– Зараз ты yбачыш Пастэга, – гучна i чамусьцi злёгку спалохана кажу я.
– Што гэта яшчэ такое? – кiдае мне пытанне Аля i робiць падступны выгляд.
– Пастэга лепш убачыць, чым чуць апiсанне, – кажу я. – Мы зойдзем у шосты праём, я двойчы пстрыкну пальцамi i скажу: «Пастэга», тады, калi я гэтага годны, а я yжо ведаю, што годны, перад намi з'явiцца бронзавая львiная галава, а з ноздраy iльва павалiць густы, чорны дым. Зьявiцца цэлая дымная заслона. Крок у яе i Пастэга перанясе цябе y тваё мiнулае. Ты зноy будзеш, напрыклад, у школе, у целе вучня дзевятага класа, але захаваyшы сваю памяць, то бок увесь досвед, назапашаны за гады. Напоyнiцу кiраваць Пастэга – цяжка. Гэта яно выбiрае куды закiне цябе, i калi верне назад. Звычайна, ты знаходзiшся y сваiм мiнулым не больш за некалькi гадзiн.
– Вось яно! «Сiндром несталеючага хлопчыка», – прамовiла Аля i скептычна хмыкнула. – Складаеш дзяyчыне yсякiя дурасцi, як быццам я школьнiца!
– Не так даyно ты была y школе! – заявiy я, разводзячы рукi. – У чалавечым жыццi yсё не так даyно. Што такое гадоy восемдзесят? Імгненне для гiсторыi. А для пацешных, падобных малпачкам, iстот – цэлае жыццё. Таму нават наша рознiца ва yзросце – дробязь, мiлая мая.
– Добра, добра, – пагадзiлася Аля i пацешна паляпала вейкамi. – Пакажыце мне ваша Пастэга, будзьце ласкавы, паважаны Магiстра!
І Аля пакланiлася мне з перабольшаным выразам павагi на яе прыгожым твары.
Раз, два, тры… Я зрабiy усяго тры крокi, два разы пстрыкнуy пальцамi i вымавiy: «Пастэга».
Усё здарылася, як я прадказваy. Галава льва, чорны дым, якi быццам напоyнiy сабой нябачны акварыум, выцягнуты yздоyж сцяны. Дым клубiyся, пакуль мая спадарожнiца, поyнымi здзiyлення вачыма, глядзела на несумненны цуд. Пад цяжкiм мастом, падобным на косцi велiчэзнага краба з дагiстарычных часоy, здарылася нешта звышнатуральнае.
– Але як гэта магчыма, i хто прыдумаy гэтую машыну? – нарэшце павольна вымавiла Аля.
– Хм, яшчэ пытанне, машына гэта цi не, – адказаy я, зрабiyшы асаблiвы yпор на апошнiм слове. – Аднак галоyнае, што гэтая рэч працуе.
– Але як ты наогул даведаyся пра яе? – спытала дзяyчына.
Я бадзёра хмыкнуy i спакойна сказаy:
– Што значыць як? Мы ж з табой пiшам кнiгу, i я y гэтай кнiзе выдумляю тое, што хачу. Як, дарэчы, i ты.
Мая спадарожнiца, здаецца, была задаволена гэтым адказам.
– А зараз? Што зараз? Мы, зразумела, пойдзем унутр, так?
– Вядома, Аля! Бiлет у будучыню гэта бiлет у адзiн канец. Аднак мы з табой такi накiруемся y мiнулае. Спачатку я, а потым, праз секунд адзiнаццаць, ты. Наперад!
Скончыyшы прамаyляць, я хутка ступiy у заслону. Эх! Трэба было заплюшчыць вочы… Зажмурыyся, але было позна. Вочы пачало шчыпаць. Зрэшты, неyзабаве я перастаy адчуваць якi-небудзь дыскамфорт. Я нiбы вiсеy у бязважкасцi, але доyжылася гэта не больш за дваццаць секунд. Вакол быy дым, якi паступова рабiyся больш светлым, пакуль не стаy белым пухам аблокаy. Калi гэтыя аблокi разышлiся, я зразумеy, што з вялiзнай хуткасцю нясуся да сваёй старой школы… Ужо быy бачны яе дах. Я праскочыy скрозь накрытыя смалой кавалкi руберойда, нiбы быy срэбным нажом, а дах нашай элiтнай школы – кавалкам шакаладнага масла, i апынуyся y кабiнеце. Так, гэта быy восьмы клас, мая задняя парта, урок матэматыкi, i добра знаёмы, рэзкi, як турэмная сiрэна, званок.
