Си Цзиньпин: классикалык цитаталар жана сюжеттер. Экинчи китеп
Comment Department of People's Daily
Классикалык кытай адабий тексттеринен алынган белгил?? с?зд?р Кытайдын к?п кылымдык акылмандыгынын ма?ызы болуп саналат жана салттуу кытай маданияты менен тааныштыруунун бир жолу болуп эсептелет. Бул басылмада классикага айланган кытай жазуу эстеликтеринен алынган цитаталардын чечмелери жана актуалдуу мааниси, Кытай Коммунисттик партиясынын Борбордук Комитетинин Башкы катчысы Си Цзиньпиндин с?зд?р?нд?, баяндамаларында жана макалаларында колдонулган канаттуу с?зд?рд?н тарыхый контекстин т?ш?нд?р?? камтылган.
Comment Department of People's Daily
Си Цзиньпин: классикалык цитаталар жана сюжеттер. Экинчи китеп
«Тарыхты унутпагандар гана келечекти ?з? ?ч?н ача алат; ?тк?нд? мурастай билгендер гана жа?ы нерсени жарата алышат». ККПнын Башкы катчысы Си Цзиньпин ?з с?зд?р?нд? жана макалаларында байыркы жогорку даанышман с?зд?рд? чеберчилик менен колдонуп, к?пт?г?н цитаталар аркылуу ?тк?н жана азыркы окуялардын табиятын ачып, жандуу жана образдуу тил менен тере? маанини баяндайт. Мына ушундан улам анын баяндамалары, макалалары ?з?н? тартуучу к?чк? ээ болуп, адамдарды ?з?н? тартып, укмуштуудай ой к?ч?н, маданий ?з?н-?з? а?доонун э? жогорку де?гээлин к?рс?т?п турат. Окурман башкаруунун жолун жана байыркы накыл с?зд?рд? жана тарыхый окуяларда катылган маданий компонентти жакшыраак т?ш?н?ш? ?ч?н «Си Цзиньпин: Классикалык цитаталар жана сюжеттер» аттуу китепти чогултуп, басып чыгарууга аракет кылдык. 2015-жылдын февраль айында жарык к?рг?нд?н бери китеп жалпысынан 2 миллион нускада сатылып, Си Цзиньпиндин социализмдин кытай ?зг?ч?л?г? менен жа?ы доору ж?н?нд?г? ой-пикирин изилд?? ?ч?н маанил?? маалымдама болуп калды.
Акыркы ?ч жылдан ашык убакыт ичинде ККПнын башкы катчысы Си Цзиньпин бир катар маанил?? баяндамаларында жана эмгектеринде к?пт?г?н атактуу классикалык с?зд?рд? цитата катары келтирип ?тт?. Окурмандардын ке?ири ч?йр?с?н?н к?п сандаган суроо-талаптарына жооп катары, «Жэньминь Жибао» басмасы «Си Цзиньпин: классикалык цитаталар жана сюжеттер» аттуу экинчи китепти чыгарууну уюштурду. Жа?ы китеп мурункусунун структурасын сактап, 148 тандалган классикалык макалды камтыйт, алар акыркы мезгилдеги цитаталардын жогорку к?рс?тк?чт?р?, олуттуу таасири, ККПнын башкы катчысы Си Цзиньпиндин идеяларын билдир??д? максималдуу так жана толуктугу менен м?н?зд?л?т. Ар бир с?з анын т?зд?н-т?з маанисин жана аны коштогон семантикалык контексттин т?ш?нд?рм?с? менен камсыз кылынат.
ККПнын XIX съездинин докладында: «Маданий а?-сезимдин жогорку де?гээли болбосо, маданияттын ?с?ш? жана г?лд?ш? м?мк?н эмес, демек кытай элинин улуу кайра жаралуусу да м?мк?н эмес», – деп белгиленген. Кытайлык ?зг?ч?л?кт?рг? ээ социализм жа?ы доорго кадам таштоодо. Бардык де?гээлдеги партиялык кызматкерлер ?ч?н бул реформаларды ар тараптан тере?дет?? ?тк?нд?н сабактарынын негизинде келечекти т?ш?н??н? талап кылаарын, тоскоолдуктарды жана кыйынчылыктарды же??? тарыхты бил??д?н ажырагыс экенин, мамлекетти башкаруу жана бийликти колдонуу идеалдарга тере? берилгендиктен б?л?к ишке ашырылбай турганын к?рс?т?п турат. Авторлор Си Цзиньпин келтирген классикалык с?зд?рд? системага салып, цитаталарды чечмелеп беришкен, муну менен салттуу кытай маданиятынын к?р?н?кт?? мурасын тастыктоого гана салым кошпостон, ошондой эле иш ж?з?нд? ке?ири массанын Башкы катчы менен шайкеш келишин камсыз кылышкан.
Классикалык накыл с?зд?рг? т?ш?нд?рм?л?рд? жана комментарийлерди жазууда к?пт?г?н маанил?? адабий булактардан жана компетентт?? баамдардан пайдаландык, алардын авторлоруна тере? ыраазычылык билдиребиз. Биздин ?з?б?зд?н м?мк?нч?л?кт?р?б?зд?н чектел??л?г?н?н улам китепте с?зс?з т?рд? айрым так эместиктер жана кемчиликтер орун алган, ошондуктан сын пикирлери жана о?доолору ?ч?н баардык окурмандарга алдын ала ыраазычылык билдиребиз.
