Nikita Shcheholevatyi "Nauka Holenderskiego przez Literaturę: Analiza i Tłumaczenie 'Max Havelaar' z Klasyki Niderlandzkiej"

O ja… (– O tak…; O ja – O tak).

En hy heeft een groote familie? (– I ma duza rodzine?; En hy heeft een groote familie – I ma duza rodzine?).

Verbrugge zag Havelaar aan, als begreep hy dezen overgang niet. (Verbrugge spojrzal na Havelaara, jakby nie rozumial tego przejscia; Verbrugge zag Havelaar aan – Verbrugge spojrzal na Havelaara, als begreep hy dezen overgang niet – jakby nie rozumial tego przejscia).

Dit was dan ook, voor wie hem niet kende, dikwyls moeielyk. (To bylo czesto trudne dla tych, ktоrzy go nie znali; Dit was dan ook – To bylo, voor wie hem niet kende, dikwyls moeielyk – czesto trudne dla tych, ktоrzy go nie znali).

De vlugheid van zyn geest deed hem in gesprekken meermalen eenige schakels der redeneering overslaan, en hoe geleidelyk ook deze overgang plaats vond in zyn gedachten, was het toch iemand die minder vlug was, of niet gewoon aan zyn vlugheid, niet euvel te duiden wanneer men by zulk een gelegenheid hem aanstaarde met de onuitgesproken vraag op de lippen: ben je gek… of hoe is het? (Szybkosc jego umyslu czesto sprawiala, ze w rozmowach pomijal pewne ogniwa rozumowania, i choc ten przeskok zachodzil stopniowo w jego myslach, dla kogos mniej szybkiego, lub nie przyzwyczajonego do jego szybkosci, trudno bylo nie patrzec na niego przy takiej okazji z niewypowiedzianym pytaniem na ustach: jestes szalony… czy jak to jest?; De vlugheid van zyn geest deed hem in gesprekken meermalen eenige schakels der redeneering overslaan – Szybkosc jego umyslu czesto sprawiala, ze w rozmowach pomijal pewne ogniwa rozumowania, en hoe geleidelyk ook deze overgang plaats vond in zyn gedachten – i choc ten przeskok zachodzil stopniowo w jego myslach, was het toch iemand die minder vlug was, of niet gewoon aan zyn vlugheid – dla kogos mniej szybkiego, lub nie przyzwyczajonego do jego szybkosci, niet euvel te duiden wanneer men by zulk een gelegenheid hem aanstaarde met de onuitgesproken vraag op de lippen: ben je gek… of hoe is het? – trudno bylo nie patrzec na niego przy takiej okazji z niewypowiedzianym pytaniem na ustach: jestes szalony… czy jak to jest?).

Zoo-iets lag er dan ook in de trekken van Verbrugge, en Havelaar moest de vraag herhalen, vооr hy antwoordde: (Cos takiego bylo rоwniez w rysach Verbrugge, i Havelaar musial powtоrzyc pytanie, zanim ten odpowiedzial; Zoo-iets lag er dan ook in de trekken van Verbrugge – Cos takiego bylo rоwniez w rysach Verbrugge, en Havelaar moest de vraag herhalen, vооr hy antwoordde – i Havelaar musial powtоrzyc pytanie, zanim ten odpowiedzial).

Ja, hy heeft een zeer uitgebreide familie. (– Tak, ma bardzo duza rodzine; Ja, hy heeft een zeer uitgebreide familie – Tak, ma bardzo duza rodzine).

En zyn er Medjiets in aanbouw in de afdeeling? ging Havelaar voort, alweer op een toon die, geheel in tegenspraak met de woorden zelf, scheen aanteduiden dat er verband bestond tusschen die moske?n en de ‘groote familie’ van den Regent. (– A czy w dystrykcie sa w budowie jakies meczety? kontynuowal Havelaar, znоw tonem, ktоry, calkowicie sprzeczny z samymi slowami, zdawal sie sugerowac, ze istnieje zwiazek miedzy tymi meczetami a "wielka rodzina" Regenta; En zyn er Medjiets in aanbouw in de afdeeling? – A czy w dystrykcie sa w budowie jakies meczety, ging Havelaar voort, alweer op een toon die, geheel in tegenspraak met de woorden zelf, scheen aanteduiden dat er verband bestond tusschen die moske?n en de ‘groote familie’ van den Regent – kontynuowal Havelaar, znоw tonem, ktоry, calkowicie sprzeczny z samymi slowami, zdawal sie sugerowac, ze istnieje zwiazek miedzy tymi meczetami a "wielka rodzina" Regenta).

Verbrugge antwoordde dat er werkelyk veel aan moske?n gearbeid werd. (Verbrugge odpowiedzial, ze rzeczywiscie duzo pracuje sie nad meczetami; Verbrugge antwoordde – Verbrugge odpowiedzial, dat er werkelyk veel aan moske?n gearbeid werd – ze rzeczywiscie duzo pracuje sie nad meczetami).

Ja, ja, dat wist ik wel! riep Havelaar. En zeg me nu eens, of er veel achterstand is in de betaling van de landrenten? (– Tak, tak, wiedzialem o tym! zawolal Havelaar. A powiedz mi teraz, czy sa zaleglosci w placeniu podatkоw gruntowych?; Ja, ja, dat wist ik wel – Tak, tak, wiedzialem o tym, riep Havelaar – zawolal Havelaar, En zeg me nu eens, of er veel achterstand is in de betaling van de landrenten – A powiedz mi teraz, czy sa zaleglosci w placeniu podatkоw gruntowych?).

Ja, dat kon wel beter zyn… (– Tak, mogloby byc lepiej…; Ja, dat kon wel beter zyn – Tak, mogloby byc lepiej).

Juist, en vooral in het distrikt Parang-Koedjang, zei Havelaar, als vond hy 't makkelyker zelf te antwoorden. (– Dokladnie, zwlaszcza w dystrykcie Parang-Koedjang, powiedzial Havelaar, jakby latwiej bylo mu samemu odpowiedziec; Juist, en vooral in het distrikt Parang-Koedjang – Dokladnie, zwlaszcza w dystrykcie Parang-Koedjang, zei Havelaar, als vond hy 't makkelyker zelf te antwoorden – powiedzial Havelaar, jakby latwiej bylo mu samemu odpowiedziec).

Hoe hoog is de aanslag van dit jaar? ging hy voort, en bemerkende dat Verbrugge eenigszins weifelde, als om zich op 't antwoord te bezinnen, voorkwam hem Havelaar, die in ееn adem aldus vervolgde: (Jaki jest wymiar podatku na ten rok? kontynuowal, zauwazajac, ze Verbrugge nieco sie waha, jakby chcial sie zastanowic nad odpowiedzia, Havelaar go uprzedzil, kontynuujac jednym tchem:; Hoe hoog is de aanslag van dit jaar? – Jaki jest wymiar podatku na ten rok, ging hy voort, en bemerkende dat Verbrugge eenigszins weifelde, als om zich op 't antwoord te bezinnen – kontynuowal, zauwazajac, ze Verbrugge nieco sie waha, jakby chcial sie zastanowic nad odpowiedzia, voorkwam hem Havelaar, die in ееn adem aldus vervolgde – Havelaar go uprzedzil, kontynuujac jednym tchem).

Goed, goed, ik weet het al… zes-en-tachtig duizend en eenige honderden… vyftien duizend meer dan in 't vorige jaar… doch maar zesduizend boven '45. (– Dobrze, dobrze, juz wiem… osiemdziesiat szesc tysiecy i kilkaset… pietnascie tysiecy wiecej niz w zeszlym roku… ale tylko szesc tysiecy powyzej '45; Goed, goed, ik weet het al – Dobrze, dobrze, juz wiem, zes-en-tachtig duizend en eenige honderden – osiemdziesiat szesc tysiecy i kilkaset, vyftien duizend meer dan in 't vorige jaar – pietnascie tysiecy wiecej niz w zeszlym roku, doch maar zesduizend boven '45 – ale tylko szesc tysiecy powyzej '45).

We zyn sedert '43 maar achtduizend vooruit gegaan… en ook de bevolking is zeer schraal… nu ja, Malthus! (– Od '43 wzroslismy tylko o osiem tysiecy… a takze ludnosc jest bardzo skromna… no cоz, Malthus!; We zyn sedert '43 maar achtduizend vooruit gegaan – Od '43 wzroslismy tylko o osiem tysiecy, en ook de bevolking is zeer schraal – a takze ludnosc jest bardzo skromna, nu ja, Malthus – no cоz, Malthus).

In twaalf jaar zyn we maar elf procent gestegen, en dit is nog de vraag, want de tellingen waren vroeger zeer onnauwkeurig… en nog! (– W ciagu dwunastu lat wzroslismy tylko o jedenascie procent, a to jeszcze pytanie, poniewaz wczesniejsze liczenia byly bardzo niedokladne… i jeszcze!; In twaalf jaar zyn we maar elf procent gestegen – W ciagu dwunastu lat wzroslismy tylko o jedenascie procent, en dit is nog de vraag, want de tellingen waren vroeger zeer onnauwkeurig – a to jeszcze pytanie, poniewaz wczesniejsze liczenia byly bardzo niedokladne, en nog – i jeszcze).

Van '50 op '51 is er zelfs een teruggang. (Od '50 do '51 jest nawet spadek; Van '50 op '51 is er zelfs een teruggang – Od '50 do '51 jest nawet spadek).

Ook de veestapel gaat niet vooruit… dat is een slecht teeken, Verbrugge! (– Rоwniez poglowie bydla nie rosnie… to zly znak, Verbrugge!; Ook de veestapel gaat niet vooruit – Rоwniez poglowie bydla nie rosnie, dat is een slecht teeken, Verbrugge – to zly znak, Verbrugge).

Wat drommel, zie dat paard eens springen, ik geloof dat het koldert… kom eens kyken, Max! (Co do diabla, zobacz jak ten kon skacze, mysle, ze oszalal… chodz zobaczyc, Max!; Wat drommel, zie dat paard eens springen – Co do diabla, zobacz jak ten kon skacze, ik geloof dat het koldert – mysle, ze oszalal, kom eens kyken, Max – chodz zobaczyc, Max).

Verbrugge bemerkte dat hy den nieuwen adsistent-resident weinig zou te leeren hebben, en dat er geen kwestie was van overwicht door ‘lokale ancienneteit’ wat de goede jongen dan ook niet begeerd had. (Verbrugge zauwazyl, ze nie bedzie mial wiele do nauczenia nowego asystenta-rezydenta i ze nie ma kwestii przewagi przez 'lokalna starosc', czego ten dobry chlopak i tak nie pragnal; Verbrugge bemerkte dat hy den nieuwen adsistent-resident weinig zou te leeren hebben – Verbrugge zauwazyl, ze nie bedzie mial wiele do nauczenia nowego asystenta-rezydenta, en dat er geen kwestie was van overwicht door ‘lokale ancienneteit’ wat de goede jongen dan ook niet begeerd had – i ze nie ma kwestii przewagi przez 'lokalna starosc', czego ten dobry chlopak i tak nie pragnal).

Maar 't is natuurlyk, ging Havelaar voort, terwyl hy Max op den arm nam. (Ale to jest naturalne, kontynuowal Havelaar, trzymajac Maxa na ramieniu; Maar 't is natuurlyk – Ale to jest naturalne, ging Havelaar voort – kontynuowal Havelaar, terwyl hy Max op den arm nam – trzymajac Maxa na ramieniu). In het Tjikandische en Bolangsche zyn ze er heel bly om – W Tjikandzie i Bolangu sa bardzo zadowoleni z tego, en de opstandelingen in de Lampongs ook – a takze powstancy w Lampongach. Ik beveel me zeer aan voor uw medewerking, m'nheer Verbrugge – Bardzo polecam sie panskiej wspоlpracy, panie Verbrugge. De Regent is een man van jaren, en dus moeten we – Regent to czlowiek w podeszlym wieku, wiec musimy… zeg eens, is zyn schoonzoon nog altyd distriktshoofd – powiedz mi, czy jego ziec nadal jest szefem dystryktu? Alles saamgenomen houd ik hem voor een persoon die inschikkelykheid verdient – Ogоlnie rzecz biorac, uwazam go za osobe, ktоra zasluguje na wyrozumialosc… de Regent, meen ik – Regenta, mam na mysli. Ik ben zeer bly dat hier alles zoo achterlyk en armoedig is, en… hoop hier lang te blyven – Ciesze sie, ze tutaj wszystko jest takie zacofane i biedne, i… mam nadzieje, ze zostane tu dlugo.

Hierop reikte hy aan Verbrugge de hand, en deze, met hem terugkeerende naar de tafel waar de resident, de Adhipatti en mevrouw Havelaar gezeten waren, voelde reeds iets beter dan vyf minuten vroeger, dat ‘die Havelaar zoo gek niet was’ als de kommandant meende. (Nastepnie podal reke Verbrugge, ktоry wracajac z nim do stolu, przy ktоrym siedzieli rezydent, Adhipatti i pani Havelaar, poczul sie nieco lepiej niz piec minut wczesniej, ze "ten Havelaar nie jest taki szalony", jak myslal komendant; Hierop reikte hy aan Verbrugge de hand – Nastepnie podal reke Verbrugge, en deze, met hem terugkeerende naar de tafel waar de resident, de Adhipatti en mevrouw Havelaar gezeten waren – ktоry wracajac z nim do stolu, przy ktоrym siedzieli rezydent, Adhipatti i pani Havelaar, voelde reeds iets beter dan vyf minuten vroeger – poczul sie nieco lepiej niz piec minut wczesniej, dat ‘die Havelaar zoo gek niet was’ als de kommandant meende – ze "ten Havelaar nie jest taki szalony", jak myslal komendant). Verbrugge was volstrekt niet misdeeld van verstand, en hy die de afdeeling Lebak kende, nagenoeg zoo goed als een zoo groote landstreek, waar niets gedrukt wordt, door ееn persoon gekend worden k?n, begon intezien dat er toch verband was tusschen de schynbaar niet samenhangende vragen van Havelaar – Verbrugge nie brakowalo rozsadku i znal dystrykt Lebak niemal tak dobrze, jak mozna znac tak duzy obszar, gdzie nic nie jest drukowane, przez jedna osobe, zaczal dostrzegac, ze istnieje zwiazek miedzy pozornie niespоjnymi pytaniami Havelaara, en tevens dat de nieuwe adsistent-resident, hoezeer hy nooit de afdeeling betreden had, iets wist van wat er omging – i jednoczesnie, ze nowy asystent-rezydent, choc nigdy nie odwiedzil dystryktu, cos wiedzial o tym, co sie dzieje. Wel begreep hy nog altyd die vreugde niet over de armoede in Lebak, maar hy drong zich op, die uitdrukking verkeerd verstaan te hebben – Nie rozumial jeszcze radosci z biedy w Lebak, ale zmuszal sie, aby uznac, ze zle zrozumial to wyrazenie. Later evenwel, toen Havelaar hem meermalen hetzelfde zeide, zag hy in hoeveel groots en edels er was in die vreugde – Jednak pоzniej, gdy Havelaar wielokrotnie powtarzal to samo, dostrzegl, jak wiele wielkosci i szlachetnosci bylo w tej radosci.

Havelaar en Verbrugge namen plaats by de tafel, en onder 't gebruiken van thee over onbeduidende dingen sprekende, wachtte men tot Dongso den resident kwam berichten dat de versche paarden waren voorgespannen. (Havelaar i Verbrugge usiedli przy stole i pijac herbate, rozmawiajac o malo istotnych sprawach, czekali, az Dongso przyjdzie poinformowac rezydenta, ze zaprzegnieto swieze konie; Havelaar en Verbrugge namen plaats by de tafel – Havelaar i Verbrugge usiedli przy stole, en onder 't gebruiken van thee over onbeduidende dingen sprekende – pijac herbate, rozmawiajac o malo istotnych sprawach, wachtte men tot Dongso den resident kwam berichten dat de versche paarden waren voorgespannen – czekali, az Dongso przyjdzie poinformowac rezydenta, ze zaprzegnieto swieze konie). Men pakte zich zoo goed mogelyk in den wagen, en reed heen – Wpakowali sie jak najlepiej mogli do wozu i odjechali. Door 't hotsen en stooten viel 't spreken moeielyk – Z powodu wybojоw i wstrzasоw trudno bylo mоwic. Kleine Max werd rustig gehouden met pisang – Maly Max byl uspokajany bananem, en zyn moeder die hem op den schoot had, wilde volstrekt niet bekennen dat ze vermoeid was, als Havelaar aanbood haar van den zwaren jongen te ontlasten – a jego matka, ktоra trzymala go na kolanach, absolutnie nie chciala przyznac, ze jest zmeczona, gdy Havelaar zaproponowal, ze ja odciazy z ciezkiego chlopca.

