Федот Захаров "Үйэ кирбиитигэр"

О?остон-тэринэн баран, биэс уонча ха?аактаах, уонча стрелецтээх Бахсыга айаннаата. Галкин бачча элбэх аттаах, куйахтаах дьон кэлбиттэригэр саллан бэриниэхтэрэ дии санаабыта. Ол эрээри сахалар уруккуларын курдук куотан тыа?а т?спэтилэр. Ох саанан ытыалаан, сэриилээн к?р?ст?лэр. Наар куота к?т?н, тыа?а хаххаланан э?ин с?г?н бэриммэтилэр. К?н а?аара барбыт кыргы?ыыга уонча киhилэрэ охтубутун кэннэ, дьэ бэринэн, сааларын-сэптэрин ууран, с?h?ргэстээтилэр.

Нууччаларга ?лб?т суох. Биэс-алта киhи бааhырда. Иилэ?эс тимир куйахтара, т?б??? кэтэр шлемнэрэ, охтон хаххаланар щиттэрэ абырыыр. Арай аттар бааhырдылар, о?уннулар.

Бахсы тойоно Т?h?лгэ даамын биэрэн, аны нууччалары утары к?р?? суох, дьаhаа?ы т?л??х буолан анда?айда. Бэриммит дьону умса сытыаран кымньыынан таhыйдылар. Батыйаларын хомуйан ыллылар. Ох сааларын бэйэлэригэр хааллардылар. Ол кэннэ кыайбыт дьон ?лб?т, бааhырбыт аттарын оннугар ат, а?ыйах киис тириитин ылан баран т?н?нн?лэр. Икки эдэр, ?ч?гэй дь?h?ннээх дьахтары тутан илтилэр.

Ааспыт сайын Петр Бекетов Илья Перфильев баhылыктаах ха?аактар промысловиктар б?л?хт?р?н Лена ?р?с аллараа ?тт?н чинчийтэрэ, онно олорор то?устартан, долганнартан дьаhаах хомуйтара ыыппыта. Ол дьон Иван Ребров баhылыктаах Мангазея ха?аактарын кытта холбоhон, Эдьигээ??э тиийэн кыстаабыттара. Онно олорон, олохтоохтортон ?р?с хоту муустаах бай?алга т?hэрин, илин, ар?аа эмиэ улахан ?р?стэр баар сурахтарын истибиттэрэ.

Саас муус барарын кытта, икки кочанан ?р?h? та?нары устубуттара. К?нд? т??лээх суhумнуур кылаана и?сэлэрин к?б?тэрин тэ?э, са?а сири арыйар, к?р?р ба?а санаа бу хорсун дьону ыраах биллибэт дойдуга айанныырга к???л??р.

Бу дьон хоту Бай?алга тиийэн икки а?ыы барбыттара. Иван Ребров биэрэги кыйа ар?аа диэки устан, ?л??н ?р?с т?рд?гэр тиийбитэ. Онтон ?р?h? ?кс?й?н, олохтоох то?устартан дьаhаах хомуйбута. То?устар ыалдьытымсах майгылара баhыйан, кэлии сонун дьону ?ч?гэйдик к?рс?б?ттэрэ. О?уруону, алтан хочулуогу ??р??нэн ылбыттара.

Оттон Лена остуруогуттан кэлбит Илья Перфильев ха?аактара илин диэки устаннар, Дьаа?ы ?р?с т?рд?н булбуттара. ?р?h? ?кс?й?н, дь?кээбиллэр, то?устар олорор сирдэригэр тиийэн, киис, саhыл тириитэ б???н? хомуйбуттара. Хоту дойду ?лг?м, минньигэс эттээх балыгын с?б?лээбиттэрэ.

* * *

Мымах баай киэhээ??и аhылыгын кэнниттэн оронугар сытта?ына, таhыттан кулут киирэр.

– Тойонуом, ?с аттаах киhи кэллэ. Ортоку сэргэ?э т?hэрдибит, – диэн Т?т?лл?й сонуну иhитиннэрэр.

– Кэллилэр даа? Маанылар дуо? – Мымах эргиллэн сы?аhаттан тайанан олорор.

– Мааны со?устар.

Сотору аан аhыллан, ?с киhи субуhан киирэн, аа??а туран с?г?р?йд?лэр. Туох да?аны куйах э?ин баара к?ст?бэт. Толуу к?р??нээх дьон.

– Н?р??н н?рг?й!

