Vahid Məmmədli "Adəmin lüğəti"

Ad?min l?g?ti
Vahid M?mm?dli

Kitabda Vahid M?mm?dlinin m?xt?lif ill?rd? yazdigi hekay?l?rind?n bir qismi toplanmisdir."Allah insanlarla yalniz bir d?f? – d?nyani yaradanda danisib. O s?s buludlarin arasindan g?lirmis. S?zl?r d? eyn?n m?nim isl?tdiyim kimi – b?t?vl?kd? he? kimin, ayri-ayriliqda h?r k?sin anladigi s?zl?r…"(Ad?min l?g?ti)

Vahid M?mm?dli

Ad?min l?g?ti

Kuz?

N?n?-babalari sagliginda g?rm?k xosb?xtlikdir. M?n yalniz g?z?m? d?nyaya a?andan biziml? qalan Fatma n?n?mi g?rm?s?m. Onun xos simasi h?mis? g?z?m?n ?n?nd?dir. Bir usaqliq xatir?m is? he? vaxt yaddasimdan silinm?z.

S?kkiz yasim vardi, yay t?tilind? idik. M?h?ll? usaqlari il? axsama kimi oyun oynamaqdan doymurduq, he? ev? getm?k ist?mirdik. M?n t?rl?yib b?rk soyuqlamisdim. Axsama h?rar?tim qalxdi, valideynl?rim h?kim ?agirdilar. H?kim "Adi soyuqd?ym?dir" – deyib, h?rar?tsalan d?rman verib getdi. X?st?l?nm?yimd?n hami narahat olsa da, n?n?m he? yanimdan ?l ??kmir, tez-tez dodaqlarini alnima toxundurub h?rar?tim olub-olmadigini yoxlayir, ?ndis?sini gizl?d? bilmirdi. Anam n?vb?ti d?f? otaga qayidanda n?n?min h?y?canla danisdigini esitdim:

– Bu usaga g?z d?yib. Balam g?z?m?z?n qabaginda saralib-solur. M?mm?d icaz? vers?ydi, onu sabah s?bhd?n ?hm?diyy? babanin ocagina aparardim. O ocaq balami sagaldacaq.

Atam n?n?min m?ni ocaga aparmasina ?ox isti baxmasa da, s?z?n? yer? salmayib raziliq verdi. Cibind?n ?lli manat da ?ixarib n?n?m? uzatdi, “bunu da bizim hamimizin adindan ocaga n?zir ver?rs?n” – dedi.

S?h?r erk?nd?n atamin s?r?c?su artiq bizi g?zl?yirdi; n?n?ml? m?n ?hm?diyy? babanin ocagi yerl?sdiyi K?rimb?yliy? yola d?sd?k. S?r?c? uzanan k?l?-k?t?r k?nd yollarindan g?z?n? ??km?d?n el? hey deyins? d?, masin bizi atib-tutduqca n?n?ml? m?n arxa oturacaqda h?r d?f? bir-birimiz? sarilib g?l?ms?yirdik.

H?y?t darvazasinin ?n?nd? bizi buxara papaqli nurani bir qoca qarsiladi. N?n?m m?n? onun ?hm?diyy? baba oldugunu dedi. Ocaq adlanan bu yer d? ?slind?, ?hm?diyy? babanin evi idi.

– Ay sizin sabahlariniz xeyir. G?r bir kimi g?tirmis?n biz?, ay Fatma! Y?qin, M?mm?din ki?ik ogludur bu? – dey?, baba t?b?ss?ml? ?z?m? baxdi.

– H? babasi, naxosdayib, g?z d?yib balama, – n?n?m ?min idi ki, x?st?l?nm?yimin s?b?bi m?hz b?dn?z?rdir.

– Nurlu usaqdir. Pis g?zl?r? sis batsin… Ke?in i??ri, – dey? ?hm?diyy? baba bizi ev? d?v?t etdi.

