Uzun yay gec?l?rind? h?nd?rd?n s?z?l?n b?d?vi q?hv?l?rind?n kims? doymur, s?hb?t uzandiqca uzanirdi. Bu d?f? Nof?l F?ttahin ?misin? el? bir sual verdi ki, h?r k?s susub q?bil?nin q?hr?maninin hansi cavabi alacagini maraqla izl?m?y? basladi:
–Pislikl?ri kainatda kim yaradib?
G?nahlara yaranisdan Yer k?r?si n?d?n batib?
Yaxsiliga yamanligi, xeyr? s?ri, insanliga iblisl?ri kim cirnadib?
Ibad?tmi yer ?z?n?n ?ixis yolu? Yoxsa ?l?m?…
T?k?bb?r?nd?n yeri-g?y? titr?d?n, ?z?n? hamidan agilli sayan ?l-Qasimi hiss etdirm?s? d?, ?r?yinin d?rinliyind? “bu yetim??ni bel? elmli kim b?y?d?b?” dey? narahat halda d?rin fikr? getdi. H?r k?s ?l-Qasimid?n cavab g?zl?yirdi. O, Nof?lin seir kimi s?sl?ndirdiyi sualina dolgun bir cavab verm?y? ?alisdi:
– Bax, cavan oglan, d?nyanin g?rdisin? n?fuz etdikc? cavabsiz suallar da artir. B?s?r ?vladi d?nyaya g?l?nd?n bu yana b?zi suallara cavab tapmayib. ?ixis yolu ???n is? Allah insanlara b?t?n suallara cavab ver?n bir kitabi – Qurani g?nd?rib. O, d?nyani d?rk el?m?yin m?nasiz v? h?dd?n artiq suallarin cavabsiz oldugunu bildiyind?n Quranda t?kc? suallara cavab vermir, h?m d? ?mr edir. Allahin ?mrind?n ?ixmaq, yeni suallar ver?r?k s?kk g?tirm?k is? sirkdir…
M?l?vv?h iftarin basa ?atdigini bildirib, ayaga qalxdi. S?id ona yaxinlasib, t?r?dd?dl? dill?ndi:
– He? bilmir?m, s?n? nec? deyim, amma dem?liy?m. Yen? d? s?k?r m?sl?h?tin?.
– Buyur, s?ni dinl?yir?m, – dey? M?l?vv?h onu ?r?kl?ndirdi.
– Ey M?l?vv?h, s?n bilirs?n ki, bizim Seybani n?slind? q?rur duydugumuz bir adam var.
– Bilir?m, Y?zid ibn M?zy?d Seybanini deyirs?n.
– H?, basimizin taci ibn M?zy?d, ?ox s?k?rl?r olsun ki, x?lif?miz Harun ?r-R?sidin yaninda sevimli ?shab?l?rd?n biridir. Bizim Nof?lin d? dayisidir. Sag olsun, h?mis? zavalli bacisinin tifili il? maraqlanib. S?n? h?rm?ti ?ox b?y?kd?r dey? bu g?n? kimi usagi q?bil?d?n ayirmaq ist?m?yib. Amma deyir, artiq zamani g?lib, Nof?li igid bir s?rk?rd? kimi yetisdirm?liy?m. Nof?lin getm?y? razi olub-olmayacagini bilmir?m. Indi h?r sey? s?n q?rar ver. Ibn M?zy?d? n? cavab ver?k?
?l-M?l?vv?h fikr? getdi. Oglu q?d?r sevdiyi Nof?lin ged?c?yi fikri ?r?yini sixdi. Arvadi R?q?yyani d?s?nd?. O bu ayriliga nec? d?z?c?kdi?! I?ind?ki t?lat?ml?ri bogub, toxtaq cavab verdi:
– M?n R?q?yyani birt?h?r yola g?tir?r?m. Dey?rik ki, dayisi ibn M?zy?d Nof?li g?rm?k ist?yir. Getsin, g?r?ss?n, tez bir zamanda qayidacaq. Sonrasi Allah k?rimdir. Allahin ?mrind?n kims? ?ixa bilm?z. Hansi xeyirlidirs?, onu yalniz uca Yaradan bilir…
III f?sil
Bu d?nyada he? kim ?mr? boyu oldugu kimi g?r?nm?r. “Elin g?z? t?r?zidir” des?l?r d?, ??ki daslari insanlarin ?yarlarina g?r? s?xsiyy?tl?r? qiym?t verir. ??ki daslari d?yism?yinc? ?yarlar da d?yismir. D?n?n qorxaq kimi taninanlar bu g?n nadir hallarda q?hr?man kimi g?r?n?r. B?z?n ?ox kasib biri agillarda varli, agilli is? d?li kimi, x?st? v? z?if olan g?cl? v? saglam kimi g?r?n?b el? d? q?bul olunur. Buna alin yazisi da, x?susi bir bacariq da dem?k ?sassiz olmaz.