– Олору? басты? олбоххо. Хантан кэллигит? – диэн Мымах ыйытар.

– Илинтэн сылдьабыт, – ортоку турар а?амсыйбыт киhи хоруйдуур.

Ыалдьыттар у?а оро??о кэлэн олороллор.

– Илин хантан кэллигит?

– Ыраахтан, – ыалдьыт хантан кэлбитин то?о эрэ чопчу эппэт. Кини икки чанчыга кыырыктыйан эрэр, сабыччы к?рб?т харахтаах, к?рс??, номо?он сирэйдээх.

?гэс быhыытынан ма?най хантан кэлбиттэрин, ким удьуора буолалларын этиэхтээх этилэр. Мымах туох эрэ кистэлэ?нээх буоллахтара диэн таайа санаата. Кэргэн дьахталларга сибиэ?э ас тардалларыгар соруйда. Олох-дьаhах, булт-ас, дьыл э?ин туhунан кэпсэттилэр.

Мымах сибиэ?э олорон аhаста. Кэпсэтээччи а?амсыйа барбыт, тойон-хаан к?р??нээх киhи. Иккис киhи б?д??-сада?, бухатыыр к?р??нээх, ?h?стэрэ эдэр. Бииргэ сылдьыhар, аттарын к?р?р, аhатар хамначчыттара быhыылаах.

– Бука, туох эрэ соруктаах буолан кэллэххит. Ону иhитиннэри?, – Мымах кэтэhэн к?р?н баран ыйытар.

– Биhиги эйиэхэ бэйэ?эр эрэ этиэх этибит, – а?амсыйбыт киhи аргыый са?арар.

– Эhиги таhараа ыалга тахсы?, – Мымах дьиэлээхтэри таhырдьа тахсалларыгар соруйда.

Ыалдьыттар тугу этэллэрин истээри кэтэhэр. Чочумча са?а суох буолла. Арай оhоххо ?h?н эрэр уот тыhыргыыр.

– Дьэ, ?йэ уларыйар кэмэ кэллэ. Атын урдустар кэлэн олохпутун огдолутаары гыннылар. Бэйэ? да?аны билэн-к?р?н олорор инигин, – а?ам киhи суптугур сэ?ийэтигэр ??мм?т бытыгын туппахтыыр.

Мымах са?арбат. Эбии туох диирин кэтэhэр. Ааттарын-суолларын, хантан сылдьалларын эппэтэхтэрэ, онон сэрэхэдийэр.

– Бу кэлин, адьас соторутаа?ыта, Бахсыга тахсан дьону ?л?рт??б?ттэр. Икки дьахтары тутан илдьибиттэр. Кыhын д?пс?ннэр уоттарын умуруорбуттара. Онон олорон биэрэрбит хайдах да сатаммат буолла, – наар а?а саастаах ыалдьыт са?ара олордо.

– Талбыт сирдэригэр кэлэн к???л айбардаан бараллар, – ?рд?к у?уохтаах, хара бытыктаах, бухатыыр к?р??нээх эдэр киhи эбэн биэрэр.

– Онон т?мсэн, к??сп?т?н холбуохха диэн с?бэлэстибит.

– Кимнээх? – Мымах дьэ са?а та?аарда.

– Илин э?ээр улахан а?а уустарын ?т??лэрэ.

– Бары дуо?

– Л?г?й тойон хара ааныттан нууччаларга кутурук маhа буолбута. Онон Боро?он диэкилэри тумуннубут.

– Онно бары с?б?лэстилэр дуо?

– А?ыйах а?а ууhа тардыннылар. Хатылы баайа Аан ??чэй кэтэ?ин тарбанар. Кэлэн иhэн Дыгын уолаттарыгар, ?й?к баайга сырыттыбыт. Кинилэр с?б?лэстилэр. Онтон кыра аймахтары таарыйбакка, эйиэхэ быhа кэллибит. Аны эн с?б?лэhэри? хаалла.

– Оттон Малдьа?арга, Дь?пп???? уонна Б?т??, ??дэй курдук элбэх киhилээх улахан а?а уустарыгар сылдьыбатыгыт дуо?

– Малдьа?ар, Дь?пп?н диэки Дыгын уолаттара сылдьыах буолбуттара. Б?т???э атыттар барбыттара. Эн с?б?лэстэххинэ, бу эргиннээ?илэр холбоhуохтара.

– Хайдах кыайар санаалааххытый?

