– Маама, эн сорох и?ити, утуйар та?а?ы хааллар ээ. Бакаа утары туттарбытын эрэ ылыахха, онтон та?а?ас та?ар бааржанан ыыттарыахпыт буолла?а дии.
– Суох, бу аата к?нн?р? барытын бэлэмнээн кэби?эбин. С?пк? этэ?ин, чыычаа?ыам. Дьиэтэ-уота да суох сылдьан, ама хайаан малбытын барытын со?он барыахпытый. Та?нар та?аспытын илдьэ бардахпытына да с?п.
Татьяна Иннокентьевна санаатыгар с?рдээ?ин ыксыыр. Бэс ыйа эргэтигэр барда, оттон кинилэр дойдуларыттан хо?но да иликтэр. Кыы?а куорат библиотекатыгар олорон экзаменнарыгар бэлэмнэниэ этэ буолла?а дии. Университекка киирэргэ куонкурус с?рдээх улахан. Аайа буолла?ына ханныкка киириэн ситэ бы?аарына да илик курдук. Тылга дьо?урдаах кыыс суруналыыс дуу, тыл учуонайа дуу буолуом диэччи.
– Маама, ханнык идэни таларым буолла? СГУ-га киирдэхпинэ, учуутал буолабын. Онтон атын идэни хайдах эрэ толкуйдаабат да курдукпун. Суруналыыс буолар ки?и на?аа да бэрт буолуо эбит. Ити Ваня Семенов суруналыыс буолуон ба?арар эбит. Ол идэ?э би?иэхэ ??рэппэттэр ээ.
– С?рэ?и? тугу этэринэн идэ?ин талары? с?п. Ол эрээри айар ?лэ?ит буолар диэн эмиэ да олус бэрт дии. К?р?н олорон айыл?аны олус да?аны табан, ки?и санаатыгар с?п т?бэ?эр гына суруйаллар дии. Оннук дьо?ур ки?иэхэ эрэ бэриллибэт. Холобура, к?м?с к???н ту?унан хайдах курдук уустаан-ураннаан хо?уйан суруйалларый? А?аардас сэбирдэх ту?унан элбэ?и да этэр суруйааччылардаахпыт. Ити кинилэр кэрэни таба к?р?р ураты талааннарыттан тахсар. Хайдах курдук би?иги улуу суруйааччыларбыт т?р??б?т т?р?т дойдуларын, алаастарын, айыл?аларын таптыылларыттан с???б?н, хому?уннаах тылынан дь???йб?ттэрин аа?а олорон, уйул?а? хамсаан, эккинэн-сии??инэн ураты с??рээн кутуллар. Тыл к???э итиниэхэ сытар. Эн тылга сы?ыаннаах идэни таллаххына, иннигэр кэскили? с?рдээх киэ? буолуо.
– Ой, маама, мин хантан би?иги суруйааччыларбыт курдук суруйуохпунуй?
– Редколлегия солбуллубат чилиэнэ?ин, ха?ыаккыт редактора?ын дии. Оскуола оло?ун ту?унан ыстатыйа б???т?н суруйан кэлли?. Бэл диэтэр, «Бэлэм буолга» бэчээттэнэ?ин. Бэйэни сэнэммэт ба?айыта. Дьокуускайга с?пт??х ??рэх суох буолла?ына, со?уруу баран к?р.
– Хайдах эдьиийбиниин иккиэн со?уруу ??рэниэхпитий? Эн хайдах кыра хамнаскар ??рэттэрээри гына?ын? Суох, эйиэхэ ыарахан буолуо, маама. Саха сиригэр да ??рэнэн ?ч?гэй специалист буолуом дии саныыбын.
– СГУ-га куонкурус олус улахан дииллэр. Кытаатан бэлэмнэннэххэ эрэ табыллар, чыычаах.
Бу кэпсэтии кэнниттэн Татьяна Иннокентьевна элбэ?и эргитэ санаан уута кэлбэтэ?э. Кини ханнык идэни таларын дьыл?ата бэйэтэ бы?аарбыт курдуга. Татыйыыс то?ус саа?ыгар ийэтэ сэлликтээн ?лб?тэ. Ыарыы обургу к?нтэн к?н ийэтин ытарчалыы хам ылан и?эрин кыракый кыысчаан к?р?р?. Оччолорго сэрии кэнниттэн сэллик улаханнык тар?аммыт кэмэ этэ. Б????лэк биэлсэрэ биирдэ эмит кэлэн барара. Кэлэн да?аны диэн, эмтээн эрэрэ к?ст?бэт этэ. С?р ыараханнык ?р? тыынаат, ба?ын бы?а илгистэн баран тахсан барара. Кыысчаан ол ки?иэхэ абара да саныыра! Эмчит ааттаах эрээри, иэрийэ-иэрийэ с?т?лл?н му?нана сытар ийэтигэр тугунан да к?м?л?сп?т. Оччо?о то?о кэлэрий! Кини хантан билээхтиэй, а?ыйах кылаас ??рэхтээх ки?и аатыгар эрэ луохтуурун, сэлликтэн эмтиир ханнык да?аны эмэ-томо суо?ун.
Кыысчаан ийэтэ ыараханнык тыынарын и?иллээн т??н аанньа да утуйбат этэ. Биир киэ?э ийэтэ эмискэ салгыны былдьа?ан с?р ку?а?аннык хардьыгынаабытыгар, Татыйыыс сарылаабытынан ийэтигэр с??рэн тиийбитэ.
– Тукаам, куттаныма… Эн улахан ки?игин… Таайы? Ылдьааны баран ы?ыр… Т?ргэнник… – ийэтэ эрэйдээх и?иттэн нэ?иилэ ыган та?аарбыта, кыы?ын диэки аатта?ардыы к?р?н баран хара?ын бы?а симпитэ.
Татыйыыс, сонун сыы?ын анньынаат, та?ырдьаны былдьаспыта. Таайа аах б????лэк биир ба?ыгар олороллор. К?????? ытыс та?ынар хара?а?а бадарааны, чалба?ы чомполоон, ?лт? сытыйан хаалбыт этэрбэ?ин нэ?иилэ со?он, таайын аа?ы тыын бы?а?а?ынан а?ылаан, сап-сал?алас буолбут о?о булбута. Дьиэ?э баар дьон кыысчааны к?р?н туох буолбутун тута ?йд??б?ттэрэ, са?ата суох хомунан барбыттара.
– О?о эрэйдээх манна хааллын, сылайан а?аара эрэ хаалбыт… – Ылдьаа дьа?айбыта.