In een oogenblik van gedwongen rust in een moddergat, vroeg Verbrugge den resident, of hy met den nieuwen adsistent-resident reeds gesproken had over mevrouw Slotering? (W momencie wymuszonego odpoczynku w blotnistym miejscu, Verbrugge zapytal rezydenta, czy juz rozmawial z nowym asystentem-rezydentem o pani Slotering?; In een oogenblik van gedwongen rust in een moddergat – W momencie wymuszonego odpoczynku w blotnistym miejscu, vroeg Verbrugge den resident – Verbrugge zapytal rezydenta, of hy met den nieuwen adsistent-resident reeds gesproken had over mevrouw Slotering – czy juz rozmawial z nowym asystentem-rezydentem o pani Slotering?).

M'nheer. Havelaar. Heeft. Gezegd. (– Pan. Havelaar. Powiedzial.; M'nheer – Pan, Havelaar – Havelaar, Heeft – Powiedzial, Gezegd – Powiedzial).

Welzeker, Verbrugge, waarom niet? Die dame kan by ons blyven. Ik zou niet gaarne… (– Oczywiscie, Verbrugge, dlaczego nie? Ta pani moze u nas zostac. Nie chcialbym…; Welzeker, Verbrugge, waarom niet – Oczywiscie, Verbrugge, dlaczego nie, Die dame kan by ons blyven – Ta pani moze u nas zostac, Ik zou niet gaarne – Nie chcialbym).

Dat. Het. Goed. Was. sleepte de resident er met veel moeite by. (– Ze. To. Bylo. Dobrze. – dodal rezydent z trudem; Dat – Ze, Het – To, Goed – Dobrze, Was – Bylo, sleepte de resident er met veel moeite by – dodal rezydent z trudem).

Ik zou niet gaarne myn huis ontzeggen aan een dame in hааr omstandigheden! Zoo-iets spreekt vanzelf… niet waar, Tine? (– Nie chcialbym odmоwic mojego domu pani w jej sytuacji! Cos takiego jest oczywiste… prawda, Tine?; Ik zou niet gaarne myn huis ontzeggen aan een dame in hааr omstandigheden – Nie chcialbym odmоwic mojego domu pani w jej sytuacji, Zoo-iets spreekt vanzelf… niet waar, Tine – Cos takiego jest oczywiste… prawda, Tine?).

Ook Tine meende dat het vanzelf sprak. (Tine rоwniez uwazala, ze to jest oczywiste; Ook Tine meende dat het vanzelf sprak – Tine rоwniez uwazala, ze to jest oczywiste).

U heeft twee huizen te Rangkas-Betoeng, zei Verbrugge. Er is ruimte in overvloed voor twee familien. (– Ma pan dwa domy w Rangkas-Betoeng, powiedzial Verbrugge. Jest mnоstwo miejsca dla dwоch rodzin; U heeft twee huizen te Rangkas-Betoeng – Ma pan dwa domy w Rangkas-Betoeng, zei Verbrugge – powiedzial Verbrugge, Er is ruimte in overvloed voor twee familien – Jest mnоstwo miejsca dla dwоch rodzin).

Maar, al was dit zoo niet… (– Ale nawet gdyby tak nie bylo…; Maar – Ale, al was dit zoo niet – nawet gdyby tak nie bylo).

Ik. Durfde. Het. Haar. (– Ja. Odwazylem sie. Jej to. Powiedziec.; Ik – Ja, Durfde – Odwazylem sie, Het – To, Haar – Jej, zei Verbrugge – powiedzial Verbrugge).

Wel, resident, riep mevrouw Havelaar, er is geen twyfel aan! (– Cоz, rezydencie, zawolala pani Havelaar, nie ma co do tego watpliwosci!; Wel, resident, riep mevrouw Havelaar – Cоz, rezydencie, zawolala pani Havelaar, er is geen twyfel aan – nie ma co do tego watpliwosci).

Niet. Toezeggen. Want. Het. Is. (– Nie. Obiecuj. Bo. To. Jest.; Niet – Nie, Toezeggen – Obiecuj, Want – Bo, Het – To, Is – Jest).

Al waren ze met hun tienen, als ze 't maar voor lief nemen by ons. (– Nawet gdyby bylo ich dziesieciu, jesli tylko zaakceptuja nasza goscinnosc.; Al waren ze met hun tienen – Nawet gdyby bylo ich dziesieciu, als ze 't maar voor lief nemen by ons – jesli tylko zaakceptuja nasza goscinnosc).

Een. Groote. Last. En. Zy. Is. (– Duzy. Ciezar. A. Ona. Jest.; Een – Duzy, Groote – Ciezar, Last – Ciezar, En – A, Zy – Ona, Is – Jest).

Maar het reizen in haar pozitie is onmogelyk, resident! (– Ale podrоzowanie w jej sytuacji jest niemozliwe, rezydencie!; Maar het reizen in haar pozitie is onmogelyk – Ale podrоzowanie w jej sytuacji jest niemozliwe, resident – rezydencie).

Een hevige schok van den wagen die ontmodderd werd, zette een uitroepingsteeken achter Tine's verklaring dat het reizen onmogelyk was voor mevrouw Slotering. (Gwaltowny wstrzas wozu, ktоry uwolnil sie z blota, postawil wykrzyknik za oswiadczeniem Tine, ze podrоzowanie jest niemozliwe dla pani Slotering; Een hevige schok van den wagen die ontmodderd werd – Gwaltowny wstrzas wozu, ktоry uwolnil sie z blota, zette een uitroepingsteeken achter Tine's verklaring dat het reizen onmogelyk was voor mevrouw Slotering – postawil wykrzyknik za oswiadczeniem Tine, ze podrоzowanie jest niemozliwe dla pani Slotering). Ieder had het gebruikelyke h?! geroepen, dat op zulk een stoot volgt – Kazdy krzyknal zwykle "h?!", ktоre nastepuje po takim wstrzasie, Max had in den schoot zyner moeder de pisang weergevonden, die hy door den schok verloor – Max znalazl na kolanach swojej matki banana, ktоrego stracil przez wstrzas, en reeds was men een heel eind nader aan de modderdiepte die straks komen zou – i juz byli o wiele blizej blotnistego miejsca, ktоre mialo wkrоtce nadejsc, voor de resident besluiten kon zyn zinsnede te voleinden, door er bytevoegen – zanim rezydent mоgl dokonczyc swoje zdanie, dodajac:

Een. Inlandsche. Vrouw. (– Rodzima. Kobieta.; Een – Rodzima, Inlandsche – Rodzima, Vrouw – Kobieta).

O, dit is volkomen hetzelfde, trachtte mevrouw Havelaar verstaanbaar te maken. (– Och, to jest dokladnie to samo, prоbowala wyjasnic pani Havelaar; O, dit is volkomen hetzelfde – Och, to jest dokladnie to samo, trachtte mevrouw Havelaar verstaanbaar te maken – prоbowala wyjasnic pani Havelaar). De resident knikte, als vond hy het goed dat die zaak dus geregeld was, en daar het spreken zoo moeielyk viel, brak men 't gesprek af – Rezydent skinal glowa, jakby uznal, ze sprawa jest rozwiazana, a poniewaz rozmowa byla trudna, przerwali ja.

Die mevrouw Slotering was de weduw van Havelaars voorganger die twee maanden geleden gestorven was. (Ta pani Slotering byla wdowa po poprzedniku Havelaara, ktоry zmarl dwa miesiace temu; Die mevrouw Slotering was de weduw van Havelaars voorganger – Ta pani Slotering byla wdowa po poprzedniku Havelaara, die twee maanden geleden gestorven was – ktоry zmarl dwa miesiace temu). Verbrugge, daarop voorloopig belast met het ambt van adsistent-resident – Verbrugge, tymczasowo obarczony funkcja asystenta-rezydenta, zou 't recht gehad hebben, gedurende dien tyd de ruime woning te betrekken – mialby prawo w tym czasie zamieszkac w przestronnym domu, die te Rangkas-Betoeng, zooals in elke afdeeling, van-landswege voor 't hoofd van het gewestelyk bestuur is opgericht – ktоry w Rangkas-Betoeng, podobnie jak w kazdym dystrykcie, zostal zbudowany przez panstwo dla szefa administracji prowincji. Hy had dit echter niet gedaan, gedeeltelyk misschien uit vrees dat hy te spoedig op-nieuw zou moeten verhuizen – Jednak tego nie zrobil, czesciowo moze z obawy, ze zbyt szybko bedzie musial sie ponownie przeprowadzic, gedeeltelyk om 't gebruik daarvan aan die dame met haar kinderen overtelaten – czesciowo, aby udostepnic ten dom tej pani z jej dziecmi. Er ware anders ruimte genoeg geweest, want behalve de vry groote adsistent-residentswoning zelf – Inaczej byloby wystarczajaco duzo miejsca, poniewaz oprоcz samego dosc duzego domu asystenta-rezydenta, stond daarneven op 'tzelfde ‘erf’ nog een ander huis dat vroeger daartoe gediend had – na tym samym „podwоrku” stal jeszcze inny dom, ktоry wczesniej sluzyl do tego celu, en in-weerwil van den eenigszins bouwvalligen staat, nog altyd zeer geschikt was ter bewoning – i pomimo nieco zniszczonego stanu, wciaz nadawal sie do zamieszkania.

Mevrouw Slotering had den resident verzocht haar voorspraak te zyn by den opvolger van haar echtgenoot, om de vergunning dat oude huis te bewonen tot na haar verlossing, die zy over eenige maanden te-gemoet zag. (Pani Slotering poprosila rezydenta, aby byl jej rzecznikiem u nastepcy jej meza, o pozwolenie na zamieszkanie w starym domu do czasu jej rozwiazania, ktоrego spodziewala sie za kilka miesiecy; Mevrouw Slotering had den resident verzocht haar voorspraak te zyn by den opvolger van haar echtgenoot – Pani Slotering poprosila rezydenta, aby byl jej rzecznikiem u nastepcy jej meza, om de vergunning dat oude huis te bewonen tot na haar verlossing – o pozwolenie na zamieszkanie w starym domu do czasu jej rozwiazania, die zy over eenige maanden te-gemoet zag – ktоrego spodziewala sie za kilka miesiecy). Het was dit verzoek dat door Havelaar en zyn vrouw zoo gereedelyk was toegestaan – To byla ta prosba, ktоra Havelaar i jego zona tak chetnie spelnili, iets dat geheel in hun aard lag – cos, co bylo zgodne z ich natura, want gastvry en hulpvaardig waren zy in de hoogste mate – poniewaz byli niezwykle goscinni i pomocni.

We hoorden den resident zeggen dat mevrouw Slotering een ‘inlandsche vrouw’ was. (Slyszelismy, jak rezydent powiedzial, ze pani Slotering byla „rodzima kobieta”; We hoorden den resident zeggen – Slyszelismy, jak rezydent powiedzial, dat mevrouw Slotering een ‘inlandsche vrouw’ was – ze pani Slotering byla „rodzima kobieta”). Dit vereischt voor niet-indische lezers eenige opheldering – To wymaga pewnego wyjasnienia dla nieindyjskich czytelnikоw, daar men al licht tot de onjuiste meening geraken zou hier met een eigenlyk-Javaansche te doen te hebben – poniewaz latwo mozna by dojsc do blednego wniosku, ze chodzi tu o rdzenna Jawajke.

De europesche maatschappy in Nederlandsch Indi?n is vry scherp in twee deelen gesplitst: de eigenlyke Europeanen, en dezulken die – hoezeer wettelyk in geheel denzelfden rechtstoestand verkeerende – niet in Europa geboren zyn, en min of meer inlandsch bloed in de aderen hebben. (Europejskie spoleczenstwo w Holenderskich Indiach Wschodnich jest wyraznie podzielone na dwie czesci: na prawdziwych Europejczykоw oraz tych, ktоrzy – choc prawnie w tej samej sytuacji prawnej – nie urodzili sie w Europie i maja mniej lub bardziej rodzima krew w zylach; De europesche maatschappy in Nederlandsch Indi?n is vry scherp in twee deelen gesplitst – Europejskie spoleczenstwo w Holenderskich Indiach Wschodnich jest wyraznie podzielone na dwie czesci, de eigenlyke Europeanen – prawdziwi Europejczycy, en dezulken die – hoezeer wettelyk in geheel denzelfden rechtstoestand verkeerende – oraz ci, ktоrzy – choc prawnie w tej samej sytuacji prawnej, niet in Europa geboren zyn – nie urodzili sie w Europie, en min of meer inlandsch bloed in de aderen hebben – i maja mniej lub bardziej rodzima krew w zylach). Ter-eere der begrippen van menschelykheid in Indie, haast ik me hier bytevoegen dat, hoe scherp ook de lyn zy, die in 't maatschappelyk verkeer wordt getrokken tusschen de twee soorten van individu?n – Na czesc pojec humanitaryzmu w Indiach, spiesze tutaj dodac, ze jakkolwiek ostra jest linia, ktоra jest rysowana w relacjach spolecznych miedzy tymi dwoma rodzajami jednostek, welke tegenover den inlander gelykelyk den naam van Hollander dragen – ktоre w stosunku do tubylcоw nosza jednakowa nazwe Holendra, deze afscheiding evenwel geenszins 't barbaarsch karakter vertoont, dat in Amerika by de standsplitsing wordt waargenomen – ten podzial nie ma wcale barbarzynskiego charakteru, jaki jest obserwowany w Ameryce przy podziale na klasy. Ik ontken niet dat er nog altyd veel onrechtvaardigs en stuitends in deze verhouding blyft bestaan – Nie zaprzeczam, ze w tym zwiazku wciaz istnieje wiele niesprawiedliwosci i odrazajacych rzeczy, en dat het woord liplap my meermalen in de ooren klonk als een bewys hoe ver de niet-liplap, de blanke, dikwerf van ware beschaving verwyderd is – i ze slowo "liplap" wielokrotnie brzmialo mi w uszach jako dowоd na to, jak daleko nie-liplap, bialy, czesto oddalony jest od prawdziwej cywilizacji). Het is waar dat de liplap niet dan by-uitzondering in gezelschappen wordt toegelaten – To prawda, ze liplap jest dopuszczany do towarzystwa tylko wyjatkowo, en dat hy gewoonlyk, als ik me hier van een zeer gemeenzame uitdrukking bedienen mag: ‘niet voor vol wordt aangezien’ – i ze zwykle, jesli moge uzyc tutaj bardzo potocznego wyrazenia: „nie jest uwazany za pelnowartosciowego”, maar zelden zal men zulke uitsluiting of geringschatting hooren voorstellen en verdedigen als een grondbeginsel – ale rzadko mozna uslyszec takie wykluczenie lub lekcewazenie proponowane i bronione jako zasada. Het staat natuurlyk ieder vry, zyn eigen omgeving en gezelschap te kiezen – Oczywiscie, kazdy ma prawo wybrac swoje otoczenie i towarzystwo, en men mag het den eigenlyken Europeaan niet euvel duiden – i nie mozna miec za zle prawdziwemu Europejczykowi, wanneer hy den omgang met lieden van zyn landaard voortrekt boven 't verkeer met personen die – jesli woli towarzystwo ludzi swojego pochodzenia od kontaktu z osobami, ktоre – hun meer of minder zedelyke en verstandelyke waarde in 't midden gelaten – pomijajac ich wieksza lub mniejsza wartosc moralna i intelektualna, zyn indrukken en denkbeelden niet deelen – nie dziela jego wrazen i pogladоw, of – en dit is misschien by vermeend verschil van beschaving, zeer dikwyls de hoofdzaak – wier vooroordeelen een andere richting hebben genomen dan de zyne – lub – a to moze byc przy rоznicy w cywilizacji czesto glоwny powоd – ktоrych uprzedzenia obraly inny kierunek niz jego.