– Бары холбоhон, элбэх буолан ордууларыгар саба т?hэбит.

– Оттон арай хотторботуннар? Тимир саалаахтар, бары куйахтаахтар буолбат дуо? Уонна биhиги курдук буолбатахтар, сэриигэ ??рэммит дьон.

– Оччо?о ордууларын т?г?р?йэн, маска да, окко да таhаарбаппыт. Хаайтаран олорон то?он, хоргуйан ?л??хтэрэ.

– Оннук ?л??хтэригэр диэри бэйэбит хачанан быстарар инибит.

– ?ч?гэйдик тэринэн, хааччынан барыахпыт. Биhиги с?бэлэhэн, эн сиргэр мустарга быhаарынныбыт. Ол чып кистэлэ? буолуохтаах. Остуруокка эмискэ тиийэн, ?м?т?ннэрэн саба т?стэхпитинэ, кыайыылаах буолуо.

– Ол то?о миэхэ муhуннугут? – Мымах с?б?лээбэтэ.

– Эн кинилэртэн чугас олоро?ун. ?р?с эрэ туорааhына. Кыhын улахан тымныыга сылдьыhыы суох. Билиэхтэрэ суо?а.

– Хаhан муста?ыт?

– Тохсунньу ый ??н??тэ.

– Кыайдаххытына, остуруокка баар дьону хайыыгыт? ?л?рт??г?т дуо?

– Маннык с?бэлэстибит. Бэриммэтэх дьон сэриигэ охтуохтара. Бэриммит дьону акка олордон баран, дойдуларын диэки утаарабыт. Сааларын-сэптэрин суйдаан баран. Аны бу дойдуга кэлимэ? диэн сэрэтэбит.

– Оттон ол дьон ото, ?й??тэ суох баран иhэн быстаран ?л??хтэрэ суо?а дуо? Эбэтэр ыалы халыахтара.

– Ыалы халатыахпыт суо?а. А?ыйах хонукка арыаллыахпыт. Аттарын хастаран аhатыахтара. Аччыктыахтара суо?а. Сиир ?й??лээх буолуохтара. Аттарын да сиэхтэрэ.

Биhигиттэн баатырдар эрэ кэлиэхтэрэ. Оттон эн чугас олорор киhи аттаах эдэр дьону барыларын хомуй. Кинилэр ыраахтан к?р?н, элбэх киhи кэлэн т?г?р?йб?т?н курдук саныахтара. Уонна элбэх ат сиир ото баар буолуохтаах. Кур оттооххун дуо?

– Кур отум а?ыйах да, хайыамый, с?б?лэhэр буолла?ым дии. Арыыга нууччалар оттообут отторо баар. Ону тиэйтэриэхпит. Этэргит курдук, кинилэри ??рб?т киhи ?ч?гэй буолуо этэ, – Мымах с?б?лэ?ин биллэрэр.

– Эн чугас олорор аймахтары кытта кэпсэт. Кэлэн холбостуннар. Биhиги мантан т?нн?б?т. ?йд??, бу кэпсэтиини кистэлэ??э тута?ын. Элбэх киhи билиэ суохтаах. Кистэлэ?инэн оно?осто, тимир охто о?ортор. Хас баатырдааххыный?

– Баатырдарым сааhырдылар. Кыргыс ??рэхтээх эдэр баатырым а?ыйах. Биэс-алта эрэ. Уоннаа?ы эдэр дьон, к?нн?р? отчут-масчыт. Булчут эрэ идэлээхтэр.

– Кырдьык, баатыры? алыс а?ыйах эбит. Чугастаа?ы аймахтар баатырдарын барыларын хомуй. Бу диэки тылын ылларар ытык киhи диэн эн буолла?ы? дии.

– Оттон киис т?hээнин т?л??б?т дуо?

– Т?л???. Остуруокка тугу да билбэккэ олоруохтаахтар.

* * *

Бу кэм?э Иван Галкин Мэ?э сиригэр Босхо? Боруохал уолаттарын кытта сэриилэhэ сылдьара. Кини, саатар, чугас олорор улууhу самнарар санаалаах. Хайаан да?аны бэйэ к??h?н-уо?ун, кыа?ын к?рд?рд???нэ сатанар. Кини с?рдээх хорсун, туруоруммут сыалын-соругун ситиhэр инниттэн ханнык да ыарахантан чугуйан-ча?ыйан турбат киhи. Ол эрээри Бекетов курдук о?ону, дьахтары кытта охсуспакка, суобаhын киртиппэккэ, утарыласпыт саалаах-сэптээх ?ст???? эрэ бо?утуннарар. Кырдьа?аhы, ыарыhа?ы, ?лэ киhитин, о?ону-дьахтары тыыппат.