– Суох-суох, мин ийэбэр барыам… Ыый-ый… – кыыс, аан тутаа?ыттан кытаанахтык туту?ан туран, ытаан б?т??хтээбитэ. Ылдьаа сэниэтэ эстэн нэ?иилэ турар кыы?ы к?т???н ылан быыс кэннигэр турар улахан оро??о этэрбэ?ин, сонун устан сытыаран баран, куобах т??тэ суор?анынан сабан кэбиспитэ. Татыйыыс бэрт ?р ытаан сы?сыйан баран, сылаата таайан, нухарыйан хаалбыта.
Ол т??н ийэтин сырдык тыына быстыбыта. Кыыс ийэтин ти?эх чаа?ыгар аттыгар буолбата?ыттан туохтаа?ар да?аны кэмсинэр. Орто дойдуга баар-суох чугас, к?нд? ки?итэ хара?а дьиэ?э суос-со?ото?ун сытан аны ха?ан да?аны т?нн?бэт дойдутугар барбытын санаата?ына, билигин да?аны к?м?скэтин уутун кыатаммат.
Тулаайах хаалбыт кыыс ма?най утаа таайын аахха олорбута. Бэйэлэрэ да элбэх о?олоох, инчэ?эй тирбэ?э быстыбатынан олорор ыал сотору кыы?ы оройуон киинигэр интернакка туттарбыттара. Сэрии тулаайахтара биир дьиэ кэргэн буолан, эйэ-дэмнээхтик, баардарынан-суохтарынан тэбис-тэ??э ?ллэстэн олорбуттара.
Татыйыыс ийэтэ ?л?р ыарыыттан охтуо?уттан эмчит буолар санаа?а кэлбитэ. Ийэтэ барахсан, холкуос биир басты? ыанньыксыта, хара сарсыардаттан им с?т??т?гэр диэри ?лэлии сылдьыбыт эдэр дьахтар, сэллик буулаан, а?ыйах ыйынан ууллубута. Арай, кинилэр дэриэбинэлэригэр ??рэхтээх эмчит баара эбитэ буоллар, баалаппакка тута эмтээн, кыайбата?ына киин сиргэ ыыттаран, ийэтин быы?ыахтаах этэ. Кыыс ону бигэтик билэрэ. Ахсыс кылаас кэнниттэн кини Дьокуускайы булбута. Алта к?ннээх т??н устата борохуотунан устан киин куоракка кэлэн, фельдшерскэй-сестринскэй училище?а ??рэнэ киирбитэ. ??рэ?ин сити?иилээхтик б?тэрбитэ, учууталлара салгыы ?рд?к ??рэххэ ??рэн диэн элбэхтик с?бэлээн к?рб?ттэрэ да?аны, кыыс ?лэ?ит буола охсор санаалаах дойдутугар т?нн?б?тэ.
«Мин ситэ ??рэммэтэхпин кыргыттарым ?рд?к ??рэхтэнэн сити?иэхтэрэ» дьахтар санаатын т?м?ктээн ?р? тыынан ылла.
– ????н киин куоракка ??рэниэхпит дии санаабытым, хайа баарый? Света, оттон иистэнньэ? ??рэ?э куоракка да элбэх буолуо дии. Бииргэ ?й?нс?н син сылдьыа этибит, – Аайа хомойбутун кистээбэт. Кыргыттар, болдьо?он баран, идэлэринэн биэрэк ?рд?гэр турар ыскамыайкаларыгар кэллилэр.
Туох да омуна суох кыргыттар бу ыскамыайка?а улааттылар. Бу ыскамыайка?а олорон т???л??х кистэлэ?нэрин, ??р??лэрин-хомолторун ?ллэстибиттэрэ буолуой? Кыра кылаастарга манна олорон кумаа?ы куукуланан оонньууллара. Света куукулата саамай элбэх, араас дьэрэкээн та?астаах буолааччы. Бэл, кы?ы??ы сонноох, бэргэ?элээх, этэрбэстээх буолара. Кыыс дь??гэлэрин куукулаларын эмиэ та?ыннарара. Кэлин кумаа?ы кыргыттара кумаа?ы уолаттардаммыттара. Кыргыттар ыскамыайкаларын к?р?р-харайар идэлээхтэр, сайын аайы кырааскалыыллар, сыл аайы ???н уларыта сатыыллар. Дьиктитэ баар, кинилэр кырааскалаан барбыт ыскамыайкаларыгар, т??? да?аны манаан турбаталлар, ким да?аны лах гына олорон кырааска?а би?иллибитэ суох. Дьон бары кыргыттар киэннэрэ буоларыгар ??рэнэн хаалбыт.
Улахан кылааска тахсан баран, ыскамыайкаларыгар олорон таптал ту?унан кэпсэтэр буолбуттара. Ким кими с?б?лээбитин, таптаабытын ту?унан кистэлэ? манна этиллэрэ. Б?г?н кыргыттар эмиэ от к???э ??н??х ыскамыайкаларыгар кэчигирэ?эн олороллор. К?рс? т?ст?лэр да?аны к?лс??-салсыы ыраатар буолара, оттон б?г?н то?о эрэ чуумпулар. Боччумурбут к?р??нээхтэр.
– Суох, мин куоракка олорор кыа?ым суох, онно аймахтарбыт букатын суохтар. Мэ?э Ха?аласка иистэнньэ? ??рэ?э баар, онно дьонум аах олороллор, – Света бу сырыыга Аайа тылыгар киириммэтэ. А?ыс о?олоох ыал улахан кыыстара т?ргэнник идэ ылан, ?лэлиэн наада. Ийэтэ балыы?а?а ньээ?кэлиир, а?алара бултуу сылдьан саа?а дэ?нэнэн инбэлиит буолан ?лэлээбэт. Тугу да гынара суох ки?и арыгылаан тахсар. Света к?рд???нэ, а?ата кимнээ?эр эрэ доруобай курдук, итирэ-итирэ ийэтин тобулу охсон, ыары?ах о?орон б?тэрдэ бы?ыылаах. Кыра у?уохтаах, хачаайы ийэтэ туттара-хаптара бытаарбыт, наар сэниэтэ суох курдук сылдьар. А?алара к?н???н остолобуойтан тахсыбат, киэ?э аайы холуочук кэлэн, бэйэтэ да нэ?иилэ сылдьар кэргэнигэр киэптиирэ киирэр.