Глава 3
Я гляджу на сваю руку… На парце рука школьнiка, зацягнутая цёмна-сiнiм рукавом школьнай формы. Люстэрка побач няма. Бяру заплечнiк, скiдаю туды падручнiкi, пенал, а затым, крыху падумаyшы, дастаю ручку, хаваю яе y кiшэню. Я паднiмаюся, iду да выхаду з кабiнета… Ах, наш стары клас, з раслiнамi y кутку, плакатамi пад шклом. Пах вiльготнай, як ламанцiн, дошкi, стаптаны лiнолеyм, жудасныя бальнiчныя лямпы на столi, рудыя плямы на шпалерах. Паламанае крэсла, ляжыць мёртвым целам на змятым самалёцiку, зробленым з сшыткавага лiсцiка. Вось i вялiкае, трэснутае люстра ля абшараванага yваходнага партала, якi быццам аблiты шараватай, некалi белай, эмаллю. Гляджу на сваё адлюстраванне. Зблытаны чуб, сiняя кашуля васьмiкласнiка, але пранiклiвы погляд дарослага чалавека. Зрэшты, у мяне yжо быy глыбокi позiрк у тыя гады.
Выходжу y школьны калiдор. Шум галасоy – дзясяткаy калi не сотняy. Паyзмрок, зняволеныя школьнай папраyчай установы, храма ведаy фармальна, фабрыкi дзiцячых траyмаy на палях рэальнасцi. Дзiцячая агрэсiя – безупынная i бязлiтасная. Бясконцы, страшны сон дзяцiнства i юнацтва, якi трэба, калi можна так выказацца, пераспаць. Так выкоyваюцца дарослыя людзi, душа якiх поyная незалечаных ран: прабачце за прэтэнцыёзнасць. Этапы школьнай сацыялiзацыi – усходы y царстве Аiда. Хаця, ёсць асобныя iндывiды, якiм пашанцавала больш. Яны любяць школу, а школа iх.
Ну а вось ён, Святаслаy.
– Слава, – паклiкаy я.
– Чаго табе? – адазваyся чорнавалосы хлопчык, з калючымi вочкамi.
У вачнiцы быццам былi yстаyлены цёмныя шарыкi онiксу. Ён прыкладна майго росту. Хулiган, але y адрозненне ад мяне з поyнай сям'i. Ягоны бацька прадпрымальнiк, як i мой. У нашай элiтнай школе гэтая норма.
– Я б хацеy, каб ты перастаy лезцi да мяне на перапынках.
– Хм… Яшчэ чаго? – выпалiy Слава. – Я раблю, што хачу.
– Ты бачыш, дружа, – мае словы былi цвёрдыя як панцыры смаyжоy, – табе падабаюцца бойкi, а мне не, я yжо занадта дарослы для гэтага. Ты прыходзiш да мяне i штурхаеш, я штурхаю цябе, мы быццам бы квiты, але ты ад гэтага атрымлiваеш задавальненне, а я не.
Пасля гэтых слоy Слава як быццам умёрз у абшарпаную, светла-карычневую падлогу нашага школьнага калiдора, свiдруючы мяне сваiмi вострымi вачыма-кiнжаламi. Яшчэ пару iмгненняy i аднакласнiк кiнуyся наперад. Я штурхнуy тулава адстаyленай назад нагой, папярэдне крыху прысеyшы. Правая нага пракручваецца на пальцах. Мае плечы мяняюцца месцамi: левае назад, правае наперад. Ударная рука вылятае да супернiка з максiмальнай хуткасцю, я дакручваю шчыльна сцiснуты кулак, пакуль левая засланяе падбародак. Як на малюнку, нiбы iдэальны механiзм, якi выконвае адзiную задачу для якой ён створаны, ну вось як гэта робяць дзiракол i шчаyкунок. Пум! Мае косткi yваходзяць у кантакт са скiвiцай Слаyкi. У васьмiкласнiка невялiкая вага, але пры такiм тэхнiчным удары гэтая вага yлятае y галаву ворага. Святаслаy падае на падлогу, а я гляджу на яго навюткiя, аранжавыя красоyкi, якiя адчайна выскокваюць з мяшка для зменкi.