Авторлор тобу апрель 2018 ж.
ЭЛДИ СЫЙЛОО Ж?Н?НД?Г? Б?Л?М
Эл менен кандуу байланышты сактоо – партиянын туруктуу милдети. ККПнын XIX съездинде жолдош Си Цзиньпин мындай деп баса белгиледи: «Баштапкы максатка ишенимд?? болгула жана бардык иште аягына чейин ээрчигиле. Кытайлык коммунисттердин т?пк? максаты жана миссиясы – Кытайдын элинин бактылуу болушун камсыз кылуу жана Кытайдын улуттук кайра жаралышын ишке ашыруу». Жогоруда айтылгандар кытайлык коммунисттердин б?тк?л ишин аныктоочу жана кытай кыялын турмушка ашыруунун кыймылдаткыч к?ч?н?н булагын к?рс?тк?н фундаменталдуу идеяны т?ш?н??н?н сапаттык жа?ы де?гээлине жет??н? камсыз кылат.
Кытайлык ?зг?ч?л?кт?рг? ээ социализм жа?ы доорго кадам таштоодо, анда кытай коомунун негизги карама-каршылыгы элдик жыргалчылыктын тынымсыз ?с?ш?н? болгон муктаждыгы менен ?н?г?? процессинин бирдей эмес м?н?з?н?н жана жетишсиз даражасынын ортосундагы карама-каршылыкка айланган. Билим бер??н?н сапатын, жумуштун туруктуулугун, кирешенин, социалдык кепилдиктердин ишенимд??л?г?н, саламаттыкты сактоо жана медициналык тейл??н?н де?гээлин жогорулатуу, экологиялык эстетика… адамдардын жакшы жашоого умтулуусу жана ?з?н-?з? ишке ашыруу ?ч?н м?мк?нч?л?кт?рд? к?кс?г?нд?г? – бул биздин к?р?ш?б?зд?н максаты.
Жолдош Си Цзиньпин дал белгилегендей: «Элдин таламдарына негизделген ?н?г?? идеологиясын катуу кармануу маркстик саясий экономиянын негизги позициясын аныктайт».
Инновацияларды стимулдаштыруу жана ?н?г??н?н кыймылдаткыч к?чт?р?н активдештир?? багытындагы реформалар же шаарлар менен айылдардын, райондор менен шаарлардын, экономика менен саясаттын, эки цивилизациянын ?н?г??с?н?н биримдигин айтсак болот. Бул ошондой эле айлана-ч?йр?н?н булганышын болтурбоо, жашоонун жагымдуу ч?йр?с?н т?з?? боюнча адамдардын к?т??л?р?н канааттандыруу же ички жана тышкы ?н?г??н?н ?з ара байланышын камсыз кылуу боюнча к?ч-аракеттерди топтоо ж?н?нд? болушу м?мк?н. Бирок бардык учурларда «жа?ы бышырылган пирог ар кимдин ортосунда калыстык менен б?л?шт?р?л?ш? керек», башкача айтканда, эл жогорку баалуулук катары таанылганда жа?ы ?н?г?? идеологиясы башынан аягына чейин ачык айтылган элдик багытка, массанын жыргалчылыгын жогорулатууга багытталган болууга тийиш.
Элдин жан д?йн?с?н сез??, карапайым элдин кыйынчылыгын, кубанычын те? б?л?ш??, биргелешип к?р?ш?? – кандай гана кыйынчылык болбосун же?е бил??, ар кандай ту?гуюктарды же??? дегендик. Мына ушундан улам Си Цзиньпин жетекчи партиялык кызматкерлерден бардык иштин башталышы жана акыркы максаты болгон «Ким ?ч?н жана кимге таянып?» деген негизги суроого жооп бер??н? талап кылууда.
«Асман элимдин к?з? менен к?р?т, Асман элимдин кулагы менен угат».
Цитата «Кытай Элдик саясий консультативдик ке?ешменин т?з?лг?нд?г?н?н 65 жылдыгына арналган салтанаттуу жыйынында с?йл?г?н с?з?нд?» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.
Т?Ш?НД?РМ?
Жогорудагы билдир?? Конфуцийдин канондук трактатынан келип чыккан «Шан Шу» («Ардактуу китеп») жана Байыркы Кытайдын «алгачкы гуманизминин» саясий идеяларынын классикалык туюнтмасы катары кызмат кылат. Кытай Эл Республикасынын Элдик саясий консультативдик ке?ешинин т?з?лг?нд?г?н?н 65 жылдыгына арналган салтанаттуу жыйында Си Цзиньпиндин бул с?з? кытайлык ?зг?ч?л?кт?рг? ээ социалисттик демократиядагы «алгачкы гуманизм элементтеринин уландысы» дегенди билдирет. Социалдык системанын долбоорлоонун артыкчылыктары жана кемчиликтери, жасалган аракеттердин о? жана терс таасирлери текшер??н?н жана баа бер??н?н бирдикт?? критерийи катары элдин жыргалчылыгынын концепциясына негизделиши керек.