Света ?сс? ахсыс кылаас кэнниттэн ??рэххэ барыан ба?арбыта, оччолорго ийэтэ буолуммата?а. «Мин эрдэ ба?айы ыал буолан, ??рэ?и ылбакка хаалан, хара ?лэ?э, а?ыйах харчы ту?угар сылдьабын дии. Эн ??рэххэр ?ч?гэйгин, ити дь??гэлэргин кытта бииргэ ?рд?к ??рэххэ туттарсаар», – диэн бы?а бааччы эппитэ. Кини билигин ?рд?к ??рэххэ киирдэ?инэ, ийэтигэр ким к?м?л????й.
– Чэ, ол эрэн Мэ?э Ха?алас куораттан чугас, син биир билсэ туруохпут буолла?а дии.
– Аайа, хайа ба?арар ба?арбыт ??рэххэр киириэ? турда?а. Суруйааччы дуу, суруналыыс дуу буолан турары? буолуо. Хайа эмит тэрилтэ?э хотун да буолуоххун с?п.
– Света, б?т эрэ, оннук сыал-сорук миэхэ олох да?аны турбат. Талбыт идэбинэн ?ч?гэй, дьо??о сирдэрбэт ?лэ?ит буоллахпына, ол мин дьолум буолуо.
– Оттон мин халба?наабаппын. Учуутал эрэ буолар ба?алаахпын. Кыра о?олору на?аа с?б?л??б?н!
– Лера, дьэ, сымна?ас учуутал буолары? буолуо. Мэник-тэник о?олору хайдах тута?ын? – Света дь??гэтин дьээбэлиэх санаата киирдэ.
– Мин санаабар, Лераттан дьи?нээх учуутал тахсыа?а. А?ыйах сылынан кыыспыт народнай учуутал буолара буолуо, – кыргыттар к?лэн са?ыгырастылар.
От ыйын ортотугар Аайа ийэтиниин долгуйар Дьокуускай куораты буллулар. Сырылас куйаас сатыылаан ахан турар! Дойдуларыгар ардах т??эн кэби?эн, нэдиэлэни бы?а хаайтардылар. «Сыл аайы бу курдук! Кыратык ардаата да, с?м?л??т к?пп?т! Хайа му?ун, ити «летнай полоса» диэннэрин сиэмэнинэн б?р?йэн кэбиспэттэрий?! Суох, ол би?иэхэ кыаллыбат!» – хаайтаран олорор дьон, кы?ыыларын та?ааран, айдааран к?р?лл?р да, онтон туох ту?а тахсыай, таах ньиэрбэлэрин барыыллар. Аайалаах к???н барар дьон, аанньа буолуо дуо, та?а?астара элбэ?э с?р. ?сс? кы?ы??ы та?астарын ылбатахтарын ?рд?нэн суумка б??? мунньулунна. Пуорт а?ылларын кэтэ?э сатаан баран, киэ?э аайы туох баар малларын соспутунан т?нн?н с?п буолан, кэлин малларын чугас билэр ыалларыгар уурдардылар. Пуорка «Камера хранения» диэн б?д?? ба?айы суруктаах хос баар да, наар тир хатаа?ыннаах турар буолар.
– Ха?ан а?ыллар ба?айытай? О?олор докумуоннарын туттаран, консультацияларга сылдьан ырааттахтара, – кыыс ийэтэ долгуйар.
Аайа да саллан бараары гынна. К?н аайы пуорду маныыр ки?и хантан соло булан учебниктарын арыйан к?р??й. Республика араас муннугуттан дэгиттэр ыччаттар кэлиэхтэрэ дии. Бары аттестаттарын баала ?рд?к буолуо. Экзаменнарбын хайдах туттарабын?
Дьи?эр, кини дэгиттэр учууталларга ??рэммит дьоллоох ки?и. А?аардас химияларын учууталын ылан к?р??. Кини курдук ураты учуутал ?сс? ханна эмэ баара дуу? «Петр Поликарпович курдук талааннаах учуутал ??рэппитэ би?иги дьолбут буолуо. Ураты суоллаах-иистээх учуутал, кини курдук айар талааннаах химик баарын билбэтим. Хо?оонноро ырыа буолан тар?аналлар, поэмалара дири? философскай суолталарынан с?хт?р?лл?р. О?олор бары да биир улаханнык би?ириир учууталлара. Бу санаатахха кини о?о майгытын ?ч?гэйдик билэр психолог эбит. Сэттис кылааска аан ма?най би?иэхэ киирэн кэлбитин умунубаппын. Аан а?ылла биэрбитэ да, хара ??н??х улахан бартыбыал остуолга биирдэ к?т?н т?сп?тэ. Суугуна?а-саа?ына?а олорбут о?олор со?уйан биирдэ чуумпура т?сп?пп?т. Бары кулгаах-харах буолан туох буолбутун ?йд??б?кк? олордохпутуна, Петр Поликарпович бу са?аран кутан-симэн, ??рэн-к?т?н киирэн кэлбитэ. Киниттэн ураты к??стээх эрчим биллэрэ. Киирдэ да кылаа?ы биирдэ толорон кэби?эрэ. Уруогун эмиэ олус интэриэ?инэйдик биэрэр, би?иги ордук уопут о?орорбутун туохтаа?ар да ордорорбут. Химия курдук уустук предмеккэ ?ч?гэй-м?лт?х ??рэхтээх ??рэнээччи диэн арахсыы суо?а. Ол курдук кини предметин ылыннарар ураты дьо?урдаах. Кини ?сс? биир дьээбэлээх. Бартыбыалын элээрдээт, кылааска киирэн и?эн, биир эмит о?ону ойутан туруорар да, ыйытан ча?ылы?натар, ыых-аах диир табыллыбат, ол кыаллыбат да?аны, т?ргэн ба?айытык: «Один, два, три… садись два!» – диир да – б?т??тэ. Ол и?ин бары тута эппиэт биэрэ охсорго бэлэм олорорбут».
Аэропортан тахсаат, «Квас» диэн суруктаах к?лтэйбит ара?ас буочука та?ыгар дьон уочараттаан турарын к?р?н, Аайа ийэтиниин олус диэн утаппыттарын ?йд??т?лэр. Кыыс, суумкаларын к?н уотуттан субу ууллуох курдук сыралыйбыт асфалька уураат, буочука диэки с??рдэ. Минньигэс да?аны! С?р??н кыбаа?ынан утахтарын дуо?уйа ханнаран баран, суумкаларын соспутунан автобус тохтобулугар тиийдилэр. Сайын буолан, ??рэххэ туттарсааччы о?о то?уоруспут ахан, бэйэлэрин курдук улахан суумкалаах дьон бу?а-хата тураллар. Кэмниэ кэнэ?эс автобус кэлэн хорус гынна. Икки ?тт?ттэн аан тэлэллээтин кытта дьон тиэтэйэ-саарайа автобуска симилиннэ.