Сахалар дьаhаах хомуйбут ха?аактары бу эргин халаабыт этилэр. Утуйа сыттахтарына кэлэн саба т?сп?ттэр. Кэлгийбиттэр. Кими да ?л?рб?т?хт?р. Хомуйбут киистэрин, сааларын-сэптэрин суйдаан баран ыытан кэбиспиттэр.

Ким кэлэн халаабыта биллибэт. Урут бэриммит, аны утарылаhыа суох буолан анда?айбыт дьон тыыппаттар ини диэн, биэс эрэ ха?аак буолан сылдьыбыттар. Бу сырыыга анда?арын кэспитин иhин, Босхо? Боруохалы бэйэтин тутан киллэрэн, аманаакка олордор сыаллаах-соруктаах тахсыбыттара.

Ол эрээри сахалар нэмин билэн сэриилэhэр буолбуттар. Чугаhаабакка, бииргэм куота к?т?, саhа сылдьан, ыраахтан о?унан ытыалыыллар. Ордууларыгар о?о-дьахтар, кырдьа?астар эрэ бааллар. Босхо? Боруохал бэйэтэ суох. Саhан хаалбыт быhыылаах. Онон икки ?тт?ттэн ?л?рс?? тахсыбата.

Иван Галкин ха?аактара к?н? быhа хас эмэ алааhынан эккирэтэн к?рд?лэр да, кыайан сиппэтилэр. Соро?ор ааhан истэхтэринэ, тыа быыhыттан о?унан ытыалыыллар. Онон ха?аактар сыалларын ситиспэккэ т?н?нн?лэр. Галкин санаата т?стэ. Маннык буолла?ына, сахалар с?г?н бэриниэ суохтар. Кинилэри кытта сайын сэриилэhэр куhа?ан эбит. Б?т?нн?? тыа дойду. Ыаллара киэ? сиринэн ар?ам-тар?ам олороллор. Онон сирдэрин-уоттарын бэркэ билэр буолан, олох таба туттарыа суохтар.

Бала?ан ыйын эргэтигэр промысловиктар бултаары онно-манна тар?астылар. Остуруокка ха?аактар, стрелецтэр, а?ыйах ?лэhит эрэ хааллылар.

Алтынньы ый ??ннэ. К??л мууhа то?он, кыстык хаар т?стэ. Ха?аактар тыа?а тахсан, оттук мас кэрдиитигэр ?лэлээтилэр. Бэлэмнэммит маhы сахалар о?устаах сыар?анан тастылар.

* * *

Саттаар ??тээнигэр тахсан бултаабыта уонча хонно. Икки кииhи, уон ?с тии?и ?л?рб?тэ. Онон бултуйбут курдук сананар.

??тээнэ кыракый алаас хоту тумулугар баар. Муннугар кыра оhохтоох. Киэhэ бултаан кэлэн баран, оhо?ун отунну? да, кыара?ас ??тээн иhэ сылыйан бырылыы т?hэр. Аны олус сылыйан аанын сэгэтэр.

Хаар син халы?аабыт. К?н аайы атын миинэн, ытын батыhыннаран, к?нд? т??лээ?и сонордуур. Киис са?а суолун к?рд???нэ, ытын киксэрэн батыhыннарар. Ыта кииhи сонордуурга ??рэнэн эрэр. Киис ырааппат. К?с а?аарынан ыта ситэн тииккэ таhаарар. Оччо?о улахан чаачар саанан ытан т?hэрэр.

Быйыл к?h?н Бардыалаахха дьиэ, хотон, хоспох, кыбыы, дал тутуспута. ?лэлээбитин иhин Мымах баай тыhы борооскуну биэрбитэ. Онно дьоно ??рб?ттэрэ. Таах олордоххо, ол хантан кэлиэй. Таhыттан киирбит таммах да хаалбат.

