Апавяданьнi паштовых марак пра Вялiкае Княства
Лявон Карповiч
Кнiга «Апавяданьнi паштовых марак пра Вялiкае Княства» – незвычайнае падарожжа y гiсторыю нашай краiны. Незвычайнае, бо y ёй незвычайна многа iлюстрацый у выглядзе паштовых выданьняy. Незвычайнае, бо y ёй пра гiсторыю Вялiкага Княства апавядаюць паштовыя маркi. Таму y ёй можна сустрэць тое, чаго няма y навуковых выданьнях, але i адсутнiчаюць многiя падзеi, бо iх няма на марках. Кнiга для зацiкаyленых гiсторыяй Вялiкага Княства Лiтоyскага i для фiлятэлiстаy, як дапаможнiк па стварэньню калекцыi.
Апавяданьнi паштовых марак пра Вялiкае Княства
Лявон Карповiч
© Лявон Карповiч, 2023
ISBN 978-5-0060-6209-2
Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero
Незвычайнае акно y Гiсторыю
Для незаангажаванага чалавека паштовая марка-гэта маленькi кавалачак паперы, якi служыць для выкананьня паштовай аплаты, а для фiлятэлiста марка – гэта ня толькi прадмет для калекцыянаваньня, але крынiца ведаy. Маркi могуць ня толькi выклiкаць цiкаyнасьць, але быць нават мастацкiмi цудамi.
Паштовыя маркi адлюстроyваюць ня толькi развiцьцё сiстэм пiсьмовай пошты за апошнiя два стагодзьдзi, але яны таксама адлюстроyваюць увесь спэктр гiсторыi, мастацтва i культуры, пачынаючы з пачатку нашай глябальнай цывiлiзацыi, погляды i стылiстыку свайго часу.
Гэты маленькi кавалачак паперу – паштовая марка – ня толькi yводзiць краiну y каталёгi цэлага сьвету, робiць яе больш вядомай, але становiцца сымбалем трываласьцi народу, сьведчаньнем яго iснаваньня.
25 гадоy першай Беларускай паштовай марцы. Канвэрт пошты Беларусi, выдадзены y 2017
У гэтых апавяданьнях маркi становяцца незвычайным вакном у гiсторыю краiны, у якой мы жывем, запрашаюць нас паслухаць паданьнi пра таямнiчае i чароyнае Вялiкае Княства… Яны раскажуць пра багатую, шматслаёвую, захапляльную Гiсторыю праз займальныя, часта прыгожыя, а часам i эксцэнтрычныя знакi паштовай аплаты. У той жа час трэба yлiчыць, што паштовая марка не адлюстроyвае yвесь спэктр жыцьця. Яе зьмест залежыць найперш ад дзяржаyнага ладу краiны, ад самасьвядомасьцi яе грамадзян, бо праект маркi ствараецца чалавекам i друкуюць марку y дзяржаyных выдавецтвах. Таму тут дадзена слова ня толькi Беларускiм маркам, як было задумана, але i маркам iншых краiн, якiя апавядаюць пра Вялiкае Княства, бо адпаведных Беларускiх мрак няма… Паштовыя маркi Беларусi маюць вельмi кароткую гiсторыю i колькасьць выдадзеных паштовых марак малая, недастатковая, каб адлюстраваць усю гiсторыю Вялiкага Княства. У кнiзе ёсьць апавяданьнi пра малазначные падзеi i адсутнiчаюць некаторые вельмi значныя, бо yсё залежыць ад таго, цi былi гэтыя падзеi адлюстраваныя на паштовых марках цi не…
Яшчэ асаблiвасьць гэтых апавяданьняy такая, што яны бясконцыя, бо Гiсторыя Вялiкага Княства жывая, папаyняецца новымi зьвесткамi, новымi адкрыцьцямi, новымi выданьнямi марак… І новыя маркi будуць апавядаць новыя гiсторыi цi дапаyняць ужо расказаныя. І гэта будзе матэрыял для наступнай кнiгi апавяданьняy паштовых марак…
Папараць-кветка Гiсторыi Народу
Далёка тое, што ёсьць, i глыбока-глыбока: хто дастане яго?