– А ну спокойно! Заходим по одному! Что за дикари! Первый раз общественный транспорт видите что ли?! – хойуу кырааскалаах хара?ынан эрилис-туралыс к?рб?т кондуктор дьахтар буолан-хаалан турбата дуо. Автобу?у ?р к???пп?т дьон, кини ха?ыытын кумаардаан к?рб?кк?, ?т?р??эн киирэн, син оннуларын буллулар.
– Каждое лето такая картина! И что им дома не сидится?! – кондуктор уоскуйбакка, биир саас ортолообут кугас баттахтаах дьахтарга ту?аайан са?арар. Тыаттан кэлбит дьон кини оло?ор туох эмэ кутталынан суо?уулларын курдук уо?ун мырдыччы туттар.
– Ой, и не говорите! Поэтому мы всей семьей в это время обычно едем отдыхать. А в этом году у мужа нет проезда, придется все лето в городе жить и терпеть все это! – анараа??ыта т?б?т?н бы?а илгистэр.
– Так, готовим проезд! Обилечиваемся! – автобус хотуна бэйэлэрэ да нэ?иилэ кыбыллан турар дьон быы?ынан харса суох анньыала?ан киирэн барда.
– Что?! Денег нет! Тогда выметайся отсюда! Вася, останови автобус!! – диэн дьахталлара эмискэ сары-ору б??? буола т?стэ. Аайа к?рб?тэ, кыракый у?уохтаах эмээхсин киниэхэ туох диэн ту?аайан ха?ыытыылларын ?йд??б?кк?, бу куйаастан бэйэтэ да ээл-дээл буолан, хара?ын биир кэм симириктии олорор.
– Эбээ, айаны? и?ин харчы к?рд??р ити. ?с харчылааххын дуо? – Аайа эмээхси??э бы?ааран биэрдэ. Кырдьа?ас му?наах харчытын ыраах уурбут бы?ыылаах, дьон ыган ахан турда?ына, суумкатын хостуу сатаан булумахтанна.
– Эмээхси??э мин т?л????м, уоскуйдун, – Татьяна Иннокентьевна кыы?ыттан тэйиччи кыбыллан туран са?арда.
– О чем это вы тут говорите?! Не надо здесь разговаривать по-своему! – дьахтар аны Аайа?а ту?аайан ха?ыытаата.
– Не орите так! Здесь глухих нет! За бабушку мы заплатим! – Татьяна Иннокентьевна да иэскэ хаалбата.
Ийэлээх кыыс автобустан ?лт? анньы?ан, суумкаларын нэ?иилэ со?он-сы?ан, Орджоникидзе болуоссатыгар т?ст?лэр. Эдьиийдэрэ Надялаах т?рд?с ма?а?ыын ?рд?гэр олороллор. Дьонун дьиэлэрэ тохтобул та?ыгар буолан, абырал.
– Оо, дьэ, тиийэн кэлээхтээтигит дуу? Дьиэбит бу куйааска туох да?аны оргуйан олорор. Э?игини к??тэн б?г?н куоракка хааллым. Бу итииттэн о?онньорбунуун даача?а быы?анабыт. Куоракка кыыспыт Лена баар, – эдьиийдэрэ к??-дьаа буола к?р?стэ.
Аайа саала?а киирбитэ, дьыбаа??а билбэт дьахтара тиэрэ т??эн ха?ыат аа?а олорор. Балконтан икки эмдэй-сэмдэй уолаттар с??рэн киирдилэр.
– Таанньа, бу Б??т?р балтын кыы?а Дуунньа о?олорунуун Тааттаттан кэлэ сылдьаллар. ?сс? Эдьигээнтэн хоно?олоохпут. Сорох ыалдьыттарбытын даача?а та?аарбыппыт, – эдьиийдэрэ элбэх ки?иэхэ тэпсилгэн буолар курдук санаммат. Куоракка олохсуйуохтарыттан аймахтар кэлэ-бара тураллар. Татьяна Иннокентьевна да?аны ??рэнэрин тухары эдьиийигэр кэлэ турара. Дьи?эр, тетя Надя, Надежда Дмитриевна чугас аймахтара буолбатах. Бу курдук алама?ай майгылаах ки?иэхэ биир дойдулаахтара исти?эн да?аны суолларын быспаттар. Кинини дьон ?ксэ ытыктаан Эдьиий Наадьа диэн ааттыыр. Кэргэнэ Б??т?р да?аны майгылаах ?т??тэ ки?и. Т??? о?о кинилэр ааттарын ааттаан, ??рэх-билии киинин булан ??рэхтэммитэ буолла. Икки хостоох квартира?а кинилэр элбэх ки?ини хайдах батаралларын Татьяна Иннокентьевна сатаан санаабат.
– Таанньа, э?иги кыыскыныын бу утуйар хоско киири?. Ити Эдьигээн о?отун мала турар. Эдэр ки?ини куукуна?а да олохтоотоххо с?п.
Аайа ванна?а душтанан абыранна ахан. Сылайбыта тута аа?ан хаалла. Сууна сылдьан, биир т?гэни ?йд??н кэллэ. Тыа о?олоро куорат дьиэтигэр кыраантан уу кыраайа суох с??рэ турарыттан с???лл?р?. Аайа кыра сылдьан эдьиийин кытта ванна?а кыраан уутун толору а?ан баран, тарбахтарынан б??л?? оонньуулларын санаан кэллэ. Аайа санаатыгар уу кытаанах ба?айы курдуга, тохтоло суох с??рэр ууну тарба?ынан б??л?? тутта?ына, уута туора-маары ы?ыахтанар, онтон астынан эдьиийин «сэриилээн» ??р??тэ му?ура суох буолара. Биирдэ ол оонньууларыттан айдаан тахсан турардаах. Уунан «сэриилэ?эн» ыраатан эрдэхтэринэ, тетя Надя с??рэн киирэн кырааны б??л?? баттаабыта. Аллараа ыалларга уу тэстибит, дьоно улахан алдьархай буолбутун курдук ы?ыылара-ха?ыылара с?рдээх. Надя да бэриммэт, тэбис-тэ??э утары ха?ыытыыр. «Ба?айылар! Кыраттан да айдааны та?аарар дьон! Хааппыла да уу тэ?иннэ?инэ, с??рэн киирэр идэлээхтэр. Дьикти ыалы к?р?б?н, ким да кинилэргэ сылдьыбат, бэл диэтэр, подъезпыт старостатын киллэрбэттэр. Икки тарбыйах са?а ыттаах буоланнар, ааннарын ха?ан да?аны хатамматтар, ыттара эмиэ бэйэлэрин курдуктар, хара?а подъезка тутан кэбистэхтэринэ к???ллэрэ. Биирдэ эдьиийим Даарыйа му?наах аанын булкуйан ити ыалга киирэн сиэнэ сыспыттаах. «Бу кыыс к?р?д??рэ тугун хара?атай, муостатын кырааската биир да суох буолбут, ?р?м??ннээри гынна?а дуу… Наадьа, бааргыт дуо?» дии-дии киирэн истэ?инэ, хостон икки улахан ыт ырдьыгынаабытынан ойон тахсыбатахтар дуо? Даарыйа кутталыттан хайдах та?ырдьаны булбутун ?йд??б?кк? да хаалбыт».