S?bh ?agi olsa da, h?y?t artiq t?rt?miz s?p?rg?l?nmis, x?fif su ?il?nmisdi. Hasar boyu sira il? ?kilmis das palid agaclari h?y?t? x?susi g?z?llik verirdi. K?l?-k?t?r k?nd yollarindan sonra buradaki s?liq?-sahman ruhu oxsayirdi…

H?y?td?n ke?ib evin pill?l?rin? ?atanda s?s?b?ndin qapisinda ?hm?diyy? babanin arvadi G?ld?st? n?n? bizi g?l?r ?zl? qarsiladi. ?n b?y?k otaqda bas t?r?fd?ki divar boyu s?rilmis d?s?k??l?rd? bardas qurub oturduq.

Evd?n s?h?r yem?yi yeyib ?ixsaq da, G?ld?st? n?n? s?fr?y? yag, pendir, ??r?k d?z?b, biz? ?ay s?zd?. N?n?m ??r?yin arasina yag-pendir qoyub m?n? uzadanda basimi bulasam da, israr etdi:

– Ye, ay bala. Bura ocaqdi. Yem?s?n, sagalmazsan.

?z?m? halsiz hiss edirdim, yem?y? istaham da yox idi, ?ox ist?yirdim ki, tez sagalim. Amma n? o boyda yol q?t edib g?ldiyimiz bu evd?, n? d? m?cbur?n yediyim pendir-??r?kd? he? bir qeyri-adilik g?rm?diyimd?n n?n?md?n sorusdum:

– Bura niy? ocaq deyirl?r?

N?n?m otagin m?rk?zind?ki tax?anin ?st?n? qoyulmus kuz?ni g?st?rib dedi ki, kim ondan su i?s? v? gec? d? bu ocaqda yatsa, s?h?r sapsaglam oyanir. ?lav? etdi ki, ?hm?diyy? baba seyid-?vliya ?vladidir v? bu sehrli kuz? ona da babasindan qalib. Sonra n?n?m G?ld?st?y? kuz?d?n m?n? bir st?kan su verm?sini dedi.

Kuz?nin ortasindaki dair?vi ?ixintinin i??risind? doqquzgus?li ulduz, ulduzun x?tl?ri arasinda is? d?z v? qiriq x?tli naxislar vardi. Bu naxislarin n? m?na k?sb etdiyini anlamasam da, sehrl?nmisdim, g?zl?rimi ondan ayira bilmirdim… ?z?m? uzaq yasil vadinin ortasinda hiss edirdim. Tax?anin arxasinda divara vurulan da adi kilim deyildi, ortasindaki r?ngar?ng naxislarin h?r biri el? bu cazib?dar, baxislari ?sir ed?n kuz?nin ?z? boyda idil?r…

G?ld?st? n?n? armudu st?kana kuz?d?n su doldurub qarsima qoydu. H?y?td?ki s?s-k?y? p?nc?r?ni a?ib, basini ??l? uzatdi:

– N? yaman ?oxsunuz? Vacib qonagimiz var. Dualari hazir olanlarinkini indi g?tirir?m. Kuz?d?n su i?m?k, gec? burda qalmaq ist?y?nl?r sabah g?lsinl?r, – deyib ?hm?diyy? babanin oldugu otaga ke?di. Ondan aldigi yazili dualari sahibl?rin? ?atdirmaq ???n h?y?t? d?sd?.

M?n suyumu i?ib qurtardiqdan sonra n?n?m axsam yatana kimi bu sudan m?n? ver?c?yini deyib, “Allah rast g?tirsin, s?fa versin” dey? dua etdi. Kuz?y? yaxinlasdim ki, ?z?m? bir st?kan da su s?z?m. N?n?m tez ?z?n? yetirib, m?ni k?nara ??kdi: “Ehtiyatli ol, ay bala, salib sindirarsan, h?r k?s pesman olar. Ist?y?nd? de, m?n ?z?m s?n? kuz?d?n su ver?c?m.”

M?n h?l? d? bu evin, kuz?nin, suyun n? il? f?rql?ndiyini anlamadigimdan n? is? ?yr?nm?k ?midil? n?n?md?n sorusdum:

– Suyu bu kuz?y? ?hm?diyy? baba doldurub?