Een liplap – om den term te bezigen die voor beleefder wordt gehouden, zou ik moeten zeggen een ‘dusgenaamd inlandsch kind’ maar ik vraag vergunning my te houden aan 't spraakgebruik dat uit allitteratie geboren schynt, zonder dat ik met die uitdrukking iets beleedigends bedoel, en wat beteekent het woord dan ook? (Liplap – aby uzyc terminu, ktоry uwazany jest za bardziej uprzejmy, powinienem powiedziec „tak zwane rodzime dziecko”, ale prosze o pozwolenie na uzycie zwrotu, ktоry wydaje sie zrodzony z aliteracji, bez zamiaru obrazenia, i co to slowo wlasciwie oznacza?; Een liplap – Liplap, om den term te bezigen die voor beleefder wordt gehouden – aby uzyc terminu, ktоry uwazany jest za bardziej uprzejmy, zou ik moeten zeggen een ‘dusgenaamd inlandsch kind’ – powinienem powiedziec „tak zwane rodzime dziecko”, maar ik vraag vergunning my te houden aan 't spraakgebruik dat uit allitteratie geboren schynt – ale prosze o pozwolenie na uzycie zwrotu, ktоry wydaje sie zrodzony z aliteracji, zonder dat ik met die uitdrukking iets beleedigends bedoel, en wat beteekent het woord dan ook – bez zamiaru obrazenia, i co to slowo wlasciwie oznacza). – een liplap heeft veel goeds – Liplap ma wiele dobrego. Ook de Europeaan heeft veel goeds – Europejczyk rоwniez ma wiele dobrego. Beiden hebben veel verkeerds, en ook hierin alzoo gelyken zy op elkaar – Obaj maja tez wiele zlego, i pod tym wzgledem sa do siebie podobni. Maar 't goede en 't verkeerde dat aan beiden eigen is loopt te veel uit elkander, dan dat hun verkeering over 't algemeen tot wederzydsch genoegen kan strekken – Ale dobro i zlo, ktоre sa dla nich charakterystyczne, zbytnio sie rоznia, aby ich wzajemne relacje mogly byc ogоlnie zadowalajace. Bovendien – en hieraan heeft de Regeering veel schuld – is de liplap dikwyls slecht onderwezen – Ponadto – i w tym wina rzadu – liplap jest czesto zle wyksztalcony. De vraag is nu niet hoe de Europeaan wezen zou, als hy zoo van der jeugd af ware belemmerd geworden in zyn ontwikkeling – Pytanie nie brzmi, jaki bylby Europejczyk, gdyby od mlodosci byl hamowany w swoim rozwoju, maar zeker is het dat de geringe wetenschappelyke ontwikkeling van den liplap in 't algemeen zyn gelykstelling met den Europeaan in den weg staat – ale pewne jest, ze niski poziom naukowy liplapa ogоlnie utrudnia jego zrоwnanie z Europejczykiem, ook dааr waar hy als individu in beschaving, wetenschap of kunst, misschien den voorrang boven een bepaalden europeschen persoon verdienen zou – nawet tam, gdzie jako jednostka w cywilizacji, nauce lub sztuce, mоglby zaslugiwac na pierwszenstwo przed konkretnym europejskim osobnikiem.

Ook hieraan is weder niets nieuws. (To rоwniez nie jest niczym nowym; Ook hieraan is weder niets nieuws – To rоwniez nie jest niczym nowym). Het lag ook, byv. in de staatkunde van Willem den Veroveraar, om den minstbeduidenden Normandier te verheffen boven den beschaafdsten Sakser – To rоwniez lezalo, na przyklad, w polityce Wilhelma Zdobywcy, aby najmniej znaczacego Normana wyniesc ponad najbardziej cywilizowanego Saksona, en elke Normandier beriep zich gaarne op 't overwicht der Normandiers in het algemeen – i kazdy Norman chetnie odwolywal sie do przewagi Normanоw jako calosci, om zyn persoon ook dааr te doen gelden, waar hy de minste zou geweest zyn zonder den invloed zyner stamgenooten als bovenliggende party – aby jego osoba byla uznana nawet tam, gdzie bylby najmniej znaczacy bez wplywu swoich rodakоw jako dominujacej partii.

Uit zoo-iets wordt natuurlyk in 't verkeer zekere gedwongenheid geboren, die niet zou weg te nemen zyn dan door wysgeerige onbekrompen inzichten en maatregelen van het bestuur. (Z tego rodzaju rzeczy naturalnie rodzi sie pewne wymuszenie w relacjach, ktоre mozna usunac jedynie poprzez filozoficzne i bezstronne wglady oraz dzialania rzadu; Uit zoo-iets wordt natuurlyk in 't verkeer zekere gedwongenheid geboren – Z tego rodzaju rzeczy naturalnie rodzi sie pewne wymuszenie w relacjach, die niet zou weg te nemen zyn dan door wysgeerige onbekrompen inzichten en maatregelen van het bestuur – ktоre mozna usunac jedynie poprzez filozoficzne i bezstronne wglady oraz dzialania rzadu). Dat de Europeaan, die in zulke verhouding aan den winnenden kant is, zich in dit kunstmatig overwicht zeer gemakkelyk schikt, spreekt vanzelf – To, ze Europejczyk, ktоry w takim ukladzie jest na wygranej pozycji, latwo dostosowuje sie do tej sztucznej przewagi, jest oczywiste. Maar dikwyls is 't koddig, iemand die zyn beschaving en taal grootendeels opdeed in de rotterdamsche Zandstraat, den liplap te hooren uitlachen omdat deze een glas water en 't gouvernement, mannelyk, of zon en maan onzydig maakt – Ale czesto jest to zabawne, gdy ktos, kto zdobyl swoja cywilizacje i jezyk glоwnie na rotterdamskiej Zandstraat, slyszy, jak liplap smieje sie, poniewaz ten robi mesko rodzaj z "szklanki wody" i "rzadu" lub nijako "slonca" i "ksiezyca".

Een liplap moge beschaafd, goed onderwezen zyn, of geleerd – er zyn er zoo! – zoodra de Europeaan, die zich ziek hield om achterteblyven van 't schip waarop hy borden waschte, en die zyn aanspraken op beleefdheid bazeert op ‘uwee’ en ‘verexkuseer’ aan het hoofd staat van de handelsonderneming die zoo ‘enorm’ gewonnen heeft op de indigo in 1800 zooveel… neen, lang vооr hy de ‘toko’ bezat, waarin hy hammen en jachtgeweren verkoopt – wanneer zoo'n Europeaan opmerkt dat de beschaafdste liplap moeite heeft de h en de g uit elkaar te houden, lacht hy over de domheid van den man die niet weet dat er onderscheid is tusschen een gouden hek en een houten gek. (Liplap moze byc cywilizowany, dobrze wyksztalcony lub uczony – sa tacy! – gdy tylko Europejczyk, ktоry udawal chorego, aby pozostac na statku, na ktоrym zmywal naczynia, i ktоry swoje roszczenia do uprzejmosci opiera na "uwee" i "verexkuseer", stojac na czele firmy handlowej, ktоra zarobila tak "ogromne" sumy na indygo w 1800… nie, dlugo przed tym, zanim posiadal "toko", w ktоrym sprzedaje szynki i strzelby – gdy taki Europejczyk zauwazy, ze najbardziej cywilizowany liplap ma trudnosci z odrоznieniem "h" od "g", smieje sie z glupoty czlowieka, ktоry nie wie, ze istnieje rоznica miedzy zlotym ogrodzeniem a drewnianym glupkiem; Een liplap moge beschaafd, goed onderwezen zyn, of geleerd – er zyn er zoo – Liplap moze byc cywilizowany, dobrze wyksztalcony lub uczony – sa tacy! zoodra de Europeaan, die zich ziek hield om achterteblyven van 't schip waarop hy borden waschte, en die zyn aanspraken op beleefdheid bazeert op ‘uwee’ en ‘verexkuseer’ – gdy tylko Europejczyk, ktоry udawal chorego, aby pozostac na statku, na ktоrym zmywal naczynia, i ktоry swoje roszczenia do uprzejmosci opiera na "uwee" i "verexkuseer", aan het hoofd staat van de handelsonderneming die zoo ‘enorm’ gewonnen heeft op de indigo in 1800 zooveel – stojac na czele firmy handlowej, ktоra zarobila tak "ogromne" sumy na indygo w 1800, neen, lang vооr hy de ‘toko’ bezat, waarin hy hammen en jachtgeweren verkoopt – nie, dlugo przed tym, zanim posiadal "toko", w ktоrym sprzedaje szynki i strzelby, wanneer zoo'n Europeaan opmerkt dat de beschaafdste liplap moeite heeft de h en de g uit elkaar te houden – gdy taki Europejczyk zauwazy, ze najbardziej cywilizowany liplap ma trudnosci z odrоznieniem "h" od "g", lacht hy over de domheid van den man die niet weet dat er onderscheid is tusschen een gouden hek en een houten gek – smieje sie z glupoty czlowieka, ktоry nie wie, ze istnieje rоznica miedzy zlotym ogrodzeniem a drewnianym glupkiem).

Maar om hierover niet te lachen, had hy moeten weten dat in het arabisch en maleisch de cha en de hha door ееn karakter worden uitgedrukt, dat Hieronymus vi? Geronimo in Jer?me overgaat, dat we van huano, guano maken, dat een want een handschoen is, dat kous van hose afstamt, en dat we voor Guild Heaume in 't hollandsch Huillem of Willem zeggen. (Aby sie z tego nie smiac, musialby wiedziec, ze w arabskim i malajskim "cha" i "hha" sa wyrazane przez jeden znak, ze Hieronymus poprzez Geronimo przechodzi w Jer?me, ze z huano robimy guano, ze want to rekawica, ze kous pochodzi od hose, i ze na Guild Heaume mоwimy po holendersku Huillem lub Willem; Maar om hierover niet te lachen, had hy moeten weten – Aby sie z tego nie smiac, musialby wiedziec, dat in het arabisch en maleisch de cha en de hha door ееn karakter worden uitgedrukt – ze w arabskim i malajskim "cha" i "hha" sa wyrazane przez jeden znak, dat Hieronymus vi? Geronimo in Jer?me overgaat – ze Hieronymus poprzez Geronimo przechodzi w Jer?me, dat we van huano, guano maken – ze z huano robimy guano, dat een want een handschoen is – ze want to rekawica, dat kous van hose afstamt – ze kous pochodzi od hose, en dat we voor Guild Heaume in 't hollandsch Huillem of Willem zeggen – i ze na Guild Heaume mоwimy po holendersku Huillem lub Willem). Zooveel eruditie is te veel gevergd van iemand die zyn fortuin maakte ‘in’ de indigo, en z'n beschaving haalde uit het welgelukken van dobbelary… of erger – Tyle erudycji jest zbyt wiele wymagane od kogos, kto zdobyl swoje fortuny na "indygo" i swoja cywilizacje z sukcesu w hazardzie… lub gorzej!

Zooveel eruditie is te veel gevergd van iemand die zyn fortuin maakte ‘in’ de indigo, en z'n beschaving haalde uit het welgelukken van dobbelary… of erger! (Tyle erudycji wymaga zbyt wiele od kogos, kto zdobyl swoje fortuny na "indygo" i swoja cywilizacje z sukcesu w hazardzie… lub gorzej; zooveel – tyle, eruditie – erudycji, is te veel gevergd – wymaga zbyt wiele, iemand – ktos, zyn fortuin maakte – zdobyl swoje fortuny, ‘in’ de indigo – na "indygo", z'n beschaving – swoja cywilizacje, haalde – zdobyl, uit het welgelukken – z sukcesu, van dobbelary – w hazardzie, of erger – lub gorzej). En zulk een Europeaan kan toch niet omgaan met zulk een liplap! (I taki Europejczyk nie moze przeciez obcowac z takim liplapem!; en zulk een Europeaan – i taki Europejczyk, kan toch niet omgaan – nie moze przeciez obcowac, met zulk een liplap – z takim liplapem).

Ik begryp hoe Willem van Guillaume komt, en moet erkennen dat ik, vooral in de Molukken, zeer dikwyls ‘liplappen’ heb leeren kennen, die me deden verbaasd staan over den omvang hunner kennis, en die my op 't denkbeeld brachten dat wy Europeanen, hoeveel hulpmiddelen ons ook ten-dienste stonden, dikwyls – en niet vergelykender-wyze alleen – verre ten-achteren staan by de arme pariah's die van de wieg af hadden te stryden met kunstmatig-onbillyke terugzetting en 't zot vooroordeel tegen hun kleur. (Rozumiem, jak Willem pochodzi od Guillaume, i musze przyznac, ze zwlaszcza na Molukach bardzo czesto spotykalem ‘liplappen’, ktоrzy zadziwiali mnie zakresem swojej wiedzy i ktоrzy uswiadomili mi, ze my, Europejczycy, niezaleznie od tego, ile mielismy do dyspozycji srodkоw, czesto – i to nie tylko w porоwnaniu – jestesmy daleko w tyle za biednymi pariasami, ktоrzy od kolyski musieli walczyc z sztucznie niesprawiedliwa degradacja i glupim uprzedzeniem przeciwko ich kolorowi skоry; ik begryp – rozumiem, hoe Willem van Guillaume komt – jak Willem pochodzi od Guillaume, en moet erkennen – i musze przyznac, dat ik – ze ja, vooral in de Molukken – zwlaszcza na Molukach, zeer dikwyls – bardzo czesto, ‘liplappen’ heb leeren kennen – spotykalem ‘liplappen’, die me deden verbaasd staan – ktоrzy zadziwiali mnie, over den omvang hunner kennis – zakresem swojej wiedzy, en die my op 't denkbeeld brachten – i ktоrzy uswiadomili mi, dat wy Europeanen – ze my, Europejczycy, hoeveel hulpmiddelen ons ook ten-dienste stonden – niezaleznie od tego, ile mielismy do dyspozycji srodkоw, dikwyls – en niet vergelykender-wyze alleen – czesto – i to nie tylko w porоwnaniu, verre ten-achteren staan – jestesmy daleko w tyle, by de arme pariah's – za biednymi pariasami, die van de wieg af hadden te stryden – ktоrzy od kolyski musieli walczyc, met kunstmatig-onbillyke terugzetting – z sztucznie niesprawiedliwa degradacja, en 't zot vooroordeel tegen hun kleur – i glupim uprzedzeniem przeciwko ich kolorowi skоry).

Maar mevrouw Slotering was eens-voor-al gevrywaard voor fouten in 't hollandsch, omdat ze nooit anders dan maleisch sprak. (Ale pani Slotering byla raz na zawsze wolna od bledоw w holenderskim, poniewaz nigdy nie mоwila inaczej niz po malajsku; maar mevrouw Slotering – ale pani Slotering, was eens-voor-al gevrywaard – byla raz na zawsze wolna, voor fouten in 't hollandsch – od bledоw w holenderskim, omdat ze nooit anders dan maleisch sprak – poniewaz nigdy nie mоwila inaczej niz po malajsku). We zullen haar later te zien krygen, als we met Havelaar, Tine en kleinen Max thee-drinken in de voorgalery der adsistent-residentswoning te Rangkas-Betoeng, waar ons reisgezelschap, na lang hotsen en stooten, eindelyk behouden aankwam. (Zobaczymy ja pоzniej, kiedy z Havelaar, Tine i malym Maxem bedziemy pic herbate w przedniej galerii domu zastepcy rezydenta w Rangkas-Betoeng, gdzie nasza grupa podrоzna po dlugich wybojach i wstrzasach w koncu bezpiecznie dotarla; we zullen haar later te zien krygen – zobaczymy ja pоzniej, als we met Havelaar, Tine en kleinen Max thee-drinken – kiedy z Havelaar, Tine i malym Maxem bedziemy pic herbate, in de voorgalery der adsistent-residentswoning te Rangkas-Betoeng – w przedniej galerii domu zastepcy rezydenta w Rangkas-Betoeng, waar ons reisgezelschap – gdzie nasza grupa podrоzna, na lang hotsen en stooten – po dlugich wybojach i wstrzasach, eindelyk behouden aankwam – w koncu bezpiecznie dotarla).

De resident, die slechts was meegekomen om den nieuwen adsistent-resident in zyn ambt te bevestigen, gaf den wensch te kennen nog dienzelfden dag naar Serang terugtekeeren. (Rezydent, ktоry przyjechal tylko po to, aby potwierdzic nowego zastepce rezydenta na jego stanowisku, wyrazil zyczenie powrotu do Serang tego samego dnia; de resident – rezydent, die slechts was meegekomen – ktоry przyjechal tylko, om den nieuwen adsistent-resident in zyn ambt te bevestigen – aby potwierdzic nowego zastepce rezydenta na jego stanowisku, gaf den wensch te kennen – wyrazil zyczenie, nog dienzelfden dag naar Serang terugtekeeren – powrotu do Serang tego samego dnia).

Omdat. Hy. (Poniewaz. On.; omdat – poniewaz, hy – on).

Havelaar betuigde insgelyks bereid te zyn tot allen spoed… (Havelaar rоwniez wyrazil gotowosc do wszelkiej pospiechu; Havelaar betuigde – Havelaar wyrazil, insgelyks bereid te zyn – rоwniez gotowosc, tot allen spoed – do wszelkiej pospiechu).

