С. Сатарова: Ноокат билимканасы биринчи бойдон кала берет. Келерки миллениумга саякат
Замирбек ?с?ров
Акыл э? биринчи улуттук байлыкка айланганда, айлана-ч?йр?б?зд?г? бардык жумуштар акыл менен башталып акыл менин б?т?п, мурда уктаган айыл-кыштактарыбыз интеллектуалдык байлыктын сырын, сандыгын ачып, массалык т?рд? ойгоно баштаган болсо – не деген э? сонун, э? бийик долбоорлор иш ж?з?нд? аткарыла баштайт анда!
С. Сатарова: Ноокат билимканасы биринчи бойдон кала берет
Келерки миллениумга саякат
Замирбек ?с?ров
© Замирбек ?с?ров, 2024
ISBN 978-5-0062-8433-3
Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero
Баш с?з ордуна
Ажайып нерсе ж?н?нд? жазылган ажайып чыгарма
Силердин колу?арга таланттуу жазуучуларынын бири – Замирбек ?с?ровдун жа?ы китеби тийип турат. Буга чейин бул автордун уч китеби жарык к?рг?н. «Элинор Ригби» аттуу фантастикалык повесть кыргыз жана орус тилдеринде 1992-жылы Ош мамлекеттик басмаканасында басылган жана быйыл ошол эле жерден «Аргасыз бизнес» аттуу сатирико-фантастикалык пьеса тираждалды. Бул жа?ы китебинде да Замир-иним журналист жана фантаст катары ?з?н?н буга чейин ачылбаган сырларын бизге тартуулап жатат. Китеп эки бири бирине тыгыз байланышкан б?л?кт?н турат. Биринчисин ЭЖИАД соопчулук фондунун демилгеси менен алыскы тоолуу аймакта алгачкы уюштурулган Ноокат мектеп-лицей билимканасы ж?н?нд? журналисттик изилд??, очерк т?зс?, экинчи жарымы фантастикалык новеллага берилген. Эки чыгарма те? азыр биздин к?з?б?зд? болуп жаткан педогикалык реформанын, анын келечек ?ч?н ?т? зарылдыгынан от алып, жалындап пайда болууда.– Ноокат билимканасы бул сонку кылымдын кыргыз мектеби, —дейт бул китептин автору. – Эгерде ?лк?б?зд?, алыскы тоолуу аймактарда, ушул сыяктуу 40 мектеп-лицейлер пайда болсо, анда тарыхый кыска м??н?тт? эле, 10—15 жылдан кийин, ?лк?б?з аябай зор жетишкендиктерге ээ болушу м?мк?н. Ал эми 100—200 жыл ?ткен со? Кыргызстандагы э? алыскы тоолу айыл-кыштагы жазуучунун экинчи б?л?г?нд? ке?ири чагылдырылган келечектин зор, ажайып шаарына айлануусу ыктымал. Кыскасы, биринчи б?л?г?нд? мектеп-лицей ж?н?нд? ке?ири с?з болсо, экинчисинде анын келерки кылым ?ч?н зор мааниси жана таасири к?рк?м, фантастика т?р?нд? чагылдырылып, уникалдуу китеп жаралды десе болот. Ажайып нерсе ж?н?нд? ажайып жазылган чыгарма менен жазучууну да, жа?ы типтеги кыргыз мектептерди уюштурган ЭЖИАД Фондунун кызматкерлерин да – китептин негизги каармандарын куттуктап, аларга келечекте албан ийгиликтерди каалаймын чын ж?р?кт?н,
Даир Асанов,
Улуу Ата-Мекендик согуштун Баатыры, генерал-майор.
(бул комментарий китептин биринчи басылып чыгышына, 1995-ж. Бишкек ш., жазылган)
«Адамзат канткенде о?олот?» —
деген суроого жооп берген китеп
Автор азыркы к?нд? ар бирибиз ?ч?н ?зг?ч? маанил?? болгон билим жаатындагы к?йг?йл?рд? чеч?? жана адам баласын дайыма т?йш?лт?п келген, «адамзаты канткенде о?олот?» – деген маселенин канчалык де?гээлде маанил?? экенин белгилейт.