Социалисттик демократияны ?н?кт?р??, социалисттик т?з?л?шт? ?рк?нд?т?? ?ст?б?зд?г? натыйжаларга жетиш??г? багытталган эмес жана абстракттуу догмалар менен чектелбейт. ?н?г?? жана ?рк?нд?т?? процесстери эл массасын фундаменталдык байлыктар менен натыйжалуу камсыз кылууга, элдин жыргалчылыгын коргоого жана жогорулатууга, элдин жыргалчылыгын бардык иштин башталышы жана акыркы максаты катары коюуга багытталган. Бул процесстер ошондой эле бардык масштабдуу иштердин, олуттуу чечимдердин элдин м?д??с?н? ылайык аткарылышын камсыздап, элге практикалык пайда алып кел??г? тийиш. Баа бер??н?н фундаменталдуу критерийи катары элдин жыргалчылыгын жана элдин жашоо сапатынын ?с?ш?н т?ш?н??г? таянуу менен гана биздин демократия туура багытка жылып, биздин ар бир ишибиз туура баалуулук багытына ээ болот.
ОРИГИНАЛ
Жер Жылкы жылында башкаруучу дарыянын т?нд?к жээгине конгон. Аскери менен т?р?л?рд? алдына чогултуп, аскерлерди карап чыгып, ант берет: «…Асман элимдин к?з? менен карайт, Асман элимдин кулагы менен угат. Эл ?ч?н мен гана жооп берем. Эми мен согушка кирем. Биз согуштук к?чк? толуп, ырайымсыз кара ниетти колго т?ш?р?? ?ч?н душмандын чек арасына кол салабыз. Согуш б?тс?н, биздин же?ишибиздин нуру Тан башкаруучусунун да?кын тутуп кетет…».
«Шан Шу» («Ардактуу китеп»), «Тай Ши» б?л?м? («Улуу ант»), байыркы заман
КОММЕНТАРИЙ
«Шан Шу» («Ардактуу китеп»), ошондой эле «Шу» («Китеп») же «Шу Цзин» («Документтер китеби») деген ат менен белгил?? болгон конфуцийчиликтин классикалык канондорунун бири болуп, айрым окуяларды с?р?тт?г?н документтер Кытайдын байыркы тарыхы болуп саналат. Жыйнактын тексттеринин аталыштарын жана мазмуну боюнча канондор, стратегиялар, к?рс?тм?л?р, рескриптер, ант, буйруктар болуп алты т?рг? б?л??г? болот. «Улуу ант» – командирдин согуш алдында берген анты. «Улуу ант» б?л?м?нд? Чжоу башкаруучусу У-вандын Шан мамлекетинин армиясы менен салгылашуу алдында берген анты камтылган.
«Улуу ант» б?л?м? ?ч б?л?кт?н туруп, «Асман элимдин к?з? менен карайт, Асман элимдин кулагы менен угат» деген с?зд?н ?з? экинчи б?л?кт?н алынган. Чжоу башкаруучусу У-ван бул с?зд?рд? ?з?н?н т?р?л?р?н? кайрылып, Асмандын эрки элдин эрки экенин, ал эми башкаруучу эгемен карапайым элдин эркин аткарууга тийиш деп жарыялайт. Чжоу У-вандын ушундай эле билдир??с? б?л?мд?н биринчи б?л?г?нд? келтирилген, анда ал мындай дейт: «Асман карапайым элге кам к?р?т жана элдин каалоосун аткарат». Билдир??д? Асмандын карапайым элге боору ооруйт, элдин тилеги асманда с?зс?з аткарылат дегенди билдирет.
Конфуцийчиликтин саясий маданиятында элдин эрки т?ш?н?г? абдан маанил?? орунду ээлейт. «Мэн-цзы» трактатынын «Вань Чжан» б?л?м?нд? Мэн-цзыдын Вань Чжан аттуу шакирти Мугалимден: «Яо Асман Империясын Шунга ?тк?р?п бергенби?» – деп сурайт. Буга Мэн-цзы: «Жок» деп жооп берет. Мэн-цзы императордун ?з?, «Асман Уулу» Асман империясын алууга жана ?тк?р?п бер??г? укугу жок деп эсептеген жана мындай укукка Асмандын ?з? жана карапайым эл гана ээ деп эсептеген, аны колдоо ?ч?н ал дагы бир цитата келтирет. «Ша?-шу» трактатынын «Улуу ант» б?л?м?: «Асман элимдин к?з? менен к?р?т, Асман элимдин кулагы менен угат».
Мамлекетти жакшы башкаруу – ата-эне с?й?кт?? баласына, улуу агасы с?й?кт?? инисине кандай мамиле кылса, элге да ошондой мамиле кылуу. Эл ачарчылыктан, сууктан жапа чегип жатканын уккандан кийин кам к?р?? керек. Элдин мээнеттен кыйналып жатканын к?р?п, кайрымдуулук кылышыбыз абзел.
Цитата 2015-жылдагы жакырчылыкты жоюу жана ?н?кт?р?? боюнча жогорку де?гээлдеги форумда «Жакырчылыкты жоюу жана инклюзивдик ?н?г??н? интенсификациялоо боюнча практикалык чаралар» диссертациясында жана бир катар башка эмгектерде келтирилген.
Т?Ш?НД?РМ?