Эдьиий Наадьа ити курдук бойобуой майгылаах, кимиэхэ да ата?астаппат, бэйэтин дьонугар алама?ай, ??р?нньэ?, ол эрээри кырдьыгын ?р? туппутунан сылдьар ки?и, санаабытын а?а?астык этэн баран тэйэр. Аайа тетя Надятын ?т?? эрэ майгытын билэр буолан, биир т?гэнтэн улаханнык со?уйа санаабыттаах. Биир сайын Тааттаттан Б??т?р аймахтара кэлбиттэрэ.
– Хайа, аймахтаахпыт диэн син булан кэлбиккит дии?!
Кыра уолгут сыбаайбатыгар баар-суох таайгытын ы?ырбатаххыт! Бары би?иэхэ сылдьан, ??рэхтэнэн баран, т?ргэнник да умнубуккут! Бары?, киэр буолу?! Аны кэлимэ?-барыма?! – Наадьа кэпсэтиитэ кылгас буолбута. Аайа онно эрэ тетя Надя улаханнык кыы?ырбытын к?рб?тэ.
??рэммитэ буоллар, хайа ба?арар тэрилтэ?э хотун буолуох дьа?аллаах ки?и дьа?айар эрчимэ ыраах-чугас аймахтарыгар барыларыгар тиийэр. Аайа ийэтин Татыйаананы кэргэнэ эрдэ ?л?н тулаайах хаалла диэн а?ынара да?аны, онон Аайалаах куоракка т??эр сирэ суох эрэйдэммэтэх дьон. Тетя Надя т??? да элбэх хоно?олоох буоллун, син биир куоратынан, даачанан миэстэ булан, сыа-сым курдук тутан т??эрэр ?гэстээх. Аайа куоракка кэллэ?инэ, Наадьатаа?ар Б??т?ргэ ордук мааны о?о буолар. Телевизор к?р? олордо?уна, к?т??тэ тыа?а-уу?а суох кэлэн, сурунаал остуолугар ваза му?унан фруктаны сууйан уурбута эрэ баар буолар. Оттон асчыта диибин диэн! Аайаттан тугу сиэххин ба?ара?ын диэн ыйыппытынан сылдьар. Аайа соро?ор дьиибэргии санааччы, дьиэ и?э толору ки?и да, Б??т?р ала-чуо киниттэн эрэ ыйытар.
Тетя Наадьаны улахан с?рэхтээх ки?и диир саамай с?п. Аайалаах сайын аайы куораттыыр буоланнар, кинилэр олохторугар буолар бары уларыйыыны билэллэр. Биир сайын Б?л?? тыатыттан ыраа?ынан аймах дьахтардара уонуттан тахсыбыт ыары?ах кыы?ыныын кэлбитэ. Хоно?олоро устар сайыны бы?а балыы?аны манаабыттара, сотору кыы?ы балыы?а?а укпуттара.
– Сарсын т?б?т?гэр салгын киллэрэллэр ???…
– Бай, ол то?о?
– Оччо?уна т?б?т?н и?игэр туох баарын ?ч?гэйдик к?р??хп?т диир бырааспыт. Куттанарым диэн, ол кэнниттэн сорохтор олох да?аны буккуллан хаалаллар ???. Мэйиигэ салгын киирэр буолла?а дии… – дьахтар, хара?ын уутун кыатана сатаан баран, маккыраччы ытаан барда.
– Лиза, эн баар-суох кыыскар уопут о?оттороору гына?ын дуо? Туга ыалдьарын бы?аарыахпыт этэ диэн хайа эмэ ньиэрбэтин таарыйан кэбистиннэр, кыы?ы? инбэлиит буолла?а ол. Т?б? диэн саамай уустук уорган буолла?а дии. Мин саныахпар, Туйаара улаатар саа?ыгар тымырдара кыараан, т?б?т? ыалдьар бы?ыылаах. Улаатта?ына итинтэ аа?ыан с?п. Бу киэ?э баран кыы?ы балыы?аттан ылыахха наада, – тетя Надя кытаанахтык бы?ааран кэбиспитэ.
Лиза ытаан сы?сыйа олорон, кырдьык да?аны диэбиттии, ойон туран хомунан барбыта. Такси сакаастаан, ол т??н кыыстарын балыы?аттан к?рэтэн та?аарбыттара. Тетя Надя эппитэ туолбута. Туйаара улаатар саа?ыгар ыарыыта у?арыйан, атын о?олортон итэ?э?э суох ??рэнэ сылдьар. Кэлин кэлэн к?рд?рб?ттэригэр «к?нн?р? вегето-сосудистай дистониялаах, хас иккис ки?и маннык диагнозтаах олорор» диэн наар к?р?р быраастара туох да буолбата?ын курдук холкутук бы?аарбыт. Арай, ол т??н тетя Надя этиитинэн кыы?ы к?рэппэтэх буоллуннар, т?б?т?гэр эпэрээссийэтэ хайдах дьайара биллибэт этэ.
Аайа эрдэ туран, докумуон туттараары университекка барда. Тохтобулга бэрт ?р турбутун кэннэ к??т??лээх «5» н??мэрдээх автобу?а ыада?наан кэлэн тохтоото. Сарсыарда эрдэ буолан бы?ыылаах, ки?и а?ыйах. Кэнники аанынан киирэн, утары турар дьаа?ыкка ?с харчыны уган, билиэтин эрийэн ылла уонна иннигэр миэстэ баарыгар олордо. Ленин болуоссатыттан автобуска ?с уол ?р? эккирээн киирдэ. Кэпсэтиилэриттэн и?иттэххэ, ??рэх туттарса кэлбиттэр.
– Как вам не стыдно? Вы же на одного деньги положили, а открутили на всех, – т?нн?к та?ыгар олорор саас ортолоох дьахтар уолаттары буойар са?ата и?илиннэ. Уолаттар онно эрэ наадыйбатылар, к?лэн са?ыгырастылар.