Het. Zoo. Druk. Had. (…mial tak duzo do zrobienia; het – to, zoo druk – tak duzo, had – mial).

…en de afspraak werd gemaakt, dat men daartoe over een half uur in de groote voorgalery der woning van den Regent zou by-eenkomen. (i umоwiono sie, ze spotkaja sie za pоl godziny w duzej galerii domu regenta; en de afspraak werd gemaakt – i umоwiono sie, dat men daartoe over een half uur – ze spotkaja sie za pоl godziny, in de groote voorgalery der woning van den Regent – w duzej galerii domu regenta, zou by-eenkomen – spotkaja sie).

Verbrugge, hierop voorbereid, had reeds voor vele dagen aan de Distriktshoofden, den Patteh, den Kliwon, den Djaksa, den belasting-kollekteur, eenige mantries, en voorts aan alle inlandsche beambten die deze plechtigheid moesten bywonen, last gegeven zich op de hoofdplaats te verzamelen. (Verbrugge, przygotowany na to, juz od wielu dni polecal naczelnikom dystryktоw, Pattehowi, Kliwonowi, Djaksa, poborcy podatkowemu, kilku mantries oraz wszystkim innym lokalnym urzednikom, ktоrzy musieli uczestniczyc w tej uroczystosci, zebrac sie na glоwnym placu; Verbrugge, hierop voorbereid – Verbrugge, przygotowany na to, had reeds voor vele dagen – juz od wielu dni, aan de Distriktshoofden – naczelnikom dystryktоw, den Patteh – Pattehowi, den Kliwon – Kliwonowi, den Djaksa – Djaksa, den belasting-kollekteur – poborcy podatkowemu, eenige mantries – kilku mantries, en voorts aan alle inlandsche beambten – oraz wszystkim innym lokalnym urzednikom, die deze plechtigheid moesten bywonen – ktоrzy musieli uczestniczyc w tej uroczystosci, last gegeven zich op de hoofdplaats te verzamelen – polecil zebrac sie na glоwnym placu).

De Adhipatti nam afscheid, en reed naar zyn huis. (Adhipatti pozegnal sie i pojechal do swojego domu; de Adhipatti – Adhipatti, nam afscheid – pozegnal sie, en reed naar zyn huis – i pojechal do swojego domu). Mevrouw Havelaar bezag haar nieuwe woning, en was er zeer mee ingenomen, vooral omdat de tuin groot was, 'tgeen haar zoo goed voorkwam voor kleinen Max die veel in de lucht moest. (Pani Havelaar obejrzala swоj nowy dom i byla z niego bardzo zadowolona, zwlaszcza ze ogrоd byl duzy, co bardzo odpowiadalo malemu Maxowi, ktоry potrzebowal duzo przebywac na swiezym powietrzu; mevrouw Havelaar – pani Havelaar, bezag haar nieuwe woning – obejrzala swоj nowy dom, en was er zeer mee ingenomen – i byla z niego bardzo zadowolona, vooral omdat de tuin groot was – zwlaszcza ze ogrоd byl duzy, 'tgeen haar zoo goed voorkwam – co bardzo odpowiadalo, voor kleinen Max die veel in de lucht moest – malemu Maxowi, ktоry potrzebowal duzo przebywac na swiezym powietrzu). De resident en Havelaar waren naar hun kamers gegaan om zich te verkleeden, want by de plechtigheid die er plaats hebben zou, scheen het officieel voorgeschreven kostuum een vereischte te wezen. (Rezydent i Havelaar poszli do swoich pokoi, aby sie przebrac, poniewaz na uroczystosci, ktоra miala sie odbyc, oficjalny strоj wydawal sie byc wymagany; de resident en Havelaar – rezydent i Havelaar, waren naar hun kamers gegaan – poszli do swoich pokoi, om zich te verkleeden – aby sie przebrac, want by de plechtigheid die er plaats hebben zou – poniewaz na uroczystosci, ktоra miala sie odbyc, scheen het officieel voorgeschreven kostuum een vereischte te wezen – oficjalny strоj wydawal sie byc wymagany).

Rondom het huis stonden honderden menschen, die of te-paard den wagen van den resident hadden begeleid, of tot het gevolg der saamgeroepen Hoofden behoorden. (Wokоl domu staly setki ludzi, ktоrzy albo konno towarzyszyli powozowi rezydenta, albo nalezeli do swity zebranych przywоdcоw; rondom het huis – wokоl domu, stonden honderden menschen – staly setki ludzi, die of te-paard den wagen van den resident hadden begeleid – ktоrzy albo konno towarzyszyli powozowi rezydenta, of tot het gevolg der saamgeroepen Hoofden behoorden – albo nalezeli do swity zebranych przywоdcоw). De policie- en bureau-oppassers liepen bedryvig heen-en-weer. (Policjanci i pracownicy biurowi biegali tam i z powrotem; de policie- en bureau-oppassers – policjanci i pracownicy biurowi, liepen bedryvig heen-en-weer – biegali tam i z powrotem). Kortom, alles toonde aan dat de eentonigheid op dat vergeten plekje gronds in den javaschen Westhoek, voor een oogenblik werd afgebroken door wat leven. (Krоtko mоwiac, wszystko wskazywalo na to, ze monotonia w tym zapomnianym zakatku Jawy na chwile zostala przerwana przez pewne ozywienie; kortom, alles toonde aan – krоtko mоwiac, wszystko wskazywalo na to, dat de eentonigheid op dat vergeten plekje gronds in den javaschen Westhoek – ze monotonia w tym zapomnianym zakatku Jawy, voor een oogenblik werd afgebroken door wat leven – na chwile zostala przerwana przez pewne ozywienie).

Weldra reed de fraaie wagen van den Adhipatti 't voorplein op. (Wkrоtce piekny powоz Adhipatti wjechal na dziedziniec; weldra reed de fraaie wagen – wkrоtce piekny powоz, van den Adhipatti 't voorplein op – Adhipatti wjechal na dziedziniec). De resident en Havelaar, schitterend van goud en zilver, maar ietwat struikelend over hun degens, stapten er in, en begaven zich naar de woning van den Regent, waar ze met muziek van gongs en gamlangs ontvangen werden. (Rezydent i Havelaar, blyszczacy zlotem i srebrem, ale nieco potykajacy sie o swoje szable, wsiedli do niego i udali sie do rezydencji regenta, gdzie zostali przyjeci muzyka gongоw i gamelanоw; de resident en Havelaar – rezydent i Havelaar, schitterend van goud en zilver – blyszczacy zlotem i srebrem, maar ietwat struikelend over hun degens – ale nieco potykajacy sie o swoje szable, stapten er in – wsiedli do niego, en begaven zich naar de woning van den Regent – i udali sie do rezydencji regenta, waar ze met muziek van gongs en gamlangs ontvangen werden – gdzie zostali przyjeci muzyka gongоw i gamelanоw). Ook Verbrugge, die zich van zyn bemodderd kostuum had ontdaan, was reeds daar aangekomen. (Takze Verbrugge, ktоry pozbyl sie swojego zabloconego kostiumu, juz tam przybyl; ook Verbrugge – takze Verbrugge, die zich van zyn bemodderd kostuum had ontdaan – ktоry pozbyl sie swojego zabloconego kostiumu, was reeds daar aangekomen – juz tam przybyl). De mindere Hoofden zaten in een grooten kring, naar oostersche wyze op matten op den grond, en aan 't eind van de lange galery stond een tafel, waaraan de resident, de Adhipatti, de adsistent-resident, de kontroleur en een zestal Hoofden plaats namen. (Mniejsi przywоdcy siedzieli w duzym kregu, na wschodni sposоb na matach na ziemi, a na koncu dlugiej galerii stal stоl, przy ktоrym zasiadali rezydent, Adhipatti, zastepca rezydenta, kontroler i szesciu przywоdcоw; de mindere Hoofden – mniejsi przywоdcy, zaten in een grooten kring – siedzieli w duzym kregu, naar oostersche wyze op matten op den grond – na wschodni sposоb na matach na ziemi, en aan 't eind van de lange galery stond een tafel – a na koncu dlugiej galerii stal stоl, waaraan de resident, de Adhipatti, de adsistent-resident, de kontroleur en een zestal Hoofden plaats namen – przy ktоrym zasiadali rezydent, Adhipatti, zastepca rezydenta, kontroler i szesciu przywоdcоw). Men diende thee met gebak rond, en de eenvoudige plechtigheid begon. (Podano herbate z ciastkami i rozpoczela sie prosta uroczystosc; men diende thee met gebak rond – podano herbate z ciastkami, en de eenvoudige plechtigheid begon – i rozpoczela sie prosta uroczystosc).

De resident stond op, en las het besluit van den Gouverneur-generaal voor, waarby Max Havelaar was aangesteld tot adsistent-resident van de afdeeling Bantan-Kidoel of Zuid-Bantam, zooals Lebak door de inlanders genoemd wordt. (Rezydent wstal i odczytal decyzje Gubernatora Generalnego, na mocy ktоrej Max Havelaar zostal mianowany zastepca rezydenta w dziale Bantan-Kidoel lub Poludniowym Bantamie, jak Lebak jest nazywany przez tubylcоw; de resident stond op – rezydent wstal, en las het besluit van den Gouverneur-generaal voor – i odczytal decyzje Gubernatora Generalnego, waarby Max Havelaar was aangesteld tot adsistent-resident van de afdeeling Bantan-Kidoel of Zuid-Bantam – na mocy ktоrej Max Havelaar zostal mianowany zastepca rezydenta w dziale Bantan-Kidoel lub Poludniowym Bantamie, zooals Lebak door de inlanders genoemd wordt – jak Lebak jest nazywany przez tubylcоw). Hy nam daarna 't staatsblad waarin de eed stond die tot de aanvaarding van bedieningen in 't algemeen voorgeschreven is, en houdende: ‘dat men om tot het ambt van ***** te worden benoemd of bevorderd, niemand iets beloofd of gegeven heeft, beloven of geven zal; dat men gehouw en getrouw zal zijn aan zijne Majesteit den Koning der Nederlanden; gehoorzaam aan zijner Majesteits vertegenwoordiger in de Indische gewesten; dat men stiptelijk zal opvolgen en doen opvolgen de wetten en bepalingen, die gegeven zijn of gegeven zullen worden, en dat men zich in alles zal gedragen gelijk een goed… (hier: adsistent-resident) betaamt.’ (Nastepnie wzial dziennik ustaw, w ktоrym znajdowala sie przysiega wymagana do objecia stanowiska, zawierajaca: „ze nikt nie obiecal ani nie dal niczego, aby zostac mianowanym lub awansowanym na stanowisko *****; ze bedzie wierny i lojalny wobec Jego Krоlewskiej Mosci Krоla Niderlandоw; posluszny przedstawicielowi Jego Krоlewskiej Mosci w Indiach; ze dokladnie przestrzegal i nakazywal przestrzegac prawa i przepisy, ktоre zostaly lub zostana wydane, i ze we wszystkim bedzie sie zachowywal jak przystoi dobremu… (tu: zastepcy rezydenta); hy nam daarna 't staatsblad waarin de eed stond – nastepnie wzial dziennik ustaw, w ktоrym znajdowala sie przysiega, die tot de aanvaarding van bedieningen in 't algemeen voorgeschreven is – wymagana do objecia stanowiska, en houdende – zawierajaca: ‘dat men om tot het ambt van ***** te worden benoemd of bevorderd – ze nikt nie obiecal ani nie dal niczego, aby zostac mianowanym lub awansowanym na stanowisko *****, niemand iets beloofd of gegeven heeft, beloven of geven zal – nikt nie obiecal ani nie dal niczego, dat men gehouw en getrouw zal zijn aan zijne Majesteit den Koning der Nederlanden – ze bedzie wierny i lojalny wobec Jego Krоlewskiej Mosci Krоla Niderlandоw, gehoorzaam aan zijner Majesteits vertegenwoordiger in de Indische gewesten – posluszny przedstawicielowi Jego Krоlewskiej Mosci w Indiach, dat men stiptelijk zal opvolgen en doen opvolgen de wetten en bepalingen – ze dokladnie przestrzegal i nakazywal przestrzegac prawa i przepisy, die gegeven zijn of gegeven zullen worden – ktоre zostaly lub zostana wydane, en dat men zich in alles zal gedragen gelijk een goed… (hier: adsistent-resident) betaamt – i ze we wszystkim bedzie sie zachowywal jak przystoi dobremu… (tu: zastepcy rezydenta)).

Hierop volgde natuurlyk het sakramenteele: ‘zoo waarlijk helpe mij God Almachtig.’ (Nastepnie, oczywiscie, nastapila sakramentalna formula: „tak mi dopomоz Bоg Wszechmogacy”; hierop volgde natuurlyk het sakramenteele – nastepnie, oczywiscie, nastapila sakramentalna formula, ‘zoo waarlijk helpe mij God Almachtig’ – „tak mi dopomоz Bоg Wszechmogacy”). Havelaar sprak de voorgelezen woorden na. (Havelaar powtоrzyl odczytane slowa; Havelaar sprak de voorgelezen woorden na – Havelaar powtоrzyl odczytane slowa). Als in dezen eed begrepen, had eigenlyk moeten worden beschouwd de belofte: de inlandsche bevolking te zullen beschermen tegen uitzuiging en onderdrukking. (Jako czesc tej przysiegi wlasciwie nalezaloby uznac obietnice: ochrony ludnosci tubylczej przed wyzyskiem i uciskiem; als in dezen eed begrepen – jako czesc tej przysiegi, had eigenlyk moeten worden beschouwd de belofte – wlasciwie nalezaloby uznac obietnice, de inlandsche bevolking te zullen beschermen tegen uitzuiging en onderdrukking – ochrony ludnosci tubylczej przed wyzyskiem i uciskiem). Want, zwerende dat men de bestaande wetten en bepalingen zou handhaven, behoefde men slechts het oog te slaan op de talryke voorschriften dienaangaande, om intezien dat eigenlyk een byzondere eed hieromtrent niet te-pas kwam. (Bo, przysiegajac, ze bedzie przestrzegac istniejacych praw i przepisоw, wystarczylo spojrzec na liczne przepisy dotyczace tego, aby zrozumiec, ze wlasciwie nie byla potrzebna specjalna przysiega w tej sprawie; want, zwerende dat men de bestaande wetten en bepalingen zou handhaven – bo, przysiegajac, ze bedzie przestrzegac istniejacych praw i przepisоw, behoefde men slechts het oog te slaan op de talryke voorschriften dienaangaande – wystarczylo spojrzec na liczne przepisy dotyczace tego, om intezien dat eigenlyk een byzondere eed hieromtrent niet te-pas kwam – aby zrozumiec, ze wlasciwie nie byla potrzebna specjalna przysiega w tej sprawie). Maar de wetgever schynt gemeend te hebben dat overvloed van goed niet schaden kan, althans men vordert van de adsistent-residenten een afzonderlyken eed, waarby die verplichting omtrent den geringen man nogeens uitdrukkelyk vermeld wordt. (Ale ustawodawca najwyrazniej uznal, ze nadmiar dobra nie moze zaszkodzic, przynajmniej wymaga sie od zastepcоw rezydentоw osobnej przysiegi, w ktоrej ta obowiazek wobec drobnego czlowieka jest wyraznie wymieniony; maar de wetgever schynt gemeend te hebben – ale ustawodawca najwyrazniej uznal, dat overvloed van goed niet schaden kan – ze nadmiar dobra nie moze zaszkodzic, althans men vordert van de adsistent-residenten een afzonderlyken eed – przynajmniej wymaga sie od zastepcоw rezydentоw osobnej przysiegi, waarby die verplichting omtrent den geringen man nogeens uitdrukkelyk vermeld wordt – w ktоrej ta obowiazek wobec drobnego czlowieka jest wyraznie wymieniony). Havelaar moest dus andermaal ‘God Almachtig’ tot getuige nemen by de belofte: dat hy de ‘inlandsche bevolking beschermen zou tegen onderdrukking, mishandeling en knevelarij.’ (Havelaar musial wiec ponownie wziac Boga Wszechmogacego na swiadka, obiecujac, ze bedzie chronic ludnosc tubylcza przed uciskiem, zlym traktowaniem i wyzyskiem; Havelaar moest dus andermaal ‘God Almachtig’ tot getuige nemen – Havelaar musial wiec ponownie wziac Boga Wszechmogacego na swiadka, by de belofte – obiecujac, dat hy de ‘inlandsche bevolking beschermen zou tegen onderdrukking, mishandeling en knevelarij’ – ze bedzie chronic ludnosc tubylcza przed uciskiem, zlym traktowaniem i wyzyskiem).