Адамдардын башка адамдардын бактысыздыктарына жана кырсыктарына боору ооруйт. Мамлекеттик кызматкер ?ч?н мындай руханий сапаттардын болушу интегралдык м?н?зд?г? ?зг?ч?л?к болушу керек. Президент Си Цзиньпин бир нече жолу жогорудагы атактуу с?зд? келтирип, жалпы элдин муктаждыктарын жеке к?р?н?шт?рд?н т?ш?н?? ?ч?н карапайым элдин жашоосуна чындап кам к?р?? зарылдыгын баса белгиледи.
Жолдош Си Цзиньпин чындыгында турмуштун оор сыноолоруна чыдаган ар бир адамга чын ж?р?кт?н боорукердик к?рс?т?т жана ар дайым муктаж болгондорго колдоо к?рс?т??г? ?з?н?н к?ч-аракетинин к?б?н жумшайт, ошол эле учурда муктаж болгон бир нече он миллиондогон мекендештер анын камкордугуна айланган. Хэбэй провинциясынын Фупин округунан Ганьсу провинциясынын Динси шаарына, Шааньси провинциясындагы Лянцзяхэ кыштагынан Цзилинь провинциясынын Яньбянь районуна чейин ?лк? боюнча к?пт?г?н текшер?? турларынын ар биринде муктаж болгон ?й-б?л?л?рд?н ?йл?р?н? баруу ар дайым иш к?н тартибинде турат. ?тк?н беш жылда 60 миллиондон ашык муктаж жарандар жакырчылыкты ишенимд?? же?е алды, калктын жакырчылык де?гээли 10,2% дан 4,0% га чейин т?м?нд?д?, бул жакырчылыкты жоюу ?ч?н к?р?шт? чеч??ч? ийгиликтерди к?рс?т?п турат.
Элдин жыргалчылыгын жогорулатуу маселесин чеч??д? жашаган аймактагы шарттарды жакшыртуу негизги орунга ээ болууга тийиш. Жакырчылыкты жоюу жалпы орточо бакубат коомду куруунун орчундуу к?рс?тк?ч? болуп саналат, ал элге болгон мамилени жана мамлекеттик башкаруу тармагындагы иштин сапатын баалоо ?ч?н колдонулушу керек. Ага жан-д?йн?б?зд? салып, муктаж болгон калы? катмардын тагдырын ?з?б?зд?к?нд?й кабыл алуу менен жана калк арасындагы жакырчылыкты жоюу ишине к?н?мд?к мамиледен качуу менен гана биз чындап жана кымындай да тартынбастан жакырчылыкка каршы согуш жарыялай алабыз. Ошондо муктаждарга жардам бер?? «сый-сыйга негизделген жардамга» айланат, ал эми ?лк?н?н ?н?г?ш? «жылуулукка негизделген ?н?г??г?» айланат.
ОРИГИНАЛ
У-ван Тайгундан сурайт: «Мамлекетти башкаруунун Жолу эмне менен белгиленет?» Тайгун мындай деп жооп берет: «Мамлекетти башкаруунун Жолу – бул элге болгон с?й??, андан башка эч нерсе эмес». У-ван андан ары: «Элге болгон с?й?? деген эмне?» Тайгун мындай деп жооп берет: «Элге пайда алып кел?? жана зыян келтирб??, элдин жемишт?? болушуна жана аны кыйроого алып келбеши, элге бер?? жана андан тартып албоо, элдин жашоосун же?илдет?? жана кыйынчылык келтирб??, элге кубаныч тартуулоо жана анын ачуусун келтирб?? – мамлекеттик башкаруунун жолу болуп эсептелинет. …Мамлекетти жакшы башкаруу – ата-эне с?й?кт?? баласына, улуу агасы с?й?кт?? инисине кандай мамиле кылса, элге да ошондой мамиле кылуу дегендик. Эл ачарчылыктан, сууктан жапа чегип жатканын уккандан кийин кам к?р?? керек. Элдин мээнеттен кыйналып жатканын к?р?п, кайрымдуулук кылышыбыз абзел.
Лю Сян, «Шо Янь» («С?зд?рд?н бакчасы»), «Чжэн ли» б?л?м? («Мамлекетти башкаруунун принциптери»), Батыш Хань доору
КОММЕНТАРИЙ
Батыш Хань доорунун окумуштуу-экономисти Лю Сян ?з?н?н «С?зд?рд?н бакчасы» аттуу эмгегинин «Мамлекеттик башкаруунун принциптери» деген б?л?м?нд? т?м?нк?д?й окуяны айтат. Бир жолу Чжоу У-ван Цзян Тайгунго мамлекетти башкаруунун жолу ж?н?нд? суроо менен кайрылат, ага Тайгун: «Мамлекетти башкаруунун жолу – элге болгон с?й??, андан башка эч нерсе эмес», – деп жооп берет. Тайгун андан ары ?з оюн жайылтат: «Мамлекетти жакшы башкаруу – бул элге ата менен эне с?й?кт?? баласына, улуу агасы с?й?кт?? инисине кандай мамиле кылгандай мамиле кылуу дегенди билдирет. Эл ачарчылыктан, сууктан жапа чегип жатканын уккандан кийин кам к?р?? керек. Элдин мээнеттен кыйналып жатканын к?р?п, кайрымдуулук кылышыбыз керек». Бул жердеги «мамлекетти башкаруу» деген с?з айкашында «мамлекетке кызмат кылуу», «эл менен иш кылуу» деген с?з айкашында «эл менен баарлашуу» деген лексикалык кошумча мааниси бар.