Аайа, университет тохтобулугар т??ээри бэлэмнэнэн, аа??а чуга?аата.
– К?р???т??й, на?аа да кэрэ кыысчаан турар! – уолаттар кыыс аттыгар баар буола т?ст?лэр. – Кыысчаан, ааты? ким диэний? Абитуриентка?ын дуо? То?о са?арбаккын, ба?ар, бииргэ ??рэниэхпит дии! – уолаттар университет са?а учебнай-лабораторнай корпу?угар тиийэ Аайаны баты?ан кэллилэр. Ордук хойуу хара батта?ын ?р? анньыммыт, чо?улуччу к?рб?т хаты?ыр уол сыста?наан с?рдээх. Аайа абатыйдар да, са?арбат, туох эмэ диэтэ?инэ, олох да?аны ара?ыахтара суо?а дии саныыр.
Университекка киирбитэ, ки?и эрэ туймаарыах: дьон ап-аалы?нас, суугуна?ыы, барыы-кэлии, кирилиэ?инэн ???э-аллара сырсыы… Кыыс ыйдаран тутар хамыы?ыйа олорор улахан аудиториятыгар киирдэ. Эргиччи остуоллар ууруллубуттар, хас остуол аайы тус-ту?унан факультеттар ыйыллыбыт табличкаларын анныгар докумуон тутар кыргыттар олороллор, таайдахха, ?рд?к? куурус устудьуоннара. Аайа кинилэри улаханнык ытыктыы санаата уонна халба?наабакка филологическай факультетын булан докумуонун туттаран кэбистэ. Онтон ма?найгы этээскэ т??эн, экзаменнар расписаниеларын к?р? сатыы турда?ына, Лератын куола?а бу ча?аара т?стэ.
– Аайа, наконец-то! Эйигин к??тэн кэтэ?им кэлтэйдэ. Туох ааттаах у?аатыгыт? Мин эйигин манна кэтэс да кэтэс. Хата, абитуриент уолаттары кытта билсэн ырааттым! Хайа, ханныкка туттарсар буоллу??
– Лера, мин докумуоммун филфакка биэрдим. Ким эрэ сиэтэн илдьибитин курдук нуучча салаатыгар туттаран кэбистим.
– Оттон эн тыл ??рэхтээ?э буолары? кыра эрдэххиттэн биллэр этэ буолбат дуо?
Аайа экзаменнарын расписаниетын суруммутун кэннэ, ахтыспыт дь??гэлиилэр «Мороженое» кафе?а бардылар. Кыргыттар атахтаах тимир ваза?а ?р???л?? мороженай ылан баран, остуолга тиийэн олордулар.
– Ааспыт нэдиэлэ?э Света кэлэ сылдьыбыта. Орто балтын илдьэ кэлбит. Ийэтин бииргэ т?р??б?т балта Т???л?гэ баар дии, киниэхэ олохсуйбут. СПТУ-га киириэхтээх. Билигин дьонун кытта оттуу сылдьар буолуохтаах.
– Эдьиийэ аах элбэх ба?айы о?олоохтор дии. Хайдах бары батан олороллоро эбитэ буолла. ??рэххэ киирдэ?инэ уопсайга олорор ини.
– «Манна кэлэн сынньанным ахан» диир. А?ата арыгылыырыттан да с?п буолла?а дии.
– ?йд??г?н, Света «?лэ?ит буоллахпына, ийэбин атын дойдуга к???р?н барыам» диирин?
– Биир сылынан ?лэ?ит буоллахпына да?аны, дойдубар т?нн?бэппин, сыыйа ийэбин, балыстарбын киин диэки а?алыам диэн былаанныыр.
– С?п ээ. Лера, оттон эн бэлэмнэнэн ыраатты? ини? Уолаттарга иирэ сылдьа?ын дуу?
– Доо, рабфакка ??рэнэр Володя диэн уол эккирэтэр. Быйыл медфакка туттарсар. Тыаскай ба?айы к?р??нээх, кырдьа?ас а?атын кытта мантан чугас б????лэккэ олорор ???. Аайа, хайыыбыный?
– Хайыаххыный? Са?а ??рэнэ кэлэн баран, уолу толкуйдуо? дуо? «Тыаскай ба?айы» буола-буола.
– Оттон олох арахпат ээ. Иккитэ киинэ?э сылдьыбыппыт. Бу киэ?э эмиэ уопсайга кэлэрэ буолуо. Аайа, эн уопсайга олорор инигин? Ыраах оройуонтан сылдьар абитуриеннарга уопсайга хос биэрэллэр. Бэ?иэлэй олох диэн онно баар. Билси?ии биэчэрэ буолбута. Профком уолун Володя ?ч?гэйдик билэр, кэпсэтиэхпин с?п.
– Суох, бакаа дьоммор олоруом. Экзаменнарбар бэлэмнэниэм. Биир миэстэ?э биэстии о?о дии.
– Филфакка эн ыллыы-ыллыы киириэ?и?, долгуйума! Би?иэхэ ФИЯ-?а эмиэ куонкурустаах. Арай, французскай салаа?а олох а?ыйах о?о докумуонун туттарбыт. Сыл аайы конкурса суох ???. Ыксаатахха, онно да киириллиэ.
– Французскайы ??рэппэккэ сылдьан, хайдах киирээри гына?ын?
– ?рд?к? куурус устудьуоннара недобор буолла?ына кыра бааллаахтаары ылааччылар диэбиттэрэ. Биэс сылы бы?а французскайы ??рэтиэм буолла?а дии! – Лера куолутунан тугу да дири?этэ сатаабат. – К?рс?б?ччэ, хата, киинэ?э барабыт дуо?
– Ма?най ийэбиттэн к???ллэтиэхпин наада. Би?иги дьоммут мантан чугас олороллор, баран кэлиэх.
– Маама?ын кытта кэлбити? мэ?эйдээх ба?айы буолсу дии, онтон атын куоракка к???л к?чч?йэ сылдьыа этибит, – Лера тэрбэччи кырааскаламмыт киэ? харахтарынан дь??гэтин диэки элбэ?и этэрдии к?р?н кэбистэ.
Аайа хоско киирбитэ, ийэтэ иистэнэ олорор эбит. Бэйэтин сонуттан Аайа?а кы?ы??ы сону тигэ сылдьар. Татьяна Иннокентьевна кыы?а докумуонун филфакка биэрбитин истэн улаханнык со?уйбата.