Хлопец аглушаны, i па правiлах бокса яму б залiчылi накдаyн. Але, вядома ж, ён не скалануты па-сапраyднаму, бо вучань восьмага класа, выхаванец элiтнай школы не самага маленькага горада, гэта яшчэ не чэмпiён свету па боксе y суперцяжкай вазе, i не можа адправiць у глухi накаyт свайго маленькага таварыша па вучобе i даволi вялiкага нягоднiка.
І вось Слава yжо хоча падняцца, хоць у вачах цень страху, аднак ён не зламаны цалкам – яшчэ не. Прага барацьбы яшчэ не пакiнула майго жаданага апанента – усё яшчэ не. Ён павiнен па-сапраyднаму спалохацца i yсвядомiць, што цяпер цi y будучынi, ад гэтага псiхаванага Тэта лепш трымацца далей. Я нiколi не рабiy з iм такога раней, але гэта яшчэ не yсё – яшчэ не. Эх, калi б я yмеy так бiцца y школе. Гады заняткаy не прайшлi дарма. Я выхоплiваю ручку, якую раней схаваy у кiшэню, i прыстаyляю яе да горла Славы.
– Яшчэ раз ты будзеш мне дакучаць i я yскрою табе горла!
Вось зараз страх у вачах Славы дасягае апагею. На гэта можна глядзець вечна, як на працу старога, вадзянога млына на yскраiне нашага горада. Прыбiраю ручку, а хлопчык паднiмаецца з падлогi i галапуе на yрок, я нават не ведаю на якi. Яго штаны запэцканы калiдорным пылам, ён атрасне штаны пазней. Атрасцi пыл прынiжэньня са свайго эга яму будзе трохi больш складана, але паразiт заслужыy лупцоyку. Варта паглядзець на расклад. Таблiца на другiм паверсе, побач з настаyнiцкай, з пахкай прыбiральняй, з кабiнетам лiтаратуры. А, зрэшты, хутка я вярнуся назад, можна проста прагуляць урокi – у гэтыя гады я быy прагульшчык.
Падарожнiчаю y сваё любiмае месца па рыпучых маснiцах. Кут каля кабiнета гiсторыi. Там я часта хаваyся y час прагулаy.
Ледзяное шкло аддзяляе мяне ад прасторы yнутранага двара, у якi загнана старая, абшарпаная калымага, а калiсьцi гэта было чымсьцi накшталт школьнага аyтобуса. Я дакранаюся падушачкамi пальцаy да празрыстай лушчаковай перапонкi – цягучы холад акуратна кусае мезенец i yказальны.
Нечакана мае вочы слепiць белае святло. Імгненне i я зноy пад мастом, а яшчэ праз iмгненне я бачу Алю. Дымны партал адразу ж зачынiyся i вакол зноy не было нiчога незвычайнага.
– Ну што? Як табе першы тур з Пастэга? – спытаy я гучна.
– Неверагодна! – выдыхнула Аля.
– Раскажы падрабязней!
– Спачатку я адчувала, як дым раз'ядае мне вочы, але дыскамфорт хутка прайшоy.
«Яна кажа прама як я».
– Я аказалася y сваёй школе. Як я зразумела, гэта быy дзявяты клас.
– Няyжо i табе прыйшлося закрываць старыя траyмы? Не ведаy, што ты была нейкай школьнай адшчапенкай.
– Я не была адшчапенкай. Я была дастаткова папулярная.
– Хм, дзiва тут няма. Што яшчэ можа чакаць прыгожую дзяyчынку, – сказаy я.
– У дзяyчынак таксама ёсць нутравiдавая канкурэнцыя, – Аля глядзела на мяне з лёгкiм дакорам. – Цi можаш ты не ведаць, раз ты ведаеш усё y гэтым сусвеце.