Бул билдир??н?н негизги булагы Тайгундун «Алты жашыруун окуу» деген трактаты, «Мамлекеттин иштери» б?л?м?, анда Цзян Тайгун Чжоу башкаруучусу Вэнь-ван менен с?йл?ш??д? бул с?зд?рд? айткан. Т?п нускада мындай деп айтылат: «Мамлекетти жакшы башкаруу – ата-эне с?й?кт?? баласын башкаргандай, улуу агасы с?й?кт?? инисин башкаргандай элди башкаруу дегендик. Эл ачарчылыктан, сууктан жапа чегип жатканын уккандан кийин кам к?р?? керек. Элдин мээнеттен кыйналып жатканын к?р?п, кайрымдуулук кылышыбыз керек». Лю Сян ж?н гана «башкаруу» деген с?зд? «мамиле кылуу» деген с?зг? алмаштырган, анын аркасында айткандары жа?ы тере? мааниге ээ болгон.
Элге болгон с?й?? Лю Сяндын гуманизминин негизги идеологиясы болуп саналат. Акыркысы ?з?н?н эссесинде «Жа?ы тартип. Ар кандай иштер. Биринчи б?л?к» деп «Асыл адам бей-бечараларга ырайым кылат, элди ?з баласындай с?й?т, элди Асмандай сактайт, элди жердей багат» деп айтылган. Башкаруучу Асман сыяктуу элди коргоп, Жер сыяктуу элге айк?лд?к к?рс?т??с? керек деген идея ырасталган. «Элди ?з бала?дай с?й» деген т?рт муундуу фразеологиялык бирдиктин (чэнь юй) башаты болгон ушул с?з.
Мамлекетти башкаруунун кандай жолу болбосун, биринчи кезекте ал элди бакубат жашоого алып барышы керек.
Цитата Азия-Тынч океаны регионунда Экономикалык кызматташтык уюмунун (АТЭК) ?н?р жай секторуну башкаруу де?гээлиндеги» форумундагы «Азия-Тынч океаны аймагынын глобалдык экономиканын чакырыктарына каршы турууда жетект??ч? функциясын ишке ашыруу» Тезистик баяндамасында жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.
Т?Ш?НД?РМ?
Азия-Тынч океаны Экономикалык кызматташтык уюмунун (АТЭК) соода жана ?н?р жай секторунун лидерлик де?гээлиндеги форумунда Си Цзиньпин Азия-Тынч океаны ч?лк?м?нд?г? ?лк?л?рд?н экономикалык кызматташтыгы жаатында т?рт демилгени жарыялады: реформаларды жана инновацияларды ырааттуу илгерилет??, туруктуу ачык экономиканы куруу, ?н?г?? демилгеси кыйшаюусуз ишке ашыруу, ?з ара аракеттен??н? жана байланышты ырааттуу ке?ейт??. ?н?г?? к?н тартибин кыйшаюусуз ишке ашыруу боюнча с?йл?г?н с?з?н?н бир б?л?г?нд? Си Цзиньпин жогоруда келтирилген классикалык с?зд? мисал келтирип, ?н?г?? процессинин башкы максаты – элдин бактысы болушу керек, ал эми ?н?г??н?н пайдасы б?тк?л элдин арасына ке?ири таркатылуусу керек деген идеяны мисалга тартты.
Мамлекетти башкаруу биринчи кезекте элдин жыргалчылыгына алып келиши керек, мамлекеттин ?н?г?ш? элдин жыргалчылыгы ?ч?н болушу керек. Бул концепция Кытайдын мамлекеттик башкаруу философиясынын даанышмандыгынан келип чыккан жана бардык континенттерде ишке ашырылууга татыктуу. Заманбап д?йн?н?н ар бир ?лк?с?нд? мамлекеттин туруктуулугу коомдо гармонияга жетиш??н?н негизги шарты болуп саналат жана ?н?г??н? б?тк?л элдин бакубаттуулугун жогорулатууга багыттоону талап кылат. Ошентип, Кытай ?з алдынча глобалдык мааниге ээ болгон саясат жана идеологияга берилген. Бул ошондой эле реформаларды жана инновацияларды ишке ашыруунун жолдору, ?н?г?? формалары «жеке мамлекеттин ички иши» гана болуп калбай, глобалдык масштабда бардык мамлекеттердин ?з ара аракеттен?? жана талкуулоо, биргелешип колдонуу жана ишке ашыруу ?ч?н актуалдуулугун жоготот дегенди билдирет. БУУнун Башкы ассамблеясында кабыл алынган ?н?г?? боюнча 2030-жылга чейинки мезгилге ?зг?лт?кс?з ?н?кт?р?? демилгеси ишке ашыруу зарылчылыгы бар, аны ишке ашыруу ?ч?н бардык мамлекеттердин бирдикт?? аракети керек.