Tarixin yetirdiyi bel? s?xsiyy?tl?rd?n biri d? Abbasil?r s?lal?sinin x?lif?si Harun ?r-R?siddir. Lap g?ncliyind?n haqqinda dolasan ?fsan? v? r?vay?tl?r? ?sas?n, Harun n? q?d?r yag-bal i?ind? b?y?m?s, d?nyanin b?t?n naz nem?tl?rini dadmis, s?xav?tli, h?m d? ?n g?cl? v? amansiz kimi g?r?n?r, amma n?d?ns? he? k?s onun h?yatinin kesm?kesl?rini, h?kmdarliq el?diyi ill?rin Islam tarixinin ?n ??tin d?n?mi oldugunu, o ill?rd? Peyg?mb?r n?slind?n olan davam?ilarin bir-biri il? amansiz sur?td? ??kisdiyini, saysiz-hesabsiz t?riq?tl?rin h?r?sinin yorgani ?z t?r?fin? ??kdiyini he? k?s yada salmir. Insanlari Harunun eys-isr?td? ke??n g?nl?ri, d?nyadan h?zz almasi il? bagli s?z-s?hb?tl?r daha ?ox maraqlandirir, bu bar?d? ?fsan?l?r? daha ?ox inanirlar.
Abbasil?r xilaf?tinin ???nc? x?lif?si M?h?mm?d ibn Abdullah ?l-Mehdinin v? y?m?nli k?l? Xeyzuranin oglu Harun sahzad? olsa da, anasinin da ??kdiyi ?zab-?ziyy?tl?r bahasina, b?y?k ??tinlikl? hakimiyy?t? g?l? bilmisdi. Xilaf?tin ?n ??tin d?vr?nd? x?lif? elan olunsa da, Harun m?s?lman tarixind?, b?lk? d?, he? bir h?kmdarin etm?diyini etmisdi. Onun ???n ?trafindakilarin harali olmasi ?n?mli deyildi, ?alisirdi ki, xilaf?tin ?hat? etdiyi h?r b?lg?d?, h?tta ucqarlarda bel?, d?vl?t? yararli biri varsa, saraya g?tirib d?vl?t maraqlari namin? orduda, idar?etm? v? ticar?td? ondan istifad? etsin.
Seybani q?bil?sinin bas?ilarindan olan Y?zid ibn M?zy?d karvan yollarini n?zar?td? saxlayan s?hra komandiri idi. ?misi M?yan ibn Zaid? x?lif? ?l-Mehdinin yaxin adamlarindandi. Xorasanda ?syan baslayanda ?misi onu x?lif?y? t?qdim edib, ?syani yatiracagina t?minat verdi. Y?zid bu v?zif?nin ?hd?sind?n layiqinc? g?ldiyind?n xilaf?tin ucqarlarinda – h?l? d? ram olmaq ist?m?y?n Az?rbaycanda qayda-qanun yaratmaq ???n hakim t?yin edildi. Bir il Az?rbaycan h?kmdari olduqdan sonra artiq yeni x?lif? t?yin olunmus Harun ?r-R?sid Bizans y?r?s? zamani onu yanina ?agirdi, inanilmis s?rk?rd?l?rd?n biri kimi ?z? il? d?y?s? apardi.
Valid ibn Tarifinin x?zin?ni talan edib aradan ?ixmasi, ibn M?hanin ?z v?zirinin toruna d?s?b xalqi narazi salmasi v? ?syana s?r?kl?m?si Harun ?r-R?sidi hidd?tl?ndirmisdi. X?yan?t etmis birinin qa?ib gizl?nm?si d?vl?tin ?saslarina b?y?k t?hl?k? oldugundan x?lif?nin ?sas tapsirigi ibn Tarifinin tezlikl? tapilib edam edilm?si idi. Onun inandigi s?rk?rd?l?rind?n Y?zid ibn M?zy?di yenid?n Az?rbaycan h?kmdari t?yin etm?kd?n basqa ?ar?si qalmirdi…
S?hrada b?y?m?s b?d?vinin bird?n-bir? S?rqin b?y?k s?h?rl?rind?n birin? yerl?sm?si Allahin l?tf? idi. Nof?l ilk g?nl?r bir az darixsa da, h?r g?n aldigi qilincoynatma, aticiliq d?rsl?ri, h?rb s?n?tinin inc?likl?rin? yiy?l?nm?k b?t?n vaxtini alir, darixmasina imkan vermirdi. Dayisi bir ne?? g?n ?vv?l ona bir kis? qizil pul verib, ?shab?l?rind?n Musa ?l-Ibrahimini d? ona qosmusdu ki, Bagdad bazarinda g?zib ?r?yi n? ist?s?, alsin.
