Казка становiцца быллю
Андрей Тихомиров
Казка-гэта гiстарычна склалася yстойлiвае мастацкае эпiчнае твор фальклорнай прозы незвычайнага, а часам i глыбока фантастычнага зместу, якое апавядае пра падзеi, нярэдка вельмi аддаленых i таму моцна скажоных y працэсе вуснай перадачы. У казках выяyляецца мастацкае yвасабленне iмкненняy i надзей людзей працы, iх патаемныя думы аб iмпрэзе над сiламi прыроды, аб абнаyленнi жыцця, аб пераyтварэннi свету y лепшы бок не для некаторых «абраных», а для yсiх. Сучасныя навуковыя даследаваннi пацвярджаюць раней выказаныя iдэi, якiя тлумачаць розныя «цуды», у дадзеным выпадку iснаванне «падводнага царства».
Андрей Тихомиров
Казка становiцца быллю
"Падводнае царства
"
Сучасныя навуковыя даследаваннi пацвярджаюць раней выказаныя iдэi, якiя тлумачаць розныя «цуды», у дадзеным выпадку iснаванне «падводнага царства».
» Расiйская Газета " паведамляе пра тое, што y Мексiцы падводныя археолагi з Нацыянальнага iнстытута антрапалогii i гiсторыi (INAH) выявiлi старажытны Сенат майя, усярэдзiне якога знайшлося yнiкальнае каноэ. Аналiз гэтай i iншых знаходак паказаy, што даследчыкам удалося знайсцi тое, што майя лiчылi уваходам у замагiльны свет. Кароткi справаздачу аб даследаваннi, прадстаyленым у рамках 12-га Мiжнароднага кангрэса майянистов, апублiкаваны на сайце INAH. Паведамляецца, што само каноэ было выяyлена падводнымi археолагамi яшчэ два гады таму. З тых часоy яно праходзiла аналiз у лабараторыях Мексiкi i за мяжой. Спецыялiсты прыйшлi да высновы, што каноэ выкарыстоyвалася толькi y рытуальных мэтах. Хоць яно выраблена y традыцыях майя, гэтая лодка не магла трымацца на вадзе, бо мела вельмi цяжкiя нос i карму. Такiм чынам, яна была створана y сiмвалiчных мэтах, для дары багам. Больш за тое, вакол каноэ былi выяyленыя 38 шкiлетаy, у тым лiку плюсневая костка чалавека, ступня дарослай жанчыны, а таксама косткi браняносца, сабакi, iндычкi i арла. Усе знаходкi былi зробленыя пры апусканнi археолагаy у затоплены Сенат Сан-Андрэс, размешчаны пад аднайменным археалагiчным помнiкам. Сенот-гэта форма карстового рэльефу, натуральны правал, адукаваны пры абвальваннi зводу вапняковай пячоры, у якой працякаюць падземныя воды. Народы майя лiчылi сеноты святымi месцамi. Гарады звычайна будавалiся вакол такiх аб'ектаy. Для майя гэта былi i крынiцы вады, i сакральныя месцы для ахвярапрынашэнняy. Акрамя таго, легенды абвяшчалi, што сеноты з'яyляюцца парталамi y замагiльны свет. Майя верылi, што yнутры гэтых натуральных структур знаходзяцца yваходы y падземны свет, па якiм блукаюць i багi, i душы памерлых людзей. Вядома, што y шэрагу гарадоy майя будавалi пад галоyнымi храмамi штучныя падзямелля, якiя iмiтуюць сапраyдныя сеноты. У дадзеным выпадку пасля двухгадовага даследавання археолагi прыйшлi да высновы аб тым, што сенот Сан-Андрэс у вераваннях майя дакладна лiчыyся уваходам у замагiльны свет. І галоyным доказам гэтага яны называюць ахвярнае каноэ. Дарэчы, яго даyжыня складала 2,15 метра, шырыня – 45 сантыметраy, а вышыня – 36,5 сантыметра. Па словах археолага Хесуса Гальегоса, перавага костак браняносца i наяyнасць плюсневых костак чалавека наводзяць экспертаy на думку аб рытуальным выкарыстаннi каноэ i яго размяшчэннi y пячоры да таго, як яна была затопленая. Вядомыя здольнасцi браняносца плаваць i нават хадзiць па дне, надоyга затрымлiваючы дыханне, былi намёкам на тое, што гэта жывёла без праблем магло yвайсцi y падземны свет. Гэта адпавядае yяyленням майя аб затопленых пячорах, як пра парталах y касмаганiчнае прастору. Дарэчы, першапачаткова археолагi лiчылi, што знаходкi адносяцца да позняга класiчнага перыяду (830-950 гг. н.э.), якiм датуюцца практычна yсе прадметы y сеноце Сан-Андрэс. Але радыёвуглероднае датаванне драyнiны каноэ паказала, што арганiчны матэрыял датуецца XVI стагоддзем.
З кнiгi Цiхамiрава А. Е. i Цiхамiравай м. а., навука аб казках-2. "Ridero", Екацерынбург, 2021
Казка з навуковымi каментарамi. Навуковыя каментары y дужках.
