрат дина. Цо хижрат динчу ханна т1ера ду бусулба нехан терахь.
Пайхамар (Делера салават а, салам а хуьлда цунна) кхелхина оршот дийнахь раби1ул-аввал бетта 13-г1а де долуш, 11-чу шарахь, (633-чу шеран 8-г1а июнь). Дуьненчохь цо яьккхина хан бетта шерашца[3 - – Лунный календарь.] 63 шой 3 дей ду, малха шерашца[4 - – Солнечный календарь.] 61 шой 84 дей ду.
АЛЛАХ1 ЦХЬАЪ ВАРАН ДОШ
«Ашх1аду ал-ла? ила?х1а иллалло?х1у вахьдах1у ла? шарийка лах1у, лах1ул-мулку ва лах1ул-хьамду, юхьйи? ва юмийту, ва х1ува хьайюн ла? яму?ту, биядих1ил хойру ва х1ува 1ала? кулли шай-ин къодийр»
Маь1на: Шеца накъост воцуш, Ша цхьаъ бен воцуш, Аллах1 ц1е йолу цхьаъ бен дела ца хиларна оьшалла до ас. Х1ума дуьйш-дендеш, беригге хастам а, паччахьалла а Цуьнгахь ду. Иза ц1къа а лийра воцуш дийна а ву. Деригге дика Цуьнан карахь ду, массо а х1уманна т1ехь ницкъ кхочуш ву Иза.
ИЙМАН Ц1АНДО ДОШ
«Алло?х1умма инни? а1у?зу бика мин-ан-ушрика бика шайъан ва ана а1ламу, ва астаг1фирука лима? ла? а1ламу, иннака 1алла?мул г1ую?б»
Маь1на: Я Аллах1, Хьоьца ларло со, сайна хууш ас Хьоьца накъост варах. Сайна ца хууш долчунна а Хьоьга гечдар доьху ас. Боккъал а Хьо ву-кх Аллах1, къайленаш хууш.
КЪИНОШНА ГЕЧДАР ДЕХАР
Гечдар доьху ас Аллах1е, гечдар доьху ас Аллах1е, гечдар доьху ас Аллах1е, гучахь-къайлахь, хууш-ца хууш ас мел динчу къинна. Сайна хууш-ца хууш ас динчу къинна дохко ваьлла со. Сайгара мел яьллачу ледарлонна дохковаьлла со, кхин юха ца дан т1елаьцна, гечдар доьху ас Везачу Аллах1е. Боккъал а Хьо ву-кх, Аллах1, къайленаш хууш.
ТЕШАРАН ДОШ
Со теша: Аллах1ах, Цуьнан маликех, Цо диссийначу жайнех, элчанех, къематдийнах, кхелах, вон а, дика а кхел лекха волчу Аллах1ан хиларх, кхелхинчул т1аьхьа г1овторриг хиларах а.
АЛЛАХ1АНА Г1УЛЛАКХ ДАРАН ПАЙДА