Musa Nof?li bir-birind?n g?z?l geyiml?rin satildigi siraya g?tirdi. ?oxdan tanis oldugu tacir? yaxinlasib, salam-k?lamdan sonra:
– Bizim bu sahzad?y? g?r?k d?nyanin ?n g?z?l libaslarini ver?s?n, – dedi.
Nof?l utanib “M?n axi sahzad? deyil?m”, dey? astaca etiraz ets? d?, Musa Y?zidin Az?rbaycana h?kmdar t?yin edildiyini v? dem?li, Nof?lin d? sahzad? oldugunu dedi: “S?n he? ?mr?nd? d?nyanin m?xt?lif agaclari, g?ll?ri, otlarini, quslari, v?hsi heyvanlarini bir arada g?rm?s?n? S?hraliqda ?n ?ox g?rd?y?m?z uzaqbasi xurma, s?rv agaclari idi. Arranin paytaxti B?rd? is? ?sl c?nn?tdir. S?n d? artiq o c?nn?tin sahzad?si, Allahin sevimli b?nd?sis?n”.
Nof?l burda olduguna sevins? d?, M?l?vv?hd?n v? R?q?yya anadan uzaq d?s?c?yin? g?r? narahat idi. Onlari ?misi S?idd?n, dayisi Y?zidd?n d? ?ox ist?yirdi. Bagdad kimi g?z?l bir s?h?rd? sarayda qul-qaravasin ?hat?sind? olsa da, M?l?vv?hin ?adiri ona ?n dogma yuva, N?jdin qumu ?n g?v?nli torpaq idi. Indi B?rd?y? – d?nyanin c?nn?tin? getm?misd?n ?vv?l ?ox ist?yirdi ki, M?l?vv?h d?, R?q?yya da onu bu sahzad?y? layiq geyimd? g?rs?nl?r.
S?h?r tezd?n ?apar Y?zid ibn M?zy?dd?n ?mr g?tirmisdi: “Bizimkil?rin t?cili Arrana k???r?lm?si z?rur?ti yaranib. M?shur Ip?k yolu burdan ke?ir. M?n ?z q?bil?l?rimin burda olmalarini ist?yir?m. D?vl?tin rifahi v? ?min-amanliq namin? bizimkil?rin burda olmasi z?ruridir. Kims? g?lm?k ist?m?s?, m?cburi deyil. Amma basa salin ki, m?nim buna ehtiyacim var. Bir d? bu x?b?ri h?r iki q?bil?y? Nof?l ?atdirsin. S?n d? onunla get!”
Bagdadin havasi qeyri-adidir. Bu s?h?rd? g?n s?ni yandirsa da, z?r?r vermir. S?h?r tezd?n isti t?ndir ??r?yinin ?tri ?trafi b?r?y?r. Yuxudan oyananda ac olmasan bel?, o ?tirli ??r?yin x?trin? q?hv?alti ed?rs?n. Musa Nof?li lap erk?n oyatmis, o, yuyunub g?l?n? kimi xidm?t?il?r yem?yini s?fr?y? d?zm?sd?l?r. Musa onun t?l?sik yediyini g?r?b q?hq?h? ??kdi:
– Bilir?m, oralar ???n darixirsan. Amma t?l?sm?, yaxsi ye ki, yolun uzaqligi, istisi s?ni yormasin. Biz q?bil?l?rimiz? m?jd?ni verib, onlari toparlayib, karvanlari yola d?sd?kd?n sonra ?z?m?z? B?rd?y? ?atdirmaliyiq. Arranda v?ziyy?t pisdir. ?syan h?l? d? yatirilmayib, camaat Valid ibn Tarifinin tapilib edam edilm?sini t?l?b edir. Oranin adamlari m?rd v? qorxmazdir. X?lif? ?suli-idar?sind?n olan birinin xalqi bu q?d?r q?z?bl?ndirm?si, ?slind?, camaati ?mir ?l-M?minin? qarsi qaldirmaqdir… Biz ?r?bl?r Arrana girm?k, dinimizi onlara q?bul etdirm?k ???n n? q?d?r qan t?kd?k, qilinc g?c?n? dinimizi q?bul etdirdik, amma bu, ?b?di davam ed? bilm?z. Indi biz onlarla qaynayib-qarismali, dinimizin nec? m?t?r?qqi bir din oldugunu s?but etm?liyik…
***
Nof?lin sahzad? paltarinda g?lisi b?t?n q?bil?ni nec? sevindirmisdis?, camaat “Q?hr?man Nof?l… Q?hr?man Nof?l…” dey? onu salamlayirdi. D?n?n Nof?lin q?bil? ?zvl?rin? “biz sizi c?nn?t? aparacagiq, bundan sonra c?nn?td? yasayacaqsiniz!” dem?si h?r k?si ?ox sevindirmisdi. B?t?n q?bil? ?zvl?ri Y?zid ibn M?zy?d?, q?hr?manlari Nof?l? dualar qilib, Allaha s?kr edirdil?r.