– Ну, мабыць, не yсё y сусвеце, – удакладнiy я. – Калi гаворка не пра сусвет гэтай кнiгi, вядома ж. Ну, а наконт канкурэнцыi y дзяyчынак магу сказаць, што фiзiчны гвалт у табары асоб жаночага полу распаyсюджаны менш. Вядома, дзеyкi таксама б'юцца, i нават на рынгу. Але yсё ж гэта бывае нашмат радзей, чым у хлопчыкаy. І yсё роyна y большасцi жанчын паражнiна не толькi там, дзе прызначана прыродай, але i y мазгах. Зрэшты, тое дакладна i для большасцi мужчын.
– Зноyку гэтая мiзагiнiя… Ты yсё яшчэ хочаш даведацца, што са мной адбывалася, цi зноy будзеш размаyляць аб розных рэчах, прычым у гэтым сваiм саркастычным тоне? – спытала мая выдатная суразмоyнiца i страсянула валасамi.
– Ну не, мiзагiнiя тут адсутнiчае. Не схаваю, часам ёсць спакуса аб'явiць усiх баб пачварамi, але я разумна нагадваю сам сабе, што монстры не жанчыны y прыватнасьцi, а толькi yсе людзi y цэлым, такiм чынам, казаць трэба пра мiзантрапiю, а не мiзагiнiю. Ох, ну i, вядома ж, я хачу, – упэyнена распавёy я. – Раскажы, калi ласка.
– Дык вось, – Аля звонка пляснула сябе па сцёгнах. – Я сустрэла свайго першага кавалера. У тыя гады ён здаваyся мне цiкавым, такiм брутальным. Я проста сутыкнулася з iм у калiдоры… школьным калiдоры. Наперадзе нас чакала шмат усяго…
– Першы сэксуальны досвед, – падказаy я.
– Так! Калi хочаш ведаць, – кiyнула Аля, прыпадняyшы броyку. – Але y вынiку ён кiнуy мяне дзеля сяброyкi!
– Лепшай сяброyкi? – спытаy я дзелавым тонам.
– Не, не лепшай, – адказала мая спадарожнiца.
– Ах, калi б яшчэ яна клiкалася лепшай, то сюжэт набыy бы проста чароyную банальнасць. Такую, ведаеш, старасвецкую чапурыстасць благога густу. Вось-вось, глядзiце – пошласць, зацяганы, паварот сюжэту. Аля, складай лепш! Я дакладна ведаю, што гэта y тваiм дыяпазоне.
– Ты не забывай, банальныя сюжэты дае перш за yсё жыццё. Жыццё банальнае, смерць банальная. Няyжо такой сiтуацыi не магло быць? Ды яны побач, такiя вось сiтуацыi. Ты несумненна ведаеш. Ты пiсьменнiк! Ну амаль нават пiсьменнiк рэалiст, а не косць з-пад лаyкi, – сказала Аля i весела засмяялася.
– Добра, ну добра, – я замахаy рукамi i заyсмiхаyся. – Працягвай, калi ласка.
– Карацей кажучы, я адшыла яго. Так i сказала: «Валi! У нас нiчога не будзе». Хаця, ведаеш, гэты хлопец навучыy мяне таму, што дрэнныя хлопцы гэта сапраyды дрэнна. А калi я змянiла мiнулае, – тут голас дзяyчыны стаy устрывожаным, – то выходзiць, што я страцiла гэты вопыт, i нават зараз не буду разумець, чаму я з такiм разумным i добрым хлопцам, як ты.
– Жаманнiцы кажуць не хлопец, а «малады чалавек», – я агучыy свае назiраннi з гранiтнай сур'ёзнасцю.
– Ну цябе y лёх, – Аля зрабiла выгляд пакрыyджанай. – Здаецца я тут лiслiвiла, ну, наконт дабрынi.
– І розуму таксама, – падказаy я.
– І розуму! – вельмi yпэyнена пагадзiлася яна.
Але праз некалькi секунд мы yжо смяялiся разам.
