Адам?а ?айта-?айта «ба?ытты бол» деп б?йырылатыны американды? м?дениетке т?н ?асиет. Бiра? сiз ба?ыт?а ?мтыла алмайсыз; Б?л орындалу керек. Адамны? «ба?ытты болу» ?шiн себебi болуы керек. – Виктор Франкл
Виктор Франкл (1905–1997) – австриялы? невропатолог, психиатр, Холокосттан аман ?ал?ан ж?не логотерапияны? негiзiн салушы. Оны? философиясы м?нге, ?асiреттi? ??ндылы?ына ж?не ?зiнен жо?арыра? н?рсеге жауапкершiлiкке баса назар аударуды? айналасында болды; Тек осы с?ра?тар?а тап бол?ан адам ба?ытты бола алады.
Роберт Нозик (1938—2002) – американды? философ, Гарвард университетiнi? профессоры. Ол ?зiнi? саяси философиясы мен ойлау эксперименттерiмен танымал. «Т?жiрибе машинасы» (1974) ой экспериментiнде ол к?нделiктi шынды? пен шексiз л?ззат беретiн имитациялан?ан шынайылы? арасында?ы та?дауды елестету ар?ылы ба?ыт туралы гедонистiк (Гедонизм аксиологиялы? iлiм, о?ан с?йкес л?ззат ?мiрдi? е? жо?ары игiлiгi мен м?нi, жал?ыз т?пкiлiктi ??ндылы? болып табылады (ал бас?а барлы? ??ндылы?тар аспапты?, я?ни л?ззат?а жету ??ралы болып табылады) т?сiнiктердi сын?а алады. Пайдалы ??быжы? (1974) – толы? л?ззат утилитарлы? (этикада?ы ба?ыт (этикалы? теория), о?ан с?йкес мiнез-??лы? немесе ?рекеттi? моральды? ??ндылы?ы оны? пайдалылы?ымен аны?талады) т?жырымдамасын сынау ?шiн Роберт Нозик жаса?ан ой экспериментi.
Мишель Онфрай (1959 ж. т.) – гедонистiк, эпикуристiк ж?не атеистiк д?ниетанымы бар француз жазушысы ж?не философы. Онфрэй гедонизмнi? саяси ?лшемi Эпикурдан Джон Стюарт Миллге, Джереми Бентам?а ж?не Клод Адриен Гельветиске дейiн созылатынын айтады. Саяси гедонизм е? к?п адамдар ?шiн е? ?лкен ба?ыт ??руды ма?сат етедi. Онфрэй гедонизмдi «?зiне немесе бас?алар?а зиян келтiрмей, ?зiне л?ззат алу?а ж?не бас?аларды ?уанту?а негiзделген ?мiрге деген интроспективтi к?з?арас» деп аны?тайды.
Дэвид Пирс (1959 жылы ту?ан) – этикалы? м?селелерге лексикалы?, терiс, утилитарлы? т?р?ыдан ?арайтын британды? трансгуманист (адамны? психикалы? ж?не физикалы? м?мкiндiктерiн жа?сарту ?шiн ?ылым мен техниканы пайдалану?а ы?пал ететiн ?леуметтiк т?ртiп, саяси ?станым ж?не философиялы? т?жырымдама. Трансгуманистер ?ажет емес деп санайтын адам ?мiрiнi? сол аспектiлерiн жою – азап, ауру, ?артаю ж?не ?лiм. Трансгуманистер м?ндай технологияларды ?олдануды? м?мкiндiктерi мен салдарын, оларды пайдалануды? ?ауiптiлiгi мен пайдасын зерттейдi, оны? iшiнде биологиялы?, а?паратты?, когнитивтiк ж?не нанотехнологияларды? конвергенциясы идеясын ?арастырады) философ.