Китептин биринчи б?л?г?нд? Ноокат районунун Кара-Таш айылындагы «Ноокат билимканасы» мектеп-лицейи тууралуу, билим алган окуучуларга коюлган талаптар ошондой эле окуучулар ?ч?н т?з?лг?н э? сонун шарттар ж?н?нд? маалыматтар жазылган. Бул мектеп-лицейинин окуучуларынын жетишкендиктери, олимпиадаларда дайыма же?иштерге ээ болуп, каалаган жогорку окуу жайларга ?т?? м?мк?нч?л?кт?р?н? ээ болгондорун окуган адам с?й?н?т. Окуучулардын ушундай жакшы жетишкендиктерге ээ болуусуна албетте, мыкты мугалимдердин салымынын зор экендиги талашсыз. Мындай оор т?йш?кт? мойнуна алып, жыйынтыгына к?з? жеткен жаш илимпоздор менен педагогдор бул ийгиликке жетиш?? ?ч?н эчендеген кыйынчылыктардан ?т?шт?.
Улуттук Илимдер Академиясынын м?ч?-корреспонденти Азрет-Алий Боташев шакирттеринен «Ноокат билимканасы» тибиндеги 40 мектеп-лицейлерди Кыргызстандын алыскы тоолуу аймактарында уюштуруп бер??л?р?н талап кылууда. «Ар-бир райондо жок дегенде бирден лицей с?сс?з болушу керек, антпесек таланттарыбыз ?с?п-?рч?б?й жок боло берет» —дейт илимпоз. Азрет-Алий Боташевдин келечекти к?р? билген стратегиясын жакынкы ?збекстан жана Казахстандын кээ бир райондору дагы колдоп, ?зд?р? дагы иш ж?з?н? ашырып башташкан.
Албетте, ЭЖИАДдын алдыга койгон максаттары мактоого татырлык. Лицейдеги тоолуу аймактардан келген окуучуларга англис тилин мыкты ?йр?т?п, кыргыз элинин маданиятын, ?рп-адаттарын да биргеликте окутуусу жакшы к?р?н?ш.
Лицейдин алгачкы директору Саадат Сатарованы мыкты педагог, уюштуруучу катары гана билбестен, окуучуларга жасаган жылуу-жумшак мамилеси, таланттуу окуучуларды колдоп, туура жолго багыттаган ?зг?ч? сапатка ээ, окуучулардын талантын ача билген к?р?г?ч даанышман катары да билсе болот. Саадат Сатарова лицейге келгенден сегиз ай ?тп?й лицейде окуган окуучулардын 70% (8 класстан тартып 11 класска чейин) англис тилинде эркин с?йл?п калышы жогорку к?рс?тк?чт?рд?н бири. Бул лицейде иштеген ар бир мугалимдин таланттуу, ?з ишин мыкты билген адис экендигинде шек жок. Замандын талабына ылайык, окуучулардын логикалык к?з караштарын ??рч?т?? максатында, кээ бир предметтердин айкалыштырып окутулушу мактоого татырлык.
Материалдык базанын т?м?нд?г?, жатакана, имарат, окуу корпустарынын талапка ылайык келбегени сыяктуу к?йг?йл?р келечекте чечиле турган маселелердин бири болуш керек.
Келечекте Кыргызстандын тоолуу аймактарына 40 мектеп-лицейи ачылса, республикабыз жылына 600д?й д?йн?л?к де?гээлдеги мыкты адистерге ээ болот экен.
Лицейдин дагы бир ?зг?ч?л?г?, окуучулардын кандайдыр бир ?н?р?н?, шыгына, ж?нд?м?н? жараша окутуу. Таланттарды издеп табуу. Келечекте сапаттуу адистерди жаратуу.
?м?рзак Мамаюсуповдун айтуусунда, бул лицейлердин Кыргызстан боюнча системасын уюштуруп, т?рт негизги максатын белгилейт. Алар: балдарды тарбиялоо, д?йн?л?к де?гээлдеги кадрларды даярдоо, элдин биримдиги жана башка ?лк?л?рд? жашаган улутташтар менен байланыштарды т?з??.
Кыргызстандын билим бер?? системасын ?н?кт?р??г?, тоолуу аймактардагы окуучулардын талантын ачып, туура багытка жол к?рс?т?п, ?з билгендерин аянбай жанын ?р?п, талыкпай эмгек кылган инсандарыбыздын жасаган эмгектеринин ?з?р? кайтат деп ишенсе болот. Жан дили менен эмгектенген педагогдордон билим алган лицейдин б?т?р??ч?л?р? келечекте Кыргызстанга зор салымдарын кошкон, кыргыз эли сыймыктанган мыкты инсандардан болорунда шек жок.
Китептин экинчи б?л?г?: Галлей кометасы. Жылдыздар канышаасы.