ОРИГИНАЛ
Мамлекетти башкаруунун кандай жолу болбосун, ал биринчи кезекте элди бакубат жашоого алып барышы керек. Байларды башкаруу о?ой, кедейди башкаруу кыйын. Эмнеге андай? Байлар тынчтыкта жашап, ?й?н баалашат. Адамдар тынчтыкта жашап, ?з ?й?н баалаганда, алар эгемендикти сыйлап, мыйзамды бузуудан корко башташат. Эл эгеменди сыйлап, мыйзам бузуудан корксо, элди башкаруу о?ой. Байкуштар ?й-жайын баалабай, тынчсызданып жашап жатышат. Адамдар тынчсызданып жашап, ?з ?й?н баалабаганда, алар эгеменге каршылык к?рс?т?п, мыйзамдарды буза башташат. Эл эгеменге каршы туруп, мыйзамдарды бузса, элди башкаруу кыйын. Мамлекетте тартип болгондо мамлекет бардар жашайт. Мамлекет баш аламандыкта болсо, мамлекет жакырчылыкта жашайт. Демек, жакшы бийлик адегенде элди байытуу, анан элди башкаруу.
«Гуан-цзы» трактаты, «Чжи го» б?л?м? («Мамлекетти башкаруу»)
КОММЕНТАРИЙ
«Гуан-цзы» «Мамлекетти башкаруунун кандай гана жолу болбосун, адегенде элди г?лд?п-?н?г??г? алып барышы керек» деп эсептейт. Башкача айтканда, ар бир мамлекетти ийгиликт?? башкаруу ?ч?н карапайым элди байытуу зарыл. «Гуан-цзы» трактатында «байларды башкаруу о?ой», «кедейлерди башкаруу кыйын» деген жоболорду т?ш?нд?р?п, «жакшы бийлик адегенде элди байытуу, андан кийин башкаруу» деген жыйынтыкка келген.
Мамлекетти башкаруу ?ч?н адегенде элди байытуу, анан мамлекеттин бийлигине жетиш керек. Гуан-цзы массанын маанисин т?ш?нг?н жана мамлекеттин бийлигин чы?доодо элдин жыргалчылыгынын эбегейсиз зор ролун т?ш?нг?н. Бийликтин ма?ызын т?ш?н??н?н аркасында Ци мамлекети тездик менен чы?далып, Ци ханзаадасы Хуань-гун «Тогуз падышалыктын башкаруучуларын бириктирип, Асман империясында тартип орното» алган.
«Гуан-цзы» трактатынын «Элди башкаруу» б?л?м?нд? да т?м?нк?д?й с?зд?р берилген: «Кампалар толгондо эл ырым-жырымдарды сактайт. Эл кийинип, курсагы тойгондо намысты да, уятты да билет». «Элди байытуу» ж?н?нд?г? к?пт?г?н ?к?мд?р Конфуцийге таандык. «Лун юй» трактатынын «Цзы-лу» б?л?м? Конфуцийдин Вэй мамлекетине болгон сапары тууралуу баяндайт. Бул мамлекетке келип, анын к?п калкын к?р?п, Конфуций: «Кандай к?п адамдар!» деп кыйкырып жиберет. Шакирти Жань: – Ансыз деле эл к?п, дагы эмне керек? Шакирттин суроосу: эл к?п болгондо, падышанын мындан аркы аракеттери кандай болушу керек? деген маанине ээ болгон. Конфуций: «Элди байытуу» деп жооп берген.
Тамандар сууктан жапа чеккенде, бул ж?р?к оорусуна алып келет.
Адамдар сууктан жапа чеккенде, бул мамлекеттин ооруларын козгойт.
Цитата «ККП БКнын экономикалык маселелер боюнча жумушчу ке?ешмесинде с?йл?г?н с?з?нд?» (2014-ж.)» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.
Т?Ш?НД?РМ?
Си Цзиньпин «Тамандар сууктан жапа чеккенде, бул ж?р?к оорусуна алып келет. Эл сууктан жапа чеккенде, бул мамлекеттин ооруларын козгойт» деп, мамлекеттин г?лд?п-?с?ш?н?, аман калышына, ?л?ш?н? «карапайым» деген с?зд? элдин тынчтыгы менен санаасы, кыйынчылыгы менен кубанычы т?зд?н-т?з таасирин тийгизет деген ойду баса белгил?? ?ч?н колдонгон. «Элдин жыргалчылыкка умтулуусу – биздин к?р?ш?б?зд?н максаты» деген принципке ылайык, коммунисттер массанын таламдарын дайыма баарынан жогору коюшат, ?зг?ч? маани беришет, турмуштун маселелерине, карапайым калктын маанайына кунт коюу менен к???л бурушат.
