QIRMIZI il? SELFI
Vahid M?mm?dli
Amerikanin taninmis kitab redaktorlarindan biri, Hollivudun senari yazari Devid Ferris Vahid M?mm?dlinin “Qirmizi il? selfi” ?s?ri bar?d? yazdigi r?yd? bildirir ki, bu kitab az s?zl? ?ox m?na k?sb etm?yi, bir deyil, bir ne?? hekay?ti n?ql etm?yi bacarir, insanla heyvanlar arasindaki f?rqlilikl?ri, Bakinin r?ngar?ngliliyini g?st?rm?kl? h?m ?lk?sini tanidir, h?m d? d?nyaya sevdirir… G?ncl?r v? usaqlar ???n maraqli olmaqla yanasi, yasli n?sli d? d?s?nd?r?r…
Vahid M?mm?dli
QIRMIZI il? SELFI
Bizim k??? Bakinin k?hn? m?h?ll?l?rind?n birind? yerl?sir. Bakinin I??ri s?h?ri, Qiz qalasi, d?nizk?nari bulvari kimi bizim m?h?ll?nin d? ?z koloriti var. Burada yasayanlarin ?oxu vaxtil? ?lk?nin b?t?n regionlarindan xosb?xtlik dalinca paytaxta k???nl?rin n?v?-n?tic?l?ridir. Onlarin arasinda m?xt?lif pes? sahibl?ri, varlisi, kasibi var v? bu m?h?ll?ni ?zl?rin? m?sk?n se?misl?r.
M?n usaqligimdan bu insanlarin ??hr?sind? t?b?ss?m g?rm?s?m… B?lk? d? xosb?xtlik dalinca vaxtil? Bakiya k??m?s babalarinin ruhlari sad olsun dey? onlar daim g?l?ms?yirl?r…
S?h?r k?narinda yerl?sm?sin? baxmayaraq m?h?ll?mizin d? ?z milyon?ular k???si, m?rk?zi xatirladan orta m?h?ll? v? yeni tikil?n g?yd?l?nl?rl? ?hat? olunmus k?nar m?h?ll?si var… K???miz orta m?h?ll?d?dir, arxasi milyon?ular m?h?ll?sin? dir?nir. ?slind? o m?h?ll?d? yasayanlarin h?qiq?t?n d? milyon?u olduqlarini he? kim bilmir. Sad?c? h?min m?h?ll?d? tikil?n villalar bir-birind?n g?z?l v? yarasiqli olduqlarindan, hami o k???ni «milyon?ular m?h?ll?si» adlandirir.
Bizim m?h?ll? usaqlarinin bir c?h?ti onlari dig?rl?rind?n f?rql?ndirir. K???mizd?ki usaqlar bir-birl?ri il? yas f?rql?rin? g?r? deyil, ?z maraq dair?l?rin? g?r? otur-dur edirl?r. Y?ni, qusbazlar, itbazlar, ekzotik baliq saxlayanlar, at h?v?skarlari, pisik azarkesl?ri, dovsan, tisbaga, d?niz si?ani saxlayanlar…
D?zd?r bu qruplarin i??risind? eyni zamanda futbol, avtomobil, geyim, musiqi azarkesl?ri ?st?nl?k t?skil ets? d? m?h?ll? adamlarinin heyvanlara olan sevgisi bir basqadir.
M?n m?h?ll?d?ki azarkesl?r qrupunun h?l?lik he? birind? q?ti q?rar tuta bilm?misdim. Bunun da bir s?b?bi vardi… M?nim kitablara olan sevgim…
B?z?n sevdiyim bir kitabi kitabxanadan g?t?r?b ev? qayitdiqda m?h?ll? usaqlarinin yaninda ayaq saxlayib g?r?s?r, kimins? itin?, pisiyin?, g?y?r?inin? baxirdim. Bu heyvanlara baxa-baxa, h?min heyvanlarin azarkesl?ri il? s?hb?t ed?-ed? kitab oxumaq m?mk?n olmadigindan, onlarin yaninda q?rar tuta bilmirdim, kitab oxumaga t?l?sirdim…
Qonsumuz S?rvaz m?nim sinif yoldasimdir. H?r ikimiz 9”a” sinfind?yik. S?rvaz v? qardaslari d?y?sk?n xoruz n?vl?ri saxlayan qrupdadirlar. Qapibir qonsumuz olduqlarindan v? xoruz saxlayanlar onlarin h?y?tinin qarsisinda toplasdiqlarindan m?n bu qrupun ?zvl?ri il? daha ?ox t?masda olurdum.