Сарсыарда туран оhо?ун оттон олгуйдаах ууну сылытан аhаата. Аhыы олорон б?г?н ханан барарын толкуйдаата. Мантан ар?аа Кэ?кэмэ ?рэххэ диэри халы? сис. Илин онон-манан кыра чо?олох алаастар бааллар. Оттон со?уруу уонна хоту ?тт?гэр кэдээл быыстардаах сис тыа. Онон-манан булчуттар ??тээннэрэ баар. Сир т?h? да киэ?ин иhин, атын булчут кэлэн ааспыт суолугар т?бэhэ т?hээччи.

Ыта Баhыр?ас аттыгар сытан тугу эмэ быра?ан биэрээрэй диэн кэтэhэр. Кы?нах гына-гына к?р?р. ???ргэс у?уохтаах эт тобо?ун быра?ан биэрбитигэр, айа?ар хап гына т?hэрэн, ыстаамахтаан иhэн ыйыстан баран салбанан эрэ кэбистэ.

Аhаан баран атын ы?ыырдаан, уулатаары, ч??мпэ?э сиэтэн киллэрдэ. То?мут ойбону с?лл?гэс маhынан к???тэ анньыалаата.

Б?г?н ар?аа сискэ киирэн хаамтаран баран, сыыйа эргийэн со?уруу диэки хайыhар санаалаах. Тыа?а хаама ??рэммит ат сэдэх мастаах тэ?кэнэн и?нибэккэ сылдьар. Соро?ор тиит лабаатын аннынан ыытан, к?мн??? саккыратар.

Саттаар ы?ыыр ?рд?гэр олорон бултуурун с?б?л??р. Ыраас чэбдик салгын, сырдык тунал хаар, эдэр эрчим уонна сонор суолун кэтэhиилээх эрэлэ санааны к?т???р. Ытын т?рг??гэ быалаан сиэтэ сылдьар. Мээнэ ыытан кэбистэххэ соро?ор с?тэн хаалан эрэйдээччи. Ыта сааhа ?hэ эрэ. Эдэр ыт буолан мээнэ с??рэкэлиир. Соро?ор куоба?ы эккирэтэн тыаhы-ууhу таhаарар, ?л?h?йэн ыраатан хаалар. ?ч?гэй киисчит ыт киистэн аты??а кыhаммат буолар диэччилэр.

Тыа?а булт суола-ииhэ элбэх. ?ксэ эргэ суоллар. Ыта туох эрэ сытын ылан, сытыр?алаан ти?сирийэн, быатыттан тардыhар. Эдэр ыт, булчут хаана тардан, кутуйах да сытын ылла?ына, тиит к??д?й?н, абыр?ал аннын э?ин сытыр?алааччы.

Тии? куhугураан тахсыбытын иhиттэ. У?а диэки чугас турар намыhах со?ус тииккэ ыттыбыт эбит. Онно тиийэ охсон, Саттаар атыттан т?hэн ытын баайда. Улахан чаачар саатын ылан, иитэн, оно?оhун укта. Тии? тиит ортоку салаатын т?рд?гэр олорор. Олус анныгар тиийбэккэ кы?аан, ытан «дар» гыннарда. Тии?э табыллан т??рэхтэнэн т?стэ. Соро?ор сыыhа ытан кэбиhэн, тии?и ??hэ таhааран кэбиhээччи. Оччо?о хаста эмэ ытан, оно?оhун к?рд??н, к?н?н ыытар. Сорох тии? атын маска ыстанан эбэтэр харса суох аллара т?hэн куотара эмиэ баар буолар.

Кииhи да, тии?и да ытарыгар ытын баайар. Баайбата?ына, ыта ??hэттэн сууллубут булду айа?ар т?hэрэн эбэтэр ?рд?гэр т?hэн тириитин алдьатыа?а.

Эмиэ атын миинэн барбахтаан иhэн, киис суолун к?рд?. Атыттан т?hэн, чинчийэн к?р?н баран эмиэ миинэн, аhара барда. Иллэрээ к?н кэлэн ааспыт. Суола кырыаланан эрэр. К?н ??hэ ойон, тииттэр быыстарынан сандаарыччы тыгар. Кыhы??ы тыа иhэ ыраас, сырдык. Тугу барытын тунал хаар сабан, салгынныын ырааhырбыт. К?н тыкпыт сиригэр хаар кыырпахтара ча?ылы?наhаллар. Дьыл?ан тииттэр уhаабыт к?л?ктэрэ к?б?с-к?н? курдуктар. Бултуу сылдьар киhи со?отохсуйбат. Ата уонна ыта бааллар. Кэтэhэр кэтэhиилээх буолан, к?р?-истэ, сэргэхтик туттан иhэр.