Кытайлык ?зг?ч?л?кт?рг? ээ социализм жа?ы доорго кадам шилтеп жатат, анда биздин коомдун т?пк? карама-каршылыгы элдин жыргалчылыктын тынымсыз ?с?ш?н? болгон муктаждыгы менен ?н?г?? процессинин бирдей эмес м?н?з?н?н жана жетишсиз даражасынын ортосундагы карама-каршылыкка айланган. Жа?ы тарыхый шарттарда реформа саясатынын жана ?н?г?? процессинин жемиштерин ке?ири массанын арасында ке?ири, адилетт??, реалдуу б?л?шт?р?? кытай кыялын ишке ашыруунун маанил?? шарты болуп калат. Жалпыга бирдей орточо бакубаттуулукка жетиш?? ички саясат ч?йр?с?нд?г? э? орчундуу багыт болуп саналат жана бир калыпта эмес ?н?г?? к?йг?йл?р? негизинен жарандардын тигил же бул социалдык топко м?ч?л?г?н? жараша социалдык кепилдиктердеги айырмачылыктар ч?йр?с?нд? к?р?н?т. Балдар бала бакчага, жаштар билимге, жумушчулар эмгек акыга, оорулуулар дарыланууга, карылар камкордукка, жашоо ?ч?н турак жайга, алсыздар колдоого муктаж. ……Мамлекеттин ишинин башталышы жана акыркы максаты катары элге багытталган универсалдуу ?н?г??н? ырааттуу ишке ашыруу, калктын элдик жыргалчылыгынын ?с?ш?н? артыкчылык бер?? жана адамдардын ар тараптуу инсандык ?н?г??с?н тездет?? талап кылынат. Мына ушундай болгон учурда гана биз ?н?г?? процессинин кыймылдаткыч к?ч?н?н тынымсыз ?с?ш?н камсыз кыла алабыз, массанын биримдигин тынымсыз чы?дай алабыз, Кытайдын 1,3 миллиарддан ашык эли б?тк?л д?йн?л?к жыргалчылыкка карай ишенимд?? кадам шилтей алат.
1 Б?Л?М
ОРИГИНАЛ
Асман асты мамлекети – бир организм, падыша – баш, чиновниктер – сан жана билек, эл – кол-бут. Т?м?нд?г?л?р кайгырса, жогоруда чын ж?р?кт?н кубаныч болбойт. Т?м?нд?г? эл ачарчылыктан жапа чегип турганда, жогоруда тамак-аш жетишт?? болбойт. Т?м?нд?г?л?р сууктан кыйналса, ?ст? жагы?а кийим-кече жетпей калат. Буту?узга бут кийимсиз баш кийим кий?? ырым-жырымды бузуу болуп саналат. Бут суук болгондо ж?р?к оорусуна алып келет. Адамдар сууктан жапа чеккенде, мамлекетте ооруну пайда кылат.
Сюнь Юэ, «Шен Цзянь» трактаты («?тк?нд?н сабактары ж?н?нд? ой ж?г?рт??»), «Чжэн ти» б?л?м? («Саясий система»), Чыгыш Хань доору
КОММЕНТАРИЙ
«Шен Цзянь» («?тк?нд?н сабактары ж?н?нд? ой ж?г?рт??») трактатынын автору – со?ку Чыгыш Хань доорунун философу жана тарыхчысы Сюнь Юэ. Трактат беш б?л?мд?н турат: «Саясий т?з?л?ш», «Учурдагы окуялар», «Ырымдарды айыптоо», «Ар т?рд?? кептер» эки б?л?кт?н турат. Чыгарманын аталышы тарых сабактарын тактоо маанисиндеги «шэнь» – «тактоо» жана «цзянь» – «насаат ?лг?» деген с?зд?рд?н т?з?лг?н. «Бутка суук тийсе ж?р?к оорусуна алып келет. Элге суук тийсе, мамлекеттин ооруларын пайда кылат» деген «Саясий т?з?л?ш» б?л?м?н?н алынган.
Сюнь Юэ «Асман мамлекети – бир организм, падыша – баш, чиновниктер – сан жана билек, эл – кол-бут» деп эсептеген. Мамлекеттин т?з?л?ш?н адамдын дене т?з?л?ш?н? – баш, жамбаш жана билек, кол жана бутка салыштыруу менен автор башкаруучунун, чиновниктердин жана карапайым элдин органикалык биримдиги жана ?з ара байланышы ж?н?нд?г? идеяны берет. Тартиптин бузулушу «Бут суук болгондо ж?р?к оорусуна алып келет. Адамдар сууктан жапа чеккенде, мамлекетте оору пайда болот». Билдир??н?н мааниси т?м?нк?д?й: буттар муздак болгондо, бул салттуу кытай медицинасынын идеяларына ылайык, дененин жогорку б?л?г?н, атап айтканда, ж?р?к ооруларын пайда кылышы м?мк?н. «Карапайым эл тир?? болсо, анда ата-бабалардын курмандык чалынуучу жайы да тир??; карапайым эл ?лс?, анда ата-бабалардын курмандык чалынуучу жайы да жок болот». Бул с?зд?р менен мамлекеттин г?лд?п ?н?г?ш? жана бекемделиши ?ч?н ар кимдин карапайым элге к???л бурушу жана ырайымы маанил?? экендиги баса белгиленет.
Асман менен жер улуу, бирок бардык нерсенин негизи эл.
Цитата «ККП Борбордук Комитетинин 5-чакыруусунун XVIII пленумунун 2-жалпы заседаниесинде жасаган докладында» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.
Т?Ш?НД?РМ?