S?rvaz h?m d? m?nim dostumdur. Onlarin b?y?k toyuq hinl?ri var. Saxladiqlari xoruzlar ?ox aqressiv olduqlarindan onlarin hind?n bayira ?ixmalarina imkan vermirl?r. K???d?, evl?rinin qarsisinda xoruz d?y?sd?r?rk?n s?s-k?y oldugundan, b?z?n xoslamadiqlari insanlara h?cum etdikl?rind?n ?sas isi sikay?t ?riz?l?ri yazmaq olan qonsumuz ?appa Ismixan sah? m?v?kkilin? x?b?r verirdi… Sah? m?v?kkili S?rvazin qrupunda olan xoruzbazlara sonuncu d?f? x?b?rdarliq etdiyind?n, onlar xoruz d?y?sl?rini h?r d?f? Baki k?ndl?rind?n birind? ke?irir, m?h?ll?d? is? S?rvazgilin hininin ?n?nd? toplasib, s?ssiz, xisin-xisin s?hb?t etm?kl? kifay?tl?nirdil?r.
Asagi sinifl?rd? m?n akvarium baliqlarinin azarkesi olan Nuru il? arxada, k?ncd?ki partada ?yl?sirdim. Amma Nuru b?t?n d?rsl?r boyu ekzotik baliqlardan agiz dolusu o q?d?r danisirdi ki, o da, m?n d? d?rsl?r? qulaq asa bilmirdik. O ?zd?n d? sinif r?hb?rimiz Musa m??llim m?ni ?n partalarin birind? S?nub?r adli qizla yanasi oturtdu.
S?nub?r birinci sinifd?n m?nim xosuma g?lirdi. D?z?n? deyim ki, ona vurulmusdum. B?lk? d? b?t?n m?kt?b oglanlari onu gizli sevirdil?r…
S?nub?r ?ox g?z?l idi. ?ox da yarasiqli, bahali paltarlar geyinirdi. Birinci sinifd?n indiy? q?d?r onu s?xsi s?r?c? m?kt?b? g?tirib aparir, basi qirxiq, idman b?d?nli yasli s?r?c? h?m d? onun cang?d?ni rolunu oynayirdi.
M?n S?nub?ri g?rd?y?m g?nd?n, b?y?y?nd? onunla nec? evl?n?c?yim, ail? qurub d?nyani g?z?c?yim bar?d? x?yallar qursam da S?nub?r n? m?n?, n? d? dig?r oglanlara he? vaxt fikir verm?zdi.
Musa m?illim m?ni onun yaninda otuzduranda ?ox sevins?m d?, ?slind? bundan sonra m?nim k?d?rli g?nl?rim baslamisdi. ??nki S?nub?r m?niml? ?ox az danisirdi. Onunla salam sagoldan basqa aramizda he? bir ?nsiyy?t yox idi. Onun d?ft?rl?rinin ?z?rind? xarici kino ulduzlarinin, modell?rin s?kill?rini g?r?nd? ?ox ?z?l?r, qisqancliq m?ni d?li edirdi… M?n he? n? ed? bilmirdim. S?nub?r m?n? yaxinliq vermirdi…
Arxa m?h?ll?d? yasayan Aydin tez-tez m?kt?bin qarsisindaki k???d? ?z motosikletini uguldadanda sinif qizlari p?nc?r?nin qarsisina toplasirdilar… Onun motosikleti deyil?nl?r? g?r? Bakida ?n bahalilardan idi. Aydin bahali d?ri g?d?k??, cins salvar, qara d?bilq? geyinib ?z?n? qizlara g?st?r?nd? hami xisinlasirdiki Aydin m?kt?bin qarsisina S?nub?r ???n g?lir.
M?nims? ?lacim yalniz x?yallarimin qanadlarinda kitab oxumaq idi. ??nki, S?nub?r? qovusmaq ???n s?brl? yaxsi t?hsil almali, h?m d? kitabxanada S?nub?r? olan qisqancligimi, h?sr?timi bir q?d?r i?imd? bogmaliydim.
M?nim h?r zaman kitab oxumagim valideynl?rimi sevindirs? d?, h?m d? narahat edirdi. Atam kitablarla h?ddind?n artiq vaxt ke?irm?yimd?n ?ndis?l?nib, m?ni m?cburi ?zg???l?k m?kt?bin? d? yazdirmisdi.
?vv?ll?r ?zg???l?y? h?v?ssiz gets?m d? sonradan bu m?nim o q?d?r xosuma g?ldi ki, m?n g?n?-g?nd?n daha artiq h?v?s g?st?rirdim. Artiq ?z?l?l?rim daha da m?hk?ml?nir, g?r?n?sl? s?kil alirdi.