Адамгершiлiкке деген к?з?арас – Ба?ыт философиясы к?бiнесе этикамен бiрге тал?ыланады. Гректерден ж?не христиан дiнiнен м?ра?а ?ал?ан д?ст?рлi еуропалы? ?о?амдар к?бiнесе ба?ытты моральмен байланыстырды. Б?л т?р?ыда мораль ?о?амды? ?мiрдi? белгiлi бiр т?рiнде белгiлi бiр р?лдi орындау болды. Ба?ыт моральды? философия ?шiн ?иын термин болып ?ала бередi. Мораль философиясыны? б?кiл тарихында адамгершiлiктi ба?ыт?а ?келетiн салдарлар т?р?ысынан аны?тау немесе оны ба?ыт?а м?лдем ?атысы жо? деп аны?тау ?рекеттерi арасында тербелiс болды. Психологияда ба?ыт пен адамгершiлiктi? байланысы ?рт?рлi т?сiлдермен зерттелдi. Эмпирикалы? зерттеулер ?арапайым адамдарды? адамны? ба?ыты туралы пайымдаулары iшiнара сол адамны? моральды? ?асиеттерiн ?абылдауына байланысты екенiн к?рсетедi, б?л бас?аларды? ба?ыты туралы пайымдаулар моральды? ба?алауды ?амтиды деп болжайды. К?птеген зерттеулер сонымен ?атар ?леуметтiк мiнез-??лы?пен айналысу ба?ытты арттыра алатынын к?рсетедi.
Eudaimonia – классикалы? грек с?зi, «eu» («жа?сы» немесе «?л-ау?ат») ж?не «даймон» («рух» немесе «кiшi ??дай») с?здерiнен ??рал?ан. Осы т?сiнiгiмен ба?ытты ?мiр дегенiмiз – жа?сы ?мiр, я?ни адамны? адамды? болмысын жа?сыра? сезiнген ?мiрi. Атап айт?анда, Аристотель жа?сы ?мiр – б?л жо?ары саналы ?рекеттi? ?мiрi деп д?лелдедi. Ол б?л м?лiмдемеге «функция аргументi» ар?ылы келдi.
Негiзiнде, егер б?л рас болса, онда ?рбiр тiрi затты? бiрегей орындайтын ?ызметi бар. Аристотель ?шiн адамны? функциясы – б?л а?ыл-ой, ?йткенi б?л адамдар бiржа?ты т?рде жасайтын жал?ыз н?рсе. Ал ?з функция?ызды жа?сы немесе тамаша орындау ?з та?дау еркi?iзде. Аристотельдi? ойынша, тамаша рационалды ?рекеттен т?ратын ?мiр – ба?ытты ?мiр. Аристотель жо?ары саналы ?рекетке ?абiлетсiз адамдар ?шiн екiншi е? жа?сы ?мiр моральды? iзгiлiк ?мiр деп т?жырымдады. Аристотель жауап беруге тырысатын негiзгi с?ра?: «Адам ?мiрiнi? т?пкi ма?саты не?» К?птеген адамдар рахат?а, денсаулы??а ж?не жа?сы беделге ?мтылады. Оларды? ??ндылы?ы бар екенi рас, бiра? оларды? еш?айсысы адамзат ?мтыл?ан ?лы игiлiктi? орнын баса алмайды. Барлы? игiлiктер ба?ыт?а жету ??ралы болып к?рiнуi м?мкiн, бiра? Аристотель ба?ыт ?р?ашан ?з алдына ма?сат деп айт?ан.