(Эклезiяст 7:23)
Вялiкае Княства… Вялiкае Княства нарадзiлася на нашай зямлi y вынiку многавекавога падарожжа нашых продкаy па пакручастаму шляху Гiсторыi, дасягнула найвышэйшага росквiту, стаyшы yзорам для iншых, заняпала i зьнiкла, разадраная кiпцюрамi зайздросных i драпежных суседзяy. Але ня зьнiкла бясьсьледна, на што разьлiчвалi ворагi, а стала для сваiх нашчадкаy таямнiчай папараць-кветкай Гiсторыi Народу… І хто знаходзiць гэтую папараць-кветку, пачынае разумець мову сваiх продкаy, перад iм раскрываецца yся прыгажосьць роднай зямлi i сэрца напаyняецца любоy да Радзiмы…
Любоyю да Радзiмы напiсаны Палянэз Агiнскага Ля-мiнор…
Палянэз «Разьвiтаньне з Радзiмай». Блёк пошты Бенiну, выдадзены y 2015
У картушы надпiс на францускай мове: 250-годзьдзе з дня нараджэньня Мiхала Клеафаса Агiнскага, кампазытара, пiсьменьнiка i дыплямата (1765—1833). На полi блёку yверсе слова POLONEZ, нiжэй – ноты i фрагмэнт Рацлавiцкай панарамы (Бiтва пад Рацлавiцамi 4 красавiка 1794).
Словы да Палянэзу напiсаy Сокалаy-Воюш. Там ёсьць такiя радкi:
Сонца праменьне стужкай вузкай
Ператкала помны вечар.
Край бацькоyскi, край мой Беларускi,
Я табе кажу на разьвiтаньне:
«Да спатканьня, да сустрэчы».
Постаць на ростанях краiны.
Ранiць думкi шлях абраны.
Прагне сэрца y родныя мясьцiны
I Радзiмы вобраз ажывае
Растрывожанаю ранай.
Волi прагнуць волi,
Воля сьвет i доля.
Бронi звон ды конi,
Конi – клiч «Пагонi».
Крочым з багны ночы,
З ночы шлях прарочы.
Зноy залунае наш штандар,
Палыхне yначы пажар,
I паходнаю трубой
Зноy паклiча нас з табой
на мужны бой
Мая Радзiма
край адзiны.
Да яго з выгнаньня
Шлях вяртаньня шлях змаганьня.
Вясна. Зараджэньне, нараджэньне, дзяцiнства, юнацтва (ад пачатку па XIV стагодзьдзе)
Спачатку былi… шляхi-дарогi
Шляx – тaкcaмa вялiкaя дapoгa, aлe мae знaчэньне бoлeй шыpoкae i yжывaeццa y caмым paзнacтaйным cэнce. Мoжa пpaлягaць нe тoлькi пa зямлi, a i пa вaдзe – вoдны шляx, нaвaт пa нeбe – Млeчны Шляx, шляx дa iншыx плянeт – зopны шляx. Ёcць яшчэ жыцьцёвы шляx, бaявы шляx, гicтapычны шляx, a тaкcaмa – шляx як нaпpaмaк дзeйнacьцi, cпocaб i cpoдaк, якiмi дacягaeццa мэтa. Васiль Вiтка
Сонечны Падарунак з Глыбiнi Стагодзьдзяy
Звычайна гiсторыя краiны y кнiгах пачынаецца з датаy i падзеяy. Я пачну Гiсторыю нашай краiны з сонечнага каменя – Сонечнага Падарунку з Глыбiнi Стагодзьдзяy. Так называе бурштын старажытнарымскi вучоны Плiнi Старэйшы y сваёй «Натуральнай гiсторыi» згодна з легендай аб тым, што бурштын нараджаецца з сонечных прамянёy. Пра бурштын iснуе мноства легендаy у многiх народаy. Грэкi называлi бурштын электронам – па назве зоркi Электра з сям'i Плеяд y Сузор'i Цяляцi. У старажытных грэкаy бурштын выклiкаy асаблiвую цiкавасьць сваёй здольнасьцю электрызацыi.