Voor een fynen opmerker zou 't de moeite waard zyn geweest, het onderscheid gadeteslaan tusschen houding en toon van den resident en van Havelaar by deze gelegenheid. (Dla bystrego obserwatora warto byloby zauwazyc rоznice w postawie i tonie rezydenta i Havelaar podczas tej okazji; voor een fynen opmerker – dla bystrego obserwatora, zou 't de moeite waard zyn geweest – warto byloby zauwazyc, het onderscheid gadeteslaan tusschen houding en toon van den resident en van Havelaar by deze gelegenheid – rоznice w postawie i tonie rezydenta i Havelaar podczas tej okazji). Beiden hadden zy dusdanige plechtigheid meermalen bygewoond. (Obaj uczestniczyli wielokrotnie w takich ceremoniach; beiden hadden zy dusdanige plechtigheid meermalen bygewoond – obaj uczestniczyli wielokrotnie w takich ceremoniach). Het onderscheid dat ik bedoel, lag dus niet in 't meer of min getroffen zyn door het nieuwe en ongewone, doch werd alleen veroorzaakt door 't uiteenloopende der karakters en begrippen van deze beide personen. (Rоznica, ktоra mam na mysli, nie polegala wiec na wiekszym lub mniejszym wrazeniu z nowosci i niezwyklosci, lecz byla spowodowana tylko rоznymi charakterami i pojeciami tych dwоch osоb; het onderscheid dat ik bedoel – rоznica, ktоra mam na mysli, lag dus niet in 't meer of min getroffen zyn door het nieuwe en ongewone – nie polegala wiec na wiekszym lub mniejszym wrazeniu z nowosci i niezwyklosci, doch werd alleen veroorzaakt door 't uiteenloopende der karakters en begrippen van deze beide personen – lecz byla spowodowana tylko rоznymi charakterami i pojeciami tych dwоch osоb). De resident sprak wel iets sneller dan gewoonlyk, daar hy 't besluit en de eeden slechts behoefde vооrtelezen, 'tgeen hem de moeite bespaarde naar zyn slotwoorden te zoeken, maar toch geschiedde van zyn kant alles met een deftigheid en een ernst, die den oppervlakkigen beschouwer een zeer hoog denkbeeld moesten inboezemen van 't gewicht dat hy aan de zaak hechtte. (Rezydent mоwil troche szybciej niz zwykle, poniewaz musial tylko odczytac decyzje i przysiegi, co oszczedzilo mu trudu szukania slоw zakonczenia, ale mimo to wszystko odbywalo sie z jego strony z godnoscia i powaga, ktоre powierzchownemu obserwatorowi musialy wpoic bardzo wysokie wyobrazenie o znaczeniu, jakie przywiazywal do sprawy; de resident sprak wel iets sneller dan gewoonlyk – rezydent mоwil troche szybciej niz zwykle, daar hy 't besluit en de eeden slechts behoefde vооrtelezen – poniewaz musial tylko odczytac decyzje i przysiegi, 'tgeen hem de moeite bespaarde naar zyn slotwoorden te zoeken – co oszczedzilo mu trudu szukania slоw zakonczenia, maar toch geschiedde van zyn kant alles met een deftigheid en een ernst – ale mimo to wszystko odbywalo sie z jego strony z godnoscia i powaga, die den oppervlakkigen beschouwer een zeer hoog denkbeeld moesten inboezemen van 't gewicht dat hy aan de zaak hechtte – ktоre powierzchownemu obserwatorowi musialy wpoic bardzo wysokie wyobrazenie o znaczeniu, jakie przywiazywal do sprawy). Havelaar integendeel, toen hy met opgeheven vinger de eeden nasprak, had iets in gelaat, stem en houding, alsof hy zeggen wilde: ‘dat spreekt vanzelf, ook zonder God Almachtig zou ik dat doen’ en wie menschkunde bezat, zou meer vertrouwd hebben op zyn ongedwongenheid en schynbare onverschilligheid, dan op de ambtelyke deftigheid van den resident. (Havelaar z kolei, gdy powtarzal przysiegi z uniesionym palcem, mial w wyrazie twarzy, glosu i postawie cos, co jakby mоwilo: „to oczywiste, zrobilbym to nawet bez Boga Wszechmogacego” i kto znal sie na ludziach, bardziej ufalby jego swobodzie i pozornej obojetnosci niz urzedowej godnosci rezydenta; Havelaar integendeel – Havelaar z kolei, toen hy met opgeheven vinger de eeden nasprak – gdy powtarzal przysiegi z uniesionym palcem, had iets in gelaat, stem en houding – mial w wyrazie twarzy, glosu i postawie cos, alsof hy zeggen wilde – co jakby mоwilo, ‘dat spreekt vanzelf, ook zonder God Almachtig zou ik dat doen’ – „to oczywiste, zrobilbym to nawet bez Boga Wszechmogacego”, en wie menschkunde bezat, zou meer vertrouwd hebben op zyn ongedwongenheid en schynbare onverschilligheid – i kto znal sie na ludziach, bardziej ufalby jego swobodzie i pozornej obojetnosci, dan op de ambtelyke deftigheid van den resident – niz urzedowej godnosci rezydenta).

Is 't niet inderdaad bespottelyk, te meenen dat de man die geroepen is recht te spreken, de man aan wien het wel of wee van duizenden is in handen gegeven, zich zou gebonden achten door een paar uitgesproken klanken, wanneer hy niet, ook zonder die klanken, zich daartoe gedrongen voelt door zyn eigen hart? (Czy nie jest to rzeczywiscie smieszne, myslec, ze czlowiek, ktоry jest powolany do wymierzania sprawiedliwosci, czlowiek, w ktоrego rece oddano dobro lub zlo tysiecy, czulby sie zwiazany kilkoma wypowiedzianymi dzwiekami, gdyby nie czul sie do tego zmuszony przez wlasne serce, nawet bez tych dzwiekоw?; is 't niet inderdaad bespottelyk – czy nie jest to rzeczywiscie smieszne, te meenen dat de man die geroepen is recht te spreken – myslec, ze czlowiek, ktоry jest powolany do wymierzania sprawiedliwosci, de man aan wien het wel of wee van duizenden is in handen gegeven – czlowiek, w ktоrego rece oddano dobro lub zlo tysiecy, zich zou gebonden achten door een paar uitgesproken klanken – czulby sie zwiazany kilkoma wypowiedzianymi dzwiekami, wanneer hy niet, ook zonder die klanken, zich daartoe gedrongen voelt door zyn eigen hart – gdyby nie czul sie do tego zmuszony przez wlasne serce, nawet bez tych dzwiekоw). Wy gelooven van Havelaar, dat hy de armen en onderdrukten, waar hy die mocht aantreffen, zou beschermd hebben, al had hy by ‘God Almachtig’ het tegendeel beloofd. (Wierzymy, ze Havelaar chronilby biednych i uciskanych, gdziekolwiek by ich nie spotkal, nawet gdyby obiecal Bogu Wszechmogacemu cos przeciwnego; wy gelooven van Havelaar – wierzymy, ze Havelaar, dat hy de armen en onderdrukten, waar hy die mocht aantreffen, zou beschermd hebben – chronilby biednych i uciskanych, gdziekolwiek by ich nie spotkal, al had hy by ‘God Almachtig’ het tegendeel beloofd – nawet gdyby obiecal Bogu Wszechmogacemu cos przeciwnego).

Daarop volgde een toespraak van den resident tot de Hoofden, waarop hy hun den adsistent-resident als opperhoofd der Afdeeling voorstelde, hen uitnoodigde hem te gehoorzamen, hun verplichtingen stipt natekomen, en dergelyke gemeenplaatsen meer. (Nastepnie nastapilo przemоwienie rezydenta do przywоdcоw, w ktоrym przedstawil im zastepce rezydenta jako glоwnego szefa wydzialu, zachecil ich do posluszenstwa wobec niego, scislego przestrzegania ich obowiazkоw i podobnych ogоlnikоw; daarop volgde een toespraak van den resident tot de Hoofden – nastepnie nastapilo przemоwienie rezydenta do przywоdcоw, waarop hy hun den adsistent-resident als opperhoofd der Afdeeling voorstelde – w ktоrym przedstawil im zastepce rezydenta jako glоwnego szefa wydzialu, hen uitnoodigde hem te gehoorzamen – zachecil ich do posluszenstwa wobec niego, hun verplichtingen stipt natekomen – scislego przestrzegania ich obowiazkоw, en dergelyke gemeenplaatsen meer – i podobnych ogоlnikоw). De hoofden werden daarop ееn-voor-ееn by name aan Havelaar voorgesteld. (Nastepnie przywоdcy byli przedstawiani Havelaarowi jeden po drugim po imieniu; de hoofden werden daarop ееn-voor-ееn by name aan Havelaar voorgesteld – nastepnie przywоdcy byli przedstawiani Havelaarowi jeden po drugim po imieniu). Hy reikte ieder de hand, en de ‘installatie’ was afgeloopen. (Kazdemu podal reke i „instalacja” dobiegla konca; hy reikte ieder de hand – kazdemu podal reke, en de ‘installatie’ was afgeloopen – i „instalacja” dobiegla konca).

Men gebruikte ten-huize van den Adhipatti 't middagmaal, waartoe ook de kommandant Duclari genoodigd was. (W domu Adhipatti zjedzono obiad, na ktоry zaproszony byl takze komendant Duclari; men gebruikte ten-huize van den Adhipatti 't middagmaal – w domu Adhipatti zjedzono obiad, waartoe ook de kommandant Duclari genoodigd was – na ktоry zaproszony byl takze komendant Duclari). Terstond na afloop daarvan, stapte de resident die gaarne nog dien avend te Serang wilde terug zyn: (Zaraz po jego zakonczeniu rezydent, ktоry chetnie chcial jeszcze tego wieczoru wrоcic do Serang, wsiadl do powozu; terstond na afloop daarvan – zaraz po jego zakonczeniu, stapte de resident die gaarne nog dien avend te Serang wilde terug zyn – rezydent, ktоry chetnie chcial jeszcze tego wieczoru wrоcic do Serang, wsiadl do powozu):

Omdat. Hy. Het. Zoo. Byzonder. Druk. Had. (Bo. On. Byl. Tak. Bardzo. Zajety; omdat – bo, hy – on, het – byl, zoo – tak, byzonder – bardzo, druk had – zajety).

…weder in zyn reiswagen, en zoo keerde Rangkas-Betoeng weldra terug tot een stilte, als te verwachten is van een javasche binnenpost die door slechts weinig Europeanen bewoond werd en daarenboven niet aan den grooten weg gelegen was. (…znоw do swojego powozu i tak Rangkas-Betoeng wkrоtce powrоcil do ciszy, ktоrej mozna sie spodziewac po jawajskiej placоwce wewnetrznej zamieszkanej tylko przez niewielu Europejczykоw i dodatkowo nie polozonej przy glоwnej drodze; weder in zyn reiswagen – znоw do swojego powozu, en zoo keerde Rangkas-Betoeng weldra terug tot een stilte – i tak Rangkas-Betoeng wkrоtce powrоcil do ciszy, als te verwachten is van een javasche binnenpost – ktоrej mozna sie spodziewac po jawajskiej placоwce wewnetrznej, die door slechts weinig Europeanen bewoond werd – zamieszkanej tylko przez niewielu Europejczykоw, en daarenboven niet aan den grooten weg gelegen was – i dodatkowo nie polozonej przy glоwnej drodze).

De kennismaking tusschen Duclari en Havelaar was spoedig op een gemakkelyken voet gebracht. (Znajomosc miedzy Duclari a Havelaar zostala szybko nawiazana na swobodnej stopie; de kennismaking tusschen Duclari en Havelaar – znajomosc miedzy Duclari a Havelaar, was spoedig op een gemakkelyken voet gebracht – zostala szybko nawiazana na swobodnej stopie). De Adhipatti gaf blyken van ingenomenheid met zyn nieuwen ‘ouder broeder’ en Verbrugge verhaalde later dat ook de resident, dien hy op zyn terugreis naar Serang een eind wegs uitgeleide had gedaan, zich zeer gunstig over de familie Havelaar, die op haar doortocht naar Lebak eenige dagen ten-zynen-huize vertoefde, had uitgelaten. (Adhipatti wyrazil zadowolenie ze swojego nowego „starszego brata”, a Verbrugge pоzniej opowiedzial, ze takze rezydent, ktоremu towarzyszyl w drodze powrotnej do Serang, wypowiadal sie bardzo pozytywnie o rodzinie Havelaar, ktоra podczas podrоzy do Lebak zatrzymala sie na kilka dni w jego domu; de Adhipatti gaf blyken van ingenomenheid met zyn nieuwen ‘ouder broeder’ – Adhipatti wyrazil zadowolenie ze swojego nowego „starszego brata”, en Verbrugge verhaalde later dat ook de resident – a Verbrugge pоzniej opowiedzial, ze takze rezydent, dien hy op zyn terugreis naar Serang een eind wegs uitgeleide had gedaan – ktоremu towarzyszyl w drodze powrotnej do Serang, zich zeer gunstig over de familie Havelaar – wypowiadal sie bardzo pozytywnie o rodzinie Havelaar, die op haar doortocht naar Lebak eenige dagen ten-zynen-huize vertoefde – ktоra podczas podrоzy do Lebak zatrzymala sie na kilka dni w jego domu, had uitgelaten – wypowiadal sie). Ook zeide hy dat Havelaar, by de Regeering goed aangeteekend staande, hoogstwaarschynlyk spoedig tot een hooger ambt bevorderd, of althans naar een meer ‘voordeelige’ afdeeling verplaatst worden zou. (Powiedzial takze, ze Havelaar, dobrze oceniany przez rzad, najprawdopodobniej wkrоtce awansuje na wyzsze stanowisko lub przynajmniej zostanie przeniesiony do bardziej „korzystnego” dzialu; ook zeide hy dat Havelaar – powiedzial takze, ze Havelaar, by de Regeering goed aangeteekend staande – dobrze oceniany przez rzad, hoogstwaarschynlyk spoedig tot een hooger ambt bevorderd – najprawdopodobniej wkrоtce awansuje na wyzsze stanowisko, of althans naar een meer ‘voordeelige’ afdeeling verplaatst worden zou – lub przynajmniej zostanie przeniesiony do bardziej „korzystnego” dzialu).

Max en ‘zyn Tine’ waren eerst onlangs van een reis naar Europa teruggekeerd, en gevoelden zich vermoeid van wat ik eens zeer eigenaardig een koffertjes-leven heb hooren noemen. (Max i ‘jego Tine’ niedawno wrоcili z podrоzy do Europy i czuli sie zmeczeni tym, co kiedys uslyszalem okresleniem „zycie z walizkami”; Max en ‘zyn Tine’ waren eerst onlangs van een reis naar Europa teruggekeerd – Max i ‘jego Tine’ niedawno wrоcili z podrоzy do Europy, en gevoelden zich vermoeid van wat ik eens zeer eigenaardig een koffertjes-leven heb hooren noemen – i czuli sie zmeczeni tym, co kiedys uslyszalem okresleniem „zycie z walizkami”). Zy achtten zich dus gelukkig, na veel omzwervens eindelyk weder eens een plek te bewonen waar zy zouden te-huis behooren. (Uwazali sie wiec za szczesliwych, ze po wielu wedrоwkach wreszcie moga zamieszkac w miejscu, ktоre beda mogli nazwac domem; zy achtten zich dus gelukkig – uwazali sie wiec za szczesliwych, na veel omzwervens eindelyk weder eens een plek te bewonen – ze po wielu wedrоwkach wreszcie moga zamieszkac w miejscu, waar zy zouden te-huis behooren – ktоre beda mogli nazwac domem). Vооr hun reis naar Europa, was Havelaar adsistent-resident van Amboina geweest, waar hy met veel moeielykheden had te stryden gehad, omdat de bevolking van dat eiland in een gistenden en oproerigen toestand verkeerde ten-gevolge van de vele verkeerde maatregelen die in den laatsten tyd genomen waren. (Przed podrоza do Europy Havelaar byl zastepca rezydenta w Amboina, gdzie mial wiele trudnosci, poniewaz ludnosc tej wyspy znajdowala sie w stanie fermentacji i buntu z powodu wielu blednych dzialan podjetych w ostatnim czasie; vооr hun reis naar Europa, was Havelaar adsistent-resident van Amboina geweest – przed podrоza do Europy Havelaar byl zastepca rezydenta w Amboina, waar hy met veel moeielykheden had te stryden gehad – gdzie mial wiele trudnosci, omdat de bevolking van dat eiland in een gistenden en oproerigen toestand verkeerde – poniewaz ludnosc tej wyspy znajdowala sie w stanie fermentacji i buntu, ten-gevolge van de vele verkeerde maatregelen die in den laatsten tyd genomen waren – z powodu wielu blednych dzialan podjetych w ostatnim czasie). Niet zonder veerkracht had hy dezen geest van verzet weten te onderdrukken, doch uit verdriet over de weinige hulp die men hem hierin van-hooger-hand verleende, en uit ergernis over 't ellendig bestuur dat sedert eeuwen de heerlyke streken der Molukken ontvolkt en bederft… (Nie bez determinacji zdolal stlumic tego ducha oporu, lecz z zalu nad niewielka pomoca, ktоra otrzymal od przelozonych, i z irytacji nad okropnym zarzadzaniem, ktоre od wiekоw wyludnia i niszczy wspaniale regiony Molukоw…; niet zonder veerkracht had hy dezen geest van verzet weten te onderdrukken – nie bez determinacji zdolal stlumic tego ducha oporu, doch uit verdriet over de weinige hulp die men hem hierin van-hooger-hand verleende – lecz z zalu nad niewielka pomoca, ktоra otrzymal od przelozonych, en uit ergernis over 't ellendig bestuur dat sedert eeuwen de heerlyke streken der Molukken ontvolkt en bederft – i z irytacji nad okropnym zarzadzaniem, ktоre od wiekоw wyludnia i niszczy wspaniale regiony Molukоw…).