Ба?ыт?а ?алай жетуге болатыны туралы теориялар?а «к?тпеген о? о?и?алар?а тап болу», «?згенi? ма?ыздылы?ын к?ру», ж?не «бас?аларды? ?абылдауы мен ма?тауын к?ру» жатады. Кейбiреулер ба?ыт тек сырт?ы, бiр с?ттiк л?ззаттан ?ана емес деп есептейдi. Позитивтi психология, ?л-ау?ат, эвдаймония ж?не ба?ыт саласында?ы зерттеулершiлер Динер, Рифф, Кейс ж?не Селигманны? теориялары «?мiрдi? биологиялы?, жеке, ?арым-?атынасты?, институционалды?, м?дени ж?не жа?анды? аспектiлерiн» ?оса ал?анда, де?гейлер мен та?ырыптарды? ке? ау?ымын ?амтиды. Психиатр Джордж Вайлант ж?не Гарвард университетiндегi ересектердi? дамуын зерттеудi? директоры Роберт Уолдингер ба?ытты ж?не денi сау адамдар адамдар арасында?ы ?арым-?атынасты? к?штiрек екенiн айтты. Зерттеулер жеткiлiктi ?й?ыны? ?л-ау?ат?а ы?пал ететiнiн к?рсеттi. Жа?сы психикалы? денсаулы? пен жа?сы ?арым-?атынас табыс?а ?ара?анда ба?ытты болу?а к?мектеседi. 2018 жылы Лори Р. Сантосты? «Психология ж?не жа?сы ?мiр» атты курсы Йель университетiнi? тарихында?ы е? танымал курс болды ж?не Йельдiк емес студенттерге онлайн режимiнде тегiн ?олжетiмдi болды. Кейбiр комментаторлар л?ззат iздеу ж?не жа?ымсыз т?жiрибелерден аула? болу гедоникалы? д?ст?рi мен толы? ж?не тере? ?ана?аттанарлы? ?мiр с?рудi? эвдаймоникалы? д?ст?рi арасында?ы айырмашылы?ты атап ?ттi. Каннеман:
«Адамдарды? ?здерi ?шiн не ?алайтынын, ?з ма?саттарына ?алай ?мтылатынын ?ара?ан кезде, олар ба?ыт iздеуден г?рi ?ана?аттануды iздеуге к?бiрек итермелейтiн сия?ты» дедi. Осы?ан ??сас н?рсенi психиатр Виктор Франкл бай?ады, ол Екiншi д?ниеж?зiлiк со?ыс кезiнде ?зiнi? ж?не нацистiк концлагерьлердегi бас?а т?т?ындарды? т?жiрибесiн ба?ылау?а м?мкiндiк алды. Ол кiсi ?мiтiн ?згендердi? тез ?летiнiн, ал сенiмдерi берiк ж?не ма?сат ?стан?андарды? ?мiр с?руге бейiм екенiн атап ?ттi. Франкл атап ?ткендей, ?уаныш пен ?асiрет адамны? ?орша?ан ортасынан г?рi оны? к?з?арасы мен та?дауына к?бiрек байланысты. Ол тек жа?ымды жа?дайлар емес, о? ма?ына да ?мiрге е? ?лкен ?ана?ат ?келедi деп сендiрдi. Ол ?з ж?мысында аны?тайтын негiзгi ?ш ма?ына к?здерiне мыналар жатады: 1. Ма?ызды ж?мысты жасау немесе ?рекеттi орындау. 2. Бас?а адаммен немесе т?жiрибемен тере? кездесуде к?рiнетiн с?йiспеншiлiк. 3. Ерiксiз азапты? ма?ынасын табу, мысалы, оны Жаратушыны? емi деп т?сiну ж?не бiлiм алу м?мкiндiгi ретiнде к?ру. Маслоуды? ?ажеттiлiктер иерархиясы адамны? психологиялы? ж?не физикалы? ?ажеттiлiктерiнi? де?гейлерiн бейнелейтiн пирамида. Адам пирамида баспалда?тарымен к?терiлгенде, ?зiн-?зi iске асыру пайда болады. ?ажеттiлiктердi ?ана?аттандыру т?ртiбiнен бас?а, Маслоу е? жо?ары т?жiрибе деп аталатын ерекше т?жiрибе с?ттерiн, с?йiспеншiлiктi?, т?сiнiстiктi?, ба?ытты? немесе л?ззатты? тере? с?ттерiн елестетедi, оны? барысында адам ?зiн толы?, тiрi, ?зiн-?зi ?амтамасыз етушi ж?не сонымен бiрге ?зiн ?лемнi? б?лiгi ретiнде сезiнедi. Б?л Михали Чиксентмихалийдi?
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «Литрес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/chitat-onlayn/?art=69950713&lfrom=174836202) на Литрес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