– Што ж, мая мiлая, – заявiy я, сунiмаючы смех, – дзякуй за аповяд. А знойдуцца жэш дурныя чытачы, якiя вырашаць, што гэтыя нашы yзаемныя падколкi нейкiя ненатуральныя, хоць гэта вельмi здаровая i вясёлая форма адносiн, прынамсi для шматлiкiх прадстаyнiкоy iнтэлектуальнай меншасцi. Ну i для даведкi: ты не мяняеш сучаснасць, калi мяняеш мiнулае з дапамогай Пастэга, цi дакладней, ты мяняеш свой псiхалагiчны стан у сучаснасцi, што адбываецца y вынiку закрыцця гештальта, як гэта назвалi б мозгаправы. Аднак тое, што адбылося y мiнулым – там i застаецца, i пасля змены мiнулае не з'яyляецца, само па сабе, прамой прычыннай змены нейкiх падзей сучаснасцi. Прасцей кажучы, ты не можаш забiць у мiнулым кiроyцу, якi аддавiy табе нагу, i гэтым самым вярнуць нагу назад. Мiнулае – набор нязменных карцiнак, сiмулятар моманту, у якi вяртае цябе Пастэга, а не звяно ланцуга, якi парвецца пасля змены яго часткi – гэтую частку нельга змянiць, можна толькi змянiць згаслыя ценi, iлюзii мiнулага…
– Добра-добра, – перапынiла мяне мая спадарожнiца. – У мяне цяпер мозг перагрэецца ад гэтых тлумачэнняy. – Я бясконца натхняюся тваiмi фiласофстваваннямi, але зараз крышачку стамiлася…
– Фiласофiю можна было б згарнуць пасля з'яyлення Эпiкура, нiчога разумней усё роyна не народзiцца. Менш пакут, больш радасцi – вось усё, што сапраyды мае сэнс падчас чалавечага шляху. Усе жыццёвыя мэты – мылiцы, якiя дапамагаюць iсцi наперад. Калi гэтыя апоры не дапамагаюць хацьбе – iх месца на сметнiку. Грамадства спажывання? Вы яшчэ скажыце, што гэта мiнус у кубе. Не варта дужацца з прапелерамi, асаблiва калi яны не мяшаюць. Не хочаце быць зомбi, якi жыве y сваiм дэвайсе? Ну дык не трэба. Займайцеся творчасцю! Цi не. Грамадства спажывання – не горшы варыянт для развiцця талентаy. Гэта факт, а вось антытэзам месца на тым жа сметнiку, што i дрэнным апорам.
– Я б i сама зараз адправiлася на сметнiк, – прастагнала мая муза, – толькi б спакойна паляжаць i адпачыць.
– Тады пойдзем да мяне i зоймемся чым-небудзь пацешнейшым, – прапанаваy я, i мы выйшлi з-пад маста, накiроyваючыся y бок яшчэ аднаго, больш старога.
Глава 4
Я граю на гiтары… Паказваючы Але працу перагруза, каб яна ведала, як генеруюць гэты рок-н-рол. Што-нiшто яна yжо ведае, але варта даць iнфу навочней. Пацешна, але я толкам не yмею граць, таму мае катаваннi прылады толькi рассмяшылi б якога-небудзь васьмiпалага вiртуоза, якi можа дастаць паказальным пальцам да столi нават не yстаючы на дыбачкi. Але граць цяжкiя рыфы, звычайна, справа няхiтрая.
Я iмправiзую рыф. Тара-так-так, тара-так-так-так, тара-так-так-так. Аля кiвае галавой як бы кажучы: «Нядрэнна, маэстра!».
– Гэта значыць, калi я yключаю дысторшн усё гэта гучыць вось так, як роy, а калi выключаю, то гук чысты i прыемны.
– Выдатна, – кажа дзяyчына. – Вельмi, ну вельмi цiкава.
– Я як быццам чую ноткi iронii y вашым голасе, панна дабрадзейка?
– Панна дабрадзейка? – Аля робiць строгi твар, якi, зрэшты, слаба хавае яе жаданне залiцца смехам. – Я магу ёю быць.
– Гарнiтурчык з латэкса, чорная падводка, валасы, сабраныя y пучок, – раю я.
– Не зусiм! – паведамляе Аля i yдакладняе. – Чырвоная мантыя з сабалём, карона, туфлi абсыпаныя жэмчугам i лалавае калье.
– Так выглядае панна краiны, а не панна асобна yзятага мужыка, – даношу я сваё меркаванне.
– Панна краiны yжо сапраyды пануе над усiмi мужыкамi падуладнай тэрыторыi, – кажа Аля, i шырока yсмiхаецца. – Імператрыца бярэ на ноч любога таварыша, якi ёй спадабаyся, ад карнета, да паэта. Чаму такi выбiтны мысляр не разумее гэтых элементарных рэчаy?