?l-M?l?vv?hin is? ?r?yind? ikili hissl?r bas qaldirmisdi. Bir yandan g?z?n? a?andan qoynunda b?y?d?y?, ata-anasinin q?birl?ri olan bu qumlu s?hraligi qoyub getm?k, dig?r t?r?fd?n d? atasinin ?l?mqabagi dediyi s?zl?r: “?alis bu yerl?ri t?rk el? get. Buralar biz? d?sm?di. B?xtini basqa yerl?rd? sina”. Atasinin v?siyy?ti onun q?rarina t?sir ets? d?, yen? t?r?dd?d i?ind? idi. M?q?dd?s K?b?d?n uzaq d?sm?kd?n qorxurdu…
H?yatin el? d?n?s n?qt?l?ri olur ki, k?kl? q?rar q?bul etm?k lazim g?lir. Lazimi zamanda lazimi yerd? olmaq, ?slind?, Allah il? olmaq dem?kdir. O s?ninl?dirs?, he? n?d?n qorxmaq lazim deyil. M?l?vv?h ?mindi ki, h?qiqi inamla Allaha baglandigi ???n onu ?n dogru q?rara y?n?ltmis olacaq – bundan sonra h?r seyi zamanin axarina buraxmaq qalirdi. Indi q?lbind? ?oxdan ?lini ?zd?y? bir ?mid d? c?c?rdi. B?lk?, Allah ona Nof?lin c?nn?t dediyi o torpaqlarda bir ?vlad da verdi. M?l?vv?h gec?nin qaranliginda sadyanaliqla qilinc r?qsi ed?n q?bil? igidl?rin? baxark?n g?y ?z?nd? bir isiq z?rr?si ayrilib h?r?k?t etdi. Ulduz d?z onun basi ?z?rind? dayanib, sanki bir az da g?cl?ndi, bir az da ir?li g?ldi.
M?l?vv?h b?d?nin? dolan q?rib? istilikd?n ?vv?lc? qorxdu, sonra bu istilikd?n xoslandigini, sanki yeni bir adam oldugunu hiss etdi. Aman Allahim, bu h?min o istilik idi! Otuz yasindan bu yana bir g?n q?fild?n hiss etmisdi ki, belind?, qarninda, ayaqlarinda, beynind?, g?zl?rind? hiss etdiyi o q?rib? istilik daha yoxdur. H?min g?n d?s?nm?sd? ki, h?m?n istilik insan b?d?nini t?rk etm?s?, y?qin o he? zaman ?lm?z. Indi o istiliyi yenid?n hiss etm?si onu h?y?canlandirdi. Bu, d?nyanin ?n sirin yangisi, ?n m?q?dd?s susuzlugu idi. Sanki bird?n-bir? h?r seyi, insanlari, bu qumlu s?hrani, d?v?l?ri, ayi, ulduzu daha ?ox sevm?y? basladi! ?adira ke?ib R?q?yyani bagrina basdi, lap g?ncliyind? oldugu kimi…
IV f?sil
Insan onu ?n b?y?k arzusuna qovusduran bir torpagi m?q?dd?s saymazmi?! ?st?lik, bu torpaqlar c?nn?ti xatirladirsa… M?l?vv?h q?bil?si il? Arrana k?? etdikd?n bir ay sonra arvadinin hamil? oldugunu ?yr?ndi. Onun q?bil?sini B?ndovan yaxinliginda yerl?sdirdil?r. D?niz sahili il? mes?lik, dagliq ?razil?rd?n ta B?rd?y? kimi uzanan, tacirl?rin ?in yolu adlandirdigi yol boyu b?t?n ticar?t karvanlarini qorumaq, vergi toplamaq, d?vl?tin qayda-qanunlarina riay?t olunmasina n?zar?t etm?k v?zif?si ona v? Seybani q?bil?sin? tapsirilmisdi. H?r iki tayfaya ?mumi n?zar?t is? Nof?l? tapsirilmisdi.
F?ttah evini onlardan bir az aralida tiks? d?, Az?rbaycana k?? ed?nd?n b?ri onun da ?z? g?l?r, daha M?l?vv?hi g?r?nd? ?z?n? yana ?evirmirdi. M?l?vv?h h?l? d?nyaya g?lm?mis ?vlad payi ???n Allaha h?r g?n s?kr edib, bu sevinci F?ttaha da b?xs etsin dey? yerin-g?y?n sahibin? yalvarirdi.