– Yox, ay bala, bu kuz? sehrlidir. H?r d?f? kuz?d?n su qurtardiqda o ?z-?z?nd?n yenid?n dolur…

T??cc?b v? heyr?t i?ind? idim. Kuz?ni azca qaldirib altina baxdim. Tax?anin ?st?n? s?rilmis ag s?fr?d?n basqa he? n? yox idi. N?n?m yen? tez m?ni k?nara ??kib, kuz?ni ehtiyatla yerind? d?z?ltdi.

– N?n?, bu kuz? bosalanda su ?z-?z?n? nec? dolur axi? – tax?anin b?y?r-basina dolanib kuz?ni g?zd?n ke?irm?y? davam edirdim.

– M?nim balam, oraya suyu g?z?g?r?nm?z Allah baba doldurur, – n?n?m bunu el? ?r?kd?n dedi ki, s?kk-s?bh?m? yer qalmadi. T?l?sik:

– Biz d? bel? bir kuz? alsaq, Allah baba onu da su il? doldurar? – dey? sorusdum.

– Yox, canim-imanim, bu kuz?d?n t?kc? burda var. Ona g?r? d? bura ocaqdir… S?n bu sudan i?, g?r s?h?r nec? saglam olacaqsan. Daha m?nim balam x?st?l?nm?y?c?k. Hamidan g?cl? olacaq. Pis g?zl?r yanib yaxilacaq.

H?min g?n axsama kimi tez-tez n?n?m? m?n? kuz?d?n su verm?sini deyirdim. M?qs?dim is? m?c?z?nin sahidi olmaq idi, bosalmis kuz?nin ?z-?z?n? nec? dolacagini ?z g?zl?riml? g?rm?k ist?yirdim…

Axsamin gec saatlarinda n?n?min qollari arasinda yuxudan g?zl?rim yumulsa da, yatmamaga ?alisirdim. Kuz?d? lap azca su qalmisdi. Y?qin, bir-iki st?kan da i?s?m, su qurtaracaq v? m?n m?c?z?y? sahid olacaqdim.

S?h?r g?zl?rimi n?n?min yaninda, yataqda a?dim. D?n?n axsam n? vaxt yuxuya getdiyimi bilm?misdim. N?n?m yatirdi. C?ld yataqdan qalxib kuz?y? yaxinlasdim. G?zl?rim? inanmadim, heyr?td?n donub qaldim: kuz? agzinacan su il? dolu idi. B?s g?r?s?n, axsam kuz?nin dibind? qalan suyu kim i?ib. D?n?n oyaq qala bilm?diyim ???n ?z?m? qinadim. Kuz?nin ?z-?z?n? nec? doldugunu, heyif ki, g?r? bilm?misdim. O m?c?z?ni g?rm?yi ?ox, lap ?ox ist?yirdim…

Bir az sonra n?n?m d? yuxudan ayildi. M?nim ayaq ?st? oldugumu g?r?b yaxinlasdi, dodaqlarini alnima yapisdirdi: – Ay s?n? qurban olum! Qizdirman yoxdur. ?z?n d?, masallah, sapsaglamsan. Qurban olum ?hm?diyy?nin c?ddin?.

Sonra n?n?m atamin n?zir olaraq verdiyi ?lli manati qoynundan ?ixarib ehmalca kuz?nin altina qoydu. Bir q?d?r sonra ?hm?diyy? baba il? G?ld?st? n?n? d? g?ldi.

N?n?m minn?tdarligini bildirib getm?li oldugumuzu dedi.

?hm?diyy? baba sa?larimi oxsayib “Allah s?ni y?z yasatsin, h?mis? saglam v? g?cl? olasan. Qarsina ?ixan pis g?zl?, pis n?fslil?ri bil?yinin g?c?, aglinin isigiyla bir anda m?hv ed?s?n” dedi.