De belangstellende lezer trachte te lezen te krygen wat over dit onderwerp reeds in 1825 door den baron Van der Capellen geschreven werd, en kan de Publikatien van dezen menschenvriend vinden in het Indische Staatsblad van dat jaar. (Zainteresowany czytelnik powinien przeczytac, co na ten temat napisal juz w 1825 roku baron Van der Capellen, a publikacje tego przyjaciela ludzkosci mozna znalezc w Indisch Staatsblad z tego roku; de belangstellende lezer trachte te lezen te krygen wat over dit onderwerp reeds in 1825 door den baron Van der Capellen geschreven werd – zainteresowany czytelnik powinien przeczytac, co na ten temat napisal juz w 1825 roku baron Van der Capellen, en kan de Publikatien van dezen menschenvriend vinden in het Indische Staatsblad van dat jaar – a publikacje tego przyjaciela ludzkosci mozna znalezc w Indisch Staatsblad z tego roku). De toestand is er sedert dien tyd niet beter op geworden! (Sytuacja od tego czasu sie nie poprawila!; de toestand is er sedert dien tyd niet beter op geworden – sytuacja od tego czasu sie nie poprawila!).

Hoe dit zy, Havelaar deed te Amboina wat hy mocht en kon, maar uit ergernis over gebrek aan medewerking van hen die in de eerste plaats geroepen waren zyn pogingen te steunen, was hy ziek geworden, en dit had hem bewogen naar Europa te vertrekken. (Tak czy inaczej, Havelaar robil w Amboina, co mоgl, ale z irytacji z powodu braku wspоlpracy ze strony tych, ktоrzy byli w pierwszej kolejnosci wezwani do wspierania jego wysilkоw, zachorowal i to sklonilo go do wyjazdu do Europy; hoe dit zy, Havelaar deed te Amboina wat hy mocht en kon – tak czy inaczej, Havelaar robil w Amboina, co mоgl, maar uit ergernis over gebrek aan medewerking van hen die in de eerste plaats geroepen waren zyn pogingen te steunen – ale z irytacji z powodu braku wspоlpracy ze strony tych, ktоrzy byli w pierwszej kolejnosci wezwani do wspierania jego wysilkоw, was hy ziek geworden – zachorowal, en dit had hem bewogen naar Europa te vertrekken – i to sklonilo go do wyjazdu do Europy). Strikt genomen had hy by wederplaatsing aanspraak gehad op beter keuze dan de arme geenszins welvarende afdeeling Lebak, daar zyn werkkring te Amboina van grooter gewicht was, en hy dааr, zonder resident boven zich, geheel op zichzelf gestaan had. (Scisle mоwiac, po ponownym mianowaniu mial prawo do lepszego wyboru niz biedny, w zaden sposоb nie prosperujacy dzial Lebak, poniewaz jego obszar dzialania w Amboina mial wieksze znaczenie, a on tam, bez rezydenta nad soba, dzialal calkowicie samodzielnie; strikt genomen had hy by wederplaatsing aanspraak gehad op beter keuze dan de arme geenszins welvarende afdeeling Lebak – scisle mоwiac, po ponownym mianowaniu mial prawo do lepszego wyboru niz biedny, w zaden sposоb nie prosperujacy dzial Lebak, daar zyn werkkring te Amboina van grooter gewicht was – poniewaz jego obszar dzialania w Amboina mial wieksze znaczenie, en hy dааr, zonder resident boven zich, geheel op zichzelf gestaan had – a on tam, bez rezydenta nad soba, dzialal calkowicie samodzielnie). Bovendien was er, reeds voor hy naar Amboina vertrok, spraak van geweest hem tot resident te verheffen, en het bevreemdde dus sommigen dat hem thans het bestuur eener Afdeeling werd opgedragen, die aan kultuur-emolumenten zoo weinig opbracht, dewyl velen het belang eener bediening naar de daaraan verbonden inkomsten afmeten. (Co wiecej, zanim wyjechal do Amboina, mоwiono o awansowaniu go na rezydenta, wiec niektоrych zdziwilo, ze teraz powierzono mu zarzad dzialem, ktоry przynosil tak niewiele zyskоw z uprawy, poniewaz wielu ocenia wartosc stanowiska na podstawie zwiazanych z nim dochodоw; bovendien was er, reeds voor hy naar Amboina vertrok, spraak van geweest hem tot resident te verheffen – co wiecej, zanim wyjechal do Amboina, mоwiono o awansowaniu go na rezydenta, en het bevreemdde dus sommigen dat hem thans het bestuur eener Afdeeling werd opgedragen – wiec niektоrych zdziwilo, ze teraz powierzono mu zarzad dzialem, die aan kultuur-emolumenten zoo weinig opbracht – ktоry przynosil tak niewiele zyskоw z uprawy, dewyl velen het belang eener bediening naar de daaraan verbonden inkomsten afmeten – poniewaz wielu ocenia wartosc stanowiska na podstawie zwiazanych z nim dochodоw). Hyzelf echter beklaagde zich hierover volstrekt niet, want zyn eerzucht was geenszins van dien aard dat hy bedelen zou om hoogeren rang of meer gewin. (Sam jednak wcale sie na to nie skarzyl, poniewaz jego ambicja w zaden sposоb nie polegala na tym, by ubiegac sie o wyzszy stopien lub wiekszy zysk; hyzelf echter beklaagde zich hierover volstrekt niet – sam jednak wcale sie na to nie skarzyl, want zyn eerzucht was geenszins van dien aard – poniewaz jego ambicja w zaden sposоb nie polegala na tym, dat hy bedelen zou om hoogeren rang of meer gewin – by ubiegac sie o wyzszy stopien lub wiekszy zysk).

En dit laatste ware hem toch goed te-stade gekomen! (A ostatnie z pewnoscia by mu sie przydalo!; en dit laatste ware hem toch goed te-stade gekomen – a ostatnie z pewnoscia by mu sie przydalo!). Want op zyn reizen in Europa had hy het weinige uitgegeven, dat hy in vorige jaren had overgegaard. (Poniewaz podczas podrоzy po Europie wydal niewiele, co zaoszczedzil w poprzednich latach; want op zyn reizen in Europa had hy het weinige uitgegeven – poniewaz podczas podrоzy po Europie wydal niewiele, dat hy in vorige jaren had overgegaard – co zaoszczedzil w poprzednich latach). Zelfs had hy daar schulden achtergelaten, en hy was dus, in ееn woord, arm. (Nawet zostawil tam dlugi i byl wiec, jednym slowem, biedny; zelfs had hy daar schulden achtergelaten – nawet zostawil tam dlugi, en hy was dus, in ееn woord, arm – i byl wiec, jednym slowem, biedny). Doch nooit had hy zyn ambt beschouwd als een geldwinning, en by zyn benoeming naar Lebak nam hy zich met tevredenheid voor, het achterstallige door zuinigheid intehalen, in welk voornemen zyn vrouw die zoo eenvoudig was in smaak en behoeften, hem met genoegen ondersteunen zou. (Nigdy jednak nie traktowal swojego urzedu jako sposobu na zarobek i przy swojej nominacji do Lebak z zadowoleniem postanowil nadrobic zaleglosci dzieki oszczednosci, w czym z checia miala mu pomоc jego zona, ktоra byla tak prosta w smaku i potrzebach; doch nooit had hy zyn ambt beschouwd als een geldwinning – nigdy jednak nie traktowal swojego urzedu jako sposobu na zarobek, en by zyn benoeming naar Lebak nam hy zich met tevredenheid voor – i przy swojej nominacji do Lebak z zadowoleniem postanowil, het achterstallige door zuinigheid intehalen – nadrobic zaleglosci dzieki oszczednosci, in welk voornemen zyn vrouw die zoo eenvoudig was in smaak en behoeften – w czym z checia miala mu pomоc jego zona, ktоra byla tak prosta w smaku i potrzebach, hem met genoegen ondersteunen zou – z checia miala mu pomоc).

Maar zuinigheid viel Havelaar moeielyk. (Ale oszczednosc byla dla Havelaara trudna; maar zuinigheid viel Havelaar moeielyk – ale oszczednosc byla dla Havelaara trudna). Hy voor zichzelf kon zich tot het strikt-noodige bepalen. (Dla siebie samego mоgl ograniczyc sie do absolutnego minimum; hy voor zichzelf kon zich tot het strikt-noodige bepalen – dla siebie samego mоgl ograniczyc sie do absolutnego minimum). Ja, zonder de minste inspanning kon hy binnen de grens daarvan blyven, doch waar anderen hulp behoefden, was hem 't helpen, het geven, een ware hartstocht. (Tak, bez najmniejszego wysilku mоgl pozostac w tych granicach, ale tam, gdzie inni potrzebowali pomocy, pomaganie, dawanie, bylo dla niego prawdziwa pasja; ja, zonder de minste inspanning kon hy binnen de grens daarvan blyven – tak, bez najmniejszego wysilku mоgl pozostac w tych granicach, doch waar anderen hulp behoefden, was hem 't helpen, het geven, een ware hartstocht – ale tam, gdzie inni potrzebowali pomocy, pomaganie, dawanie, bylo dla niego prawdziwa pasja). Hyzelf zag dit zwak in, beredeneerde met al 't gezond verstand dat hem gegeven was, hoe onrecht hy deed, iemand te ondersteunen, waar hyzelf meer aanspraak zou gehad hebben op zyn eigen hulp… (Sam dostrzegal te slabosc, rozumowal z cala zdroworozsadkowoscia, jaka mu byla dana, jak niesprawiedliwe bylo wspieranie kogos, gdy sam mialby wieksze prawo do wlasnej pomocy…; hyzelf zag dit zwak in – sam dostrzegal te slabosc, beredeneerde met al 't gezond verstand dat hem gegeven was – rozumowal z cala zdroworozsadkowoscia, jaka mu byla dana, hoe onrecht hy deed, iemand te ondersteunen, waar hyzelf meer aanspraak zou gehad hebben op zyn eigen hulp – jak niesprawiedliwe bylo wspieranie kogos, gdy sam mialby wieksze prawo do wlasnej pomocy…). gevoelde dit onrecht nog levendiger, wanneer ook ‘zyn Tine’ en Max, die hy beiden zoo lief had, te lyden hadden onder de gevolgen zyner vrygevigheid… (odczuwal te niesprawiedliwosc jeszcze bardziej, gdy takze ‘jego Tine’ i Max, ktоrych tak bardzo kochal, cierpieli z powodu jego hojnosci…; gevoelde dit onrecht nog levendiger – odczuwal te niesprawiedliwosc jeszcze bardziej, wanneer ook ‘zyn Tine’ en Max – gdy takze ‘jego Tine’ i Max, die hy beiden zoo lief had – ktоrych tak bardzo kochal, te lyden hadden onder de gevolgen zyner vrygevigheid – cierpieli z powodu jego hojnosci…). hy verweet zich zyn goedhartigheid als zwakte, als ydelheid, als zucht om voor een verkleeden prins doortegaan… (wyrzucal sobie swoja dobroc jako slabosc, prоznosc, chec uchodzenia za przebrany ksiaze…; hy verweet zich zyn goedhartigheid als zwakte – wyrzucal sobie swoja dobroc jako slabosc, als ydelheid – prоznosc, als zucht om voor een verkleeden prins doortegaan – chec uchodzenia za przebrany ksiaze…). hy beloofde zich beterschap, en toch… telkens als deze of gene zich aan hem wist voortedoen als 't slachtoffer van tegenspoed, vergat hy alles om te helpen. (obiecujac sobie poprawe, i mimo to… za kazdym razem, gdy ktos przedstawial sie jako ofiara nieszczescia, zapominal o wszystkim, by pomоc; hy beloofde zich beterschap – obiecujac sobie poprawe, en toch – i mimo to, telkens als deze of gene zich aan hem wist voortedoen als 't slachtoffer van tegenspoed – za kazdym razem, gdy ktos przedstawial sie jako ofiara nieszczescia, vergat hy alles om te helpen – zapominal o wszystkim, by pomоc). En dit in-weerwil der bittere ondervinding van de gevolgen dezer door overdryving tot fout geworden deugd. (I to pomimo gorzkiego doswiadczenia skutkоw tej przesadzonej cnoty, ktоra stala sie wada; en dit in-weerwil der bittere ondervinding van de gevolgen – i to pomimo gorzkiego doswiadczenia skutkоw, dezer door overdryving tot fout geworden deugd – tej przesadzonej cnoty, ktоra stala sie wada). Acht dagen voor de geboorte van zyn kleinen Max, bezat hy 't noodige niet om 't yzeren wiegje te koopen waarin zyn lieveling rusten zou, en weinig tyds te-voren nog had hy de weinige versierselen zyner vrouw opgeofferd, om iemand bytestaan die gewis in beter omstandigheden verkeerde dan hyzelf. (Osiem dni przed narodzinami jego malego Maxa nie mial wystarczajacych srodkоw, aby kupic zelazne lоzeczko, w ktоrym mial spoczac jego ukochany, a niedlugo wczesniej poswiecil skromne ozdoby swojej zony, aby pomоc komus, kto z pewnoscia byl w lepszej sytuacji niz on sam; acht dagen voor de geboorte van zyn kleinen Max – osiem dni przed narodzinami jego malego Maxa, bezat hy 't noodige niet om 't yzeren wiegje te koopen waarin zyn lieveling rusten zou – nie mial wystarczajacych srodkоw, aby kupic zelazne lоzeczko, w ktоrym mial spoczac jego ukochany, en weinig tyds te-voren nog had hy de weinige versierselen zyner vrouw opgeofferd – a niedlugo wczesniej poswiecil skromne ozdoby swojej zony, om iemand bytestaan die gewis in beter omstandigheden verkeerde dan hyzelf – aby pomоc komus, kto z pewnoscia byl w lepszej sytuacji niz on sam).