Марскi цар i Васiлiса Прамудрая
За трыдзевяць зямель, у трыдзесятым дзяржаве жыy-быy цар з царыцаю; дзяцей у iх не было. (За трыдзевяць зямель – у старажытным рахунку па дзявяткi: трыдзевяць-дваццаць сем, трыдзесяць – трыццаць, гэтак жа i двунадзесятыя Святы – 12 галоyных праваслаyных святаy па старадаyнiм рускай рахунку, параyнайце з нямецкiмi лiчэбнiкамi, якiя чытаюцца з апошняй лiчбы). Паехаy цар па чужых землях, па далёкiх баках; доyгi час дадому не бываy; на тую пару нарадзiла яму царыца сына, Івава-царэвiча, а цар пра тое i не ведае.
Стаy ён трымаць шлях у сваю дзяржаву, стаy пад'язджаць да сваёй зямлi, а дзень-то быy гарачы-гарачы, Сонца так i пекла! І напала на яго смага вялiкая; што нi даць, толькi б вады выпiць! Агледзеyся вакол i бачыць непадалёк вялiкае возера; пад'ехаy да возера, слёз з каня, прылёг на жывот i давай глынаць сцюдзёную ваду. П'е i не чуе бяды; а цар марскi yхапiy яго за бараду. (Цар марскi-гэта, хутчэй за yсё, правадыр або жрэц, якi ахоyвае свае yладаннi).
– Пусцi! – просiць цар.
– Не пушчу, не смей пiць без майго ведама! (Гавораць на адной мове).
– Якi хочаш вазьмi водкуп – толькi адпусцi!
– Давай тое, чаго дома не ведаеш.
Цар падумаy-падумаy-чаго ён дома не ведае? Здаецца, усё ведае, усё яму вядома, – i пагадзiyся. Паспрабаваy-бараду нiхто не трымае; yстаy з зямлi, сеy на каня i паехаy дадому.
Вось прыязджае дадому, царыца сустракае яго з царэвiчам, такая радасная; а ён як даведаyся пра сваё мiлае дзецiшча, так i залiyся горкiмi слязьмi. Распавёy царыцы, як i што з iм было, паплакалi разам, ды бо рабiць-то няма чаго, слязьмi справы не паправiш.
Сталi яны жыць па-старому; а царэвiч расце сабе ды расце, нiбы цеста на рошчыне – не па днях, а па гадзiнах, i вырас вялiкi.
"Колькi нi трымаць пры сабе, – думае цар, – а аддаваць трэба: справа немiнучая!"Узяy Івана-царэвiча за руку, прывёy проста да возера.
– Пашукай тут, – кажа, – мой пярсцёнак; я незнарок учора выпусцiy.
Пакiнуy аднаго царэвiча, а сам павярнуy дадому. Стаy царэвiч шукаць пярсцёнак, iдзе па беразе, i трапляецца яму насустрач бабулька.
– Куды iдзеш, Іван-царэвiч?
– Адвяжыся, не дакучай, старая ведзьма! І без цябе прыкра. (Ведзьма – ад» ведаць " – ведаць, параyнайце – Веды – з санскрыту даслоyна – святое веданне. Па забабонным паданнях, узыходзячым да паганства, жанчына-вядзьмарка, якая, дзякуючы таемным сувязях з «нячыстай сiлай», нiбыта здольная прычыняць няшчасцi людзям, шкодзiць жывёлам. Па народных павер'ях, ведзьма служыць д'яблу. У сярэднявеччы царкоyная iнквiзiцыя пераследвала i публiчна вынiшчала жанчын, якiя падазраюцца y вядзьмарстве).
– Ну, заставайся з Богам!
І пайшла бабулька y бок.
А Іван-царэвiч параздумаyся: «за што аблаяy я старую? Дай варочу яе; старыя людзi хiтрыя i здагадлiвыя! Авось што i добрае скажа"» І стаy варочаць бабульку:
– Вярнiся, бабуля, ды даруй маё слова дурное! Бо я з прыкрасцi вымавiy: прымусiy мяне бацька пярсцёнак шукаць, хаджу-выглядваюць, а пярсцёнка няма як няма!
– Не за пярсьцёнкам ты тут; аддаy цябе бацька марскому цару: выйдзе марскi цар i возьме цябе з сабою y падводнае царства.
Горка заплакаy царэвiч.
– Не тужы, Іван-царэвiч! Будзе i на тваёй вулiцы сьвята; толькi слухайся мяне, старой. Схавайся вунь за той куст парэчкi i стаiся цiхенька. Прыляцяць сюды дванаццаць галубiц – усе чырвоныя дзяyчыны, а yслед за iмi i трынаццатая; стануць у возеры купацца; а ты тым часам панеслi y апошняй кашулю i да таго часу не аддавай, пакуль не падорыць яна табе свайго колца. Калi не здолееш гэтага зрабiць, ты загiнуy навекi y марскога цара вакол усяго палаца стаiць частакол высокi, на цэлыя на дзесяць вёрст, i на кожнай спiцы па галаве yваткнута; толькi адна пар