Bir ne?? g?n sonra M?l?vv?h onu rahat buraxmayan fikirl?rini arvadi il? b?l?s?nd? R?q?yyanin g?zl?ri doldu:
– Arxayin ol, Sayda da hamil?dir. D?n?n S?idin arvadi bizi barisdirdi. Dedi ki, ikiniz? d? Allah l?tf edib, ?vlad verib. Sayda h?nk?r?b agladi, sonra da boynumu qucaqladi, barisdiq.
M?l?vv?h ?ll?rini a?ib: – S?n? s?k?rl?r olsun, Allahim, m?ni bu t?hm?td?n qurtardin, – dey? ?r?kd?n s?k?r etdi. F?ttahin ?vladi olmasaydi, ona Nof?li ?z t?r?fin? ??kdiyi ???n m?z?mm?t v? nifr?ti bitib-t?k?nm?zdi.
M?l?vv?h B?ndovanin k?l?yind?n qorunmaq ???n evinin ?trafina sam agaclari ?kmisdi. ?vladi bu agaclarin k?lg?sind? oynayacaqdi.
Y?zid ibn M?zy?d artiq B?ndovanda yeni bir s?h?rin ?sasini qoymaq ???n g?st?ris vermisdi. Paytaxt B?rd?d? otursa da, ibn M?zy?d burada bir liman s?h?ri yaratmaq ist?yirdi. Artiq xilaf?tin h?r yerind?n memarlar, x?ttatlar, sair v? r?ssamlar Arran ?razisin? g?tirilirdil?r. Bu torpaqlarin b?r?k?tli, x?yallari ger??kl?sdir?n bir yer olmasina h?r g?n bir isar?t vardi. T?xmin?n eyni vaxtda S?idin d? arvadinin hamil? oldugu x?b?ri yayildi. Nof?l sevins? d?, ?misinin ?vladindan daha ?ox M?l?vv?h v? R?q?yyanin ?vladini d?nyaya g?lisini g?zl?yirdi. ?z? d? ist?yirdi ki, m?hz oglan dogulsun, ona qardas olsun, o da bildiyi h?r seyi qardasina ?yr?tsin. O ?z? kimi at belind?, ?li qilincli, qorxmaz bir qardas arzusunda idi.
B?ndovana k???r?ld?kd?n sonra F?ttahin ?misi ?l-Qasimi buralara el? valeh olmusdu ki, ill?rl? s?f?r? ?ixdigi ticar?tind?n ?l ??kib oturaq h?yata ke?misdi. O, L?kbatanda d?v? karvanlarinin yolu ?st? ki?ik bir karvansara insa edib, g?lib-ged?nl?rin qarnini Samaxinin ?n dadli qoyunlarinin ?tind?n hazirladigi saurmalarla doyururdu.
?l-Qasimi ?vv?lki t?k?bb?r?n? bir az azaltsa da, xasiyy?ti he? d?yism?misdi. Bir Ramazan iftarinda Nof?lin ona verdiyi suali is? he? unuda bilmirdi. “Agil yasda deyil, basdadir” misalini ?z-?z?n? t?krarlayir, Nof?lin suallarina bir vaxtlar ??tinlikl? d? olsa, verdiyi cavabdan basqa cavab tapa bilmirdi.
Pislikl?ri kainatda kim yaradib?
G?nahlara yaranisdan Yer k?r?si n?d?n batib?
Yaxsiliga yamanligi, xeyr? s?ri, insanliga iblisl?ri kim cirnadib?
Ibad?tmi yer ?z?n?n ?ixis yolu, yoxsa ?l?m?
B?d?vi ?r?bl?rd? yalniz karvan soyan quldurlar sair olurdu. Tacirl?rd?n, d?vl?t adamlarindan, din xadiml?rind?n sair nadir hallarda ?ixardi. Bu, karvanbasanlarin daha azad ruhlu q?bil?l?rd?n olduqlarina d?lal?t ets? d?, seir yazmalarina s?b?b ?oxlu suallarinin olmasi idi – onlar d?nyani m?kt?bd?n deyil, h?yatdan ?yr?nirdil?r.
Indi Nof?lin sual dolu seirini h?r g?n t?krarlaya-t?krarlaya saurma satan ?l-Qasimini, ?slind?, n? sual, n? seir, n? d? tutarli bir cavab maraqlandirirdi. Onu maraqlandiran yalniz pul idi.
M?l?vv?h R?q?yyanin k?nizi S?lim?y? tapsirmisdi ki, son d?n?ml?r arvadindan daha da mugayat olsun. “?alis onu g?zd?n qoyma. Yaddan ?ixarar, agir bir sey g?t?r?r. Bax ki, R?q?yya vaxtli-vaxtinda dogru-d?zg?n yem?k yesin. Yuxusuna, istirah?tin? diqq?t etsin”. M?l?vv?h karvan yollarinda, is basinda oldugundan ?r?yi rahatliq tapmir, fikri-zikri arvadinin v? dogulacaq ?vladinin yaninda qalirdi.