Самае раньняе пiсьмовае yпамiнаньне пра бурштын – клiнапiс на абелiску Х стагодзьдзя да Р.Х., якi знаходзiцца y Брытанскiм музэi.
Бурштын – адзiн з першых каштоyных камянёy, што здабывалi i выкарыстоyвалi як упрыгожваньне i як лекавы сродак нашы продкi яшчэ y часы палеалiту (450—12 тыс. да Р.Х.).
Бурштын. Марка пошты Беларусi, выдадзеная y 2009. Марка Латвii, выдадзеная y 2020
У легендах бурштын найчасьцей узгадваецца як сьлёзы цi то з нагоды гора, цi то з нагоды радасьцi. Але насамрэч вучоныя кажуць, што бурштын – гэта сьлёзы дрэy у выглядзе смалы, што «плакалi» мiльёны гадоy таму i якiя застылi, утварыyшы сонечны камень.
Бурштын называлi золатам Поyначы, золатам Славянскiм або золатам Прыбалтыкi за яго лекавыя yласьцiвасьцi, за яго прыгажосьць i лёгкасьць у апрацоyцы i за легендарныя магiчныя yласьцiвасьцi. І з гэтай нагоды бурштын набыy яшчэ i уласьцiвасьць тавару.
Бурштынавы шлях упершыню згадвае «бацька гiсторыi» Герадот (484 – 425 да Р.Х.), хаця шлях дзейнiчаy за тысячагодзьдзi да яго нараджэньня: вырабы з балтыйскага бурштыну былi знойдзены y грабнiцы Тутанхамона. Напрыканцы I тысячагодзьдзя да Р.Х. з пашырэньнем гегемонii Рыма y Мiжземнамор’i найбольш важным стаy вываз бурштыну па Вiсьле – Бурштынавы шлях, якi меy адгалiнаваньне на Заходнi Буг, а з II стагодзьдзя да Р.Х. пралягаy гандлёвы Бурштынавы шлях або Вялiкi сонечны шлях i па Дзьвiне i па Нёмне, аб чым пiша Кулакоy Уладзiмiр у кнiзе «Нёманскi Бурштынавы шлях у эпоху вiкiнгаy». Заходняя Дзьвiна была добра вядомая старажытным грэкам i рымлянам i называлася Эрыдан, Рубон, Дуна або Дзiна.
Бурштынавы шлях паводле Абрагама Артэлiуcа з XVI стагодзьдзя. Блёк пошты Польшчы, выдадзены y 1993
Гiсторыкi выказваюць думку, што гэта Рымскi iмпэратар Нэрон (37—68) -неyтаймаваны тыран i неабмежаваны марнатраyца – загадаy нейкаму свайму цэнтурыёну наладзiць пастаyкi бурштыну з Балтыкi y Рым…
Камень з агнём у жылах
Бурштын i вырабы з бурштыну насельнiцтва нашых земляy атрымоyвала з Прыбалтыкi y абмен на крэмневыя прылады працы.
Першыя крэмневыя прылады працы. Марка пошты Джэрсi, выдадзеная y 2010
Крэмневыя прылады працы y вялiкай колькасьцi i высокай якасьцi вараблялiся, пачынаючы з ІІІ тысячагодзьдзя да Р.Х. у Краснасельскiм комплексе (цяпер Ваyкавыскi раён Гродзенскай вобласьцi) па здабычы i вырабу крэмневых вырабаy.