– С?рэ?и? сытар ??рэ?э эрэ буоллун. ??рэх эрэ диэн киирэн баран кэлин эрэйдэнэ сылдьыахтаа?ар, эрдэ бы?аарыммыты? ордук. Чыычаах, ки?и оло?ун ?лэ?э аныыр. Биирдэ бэриллэр олоххо с?б?лээбэт ?лэ?э аат эрэ харата, хамнас эрэ аахсыахха диэн сылдьартан ордук ку?а?ан туох баар буолуой.
– Маама, эн на?аа да ?йд??хх?н, барыны-бары билэ?ин. Миигин олус да ?йд??г?н! – диэн баран кыыс ийэтин куу?ан ылла. – Би?иги билигин Лералыын киинэ?э бараары гынабыт. К???лл??г?н?
– Бары?, ол гынан баран с?пк? кэлээр, – кыы?а, ситэ истибэккэ, ааны сабан тилир гыннарда.
Татьяна Иннокентьевна, дьи?эр, сонуннаах этэ, кыы?ын кытта с?бэлэ?иэх буолбута. Б?г?н сарсыарда т?л?п??н?нэн Семен Павлови?ы кытта кэпсэппитэ. Таайдара куоракка дьиэни ылар хайдах курдук ыараханын, буолаары буолан олох да?аны кыаллыбатын эппитэ. Арай, кэргэни? Николай хомсомуолга бииргэ ?лэлээбит до?оро партия обкомун тутаах ?лэ?итэ буолан олорор, киниэхэ киирэ сырыт диэн с?бэлээбитэ. Саас эппит «Птицефабрикатын» дьыалата табыллыбатах. Ол тутулла турар дьиэлэрин хас биирдии квадратнай миэтэрэтин ту?угар киирсии кытаана?а ???, са?а ?лэ?э киирбит ки?ини чуга?аппаттара биллэр.
– Арай аныгы пятилетка?а ?сс? биир дьиэ тутуллуохтаах. Ол гынан баран онно да?аны кирдээх, сыттаахсымардаах оробуочай ?лэ?ит эрэ буоллаххына тиксэри? буолуо. Эн ол ?лэ?э таах доруобуйа?ын с?тэриэ?. Чэ, онон у?аппакка-кэ?эппэккэ Коля? табаары?ыгар прием?а киирэ сырыт, – куоракка салайар ?лэ?э сылдьар ки?и с?бэтэ ити курдук буолбута.
Татьяна Иннокентьевна кэргэнин санаан ыараханнык ???э тыынна. Баар-суох до?оро кылгас да кэм?э кэлэн барда. ?т?? ки?ини та?ара орто дойдуга у?аппат дииллэрэ оруннаах курдук. Ки?и киэнэ кэрэмэ?э маннык буолуохтаах диэн холобурга ананан кэлэн барда?а дуу. Ол гынан баран Татьяна дьыл?атыгар Коля курдук ?т?? ки?ини кытта к?р???ннэрбитигэр махтанар. До?орун кытта билсибит к?н?н к?н бэ?э?ээ??и курдук ?йд??р.
Кинилэр биир кэм?э устудьуоннаабыттара. Коля, педагогическай институкка ??рэнэ сылдьан, табаары?ыгар хотуттан посылка ыыппыттарын ыларыгар аргыс буолан медиктэр олорор уопсай дьиэлэригэр кэлсибитэ. Табаары?а Миша биир дойдулаах кыы?ын к?рс?н, сэ?эннэрэ-сэппэннэрэ ыраатан, уолаттар устунан киэ?ээ??и а?ылыкка хаалар буолбуттара. К??-дьаа буолан чэйдээри олордохторуна, ма?ан т?? былааттаах, харанан чо?улуччу к?рб?т, хойуу хара хаастаах, сырдык сэбэрэлээх кыыс киирэн кэлбитэ.
– Танюша, хайа, то?ну? ахан дуу? Кэл, а?ылыгым бэлэм. Бу мин биир дойдулаа?ым Миша уонна кини табаары?а Коля. Миша посылкатын ыла кэлбит, – Орто Халыматтан сылдьар Люба, ыллаан эрэр курдук са?аран, айа?а хам буолбат.
Таня, та?а?ын уларыттан баран, остуол иннигэр кэлэн олорбута. Кыыс то?мута с?рдээх, итии чэйдээх чааскытыгар илиитин сылытаары бигии олордо. Эдэр дьон то?о эрэ тылларыттан маттылар. Хата, Люба дойдутун сонунун ы?а-то?о кэпсээн аралдьытар. Коля буолла?ына эмискэ эппэт кэлэ?эй буолан хаалбыт.
– Коля, то?о са?арбат буолан хааллы?, кырасыабай кыыстан итиччэ долгуйду? дуу? – Миша уол м?ч??нээн хара?ын ??тэ к?ст?бэт.
Коля, табаары?ыгар т??? да билиммэтэ?ин и?ин, Таняны к?р??т с?б?лээбитэ. Уол ити к?нтэн ыла санаата наар кыыска буолбута. Уол эрэйдэнэрин к?р?н, бииргэ ??рэнэр табаарыстара кыыска бара сырыт диэн с?бэлии сатыыллар да?аны, кини кыбыстан туох и?ин буолуммат. Аралдьыйаары тустуу куру?уогар суруйтарда, хомсомуол кэмитиэтин чилиэнинэн ылбыттарыгар ??р??нэн с?б?лэстэ. Общественнай но?орууската элбээн, биир кэм соло биэрбэккэ дуу?атын тарбыыр ыарыыта м?л?р?йб?ккэ дылы буолбута.