Maar dit alles lag al weer ver achter hen toen zy waren aangekomen te Lebak! (Ale wszystko to bylo juz daleko za nimi, gdy przybyli do Lebak!; maar dit alles lag al weer ver achter hen toen zy waren aangekomen te Lebak – ale wszystko to bylo juz daleko za nimi, gdy przybyli do Lebak!). Met vroolyke kalmte hadden zy bezit genomen van het huis: ‘waar ze nu toch eenigen tyd hoopten te blyven.’ (Z radosnym spokojem objeli w posiadanie dom: „gdzie teraz mieli nadzieje pozostac przez jakis czas”; met vroolyke kalmte hadden zy bezit genomen van het huis – z radosnym spokojem objeli w posiadanie dom, ‘waar ze nu toch eenigen tyd hoopten te blyven’ – „gdzie teraz mieli nadzieje pozostac przez jakis czas”). Met een eigenaardig genot hadden zy te Batavia de meubelen besteld, die alles zoo comfortable en gezellig maken zouden. (Z osobliwa przyjemnoscia zamоwili w Batavii meble, ktоre mialy uczynic wszystko tak komfortowym i przytulnym; met een eigenaardig genot hadden zy te Batavia de meubelen besteld – z osobliwa przyjemnoscia zamоwili w Batavii meble, die alles zoo comfortable en gezellig maken zouden – ktоre mialy uczynic wszystko tak komfortowym i przytulnym). Zy toonden elkaar de plekken waar ze zouden ontbyten, waar kleine Max spelen zou, waar de bibliotheek zou staan, waar hy 's avends haar zou voorlezen wat hy dien dag geschreven had, want hy was altyd bezig met het ontwikkelen zyner denkbeelden op 't papier… (Pokazywali sobie miejsca, gdzie beda jesc sniadanie, gdzie bedzie bawil sie maly Max, gdzie bedzie biblioteka, gdzie wieczorem bedzie jej czytal to, co napisal tego dnia, bo zawsze zajmowal sie rozwijaniem swoich mysli na papierze…; zy toonden elkaar de plekken waar ze zouden ontbyten – pokazywali sobie miejsca, gdzie beda jesc sniadanie, waar kleine Max spelen zou – gdzie bedzie bawil sie maly Max, waar de bibliotheek zou staan – gdzie bedzie biblioteka, waar hy 's avends haar zou voorlezen wat hy dien dag geschreven had – gdzie wieczorem bedzie jej czytal to, co napisal tego dnia, want hy was altyd bezig met het ontwikkelen zyner denkbeelden op 't papier – bo zawsze zajmowal sie rozwijaniem swoich mysli na papierze…). en: ‘eens zou dat gedrukt worden, meende Tine, en dan zou men zien wie haar Max was!’ (i: „kiedys to zostanie wydrukowane, uwazala Tine, a wtedy wszyscy zobacza, kim byl jej Max!”; en: ‘eens zou dat gedrukt worden, meende Tine – i: „kiedys to zostanie wydrukowane, uwazala Tine, en dan zou men zien wie haar Max was’ – a wtedy wszyscy zobacza, kim byl jej Max!”). Maar nooit had hy iets ter-perse laten leggen van wat er in zyn hoofd omging, omdat zekere schroom hem bezielde, die wel iets zweemde naar eerbaarheid. (Ale nigdy nie opublikowal niczego z tego, co mu chodzilo po glowie, poniewaz kierowala nim pewna wstydliwosc, ktоra miala cos wspоlnego z prawoscia; maar nooit had hy iets ter-perse laten leggen van wat er in zyn hoofd omging – ale nigdy nie opublikowal niczego z tego, co mu chodzilo po glowie, omdat zekere schroom hem bezielde – poniewaz kierowala nim pewna wstydliwosc, die wel iets zweemde naar eerbaarheid – ktоra miala cos wspоlnego z prawoscia). Hyzelf althans wist dezen tegenzin niet beter te beschryven, dan door aan wie hem aanspoorden tot publiciteit, te vragen: ‘zoudt gy uw dochter op-straat laten loopen zonder hemd?’ (On sam nie potrafil lepiej opisac tej niecheci, niz pytajac tych, ktоrzy go namawiali do publikacji: „czy pozwolilbys swojej cоrce chodzic po ulicy bez koszuli?”; hyzelf althans wist dezen tegenzin niet beter te beschryven – on sam nie potrafil lepiej opisac tej niecheci, dan door aan wie hem aanspoorden tot publiciteit, te vragen – niz pytajac tych, ktоrzy go namawiali do publikacji: ‘zoudt gy uw dochter op-straat laten loopen zonder hemd’ – „czy pozwolilbys swojej cоrce chodzic po ulicy bez koszuli?”).

Dit was dan weer een van de vele boutades, die zyn omgeving deden zeggen dat ‘die Havelaar toch een zonderling mensch was’, en ik beweer het tegendeel niet. (To byla wiec jedna z wielu jego bon motоw, ktоre sprawialy, ze otoczenie mоwilo, ze „ten Havelaar to jednak dziwny czlowiek”, i nie twierdze, ze jest inaczej; dit was dan weer een van de vele boutades – to byla wiec jedna z wielu jego bon motоw, die zyn omgeving deden zeggen dat ‘die Havelaar toch een zonderling mensch was’ – ktоre sprawialy, ze otoczenie mоwilo, ze „ten Havelaar to jednak dziwny czlowiek”, en ik beweer het tegendeel niet – i nie twierdze, ze jest inaczej). Maar als men de moeite nam zyn ongewone wyze van spreken te vertalen, zou men in die vreemde vraag over het toilet van een meisje, wellicht den tekst gevonden hebben voor een verhandeling over de kuisheid van den geest, die schuw is voor de blikken van den lompen voorbyganger, en zich terugtrekt in een hulsel van maagdelyke schroomvalligheid. (Ale gdyby ktos zadal sobie trud przetlumaczenia jego niezwyklego sposobu mоwienia, mоglby w tym dziwnym pytaniu o ubiоr dziewczyny znalezc tekst do traktatu o czystosci ducha, ktоry jest niesmialy wobec spojrzen prymitywnego przechodnia i wycofuje sie w oslone dziewiczej wstydliwosci; maar als men de moeite nam zyn ongewone wyze van spreken te vertalen – ale gdyby ktos zadal sobie trud przetlumaczenia jego niezwyklego sposobu mоwienia, zou men in die vreemde vraag over het toilet van een meisje – mоglby w tym dziwnym pytaniu o ubiоr dziewczyny wellicht den tekst gevonden hebben voor een verhandeling over de kuisheid van den geest – znalezc tekst do traktatu o czystosci ducha, die schuw is voor de blikken van den lompen voorbyganger – ktоry jest niesmialy wobec spojrzen prymitywnego przechodnia, en zich terugtrekt in een hulsel van maagdelyke schroomvalligheid – i wycofuje sie w oslone dziewiczej wstydliwosci).

Ja, ze zouden gelukkig zyn te Rangkas-Betoeng, Havelaar en zyn Tine! (Tak, beda szczesliwi w Rangkas-Betoeng, Havelaar i jego Tine!; ja, ze zouden gelukkig zyn te Rangkas-Betoeng – tak, beda szczesliwi w Rangkas-Betoeng, Havelaar en zyn Tine – Havelaar i jego Tine!). De eenige zorg die hen drukte, waren de schulden die zy in Europa hadden achtergelaten, verhoogd met de nog onbetaalde kosten der terugreis naar Indie, en met de uitgaven voor 't meubelen hunner woning. (Jedynym zmartwieniem, ktоre ich dreczylo, byly dlugi, ktоre zostawili w Europie, powiekszone o jeszcze nieoplacone koszty powrotu do Indii i wydatki na umeblowanie ich domu; de eenige zorg die hen drukte – jedynym zmartwieniem, ktоre ich dreczylo, waren de schulden die zy in Europa hadden achtergelaten – byly dlugi, ktоre zostawili w Europie, verhoogd met de nog onbetaalde kosten der terugreis naar Indie – powiekszone o jeszcze nieoplacone koszty powrotu do Indii, en met de uitgaven voor 't meubelen hunner woning – i wydatki na umeblowanie ich domu). Maar nood was er niet. (Ale nie bylo potrzeby; maar nood was er niet – ale nie bylo potrzeby). Ze zouden immers leven van de helft, van een derde zyner inkomsten? (Zyli przeciez z polowy, z jednej trzeciej swoich dochodоw?; ze zouden immers leven van de helft – zyli przeciez z polowy, van een derde zyner inkomsten – z jednej trzeciej swoich dochodоw?). Misschien ook, ja waarschynlyk, zou hy spoedig resident worden, en dan werd alles makkelyk geregeld in weinig tyds… (Byc moze, tak, prawdopodobnie, wkrоtce zostanie rezydentem, a wtedy wszystko bedzie latwo zalatwione w krоtkim czasie…; misschien ook, ja waarschynlyk, zou hy spoedig resident worden – byc moze, tak, prawdopodobnie, wkrоtce zostanie rezydentem, en dan werd alles makkelyk geregeld in weinig tyds – a wtedy wszystko bedzie latwo zalatwione w krоtkim czasie…).

Hoewel 't my erg spyten zou, Tine, Lebak te verlaten, want er is hier veel te doen. (– Chociaz bardzo bym zalowal, Tine, opuszczenia Lebak, bo tu jest duzo do zrobienia; hoewel 't my erg spyten zou, Tine, Lebak te verlaten – chociaz bardzo bym zalowal, Tine, opuszczenia Lebak, want er is hier veel te doen – bo tu jest duzo do zrobienia). Je moet heel zuinig wezen, beste, dan kunnen wy misschien alles afdoen, ook zonder bevordering… en dan hoop ik lang hier te blyven, heel lang! (Musisz byc bardzo oszczedna, kochanie, wtedy moze uda nam sie wszystko zalatwic, nawet bez awansu… i mam nadzieje, ze zostaniemy tu dlugo, bardzo dlugo!; je moet heel zuinig wezen, beste – musisz byc bardzo oszczedna, kochanie, dan kunnen wy misschien alles afdoen, ook zonder bevordering – wtedy moze uda nam sie wszystko zalatwic, nawet bez awansu, en dan hoop ik lang hier te blyven, heel lang – i mam nadzieje, ze zostaniemy tu dlugo, bardzo dlugo!).

Een aansporing tot zuinigheid nu, behoefde hy tot hааr niet te richten. (Zacheta do oszczednosci nie byla teraz do niej skierowana; een aansporing tot zuinigheid nu – zacheta do oszczednosci, behoefde hy tot hааr niet te richten – nie byla teraz do niej skierowana). Zy had er waarlyk geen schuld aan, dat spaarzaamheid noodig was geworden, doch ze had zich zoo vereenzelvigd met haar Max, dat ze die aansporing geenszins opvatte als een verwyt, wat het dan ook niet was. (Naprawde nie byla winna temu, ze oszczednosc stala sie konieczna, ale tak bardzo zidentyfikowala sie ze swoim Maxem, ze nie traktowala tej zachety jako wyrzutu, czym zreszta nie byla; zy had er waarlyk geen schuld aan, dat spaarzaamheid noodig was geworden – naprawde nie byla winna temu, ze oszczednosc stala sie konieczna, doch ze had zich zoo vereenzelvigd met haar Max – ale tak bardzo zidentyfikowala sie ze swoim Maxem, dat ze die aansporing geenszins opvatte als een verwyt, wat het dan ook niet was – ze nie traktowala tej zachety jako wyrzutu, czym zreszta nie byla). Want Havelaar wist zeer goed dat hy alleen gefaald had door zyn te ver gedreven vrygevigheid, en dat haar fout – ?ls er dan een fout bestond aan hare zyde – alleen hierin had gelegen, dat ze uit liefde voor Max altyd alles had goedgekeurd wat hy deed. (Bo Havelaar bardzo dobrze wiedzial, ze zawiоdl tylko przez swoja przesadna hojnosc, a jej wina – jesli po jej stronie byla jakas wina – polegala jedynie na tym, ze z milosci do Maxa zawsze akceptowala wszystko, co robil; want Havelaar wist zeer goed dat hy alleen gefaald had door zyn te ver gedreven vrygevigheid – bo Havelaar bardzo dobrze wiedzial, ze zawiоdl tylko przez swoja przesadna hojnosc, en dat haar fout – ?ls er dan een fout bestond aan hare zyde – alleen hierin had gelegen – a jej wina – jesli po jej stronie byla jakas wina – polegala jedynie na tym, dat ze uit liefde voor Max altyd alles had goedgekeurd wat hy deed – ze z milosci do Maxa zawsze akceptowala wszystko, co robil).

Ja, zy had het goed gevonden, toen hy die beide arme vrouwen uit de Nieuwstraat, die nooit Amsterdam hadden verlaten, en nooit waren ‘uitgeweest’ rondleidde op de Haarlemmer kermis, onder 't koddig voorwendsel dat de Koning hem belast had met: ‘het amuzeeren van oude vrouwtjes die zich zoo goed gedragen hadden.’ (Tak, uznala to za sluszne, kiedy oprowadzil te dwie biedne kobiety z Nieuwstraat, ktоre nigdy nie opuscily Amsterdamu i nigdy nie byly „na zewnatrz” po jarmarku Haarlemmer, pod zabawnym pretekstem, ze Krоl powierzyl mu „zabawianie starych kobiet, ktоre zachowywaly sie tak dobrze.”; ja, zy had het goed gevonden – tak, uznala to za sluszne, toen hy die beide arme vrouwen uit de Nieuwstraat – kiedy oprowadzil te dwie biedne kobiety z Nieuwstraat, die nooit Amsterdam hadden verlaten – ktоre nigdy nie opuscily Amsterdamu, en nooit waren ‘uitgeweest’ – i nigdy nie byly „na zewnatrz”, rondleidde op de Haarlemmer kermis – po jarmarku Haarlemmer, onder 't koddig voorwendsel dat de Koning hem belast had met – pod zabawnym pretekstem, ze Krоl powierzyl mu, ‘het amuzeeren van oude vrouwtjes die zich zoo goed gedragen hadden’ – „zabawianie starych kobiet, ktоre zachowywaly sie tak dobrze.”). Zy vond het goed dat hy de weeskinderen uit alle gestichten te Amsterdam op koek en amandelmelk onthaalde, en ze overlaadde met speelgoed. (Uwazala za sluszne, ze czestowal sieroty ze wszystkich instytucji w Amsterdamie ciastkami i mlekiem migdalowym oraz obdarowywal je zabawkami; zy vond het goed dat hy de weeskinderen uit alle gestichten te Amsterdam op koek en amandelmelk onthaalde – uwazala za sluszne, ze czestowal sieroty ze wszystkich instytucji w Amsterdamie ciastkami i mlekiem migdalowym, en ze overlaadde met speelgoed – oraz obdarowywal je zabawkami). Zy begreep volkomen dat hy de logementsrekening van de familie arme zangers betaalde, die terug wilden naar hun land, maar niet gaarne de have achterlieten, waartoe de harp behoorde, en de viool, en de bas, die zy zoo noodig hadden voor hun schamel bedryf. (W pelni rozumiala, ze oplacil rachunek za pobyt rodziny biednych spiewakоw, ktоrzy chcieli wrоcic do swojego kraju, ale nie chcieli zostawiac dobytku, w tym harfy, skrzypiec i kontrabasu, ktоre byly im tak potrzebne do skromnego zawodu; zy begreep volkomen dat hy de logementsrekening van de familie arme zangers betaalde – w pelni rozumiala, ze oplacil rachunek za pobyt rodziny biednych spiewakоw, die terug wilden naar hun land – ktоrzy chcieli wrоcic do swojego kraju, maar niet gaarne de have achterlieten – ale nie chcieli zostawiac dobytku, waartoe de harp behoorde, en de viool, en de bas, die zy zoo noodig hadden voor hun schamel bedryf – w tym harfy, skrzypiec i kontrabasu, ktоre byly im tak potrzebne do skromnego zawodu). Zy kon het niet afkeuren dat hy 't meisje tot haar bracht, dat 's avends op de straat hem had aangesproken… dat hy haar te eten gaf en herbergde, en 't ?l te goedkoop ‘ga heen, en zondig niet meer!’ niet uitsprak, voor hy haar dat ‘niet zondigen’ had mogelyk gemaakt. (Nie mogla potepic tego, ze przyprowadzil do niej dziewczyne, ktоra wieczorem zagadnela go na ulicy… ze dal jej jesc i schronienie, i nie wypowiedzial taniego „idz i nie grzesz wiecej!” zanim umozliwil jej to „nie grzeszenie”; zy kon het niet afkeuren dat hy 't meisje tot haar bracht, dat 's avends op de straat hem had aangesproken – nie mogla potepic tego, ze przyprowadzil do niej dziewczyne, ktоra wieczorem zagadnela go na ulicy, dat hy haar te eten gaf en herbergde – ze dal jej jesc i schronienie, en 't ?l te goedkoop ‘ga heen, en zondig niet meer!’ niet uitsprak, voor hy haar dat ‘niet zondigen’ had mogelyk gemaakt – i nie wypowiedzial taniego „idz i nie grzesz wiecej!” zanim umozliwil jej to „nie grzeszenie”). Zy vond het zeer schoon in haar Max, dat hy 't klavier liet terugbrengen in de voorkamer van den huisvader, dien hy had hooren zeggen hoe leed het hem deed dat de meisjes verstoken waren van muziek ‘na dat bankroet’. (Uwazala za bardzo piekne w jej Maxie to, ze pozwolil przywrоcic pianino do salonu ojca rodziny, ktоrego slyszal, jak mоwil, jak bardzo zal mu bylo, ze dziewczeta byly pozbawione muzyki „po tym bankructwie”; zy vond het zeer schoon in haar Max – uwazala za bardzo piekne w jej Maxie, dat hy 't klavier liet terugbrengen in de voorkamer van den huisvader – ze pozwolil przywrоcic pianino do salonu ojca rodziny, dien hy had hooren zeggen hoe leed het hem deed dat de meisjes verstoken waren van muziek ‘na dat bankroet’ – ktоrego slyszal, jak mоwil, jak bardzo zal mu bylo, ze dziewczeta byly pozbawione muzyki „po tym bankructwie”). Zy begreep zeer goed dat haar Max de slavenfamilie vrykocht te Menado, die zoo bitter bedroefd was te moeten stygen op de tafel des afslagers. (Doskonale rozumiala, ze jej Max wykupil rodzine niewolnikоw w Menado, ktоra byla tak gorzko zasmucona koniecznoscia wejscia na stоl aukcyjny; zy begreep zeer goed dat haar Max de slavenfamilie vrykocht te Menado – doskonale rozumiala, ze jej Max wykupil rodzine niewolnikоw w Menado, die zoo bitter bedroefd was te moeten stygen op de tafel des afslagers – ktоra byla tak gorzko zasmucona koniecznoscia wejscia na stоl aukcyjny). Zy vond het natuurlyk dat Max paarden weergaf aan de Alfoeren in de Minahassa, wier paarden waren doodgereden door de officieren van de Bayonnaise. (Uwazala za naturalne, ze Max zwrоcil konie Alfoerom w Minahasa, ktоrych konie zostaly zabite przez oficerоw Bayonnaise; zy vond het natuurlyk dat Max paarden weergaf aan de Alfoeren in de Minahassa – uwazala za naturalne, ze Max zwrоcil konie Alfoerom w Minahasa, wier paarden waren doodgereden door de officieren van de Bayonnaise – ktоrych konie zostaly zabite przez oficerоw Bayonnaise). Zy had er niet tegen dat hy te Menado en te Amboina de schipbreukelingen der amerikaansche whalers by zich riep en verzorgde, en zich te grand seigneur achtte om een herbergiersrekening voorteleggen aan 't amerikaansch Gouvernement. (Nie miala nic przeciwko temu, ze w Menado i Amboina wzywal i opiekowal sie rozbitkami z amerykanskich wielorybnikоw, i uwazal za niegodne przedstawienie rachunku gospodarzowi rzadowi amerykanskiemu; zy had er niet tegen dat hy te Menado en te Amboina de schipbreukelingen der amerikaansche whalers by zich riep en verzorgde – nie miala nic przeciwko temu, ze w Menado i Amboina wzywal i opiekowal sie rozbitkami z amerykanskich wielorybnikоw, en zich te grand seigneur achtte om een herbergiersrekening voorteleggen aan 't amerikaansch Gouvernement – i uwazal za niegodne przedstawienie rachunku gospodarzowi rzadowi amerykanskiemu). Zy begreep volkomen waarom de officieren van byna elk aangekomen oorlogschip grootendeels by Max logeerden, en dat zyn huis hun geliefd pied-?-terre was. (Doskonale rozumiala, dlaczego oficerowie prawie kazdego przybylego okretu wojennego w duzej mierze przebywali u Maxa, a jego dom byl ich ulubionym pied-?-terre; zy begreep volkomen waarom de officieren van byna elk aangekomen oorlogschip grootendeels by Max logeerden – doskonale rozumiala, dlaczego oficerowie prawie kazdego przybylego okretu wojennego w duzej mierze przebywali u Maxa, en dat zyn huis hun geliefd pied-?-terre was – a jego dom byl ich ulubionym pied-?-terre).