M?n h?y?t? qa?ib qisa m?dd?td? qaynayib-qarisdigim k?nd usaqlari il? gizl?npa? oynamaga basladim. ?z?m? qus kimi y?ng?l v? saglam hiss edirdim. Bir q?d?r ke?mis atamin masini k???nin basinda g?r?nd?, s?r?c? bizim dalimizca g?lmisdi. Masina ?yl?s?nd? n?n?m ?ll?rini g?y? qaldirib “Allahim, s?n? min s?k?r. Say?nd? ?hm?diyy? ocagi, kuz?nin suyu balama s?fa oldu” dey? dua etdi.

?ox gec olsa da, atam h?l? isd?n qayitmamisdi. M?n d?n?nd?n onu g?rm?diyimd?n darixmisdim, anam v? n?n?m d? nigaran idil?r. Anam m?ni yatmaga g?nd?r?nd? esik qapisi cirildadi. Atam m?ni sapsaglam g?rd?y?n? ?ox sevindi. Niy? gec g?lm?si il? il? bagli anamin sualina k?ks ?t?rd?:

– Isd?n ?ixmaga az qalmis m?n? z?ng g?ldi ki, ?hm?diyy? babanin bird?n-bir? v?ziyy?ti pisl?sib, x?st?xanaya g?tirirl?r. M?n d? getdim, onu qarsilayib x?st?xanaya yerl?sdirdim. H?kiml?r dedil?r ki, v?ziyy?ti kritikdir. S?h?r? kimi ?ll?rind?n g?l?ni ed?c?kl?r. G?r?k sabah basimiza n? g?lir.

M?nim sagalmagima s?b?b olan nurani qocanin indi ?z?n?n agir v?ziyy?td? olmasina t??cc?bl?nirdim: – N?n?, m?n x?st?l?n?nd? ?hm?diyy? babanin kuz?sind?n i?diyim su m?ni bir g?nd? tam sagaltdi. N?d?n o ?z? d? kuz?d?ki sudan i?ib sagalmir?

N?n?m ?limd?n tutub m?ni yataq otagina g?tirdi, ?ynimi d?yis?-d?yis? ?z?nd? x?fif k?d?rli t?b?ss?ml? m?n? izah etm?y? ?alisdi:

– ?hm?diyy? babanin kuz?sind?n su i??nl?rin hamisi s?fa tapardi. Amma hami bu sudan o q?d?r i?di ki, kuz?nin suyu qurudu… – ?z?md?n ?p?b m?ni yatagima uzadark?n yen? g?l?ms?di, – Basa d?sd?n, agilli balam? Babanin ?z?n? su qalmayib. Dua ed?k ki, Allah ?z? ?hm?diyy? babaya k?m?k olsun… Indi yat, yuxun sirin olsun, – dey? yorgani ?st?m? ?rt?b otaqdan ?ixdi.

N?n?min s?zl?ri m?n? ?ox t?sir etmisdi: “Babanin ?z?n? su qalmayib”…

Bu hadis?d?n uzun ill?r ke?s? d?, ?n isti havalarda bel? m?n suyu qurtum-qurtum i?ir?m…

C?nn?td?ki hotel

Ona el? g?lirdi, g?z?n? a?andan b?ri yasadigi bu s?h?r? birc? g?nl?k s?f?r edib.

K???l?r, evl?r, agaclar, h?r g?n d?f?l?rl? yanindan ke?diyi, g?rd?y? bu m?nz?r?l?r h?m?nki olsa da, sanki n? vaxtsa c?mi bir g?nl?k s?f?rd? oldugu s?h?r? qayitmisdi…

Yalniz indi anladi ki, ona tanis g?l?n s?h?r? bir g?nl?k s?f?r adi s?f?r deyilmis, ?mr?n?n bir g?n kimi ke??n b?y?k zaman k?siyi imis…

S?h?r yuxusundan oyanmagi, g?z?l sevgilisinin zil qara sa?larinin barmaqlarina dolasmasi, t?l?sm?d?n yatagindan qalxmasi, sevgilisini qollarina alib ?p?sl?r? q?rq etm?si, g?zl?ri saatda, t?l?m-t?l?sik yediyi iki sarili qayganaq…