Бул б?л?мд? 76 жылда жер планетасына бир к?р?н??ч? Галлей кометасына Акыл деген баланын саякаты тууралуу. Акылдын Галлей кометасынан жердеги ?з?н?н кичинекей Кызыл-Суу айылынын 2138-жылдагы абалын к?р?п суктанганы. Азыркыдай баткак, ча? баскан, эски ураган ?йл?рд?н ордуна за?гыраган бийик имараттардын, кооз салынган мектеп, китепканалардын салынышы Акылды тамшандырат. Кызыл-Суунун ажайып таза абасы, Диснейлендге окшогон балдар паркы, автоматташтырылган тратуарлар, бассейн, стадиондор баланын оюн бурат. Демек ушундай жашоо м?мк?н экенине ынанды. Шумдуктуу 22-кылымдын электроникасы, пионерлер ?й?н?н экинчи кабатында жайгашкан «келечектин ке? залы» баланын жан д?йн?с?н? абдан чо? таасир калтырат. Жылдыздар канышаасы Акылга зор компьютерлерди к?рс?т?п, мугалим окуучуга ?йр?тк?нд?й, ар бир кызыккан нерселерин т?ш?нд?р?п берет.
Баланын к?з карашы ?зг?р?п, жакшы жашоо дагы, жаман жашоо дагы адамдардын ?з колунда экендигине к?з? жетет. Баткакка малынган Кызыл-Сууну о?доонун жолу – жакшы окуу, тартипт?? болуу, ийгиликтерге жетиш?? экендигин т?ш?н?т. Ар бир инсан билим де?гээлин к?т?р?п, к?п окуп, ?з мекени ?ч?н пайдалуу иштерди жасаса болорун билет. Ар бир предметтин канчалык де?гээлде маанил?? экенине баа берет. Ал эми акылга акыл кошкон, билимди тере?детип ?йр?тк?н, туура жолду тандоого багыт берген мугалимдин орду канчалык маанил?? экендигине ынанат. Жакшы билим алган окуучулардан мыкты адистер чыгып, келечекти жакшы жакка ?зг?рт??г? болорун ?з к?з? менен к?р?т. Баткакка белчесинен баткан айылды да, адамдарды да билимдин к?ч? менен э? бир сонун жаркыраган жашоого алып кел?? м?мк?н экенин т?ш?н?т.
Камилла Шаршекеева,
Кыргызстан агартуу системасынын экс-министири, АУЦАнун негизд??ч?с?.
Алысты к?р? билген адамдар тууралуу баяндама
Бул китеп эки б?л?мд?н турат. Биринчисинде кыргыз мектебинин жа?ы модели тууралуу автор баян кылып, анын маанисин талдап, экинчи б?л?кт? д?йн?л?к де?гээлдеги агартуу система биздин жашообузду кантип ?зг?рт? ала турганын «Галлей кометасы» атындагы илимий-фанттастикалык эмгекте оюн чагылдырат. Негизи бул китептин жарымы Кыргызстандын агартуу системасынын жылдыздарына арналып, аягы асмандан т?шк?н жылдыздын аныктамасы, алыскы келечектин батасы менен б?т?т. Бул китептин ?зг?ч? баалуугу мына ушунда. Автор алысты к?р? билген адамдардан болуп, Кыргызстандын мыкты мектебин жараткандар менен биргеликте, Жер ж?з?нд? кылымда бир жолу келип кеткен Галлей кометасы, Жылдыздардын канышасы коштоосу менен бул жашоонун э? татаал маселелерине жоопту бер??г? аракет кылды.
Бегалы Тагаев,
философиялык илимдердин доктору, КМУУнун профессору.
Аалам менен сырдашууга,
кыргыздын мыкты мектебине арналган китеп
Планеталар аралык байланыш… Аалам менен Аламдын байланышы… Улуу Жараткан менен Адамдын байланышы…
Глобалдык теманын ?ст?н?н ишт??г? аракет жасаган белгил?? жазуучу Замирбек ?с?р?вдун чыгармачылыгы мектеп окуучуларынын комета менен бирдикт?? иш-аракеттерин 1995-жылдары с?р?тт??с? б?г?нк? к?н? фантазия эмес экендигин белгилегим келет. Конкретт?? айтканда: ?з?мд?н – Бегалиева ?м?рб?б?н?н Улуу Жараткан, Эр Манас жана планеталар менен байланышуусунун далилд?? фактылары.
Алар: 1) тилдин кыя кесилиши аркылуу Улуу Жараткан жана Манас Д?йн?с?н?н редакцияланып, дайын т?рд? жиберилип жаткан жазуулары, ырлары; 2) Планеталар жана жылдыздар менен кыймыл-аракеттер аркылуу, тил аркылуу к?р?н?? ачык т?рд? баарлашуу.