Ытын ыытан кэбиhэргэ сананна. Сарсыардаа??ы уо?а арыый ааста быhыылаах. Оччо ырааппат ини. Ба?ар, са?а суолу сонордоон, кииhи тииккэ таhаарыа. Эбэтэр эрийэ-буруйа сылдьан тубэhэ т?h??. Киискэ ??рэтээри, икки кииhи тииккэ таhааран ?рб?т?гэр, сиикэй эт тооромоhун сиэбигэр укта сылдьарын ылан биэрбитэ.

Баhыр?ас, босхолоноот, иннин диэки с??рэн дыгыйда. Сотору тугу эрэ эккирэтэн, кэлин атахтарынан хаары хаhыйа тэбиэлээн ыhыахтаабыта к?h?ннэ. Намыhах симилэххэ киллэрэн, эккирэтэн маhы, тала?ы тыаhатта.

Булчут атын симилэххэ киллэрбэккэ, и?нэри сиринэн эргийэ барда. Ыта ханна эрэ тиэрдэн тииккэ таhаарда быhыылаах – ?рэр са?ата иhилиннэ. Саттаар сэдэх мастаах тэ?кэ тыаны батыhан, н???? ?тт?гэр кэлэн к?рб?тэ – ыта тии?и эккирэппит эбит. ?рд?к ба?айы тииккэ таhаарбыт. Сонно тута киис суолун к?рд?. Ат ?рд?ттэн к?рд?хх? – са?а суол. Онон тии??э кыhаммакка, ытын ы?ыра-ы?ыра атыттан т?стэ. Киис суолун ?ч?гэйдик сирийэн к?рд?. Б?л??н ааспыт. Ыта кэлбитигэр, киис са?а суолун сытыр?алатта. Ыта сыт ылан батыста. Суолу батыhан ?рд?к сиргэ тахсан барбахтаан иhэн эмиэ та?нары т?h??гэ кэллилэр. Киис суола онон-манан эрийэ-буруйа сылдьыбыт. Ол ?ч?гэй. Айан кииhэ буолбатах эбит. Ырааппата?а буолуо.

Ытын эмиэ т?рг??лэнэн илиитигэр тутан иhэр. Киис чугас баарын биллэ?инэ ыытыа. Киис суола ыар?а быыстаах силээ??э киллэрдэ. Ыар?а быыhыгар киирэн туора-маары сылдьан ти?сирийбит. Онтон эмиэ ??hэ тахсыбыт. Суолу батыhан, онон-манан сылдьан, то? к??с бысты?а

сонордоотулар. Илин диэки иэ?иллэн барбахтаан иhэн, хаты? чара??а киирдилэр. Суолу сытыр?алыыр ыта кутуругун куйба?наппытын к?р?н, булчут ытын быатын с??рэн ыытан кэбиhэр. Ол аата ыта киис сыта суолуттан соччо с?тэ илигин биллэ?э. Ырааппата?а буолуо. Ыт суолу батыhан, инники с??рэн элэс гынан хаалла. Сотору ?рэр са?ата иhилиннэ. Тииккэ таhаарда?а. Хата, кииhи сонордуурга т?ргэнник ??рэннэ. Ымыылаах ыт эбит. Атын тиэтэтэн ытыгар тиийбитэ – кииhи хаты??а таhаарбыт. Кыhы??ы хаты? иинэ?эс лабаатыгар олорор киис улахан ба?айы курдук к?ст?р. Ымсыырбыт санаа?а эбитэ дуу?

Булчут ма?най ытын тутан, биирдэ с??рэ тардан босхолуур гына баайда. Чаачар саатын иитэн, тиэтэйбэккэ кы?аан, кииhи т??нэри ытан т?hэрдэ. Ситэ ?лб?кк? тэбиэлэнэ сытар кииhи к?хс?ттэн тутан ылан, агдатын хам тутта. Ытыгар сиэбиттэн то? эт тооромоhун ылан биэрдэ. Бултуйбут киhи быhыытынан, охтубут тиит ?рд?гэр олорон, киис т??т?н кылаанын ?рэн к?рд?. Т??лээхтэн эрэ ?ч?гэй булт. Ол иhин нууччалар умсугуйан эрдэхтэрэ. Арай кииhи с?лэргэ сыта куhа?ан буолааччы.

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/pages/biblio_book/?art=69209650&lfrom=174836202) на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.