S?lim? ona tapsirilmis isin ?hd?sind?n yaxsi g?lirmis kimi davransa da, artiq R?q?yyani ?s?bil?sdirm?y? baslamisdi. Qadin, dem?k olar, h?r sey? qarisir, “otur, s?n t?rp?nm?”, “ona d?ym?”, “bunu g?t?rm?”, “yem?k ye”, “su i?” v? bu q?bild?n daha n?l?rs? danisdiqca, R?q?yyanin aciqlanmaga ?z? g?lm?s? d?, hiss edirdi ki, S?lim? onu bezdirir. Bu g?n is? R?q?yya bir sey? ?min oldu ki, S?lim? t?kc? onu bezdirm?yib, s?si g?l?nd? usaq da t?rp?nib qarnini t?pikl?yir, sanki etiraz edirdi. Qadinin s?si k?sil?n kimi usaq sakitl?sirdi. Eyni t?pkil?ri usaq ?l-Qasimi il? arvadi onlara d?v?tsiz ziyar?tl?r ed?nd? d? verirdi. R?q?yya hiss edirdi ki, b?tnind?ki adi k?rp? deyil…
Vaxt yaxinlasdiqca M?l?vv?h ?vladinin d?nyaya t?srif buyurmasini h?y?canla g?zl?yir, arvadini bir an bel? t?k qoymamaga ?alisirdi. Bir g?n g?n?s batandan sonra m?c?z? bas verdi. H?min g?n q?bil?d? bir-birinin ardinca ?? k?rp? d?nyaya g?ldi – M?l?vv?h v? S?idin oglu, F?ttahin is? qizi doguldu. Mama?alar b?t?n gec?ni ora-bura qa?isirdi, q?bil? ?zvl?rinin sevinc v? h?y?cani bir-birin? qarismisdi.
Usaqlar ??? d? ay par?asi kimi g?z?l, saglamdilar, vaxtli-vaxtinda yeyir, yatirdilar. Birc? is vardi ki, Qeys durmadan aglayirdi. K?rp?ni yirgalamaqdan M?l?vv?hin d?, R?q?yyanin da qollari s?zl?rin? baxmir, onun s?si b?t?n q?bil?ni basina alirdi. Ne?? logman ?agirsalar da, k?rp?nin d?rdin? ?ar? tapa bilmirdil?r. Uzun ill?r sonra ?vlad sevincin? qovusan M?l?vv?h v? R?q?yya bir ne?? g?n ?rzind? sanki ne?? il qocalmisdilar.
Balaca Qeys ana b?tnind? iki f?rqli ?lin istisini h?mis? hiss edir, bu ?ll?rin onu qorudugunu duyurdu. Amma son vaxtlar ona dogru qara bir k?lg?nin g?ldiyinin f?rqind? idi. Bu k?lg?nin ?z? d?, s?si d? Qeysi qorxudurdu. D?nyaya g?z a?ib g?n isigina ?ixandan sonra h?min qara k?lg?nin h?niri daha yaxindan g?lir v? Qeys dayanmadan aglayaraq, sanki ?z valideynl?rini x?b?rdar etm?y? ?alisirdi.
H?l? d? n?f?si qarala-qarala aglayan k?rp?nin yanina onun kimi qigildayan, onun boyda bir canli qoydular. “N?f?si ?ox iliqdir. Qoxusu is? h?l? yeni ?yr?ndiyim, he? vaxt hiss etm?diyim bir ?tirdir. ?z?m? nec? d? xosb?xt hiss edir?m! S?k?rl?r olsun ki, qara k?lg? d? harasa lap uzaqlara ??kilib! Ana, ata, baxin, he? aglamiram! M?n bu n?f?sin daim yanimda olmasini ist?yir?m!”.
– S?k?rl?r olsun, aglamagini k?sdi. Allah s?nd?n razi olsun, Sayda. S?n olmasaydin, biz n? ed?rdik? Allah balaca Leylini qorusun!, – R?q?yya dil-agiz edirdi.
– Qeysin s?si bizim ev? kimi g?lib ?atir. ?r?yim d?zm?di. F?ttahin yatdigini g?r?b Leylini d? g?t?r?b g?ldim.
Qeys ne?? g?nd?n b?ri ilk d?f? s?h?r? kimi sakitc? yatdi, valideynl?ri d? rahat n?f?s alib sirin yuxuya daldilar.
“D?n?nki o g?z?l qoxu harasa gedib, yanimda yoxdur. Ana, ata, o kim idi? Getdi harasa? Niy? yanimdan g?t?rm?s?z? M?n o g?l n?f?si ist?yir?m…” Qarni tox, alti quru olsa da, Qeys yen? aglamaga basladi.