M?kt?b qizlarinin da m?n? maraqla baxdiqlarini hiss edirdim. Birc? S?nub?rd?n basqa…
?zg???l?kd? n? vaxtsa olimpiya ?empionu olsam m?n ?z?m? ?n bahali “Harley Davidson” alacam. O vaxta kimi motosiklet Aydin S?nub?ri m?nim ?limd?n almasa onu motosikletim? mindirib b?t?n Bakini g?zdir?c?m…
Bel ?antama ?zg???l?k sortumu, rezin papaq v? t?miz d?smal qoyub agzini bagladim. Tezlikl? yeniyetm?l?r arasinda Baki ?empionati olacaq. Odur ki, h?r g?n m?sq? getm?liy?m.
Pill?k?nl?rl? h?y?timiz? en?nd? bizd?n bir ne?? ev aralida yasayan qonsumuz C?f?ri evl?rinin daminda g?rd?m. C?f?r m?ni g?r?n kimi yerind? atilib d?sd?, sol ?lind? tutdugu g?y?r?ini g?st?rib, sag ?liyl? m?ni yanina ?agirdi. C?f?r qusbazdir. Evinin daminda taxta qusxanada g?y?r?in saxlayir. H?m d? repi sevir. Onu rep al?mind? Cem adiyla taniyirlar. Repl?rin? b?t?n Baki g?ncl?ri qulaq asir. G?n?n ?ox hiss?sini damda g?y?r?inl?ri il? ke?irdiyind?n Cem yuxaridan m?h?ll?nin dem?k olar ki, h?r t?r?fini g?r?r. H?m d? m?h?ll? sakinl?ri haqqinda h?r seyi bilir.
Cem damdan,-qapi a?iqdir, qalx yuxari,-dedi. H?y?t qapisindan ke?ib, qusbaz rep?inin evl?rinin arxasindaki d?mir pill?k?nl?rl? onun yanina qalxdim.
–G?l, xos g?ldin. Bu qara k?killini g?r?rs?n, ?illi onu endirdi… ?zg? qusudur. Tovlayib g?tirib, ha-ha-ha-ha -Cemin u?maga qanadi yox idi.
Yerind? d?vr? vurub rep dem?y? basladi:
?illi qusum qanadli
b?t?n m?hl?d? adli
kims? ona ?atammaz
?zg? qusunu “atdi”
?illi, ?illi, ?illidir
dil??yi var dillidir
?illi ?r?kli qusdur
biz? g?r?kli qusdur
g?ls?n bizim m?hl?y?
dinc dayan, sakit otur
?illi, ?illi, ?illidir
dil??yi var dillidir…
Asagidan, qonsu h?y?td?n boguq s?s g?ldi:
– Quslara azadliq… – Bu qonsumuz ?appa Ismixanin s?si idi.
Cem oxudugu repi yarim?iq k?sib, ?z?n? tursutdu:
–Yen? g?ldi d? buuuuu……
Qonsulardan esitmisdim ki, ?appa Ismixan heyvanlarin h?quqlarini m?dafi? ed?n c?miyy?t yaradib. Qabaqlar hansisa qazetin m?xbiri isl?yirmis. Indi saytlarla ?m?kdasliq edir. Balaca iti var. Itinin adi ?appadir. Ismixan cavanliqdan i?kiy? meylli oldugundan vaxtil? i?ki alud??il?rinin ?n sevimli q?d?hl?ri olan, yani dilikli “?appa” st?kanin xatir?sin? itinin d? adini ?appa qoymusdu.
Ismixan ?vv?lki v?rdisin? sadiq qalaraq h?r g?n ?appani g?zintiy? ?ixaranda ?z?nd?n asili olmayaraq m?h?ll?nin gir?c?yind?ki «y?zxana»ya bas ??kirdi.
M?h?ll?d? mastif, qafqaz ov?arkasi, alaboy saxlayanlardan b?zil?ri it d?y?sd?rm?y? d? gedirdil?r. Amma b?t?n bunlari onlar hamisi Ismixandan gizlin saxlamaga ?alisirdilar. Yoxsa Ismixan ?lk?d? ad ?ixarmis qalmaqalli saytlarin birinin adini ??k?r?k, statdank?nar m?xbiri oldugu h?min saytla h?r k?si t?hdid edirdi…
Ismixanin h?y?ti Cemgilin h?y?tind?n ovuc i?i kimi g?r?n?rd?. O uzun ??n?sini yuxari qaldirib Cem? s?sl?ndi:
–Eheyy, ayda g?z?n, x?b?rin var x?b?rd?n?