?z?n? avtomobilinin s?kani arxasina atib s?h?rin gec yanan isiqforlarini bir-bir saymasi, usaqlarinin dogulmasi, v?t?n? xidm?t saydigi v?zif?sinin daha bir pill? d? y?ks?lm?si ?mr?n?n g?nortasi idi. Bir g?n i?ind? yasadiqlarinin fonunda t?lasli, y?k? b?y?k, t?nb?l bir g?norta…

Alatoranliqdaki darixmaq, sanki d?nyani yenid?n qura bil?c?kl?rin? inanan dostlarla sabah he? bir ?h?miyy?ti olmayacaq m?zakir?l?r, onun istedadinin qarsisina s?dd ??k? bilm?y?nl?rin g?lm?li arqumentl?ri v? oxucusu olmayan h?mkarlarinin yorucu s?hb?tl?ri gec?ni yaxinlasdirir – o gec?ni ki, s?h?r yuxudan oyanmamaq da var.

Amma bu gec? dig?rl?rind?n f?rqli idi. Yuxularinda h?r sey eyni m?kanda bas verirdi. T?kc? bu gec? h?r sey bir az basqa c?rd?.

Iki dagin arxasinda dayanmisdi; onlari ?iyinl?rin? qoydugu n?h?ng ?ll?rl? ?z?n? t?r?f sixan qayaliqdan s?z?l?n s?lal? daglarin salamlasib yan-yana tutduqlari das ovuclarina axaraq bir g?l yaratmisdi.

Iki dagin qoynundaki palid, c?k?, sam agaclari, yemisan, qaragil? kollari bir-birl?rin? sarilib ?p?s?rd?l?r.

Bura ne?? ill?rdir onun yuxusunda t?krarlanan eyni m?kan idi. Amma bu gec? h?r iki dagin ?t?yini mavi d?niz d? d?y?cl?yirdi.

D?nizin sularina bas vurdu. Burnuna tanis, duzlu qoxu g?ldi. Beynini qurcaladi. H?, ?r?yin? axan g?z yaslari…

D?nizd?n ?ixib qurulanandan sonra sahil boyu uzanan g?zg? kimi yolla velosiped s?r?rd?… Bird?n sag t?r?fd? p?nc?r?l?ri birbasa d?niz? a?ilan hotel g?r?nd?. Hotelin qarsisinda dayanib velosipedi divara s?yk?di. I??ri ke?di. Girisd? bir n?f?r peyda oldu. Onu diqq?tl? s?z?nd? anladi ki, bu adami agli k?s?nd?n taniyib.

Vasifi g?rc?k arxadaki genis zala ke?di. Boynundaki qizil z?nciri agzina salib ?eyn?yirdi: “Bizi burda da rahat buraxmirsan… Qoymazsiniz kef el?y?k?”

–Dey?k ki, m?n velosipedl? t?sad?f?n g?lib bura ?ixmisam. Sorusmaq ayib olmasin, sizin burda n? isiniz var?

–Bu hotel m?nimdir, – dey? z?ncir ?eyn?y?n aciqla dill?ndi, – ?linizd?n hara qa?aq, imkan verin yasayaq da....

Velosipedini g?t?r?b getm?k ist?yirdi ki, metrodotel qiyaf?sind? yorgun, yasli bir kisi yaxinlasdi:

–M?ni tanimadiniz?

–Yoox, bagislayin, – t??cc?bl? baxmaga davam etdi.

–Qan-t?rl? tikdiyiniz bu hotelin siz? m?xsus olmasi bar?d? s?n?dl?ri ?z g?zl?riml? g?rm?sd?m, – deyib metrodotel qeyb oldu.

S?h?r yuxudan ayilanda saat s?kkizin yarisini g?st?rirdi. Bir fincan q?hv? i?ib is? yollandi. Gec? g?rd?y? g?z?l hotelin n? vaxtsa ona m?xsus olmasini n? illah ets? d?, xatirlaya bilm?di…

?rik bagi

“Kiminin ?vv?li, kiminin sonu” deyirl?r. H?r??nd b?z?n son da el? ?vv?l kimi olur…

S?h?r h?r t?r?fd?n meyv? agaclari il? ?hat?l?nmisdi. M?rk?z? yaxin bir ?rik bagi vardi ki, sagird v? m??lliml?rin ?oxu yolu qisaltmaq ???n cigirlari il? m?kt?b? gedirdil?r.