M?l?vv?h Qeysin aglamasini esidib, ona yaxinlasdi. K?rp?nin besiyi basindaki S?lim?y? aciqlandi:
– S?n onu niy? t?rp?dirs?n?! Yaxsica sakit durmusdu!
– Dedim basinin altini d?z?ldim, – qadin g?nahkarcasina cavab verdi.
– S?n? deyilm?misdi ona toxunma?!
M?l?vv?h sanki indi anlamisdi ki, S?lim? h?r d?f? yaxinlasdiqda Qeys aglamaga baslayir: “Nahaq dem?yibl?r ki, yeni dogulmus k?rp?nin yanina qirx g?n nam?hr?m buraxmayin”.
Cibind?n ?ixardigi agzibagli kis?ni S?lim?y? uzatdi, “al, haqqini halal el?, ?ill?si ?ixmayinca g?lm?”.
S?lim? pul kis?sini qapib evd?n ?ixanda M?l?vv?h q?ti bu fikr? g?ldi ki, S?lim?ni uzaqlasdirsin. Qeys bir d? o g?nl?rd?ki kimi ?ox aglamadi.
M?l?vv?h ?min idi ki, ag isigin onu se?diyi h?min gec? oglu R?q?yyanin b?tnin? d?s?b. O, s?vq-t?bii il? Qeysin adi bir usaq olmadigini hiss edir, h?ssas ruhlu oldugunu duyurdu. “B?lk? d?, S?lim? he? kimin bilm?diyi cin, ifrit?dir. Insan qiyaf?sind? dolasan cinl?rin sayi-hesabi yoxdur. Kas, ?trafimizdaki h?min o insan qiyaf?li m?xluqlari taniya bil?k. G?r?k bundan sonra diqq?tli olaq”.
V f?sil
K?rp?likd?n Leylinin g?z?lliyi dill?r ?zb?ri idi. F?ttah bir vaxtlar he? Saydani da bel? qisqanmamisdi. Bu g?z?l ?i??k b?y?d?kd?n sonra onu el? bir ?l d?rm?lidir ki, h?m Leylini sevib qorusun, h?m d? F?ttaha ?sl ogul olsun. Qizinin varligina h?r g?n s?k?r ets? d?, ogulsuzluq nisgilini unutmurdu.
Qeys Zeydl? birlikd? boy atib b?y?y?r, oynayirdi. ?trafdaki h?r seyl? maraqlanir, h?r seyi bilm?k ist?yirdi. G?zl?ri ?st?nd? olsa da, valideynl?ri ona s?rb?stlik vermisdil?r, ?r?yi ist?diyi vaxt evd?n ?ixib tay-tuslari il? oynaya bil?rdi. Hardan tanidigini xatirlamadigi bir qoxunun, n?f?sin s?ursuz arayisinda idi. Axtardiginin hardasa yaxinda oldugunu s?vq-t?bii il? hiss ets? d?, h?l? ki onu tapa bilmirdi.
***
Artiq b?y?m?sd?l?r. Leylinin valideynl?ri onun ??l? ?ixmasina nadir hallarda imkan verirdil?r. Sayda onun yalniz bacisi qizi Ayis? il? oynamasina razi olurdu.
Nof?l h?rb v? d?vl?t isl?rind?n vaxt tapan kimi B?ndovana g?l?r, h?m M?l?vv?hgil?, h?m ?misi S?idgil? bas ??k?r, sonra da b?t?n q?bil? ?zvl?ri il? g?r?s?b ?lind?n g?l?n k?m?yi onlardan ?sirg?m?zdi. B?ni-?mir q?bil?si onunla q?rur duyur, h?r uguruna sevinirdi. Bud?f?ki g?lisinin m?qs?di q?bil?si ???n m?dr?s? a?dirmaq idi. Oglanli-qizli q?bil?nin h?r bir g?ncinin, usaginin t?hsil almasini vacib sayirdi. Qeys? is? diqq?ti x?susi idi. Onu qardasi q?d?r sevir, h?r g?l?nd? h?diyy?l?r alib g?tirirdi.
Qeysl? Zeyd evin qabaginda, M?l?vv?hin ill?r ?nc? ?kdiyi s?rv agaclarinin altinda, Nof?l, M?v?ll?h v? S?id is? bir az aralida oturmusdular. B?y?kl?r b?d?vi q?hv?si i?ib s?hb?t edirdil?r. Uzaqdan ?l-Qasimi g?r?nd?. K?hn? xasiyy?ti idi, Nof?lin g?ldiyini esid?n kimi tez ?z?n? yetir?r, ona xos g?lm?k ???n h?n?rl?rini agizdolusu ?y?r, zarafatlar ed?r, uzun-uzadi xatir?l?rind?n, d?nyada g?rd?kl?rind?n danisardi. Nof?l onu g?rc?k “g?r?s?n, biz d? qocalanda bel? bosbogaz olacagiq?” – dey? zarafat etdi, g?l?sd?l?r.