Cem Ismixani esitmirmis kimi ?z quslarina baxirdi.
–Deyirl?r, milyonerl?r m?h?ll?sind? bir ov tulasi peyda olub, camaatin toyuq c?c?sin? aman vermir. Burax o quslari azadliga.Yoxsa o tula bizim k???y? d? dadanacaq…
Cem ?s?bl?sdi:
–G?r?rs?n bu ?bl?hi. Guya heyvanlarin azadligi ugrunda m?bariz? aparir. Amma y?z qram s?z, yer ?z?n?n b?t?n heyvanlarini satar…
Ismixanin s?rxos oldugu s?sind?n b?lli idi:
–G?y?r?inl?r? azadliq,-bu d?f? daha var g?c? il? qisqirdi.
Ismixanin iti ?appa da sahibin? qosulub ?z? yuxari h?r?rd?.
Cem qusxanadan bir ne?? g?y?r?in yumurtasi g?t?r?b, polietilen paket? qoydu. K?ndirl? h?min paketi Ismixanin h?y?tin? salladi:
–Verm?s?m bu s?sini k?sm?y?c?k…
M?n asagi baxdim. Ismixan h?y?td? yox idi. Yumurtalari da g?t?r?b getmisdi…
Ismixanin getdiyini g?r?n Cemin kefi k?k?ldi.Yerind? d?vr? vurub repin? davam edirdi:
?illi, ?illi, ?illidir
dil??yi var dillidir…
Cem oxuyub qurtaran kimi m?n sorusdum:
–G?r?s?n Ismixan niy? t?k yasayir?
–Ismixanin ?ox m?layim bir arvadi vardi… O b?t?n g?n? ?yyas dostlarini da basina yigib g?rd?y?n bu h?y?td? vururdular. Xanik d? onlarin arasinda imis. Xanoglani deyir?m. Bizd?n bes on ev aralida yasayir. M?h?ll?nin basinda. Ismixan Xaniki s?rl?yir ki, arvadima s?z atirsan. Xanik d?zm?yib Ismixani o ki var ?irpir. Sonra da Xanik t?rm?y? d?s?r, Ismixan is? x?st?xanaya. Arvadi is? bas g?t?r?b gedir… O g?nd?n it saxlayir Ismixan. O ?z arvadina da sahib ?ixa bilm?di. Insan ki, i?ki d?sk?n? oldu yaxinlarini itirir…M?nim ?appaya yazigim g?lir, Ismixan dilsiz agizsiz heyvani da ?z? kimi riyakar ?yr?dib…
M?n saatima baxdim. M?sq? gecikm?m?liydim. Ceml? sagollasdim. D?mir pill?l?rl? yer? en?r?k k???y? ?ixib, m?sq? yollandim.
Dayanacaga ?atanda bir motosiklet uguldayib tormoz verdi. Geyimind?n v? motosikletind?n qarsimi k?s?nin arxa m?h?ll?d?n Aydin oldugu y?qin idi. Amma o, qara d?bilq?ni basindan ?ixarmadan dill?ndi:
–S?nub?rl? bir partada oturan oqlan s?ns?n?
–Nec? b?y?m?
–He?, s?n usaqsan sevgi n?dir bilm?rs?n. Amma m?n? k?m?k etm?lis?n.
–Nec? k?m?k edim s?n??-dey? x?b?r aldim.
Motosiklet Aydin cibind?n bir z?rf ?ixardib m?n? uzatdi:
–Bunu S?nub?r? ?atdirmaq lazimdir, qardasimsan, amma a?mayasan .
Aydin sonra ?lini salvarinin yan cibin? salib, bir topa pul ?ixararaq on manat g?t?r?b m?n? uzatdi:
–Al g?t?r, bu da s?nin olsun.
M?n Aydinin ?lini it?l?yib ,-lazim deyil, ?z?n??n saxla- dedim.
Bu d?f? Aydin yenid?n z?rfi m?n? uzadanda, m?n ona,– po?talyonam s?nin??n? – deyib yoluma davam etdim.
D?zd?r Aydinin ?z?nd?n z?hl?m gets? d? motosikletind?n ?ox xosum g?lirdi. O motosikleti firlayib arxamca g?ldi, m?nim b?rab?rimd? saxlayib, -dem?k m?n? k?m?k etm?k ist?mirs?n,-dedi.
–Eliy?r?m, bir s?rtl?.