M?din? bu g?n evd?n ?ox erk?n ?ixmisdi. Bagin ortasinda balaca ada kimi g?r?n?n b?y?rtk?n kollarinin arxasinda gizl?nib kimis? g?zl?yirdi. ?trafi g?z?tl?y?nd? nisb?t?n iri g?vd?li, qoca ?rik agacinin arxasinda m?kt?bin son sinfind?, ?z?nd?n ?? sinif yuxarida oxuyan S?idin d? pusquda oldugunu g?rd?.

Haminin qorxdugu S?id ?? il idi, sinifd? qalirdi. Direktordan tutmus birinci sinif sagirdin? kimi h?r k?s onun m?kt?bd?n r?dd olub getm?sini ist?s? d?, buna birc? d?rs hiss? m?diri Ibad m??llim mane olurdu. O, sag-salamat olan atasinin goruna and i?misdi ki, S?idi ?? il sinifd? saxlayib attestat ?z?n? h?sr?t qoymasa, kisi deyil. S?z?n?n ?st?nd? durub saxladi da. Basindaki yaniq yerinin agrisi yalniz bundan sonra onu rahat buraxdi…

Ibad m??llim daz idi v? ke??linin g?r?n?n hiss?sind? qara xali xatirladan bir yaniq yeri vardi. Deyil?n? g?r?, ona m?lum olur ki, ail?d?ki on bir usagin ?n b?y?y? olan S?id bazarda g?y-g?y?rti satdigi ???n d?rs? g?lmir. El?m?yib t?nb?llik, bazara gedir v? S?id? deyir ki, sabah d?rs? g?lm?s?n, s?ni m?kt?bd?n qovacagam. S?id d? yenic? yandirdigi siqaretd?n bir-iki qullab vurub deyir ki, m??llim, bagisla, on bacim var, onlarin d?rdind?n ??kir?m.

Sagirdinin onun g?z? ?n?nd? siqaret ??kdiyini g?r?b ?s?bl?s?n Ibad m??llim deyir, “Neyniyim, al?, on qizi m?n g?tirmis?m d?nyaya?”. S?id d? ?ixir pistaxtanin ?st?n?, deyir, “m??llim, bir qullab da vurum, kisi deyil s?nn?n getm?y?n.” Sonra da d?rs hiss? m?dirin? isar? edir ki, qulagini yaxin g?tir, vacib s?z?m var. Ibad fikirl?sir ki, bu imansiz h?l?m-h?l?m qulaga s?z dey?n deyil – ?c?ba, n? vacib s?zd?r ki, bu ?bl?h m?nim qulagima dey?c?k? Maraqla qulagini S?idin agzina yaxinlasdiranda birc? s?z esidir: “ke??l”.

–N? dedin s?n, itd?n ?m?l? g?l?n? -Ibad ?l atir ki, S?idi bogazlasin, o da siqaret? son qullabini vurub, m??llimin ke??linin ortasina basib s?nd?r?r: “Al?, ke??ls?n d?…” dey? pistaxtanin ?st?nd?n tullanib qa?ir. Azyasli olmasini, h?m d? ?oxusaqli anasinin ora-bura yazacagini n?z?r? alib Ibad S?idd?n polis? sikay?t etmir, amma qisasini onu ?? il sinifd? saxlamaqla alir…

M?din? fikirl?sdi ki, S?id basina t?z? oyun a?maq ???n yen? d? Ibad m??llimi g?zl?yir. Amma Ibad ?rik bagi boyunca olan cigirlarin he? birind? g?rs?nmirdi, onun yerin?, S?idin arxasinda gizl?ndiyi agacin d?z ?st?n? ged?n cigirla Marianna ir?lil?yirdi…