Мы зноy смяемся разам.
– Ну i раз ужо мы пачалi аб палiтыцы, варта працягнуць гэтую тэму, – весела кажу я. – Толькi вось зараз я прынясу зялёны чаёк i печыва.
Чай ужо на стале. Пара клубiцца над цёмным акiянам пасярод фаянсавых берагоy. Серабрыстая, узорыстая лыжачка прыемна бразгае y светлым кубку. Печыва з шакаладнай глазурай на невялiкiм сподачку, упрыгожаным сiняватым арнаментам. Аля бярэ яго сваiмi прыгожымi пальчыкамi i акуратна кусае, падносячы вольную далоньку да падбародка i ловячы крошкi. Як жа гэта мiла.
– Кхм, пагаворым аб дэмакратыi, – уступаю я, хоць мне i шкада yклiньвацца y iдылiчную карцiну, створаную дзяyчынай i шакаладным печывам.
– О так, – адклiкаецца госця.
– Не гавары з набiтым ротам! – строга загадваю я.
– Прабачце, сэр, – адказвае яна i глядзiць на мяне смяшлiвымi вачыма.
– Якое тваё стаyленне да яе, да гэтай самай дэмакратыi? – запытваю я.
– Строга негатыyнае, – Аля сур'ёзна глядзiць на маё раскладное крэсла.
– Гэта чаму ты так думаеш?
– Каб у нас была палемiка, – паказвае мая госця. – Ты ж сам казаy, што часам карысна заняць нават тую пазiцыю, на якой насамрэч не знаходзiшся звычайна, i гэта проста дзеля трэнiроyкi y палемiцы.
Я развёy рукамi yсiм сваiм выглядам кажучы: «Нядрэнна! Вельмi нават! Мая школа!», а затым вымавiy.
– Тады з вас аргументы, паненка, а не толькi факты.
– Дэмакратыя зло, бо гэта дыктатура большасцi, – трохi падумаyшы паiнфармавала дзяyчына. – Дзесьцi я такое чытала.
– Нядрэнна, – ацанiy я. – Аднак па сутнасцi гэта сафiзм. Існуюць розныя дэфiнiцыi для паняцця дыктатуры. Калi гэта yсяго толькi прамое кiраванне групы таварышаy, гэта значыць у нашым выпадку, групы, што завецца большасцю, то дэмакратыю можна назваць дыктатурай, аднак кiруючая група y дыктатуры, калi yлада наогул належыць групе асоб, а не аднаму дыктатару, павiнна дэманстраваць нейкiя вiдавочныя прыкметы манапалiзацыi yлады, а нярэдка дэманструе i рысы валюнтарызму, тады як большасць, у межах добра пабудаванай дэмакратычнай мадэлi, чуе меншасць i на палiтычны суб'ект могуць уплываць iншыя палiтычныя суб'екты. Фармальныя прыкметы дыктатуры, пры yказаным вышэй падыходзе, калi нехта выдае камусьцi дырэктывы, можна выявiць наогул у любой уладзе, у гэтым яе сутнасць, бо yлада заyсёды прадугледжвае, што нехта кiруе кiмсьцi. Гэта значыць, назваць дыктатурай, у гэтым сэнсе, можна yсе формы праyлення, дзе yказы абавязковыя да выканання, i такiм чынам, гаворка тут менавiта пра сафiзм, калi штосьцi сцвярджаецца толькi на аснове фармальных прыкмет, а сутнасць пры гэтым скажоная. Па-эмпiрычнаму, мы прыходзiм да таго, што рэальная дыктатура мяркуе yладу чалавека цi групы, якiя не дапушчаюць да кiравання iншых, нейкiх чужынцаy. Сутнасць тэрмiна менавiта y гэтым, i y гэтым сэнсе сапраyдная дэмакратыя прадугледжвае калектыyны yдзел менавiта як процiяддзе супраць кiравання адной, нязменнай групы, як суб'екта палiтыкi, або аднаасобнага лiдэра.
– Брава! – госця заапладзiравала. – Люблю, калi ты такое выдаеш! Жадаю яшчэ! Толькi крыху прасцей, калi можна. Добра?
– Без праблем, – пагадзiyся я. – Вось табе аналогiя.