Чындыгында к?з к?р?н?? Планеталар жана жылдыздар менен байланышуу ж?р?п жаткан доордо жашап жаткан мезгилдебиз. Андыктан, жазуучу Замир ?с?ров менен Ноокат райондук планетардык мектептин окутуучулар жамаатына, келечект?? мектеп окуучуларына планетардык масштабдагы ийгиликтерди багынта беришине тилектешпиз.
?м?рб?б? Бегалиева,
философ, акын, манасчы, дизайнер, саламаттык сактоонун ардактуу кызматкери, Кыргызстан Жазуучулар Союзунун м?ч?с?.
Замирбектин китебине болгон ой толгоолор
Жазуучу, акын, журналист Замирбек ?с?ров чыгармачылык жолунда уламдан улам к?чт?нг?н ке?ири кыялдагы позитивд?? к?з караш изин таап келет.
Жаратмандын жараткан чыгармалары окулуш ыраатына келгенде атайын даярдык менен барууга туурадай (?) … Бир караганда табышмактуудай сезилген к?р?н?шт?р к?р??г?с? бар адамдарга даана к?р?н? баштайт. Жаратманда алга жетелеген алдыга умтултуучу процесс жашап турат.
К?п жылдык журналисттик жолунда Замирбек ?с?ров чындыктын ?з?г?н издейт. «Ноокат билимканасы» тууралуу документалдуу эмгеги билим бер??д?г? ?з?кт?? проблемаларды ачууда ийне жибине чейин ачууга барган. Ийгиликти жаратуучулардын келечект?? аракеттерин дыкаттык менен анализдеп, салмак баасын берип жазып чыкканы байкалат.
Ал эми, ак ыр (акростих) коштолуп туруусу алган теманы ого бетер байытып, кошумча палитрадагы жандуу боектор менен коштолгондугу аркылуу кызык. Автор жылдыздарга саякаты ?з?нч? чо? к???л бурууга арзыйт. Дайыма изденгич чыгармачыл инсан, адамзатын космостук билим де?гээлине к?т?р?л??г? ?нд?йт. Жылдыздарды аралап саякат куруу миссиясы, ой ж?г?рт??н?н апогейине к?т?р?лт?т. Билими жогору эл, дайыма бийиктикте жашаарын таасын белгилеп, улут ?ч?н болгон толгон интеллектуапдык жогорку сапатын жазуучулук потенциалында ачып берген. Аталган китебинде Замирбек ?с?ров поэзиядагы илимий техникалык ?н?г??-прогрессти чагылдырууну баштаган новатор жа?ычыл автор экендигин далилдеди.
Замирбек ?с?ровдун чыгармасына жогорку баа бер?? менен келечект?? ойлору ишке ашып, жарык к?р? турган китеп эли журтубузга алымдуу, окумалдуу болсун! Алдыда дагы дагы зор зор ийгиликтерди жарата беришине тилектешбиз.
Муратбек Рысбеков,
акын, Кыргызстан Жазуучулар Союзунун м?ч?с?.
Бул жашоодо к?п нерселерди ылдам эле о?досо болот
Автор эки тилде – кыргыз жана орус тилинде жазган жазуучу жана акын, саясый журналист катары коомчулукка ке?ири таанылган чыгармачыл инсан. Кыргыз тилине, кыргыз мектебине жана Кыргызстандын келечегине арналган бул китептеги байкоолор, ой-толгоолор, жыйнтыктоолор кыргыз окурманга пайдалуу болот, себеби автор чындыкты жашырбай, жымсалдабай ачык жана так айтып к?нг?н адам, ошол эле убакта кетирилген катаалардын о?доо жолдоорун даана к?рс?т??г? аракеттенет. Бул жашоодо к?п нерселерди ылдам эле о?досо, баткакка батпай эле суурулуп чыгууга болот деген идеяны сунуштайт.
Дуйш?н Керимов,
«Кыргыз тил» гетизинин редактору, Кыргызстан Жазуучулар Союзунун м?ч?с?.
Кыргызская школа – залог свободы страны
Надо создавать современную кыргызскую школу на уровне мировых стандартов.
Без этого не будет возможным никакое развитие. Книга актуальна именно этим обстоятельством – опытом и достижением одной кыргызской школы в горном аиле. Когда все 2000 школ страны поднимутся на такой же уровень, тогда можно будет сказать, что будущее Кыргызстана и ее свобода надежно защищены.
Валерий Яковлев,
президент общественного фонда «Борьба за мир»
Звездная ночь Сагитариуса