Ол курдук 1967 сыл ??мм?тэ. Коляны, тэрийэр дьо?урдаа?ын бэлиэтии к?р?н, саас институт хомсомуолун кэмитиэтин сэкирэтээринэн таллылар. Онон уол бу к?ннэргэ дьахталлар Аан дойдутаа?ы к?ннэрин бэлэмнээн, с??рэ-к?т? сылдьар. Уолаттар ааттарыттан трибуна?а тахсан мустубут ыалдьыттары, кэрэ а?аардары э?эрдэлиэхтээх. Быраа?ынньык к?н са?аланна. Коля хомсомуол сэкирэтээрин бы?ыытынан бастакы улахан тэрээ?инэ. Саала?а ки?и толору мустубут. Ыытааччы тахсан э?эрдэлээн баран тылы Николай Андреевка биэрдэ. Уол трибуна?а тахсан бэлэмнэммит ки?и бы?ыытынан бэрт эрэллээхтик Аан дойдутаа?ы дьахталлар к?ннэрэ ха?ан тэриллибитин, Сэбиэскэй Сойууска дьахтар общество?а оруолун ту?унан кэпсээн барда. Ол этэ-тыына туран, элбэх ки?иттэн саамай к?нд?, кэрэ сэбэрэтин бэлиэтии к?р??т, кэлэ?эйдээн барда. Долгуйан и?иттэн са?ата нэ?иилэ тахсан, этиитин т?ргэнник т?м?ктээтэ. Ол к?н Коля табаары?а Миша, Любалыын с?бэлэ?эн баран, кыргыттары быраа?ынньыкка ы?ырбыт. Таня уолу эмиэ с?б?л?? к?рб?т, ол гынан баран биллибэтэ?ин и?ин, иэйиитин кимниин да ?ллэстибэккэ сылдьыбыт. Дь??гэтэ Люба уол таптаан утуйар уута уу, а?ыыр а?а ас буолбата?ын ту?унан уустаан-ураннаан кэпсээбитигэр ис-и?иттэн долгуйан, кистии-саба ??рэн бу кэлэн олорор. Онтон ыла икки тапта?ар с?рэх булсан, сотору ыал буолбуттара. ??рэхтэрин кэнниттэн иккиэн кыыс дойдутугар ?лэлии барбыттара. К?т??т оройуо??а тарбахха баттанар биир ча?ылхай салайааччы буола ??мм?тэ. Райком салайааччытынан ананан с?рдээх та?аарыылаахтык ?лэлии сылдьан, ол сыл к???н?гэр олохтон туораабыта. Кыдьымах тахсыбыт кэмэ этэ. Татьяна, сэрэйбит курдук, кэргэнин ол кэм?э бултуу ыыппат буола сатаабыта, ону куораттан ?рд?к сололоох ыалдьыттар кэлбиттэр, кинилэри арыаллыахпын наада диэн тылыгар киллэрбитэ. Дьиэтин аанын а?ан тахсан и?эн эргиллэн кэргэнин му?ура суох таптыыр хара?ынан имэрийэ к?рб?тэ. Онуоха дьахтар чараас с?рэ?э ыарыылаахтык м???л гыммыта. Оо, арай, онно кини кытаанахтык модьуйан ыыппатах буоллун! Ааны б??л?? турунан кэбиспит буоллун! До?орун с?тэрбит дьахтар кы?ыытыттан-абатыттан т???т? бу курдук бэйэтин буруйдана санаабыта буолуой? Ол эрээри буолар буолтун кэннэ тугу да к?нн?рб?кк?н… Коля бултуу сылдьан улаханнык сэбиргэхтэтэн, ?р?тт?бэтэ?э. Татьяна Иннокентьевна о?олорун кууспутунан чоро? со?ото?ун туран хаалбыта.
Дьахтар до?орун а?ынна?ына ылан к?р?р халы?, халлаан к???э дермантин тастаах альбомун арыйталаата. Оло?ун дьоллоох саа?ын туо?улара бу бааллар. Кылгастык бииргэ олоруохтарын билбит курдук кинилэр бииргэ т?сп?т хаартыскалара элбэх. Бу к??т??лээх ма?найгы кыыстарын Варяны к?т???н олороллор. Оттон бу ы?ыах к?н т?сп?т хаартыскалара, Коля аймахтара дойдуларыттан кэлэ сылдьар кэмнэрэ, бары сырдык та?астаахтар. Коля, сэлээппэтин аннынан бу ?р?? тиистэрэ кэчигирэ?эн, мичилийбитинэн кыра кыы?ын Аайатын к?т???н олорор. Бу сир астыы сылдьан тыыга олорон т?сп?ттэр. Туох баар хаартыска?а Колята олохтон толору астыммыт ки?илии ??рэн т?сп?т… Татьяна Иннокентьевна хара?ын уута иэдэ?инэн тохтоло суох субуллар… Кэм-кэрдии эмтиир дииллэр да?аны, кини ыар с?т?г?н ыарыыта с?рэхтэн-быартан аа?ан-ара?ан биэрбэт, сыл-хонук устан истэ?ин аайы ?сс? дири?ээн и?эргэ дылы.
Коля билигин республиканы салайан олорор Василий Павловичтыын араас тэрээ?и??э сылдьан элбэхтик бииргэ хаартыска?а т?сп?ттэр. Улахан тойон буолбут ки?и хайдах к?рс?р? буолла, ама, ?т?? до?орун умнубата ини. Бэйи, на?аа у?аппакка бара сылдьыахха наада.
Аайа бастакы экзамена – ?йт?н суруйуу. Ханнык тема кэлэрэ биллибэт, ол и?ин оскуола?а барбыт суруйааччыларын айымньыларын хат аа?ыахха наада. Кыыс Пушкинка?а ?лэтин курдук сарсыарда а?ыска тиийэр, киэ?э библиотека ?лэ?иттэрин кытта тахсан барар. Аайа библиотека чуумпу эйгэтин с?рдээ?ин астынар. Манна ?лэлиир эдэр дьахталлары ураты хара?ынан к?р?р. Аа?ар саала?а ?с библиотекарь тэ??э ?лэлиир: наадыйар кинигэ?ин тута булан а?алаллара, аа?ааччыларын кытта кэпсэтэллэрэ, та?на-сапта, тутта-хапта сылдьаллара барыта ки?и с?рэ?ин ортотунан киирэр. Аайа сынньанаары гынна?ына, бастакы этээскэ баар периодика саалатыгар баран, ха?ыаттары, сурунааллары к?р?р. Со?ото?ун сылдьара чу?кук со?ус, Лераны хаайан библиотека?а бииргэ сылдьан испиттэрэ да?аны, кыыс кэлин араас биричиинэнэн сылта?ыран кэлбэт буолла. Уопсайга олороро ??рэ?эр мэ?эйдээх буолсу, табаары?а, дь??гэтэ элбэ?э бэрт буолан, Лера сырыыта киэ?. «Атын оройуонтан сылдьар кыргыттар английскайдыы сатаан да са?арбаттар, кинилэр, хата, миигин сильнэй ба?айы дииллэр. Кинилэри наар суруйарга, тылбаастыырга эрэ ??рэппиттэр. Би?иги Мария Ивановнабыт ?ч?гэй билиини биэрбит эбит», – Лера оскуола?а ылбыт билиитигэр бу курдук б?к эрэнэр. Кы?аллара буоллар, Лера ??рэ?эр туйгун буолуохтаах этэ. Кини барытын аа?ан и?эн т?ргэнник ылынар буолан, бэлэмнэнэ сатаабакка да наар ?ч?гэйдик ??рэнэрэ. Ол гынан баран ?рд?к ??рэх ирдэбилэ атын, оскуола?а холоомо диэн дь??гэтэ Аайа ?йд?т? сатыыр да?аны, кыыс истибэт.