Жалпы орточо бакубат коомду куруудагы чеч??ч? же?ишке карай бурулуш этабында Т?рага Си Цзиньпин «бардыгынын негизи – эл» принцибинин артыкчылыктуулугун ырастап, «карапайым эл» жалпы орточо жыргалчылыкта коомдо борбордук орунду ээлешин тастыктайт. Бул жалпыга бирдей орточо жыргалчылыкты куруу процессинин нарктык процесси карапайым элге багытталгандыгы менен гана эмес, ошондой эле к?б?р??к де?гээлде орточо бакубаттуулукту камсыз кылуунун э? маанил?? б?л?г? карапайым жарандардын катмары болуп саналгандыгы менен т?ш?нд?р?л?т. Жалпыга бирдей орточо жыргалчылыкка жетиш?? бардык жарандардын кирешелерин те?дештир?? дегенди билдирбесе да, эгерде жакырчылыктын чегинде жашаган бир нече миллион жарандар болсо, орточо жыргалчылык мындан ары универсалдуу боло албайт. Жалпы орточо жыргалчылык калктын бардык катмарын камтууга тийиш, ал эми социалдык карама-каршылыктардын пайда болушуна жол берилгис, «Байдын сансыз байлыгы бар, кедейлер кебек жана топурак менен к?н к?р?ш?т» жана «Байдын талаалары чексиз болгондуктан, кыябандын ортосундагы жолдордун аягы да, чети да жок. Байкуштун талаада алакандай жери бар, андыктан ал жерге бир шибегени сайганга гана орун бар».
Ошондуктан Си Цзиньпин башка нерселер менен катар те? салмактуу ?н?г??н?, ?н?г??н?н кемчиликтерин жана к?йг?йл?? аймактарды жок кылууну, «Либих жыгач чо? челегин» чект??ч? факторунун таасирин жок кылууну, коомдук биримдиктин таасирин бекемд??н? жана ?н?кт?р??н?н жа?ы идеологиясынын маанил??л?г?н дайыма баса белгилеп келет. ?н?кт?р??н?н артыкчылыктарын социалдаштыруу ар бир адамдын катышуусун, ар бир адамдын аракетин, натыйжаларды ар кимдин ортосунда б?л?шт?р??н? талап кылат. Партия жалпы орточо жыргалчылыктын коомун жакыр жана кыйналган аймактарга жайылтууга салтанаттуу убадасын жарыялады. ККПнын XIX съездинде «2020-жылга карата финансылык абалы КЭРнын учурдагы де?гээлинен т?м?н болгон айыл калкынын жакырчылыгын жоюуну гарантиялоо», кедей округдар» деп аталган бул т?ш?н?к толугу менен жоюлганга чейин, райондук масштабда жакырчылыкты жоюу, ошондой эле калктын жашоо де?гээлин жогорулатууну гарантиялоо» деген максат коюлган. «Бардык партиялык иш элдин жыргалчылыгын жогорулатууга багытталган, ошондуктан карапайым элдин турмушу ж?н?нд? китептин жа?ы главасын жазуунун лейтмотиви так жалпы орточо жыргалчылык коомун куруу болуп саналат.
ОРИГИНАЛ
Император: «Асман менен жер улуу, бирок бардык нерсенин негизи – падыша» деп айткан. ?лк?н?н бакубаттуулугу ?ч?н э? башкысы – бул падыша. Тартип менен баш аламандык бири-бирин алмаштырат, жыргалчылык менен ?л?мд? тагдыр чечет».
Фан Сюаньлин, «Цзинь шу» трактаты («Цзинь династиясынын тарыхы»), «Сюан-ди цзы» б?л?м? («Император Сюан-ди ж?н?нд? жазуулар»), «Чжи Юэ» б?л?м? («Чо? аткаминерлерге кайрымдуу императордук с?зд?р»), Тан доору.
КОММЕНТАРИЙ
Цзинь императору Сюань-ди – ?ч Падышалык доорунун саясий ишмери жана аскер башчысы, ошондой эле Сыма И деген ат менен белгил?? болгон Батыш Цзинь династиясынын негизд??ч?с?. Сыма Янь император болуп жарыялангандан кийин, чо? атасы Сима Иге ал ?лг?нд?н кийин императордук титул ыйгарган жана аны Сюань-ди деп атаган. «Цзинь Шу» трактатын Фан Сюаньлин бир катар башка авторлор менен бирге т?зг?н. Тан императору Тай-цзунга таандык э? жогорку буйруктардын тексттери, император У Эр-ди ж?н?нд? жазуулар, ошондой эле Лу Цзи менен Ван Сичжилердин ?м?р баяндары «Чжи чжи» («Баарынан ырайымдуу императорлордун чиновниктерге айткан с?зд?р?») деген жалпы аталыш менен бириккен т?рт билдир??н? т?з?т.
«Асман менен жер улуу, бирок э? башкысы эл» деген с?з Тан императору Тай-цзундун башкаруу идеясын т?з?т. Тай-цзун: «Падыша кемедей, карапайым эл суудай. Суу кемени к?т?р? алат, бирок аны оодарышы да м?мк?н» жана «бардык маселеде негизги нерсеге к???л буруу керек. Мамлекет ?ч?н э? башкысы эл. Эл ?ч?н э? башкысы кийим-кече, тамак-аш». Тай-цзундун айтымында, «Падышанын жолу элге жакшылык алып кел??с? керек. Падышанын кызыкчылыгы ?ч?н элге зыян келтир??, курсагын тойгузуу ?ч?н ?з бутун кесип салганга барабар», себеби адамдын курсагы ток болгону менен анын денеси ?л?п барат.