?l-Qasimi yeniyetm?l?rin yanindan ?t?nd? n?vazis g?st?rm?k ???n ?lini Qeysin sa?larina uzatmaq ist?di. Qeys artiq unutdugu h?min o qara k?lg?nin ?z?rin? yeridiyini hiss etdi, qorxudan b?t?n b?d?ni titr?m?y? basladi, geri-geri ??kilib ?z?n? Nof?lin ?st?n? atdi.
– N? oldu, darixdin qardasin ???n? – S?id ?l-Qasiminin p?rt olmamasi ???n t?b?ss?ml? dill?ndi.
Nof?l Qeysin qorxdugunu g?r?b, ayaga qalxdi. ?l-Qasimiy? ?l uzadib, ayaq?st? hal-?hval tutduqdan sonra “m?n getm?liy?m” dey?, onun burda ?ox qalmasina imkan verm?di. Nof?lin onu g?r?n kimi qalxib getm?sini, Qeysin qorxub titr?m?sini g?r?n ?l-Qasimi p?rt idi. Bir az aralanandan sonra dodaginin altinda deyindi:
– Hmm, ill?rl? g?zl?, g?zl?, axirda d?nyaya g?tirdikl?ri usaga bax. ?m?lli-basli d?lidir ki bu!
Nof?l artiq Qeysin qeyri-adi, h?ssas usaq oldugunu anlamisdi. B?rd?y? yola d?sm?k ???n s?bh tezd?n oyanmisdi. S?id isti ??r?k dalinca getmis, arvadi is? yem?k hazirlayirdi. Nof?l f?rs?td?n istifad? edib ?misi ogluna dedi:
– S?ni ?ox ist?diyimi bilirs?n. Bilir?m, s?n? d? m?nim x?trim ?zizdir. Ona g?r? s?nd?n bir ist?yim olacaq.
Zeyd q?bil?nin q?hr?maninin ondan n?s? ist?m?yind?n q?rur v? m?mnunluq duyaraq diqq?t k?sildi.
– Zeyd, s?n igid oglansan. H?mis? Qeysin yaninda ol, ona qardasin kimi dayaq dur, kims?nin ziyan verm?sin? imkan verm?, onu qoru… M?n? s?z verirs?nmi?
Zeyd ?misi oglunu razi salacaq bir ah?ngd? sakitc? “s?z verir?m” dedi.
Agilli h?kmdar t?b??l?rinin elmli olmasini ist?y?r. Nadan v? cahill?ri idar? etm?k n? q?d?r asan olsa da, bu, d?vl?ti inkisafa deyil, m?hv? aparar. Xilaf?td? elmin y?ks?lis ill?ri idi… B?ndovan m?scidi b?y?k v? ?z?m?tli idi. M?scidin n?zdind?ki m?dr?s?d? Arranin b?y?k alimi ?hm?d B?rd?i d?rs dey?c?kdi.
M?kt?b yolu el? d? uzaq deyildi. Hami d?st?-d?st? m?dr?s?y? yollanirdi. Camaatin h?mis? m?scid? gedib-g?ldikl?ri yol olsa da, bu g?n sanki yola g?yd?n isiq ?l?nmisdi. M?dr?s?d? m?ntiq, h?dis, t?fsir, s?rf, v?z, b?lag?t, k?lam, hikm?t, fiqh, f?raiz, ?qaid, ?sul? fikir, elmi-h?yat d?rsl?ri veril?c?kdi. Yola s?p?l?n?n elmin isigi ?zl?rd?ki sevinc isigina qarismisdi.
Sinif otagi a?iq havada idi. S?h?r g?n?sinin s?f?ql?ri m?dr?s?nin h?y?tin? yayilmisdi. ?hm?d B?rd?i ilk d?rs? basladi. Fikirl?ri hikm?tli, nitqi d?nyanin ?n m?ht?s?m hafizinin s?si q?d?r siray?tedici, s?lis bir m??llimi dinl?m?k b?y?k z?vq idi.
– Allah-t?ala l?tf el?yib, b?tp?r?st S?rq? m?q?dd?s kitab g?nd?rdi. Amma n? bas verir?! H?l? d? o kitabdan b?tl?r yaratmaq ???n istifad? edirl?r. Quranin hikm?tini, i?ind?ki b?y?k elml?ri ?yr?nm?k v? ?yr?tm?k ?v?zin?, yaratdiqlari b?tl?ri beyinl?r? yeridirl?r.
Конец ознакомительного фрагмента.