Was hy niet hааr Max? (Czyz nie byl jej Maxem?; was hy niet hааr Max – czyz nie byl jej Maxem?). Was het niet te klein, te nietig, was 't niet ongerymd, hem die zoo vorstelyk dacht, te willen binden aan de regels van spaarzaamheid en huishoudelykheid die voor anderen gelden? (Czyz nie bylo zbyt male, zbyt blahe, czyz nie bylo niedorzeczne, aby jego, ktоry myslal tak krоlewsko, wiazac zasadami oszczednosci i gospodarnosci, ktоre obowiazuja innych?; was het niet te klein, te nietig, was 't niet ongerymd – czyz nie bylo zbyt male, zbyt blahe, czyz nie bylo niedorzeczne, hem die zoo vorstelyk dacht, te willen binden aan de regels van spaarzaamheid en huishoudelykheid die voor anderen gelden – aby jego, ktоry myslal tak krоlewsko, wiazac zasadami oszczednosci i gospodarnosci, ktоre obowiazuja innych?). En bovendien, al mocht er dan soms voor 't oogenblik iets onevenredigs wezen tusschen inkomsten en uitgaven, was Max, hааr Max, niet bestemd voor een schitterende loopbaan? (Co wiecej, nawet jesli czasami na chwile istniala jakas dysproporcja miedzy dochodami a wydatkami, czy Max, jej Max, nie byl przeznaczony do wspanialej kariery?; en bovendien, al mocht er dan soms voor 't oogenblik iets onevenredigs wezen tusschen inkomsten en uitgaven – co wiecej, nawet jesli czasami na chwile istniala jakas dysproporcja miedzy dochodami a wydatkami, was Max, hааr Max, niet bestemd voor een schitterende loopbaan – czy Max, jej Max, nie byl przeznaczony do wspanialej kariery?). Moest hy niet weldra in omstandigheden verkeeren, die hem zouden in-staat stellen zonder overschryding zyner inkomsten den vryen loop te laten aan zyn groothartige neigingen? (Czyz nie powinien wkrоtce znalezc sie w sytuacji, ktоra pozwoli mu bez przekraczania swoich dochodоw dac upust swoim wielkodusznym sklonnosciom?; moest hy niet weldra in omstandigheden verkeeren – czyz nie powinien wkrоtce znalezc sie w sytuacji, die hem zouden in-staat stellen zonder overschryding zyner inkomsten den vryen loop te laten aan zyn groothartige neigingen – ktоra pozwoli mu bez przekraczania swoich dochodоw dac upust swoim wielkodusznym sklonnosciom?). Moest hааr Max niet Gouverneur-generaal worden van dat lieve Indie, of… een koning? (Czy jej Max nie mial zostac gubernatorem generalnym tych kochanych Indii, albo… krоlem?; moest hааr Max niet Gouverneur-generaal worden van dat lieve Indie – czy jej Max nie mial zostac gubernatorem generalnym tych kochanych Indii, of… een koning – albo… krоlem?). Was 't niet vreemd zelfs, dat hy niet reeds koning w?s? (Czyz nie bylo dziwne, ze jeszcze nie byl krоlem?; was 't niet vreemd zelfs – czyz nie bylo dziwne, dat hy niet reeds koning w?s – ze jeszcze nie byl krоlem?).

Als er een fout by haar kon gevonden worden, dan was haar ingenomenheid met Havelaar schuld daaraan, en zoo ooit, dan zou 't hier gelden: dat men veel vergeven moet aan wie veel heeft lief gehad! (Jesli mozna bylo znalezc u niej jakas wine, to byla to jej sympatia do Havelaara, a jesli kiedykolwiek, to wlasnie tutaj obowiazywalo: ze wiele trzeba wybaczyc tym, ktоrzy wiele kochali!; als er een fout by haar kon gevonden worden – jesli mozna bylo znalezc u niej jakas wine, dan was haar ingenomenheid met Havelaar schuld daaraan – to byla to jej sympatia do Havelaara, en zoo ooit, dan zou 't hier gelden – a jesli kiedykolwiek, to wlasnie tutaj obowiazywalo: dat men veel vergeven moet aan wie veel heeft lief gehad – ze wiele trzeba wybaczyc tym, ktоrzy wiele kochali!).

Doch men had haar niets te vergeven. (Ale nie bylo jej nic do wybaczenia; doch men had haar niets te vergeven – ale nie bylo jej nic do wybaczenia). Zonder nu te deelen in de overdreven begrippen die zy van haren Max koesterde, mag men toch aannemen dat hy een goede loopbaan voor zich had, en wanneer dit gegrond uitzicht zich had verwezenlykt, zouden inderdaad de onaangename gevolgen zyner vrygevigheid weldra uit den weg te ruimen geweest zyn. (Nie dzielac teraz przesadnych pogladоw, ktоre zywila wobec swojego Maxa, mozna jednak zalozyc, ze mial przed soba dobra kariere, a kiedy to uzasadnione oczekiwanie sie spelni, nieprzyjemne skutki jego hojnosci wkrоtce zostana usuniete; zonder nu te deelen in de overdreven begrippen die zy van haren Max koesterde – nie dzielac teraz przesadnych pogladоw, ktоre zywila wobec swojego Maxa, mag men toch aannemen dat hy een goede loopbaan voor zich had – mozna jednak zalozyc, ze mial przed soba dobra kariere, en wanneer dit gegrond uitzicht zich had verwezenlykt – a kiedy to uzasadnione oczekiwanie sie spelni, zouden inderdaad de onaangename gevolgen zyner vrygevigheid weldra uit den weg te ruimen geweest zyn – nieprzyjemne skutki jego hojnosci wkrоtce zostana usuniete). Maar nog een reden van geheel anderen aard verontschuldigde hare en zyne schynbare zorgeloosheid. (Ale jeszcze jeden powоd zupelnie innej natury usprawiedliwial jej i jego pozorna beztroske; maar nog een reden van geheel anderen aard verontschuldigde hare en zyne schynbare zorgeloosheid – ale jeszcze jeden powоd zupelnie innej natury usprawiedliwial jej i jego pozorna beztroske).

Ze had zeer jong haar beide ouders verloren, en was by hare familie opgevoed. (Bardzo mlodo stracila oboje rodzicоw i zostala wychowana przez rodzine; ze had zeer jong haar beide ouders verloren – bardzo mlodo stracila oboje rodzicоw, en was by hare familie opgevoed – i zostala wychowana przez rodzine). Toen ze huwde, deelde men haar mede dat zy een klein vermogen bezat, 'tgeen dan ook werd uitbetaald, doch Havelaar ontdekte uit enkele brieven van vroeger tyd, en uit eenige losse aanteekeningen die zy in een van haar moeder afkomstige kassette bewaarde, dat haar familie zoo van vaders- als van moeders-zyde zeer ryk was geweest, zonder dat hem evenwel duidelyk worden kon, wааr, waardoor of wanneer die rykdom was verloren gegaan. (Kiedy wyszla za maz, powiedziano jej, ze ma maly majatek, ktоry zostal wyplacony, ale Havelaar odkryl z kilku dawnych listоw i kilku luznych notatek, ktоre przechowywala w kasecie od matki, ze jej rodzina byla bardzo bogata zarоwno ze strony ojca, jak i matki, choc nie mоgl ustalic, gdzie, jak i kiedy to bogactwo zostalo utracone; toen ze huwde, deelde men haar mede dat zy een klein vermogen bezat, 'tgeen dan ook werd uitbetaald – kiedy wyszla za maz, powiedziano jej, ze ma maly majatek, ktоry zostal wyplacony, doch Havelaar ontdekte uit enkele brieven van vroeger tyd – ale Havelaar odkryl z kilku dawnych listоw, en uit eenige losse aanteekeningen die zy in een van haar moeder afkomstige kassette bewaarde – i kilku luznych notatek, ktоre przechowywala w kasecie od matki, dat haar familie zoo van vaders- als van moeders-zyde zeer ryk was geweest – ze jej rodzina byla bardzo bogata zarоwno ze strony ojca, jak i matki, zonder dat hem evenwel duidelyk worden kon, wааr, waardoor of wanneer die rykdom was verloren gegaan – choc nie mоgl ustalic, gdzie, jak i kiedy to bogactwo zostalo utracone). Zyzelf, die nooit belang gesteld had in zaken van geldelyken aard, wist weinig of niets te antwoorden, toen Havelaar by haar aandrong op eenige inlichtingen aangaande de vorige bezittingen van haar verwanten. (Sama, ktоra nigdy nie interesowala sie sprawami finansowymi, wiedziala niewiele lub nic, gdy Havelaar nalegal na uzyskanie informacji na temat poprzednich posiadlosci jej krewnych; zyzelf, die nooit belang gesteld had in zaken van geldelyken aard – sama, ktоra nigdy nie interesowala sie sprawami finansowymi, wist weinig of niets te antwoorden, toen Havelaar by haar aandrong op eenige inlichtingen aangaande de vorige bezittingen van haar verwanten – wiedziala niewiele lub nic, gdy Havelaar nalegal na uzyskanie informacji na temat poprzednich posiadlosci jej krewnych). Haar grootvader, de baron Van W., was met Willem den vyfden naar Engeland uitgeweken en ridmeester geweest by 't leger des hertogs van York. (Jej dziadek, baron Van W., wyemigrowal z Wilhelmem V do Anglii i byl majorem w armii ksiecia Yorku; haar grootvader, de baron Van W., was met Willem den vyfden naar Engeland uitgeweken – jej dziadek, baron Van W., wyemigrowal z Wilhelmem V do Anglii, en ridmeester geweest by 't leger des hertogs van York – i byl majorem w armii ksiecia Yorku). Hy scheen met de uitgeweken leden der stadhouderlyke familie een vroolyk leven geleid te hebben, wat dan ook door velen werd opgegeven als oorzaak van den ondergang zyner fortuin. (Wyglada na to, ze prowadzil wesole zycie z wyemigrowanymi czlonkami rodziny namiestnika, co przez wielu bylo podawane jako przyczyna upadku jego fortuny; hy scheen met de uitgeweken leden der stadhouderlyke familie een vroolyk leven geleid te hebben – wyglada na to, ze prowadzil wesole zycie z wyemigrowanymi czlonkami rodziny namiestnika, wat dan ook door velen werd opgegeven als oorzaak van den ondergang zyner fortuin – co przez wielu bylo podawane jako przyczyna upadku jego fortuny). Later, by Waterloo, sneuvelde hy in een charge onder de huzaren van Boreel. (Pоzniej, pod Waterloo, zginal w szarzy huzarоw Boreela; later, by Waterloo, sneuvelde hy in een charge onder de huzaren van Boreel – pоzniej, pod Waterloo, zginal w szarzy huzarоw Boreela). Aandoenlyk was het, de brieven te lezen van haar vader – toen een jongeling van achttien jaren, die als luitenant by dat korps in dezelfde charge een sabelhouw op 't hoofd bekwam, aan welks gevolgen hy acht jaren later krankzinnig sterven zou – brieven aan zyn moeder, waarin hy zich beklaagde hoe hy vruchteloos op het slagveld naar 't lyk zyns vaders had gezocht. (Wzruszajace bylo czytanie listоw jej ojca – wоwczas osiemnastoletniego mlodzienca, ktоry jako porucznik w tym korpusie w tej samej szarzy otrzymal cios szabla w glowe, w wyniku ktоrego osiem lat pоzniej zmarl szalony – listоw do jego matki, w ktоrych skarzyl sie, jak bezowocnie szukal na polu bitwy ciala swojego ojca; aandoenlyk was het, de brieven te lezen van haar vader – wzruszajace bylo czytanie listоw jej ojca, toen een jongeling van achttien jaren – wоwczas osiemnastoletniego mlodzienca, die als luitenant by dat korps in dezelfde charge een sabelhouw op 't hoofd bekwam – ktоry jako porucznik w tym korpusie w tej samej szarzy otrzymal cios szabla w glowe, aan welks gevolgen hy acht jaren later krankzinnig sterven zou – w wyniku ktоrego osiem lat pоzniej zmarl szalony, brieven aan zyn moeder, waarin hy zich beklaagde hoe hy vruchteloos op het slagveld naar 't lyk zyns vaders had gezocht – listоw do jego matki, w ktоrych skarzyl sie, jak bezowocnie szukal na polu bitwy ciala swojego ojca).

Wat haar afkomst van moederszyde aangaat, herinnerde zy zich dat haar grootvader op zeer aanzienlyken voet geleefd had, en uit sommige papieren bleek dat deze in het bezit was geweest van de posteryen in Zwitserland, op de wyze zooals thans nog in een groot gedeelte van Duitschland en Italie, die tak van inkomst de apanage uitmaakt der vorsten van Turn en Taxis. (Co do jej pochodzenia ze strony matki, pamietala, ze jej dziadek zyl na bardzo wysokim poziomie, a z niektоrych dokumentоw wynikalo, ze byl wlascicielem urzedоw pocztowych w Szwajcarii, tak jak obecnie w duzej czesci Niemiec i Wloch, galaz dochodu bedaca apanaza ksiazat Turn und Taxis; wat haar afkomst van moederszyde aangaat

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «Литрес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/pages/biblio_book/?art=70836562&lfrom=174836202&ffile=1) на Литрес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.