Си Цзиньпин «Асман менен жер улуу, бирок бардык нерсенин пайдубалы – эл» деген с?зд? айткан. ?лк?н?н бакубаттуулугу ?ч?н э? башкысы – падыша» деген ?зг?рт?лг?н «Асман менен жер улуу, бирок бардык нерсенин негизи – эл» деген аталышта Коммунисттик партиянын мамлекеттик башкаруусунун ма?ызын чагылдырган. Кытай карапайым элдин жыргалчылыгын к?зд?г?н.
«Эл арасында ынтымак болсо, мамлекет бекем болот»
Цитата ШКУга м?ч?-мамлекеттердин башчыларынын Ке?ешинин XIV жыйынында «К?чт?рд? топтоо, чыныгы ?з ара аракеттен??, ШКУ уюмунун сапаттык жа?ы де?гээлине чыгуу» баяндамасында жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.
Т?Ш?НД?РМ?
Карапайым элдин маанайы э? чо? саясат. Карапайым элдин тилектештиги мамлекеттин к?т?р?л?ш?н? жана кыйрашына, мамлекеттик иштердин ийгилиги менен кулашына негизги элемент катары кызмат кылат. Кытай кыялын ишке ашыруу Кытайдын бардык элинин к?ч-аракеттерин толук топтоону талап кылат. Реформаларды толугу менен тере?дет?? калктын бардык топторунун таламдарынын биримдигин, реформалардын ма?ызын бирдикт?? т?ш?н??н? талап кылат. Кайсы гана иш болбосун баш кошууга боло турган бардык к?чт?рд?н биримдигин, мобилизациялануучу бардык активд?? элементтерди мобилизациялоону, коомдук иштерди практикалык турмушка ашыруу ?ч?н коомдук пикирдин бекем базасын т?з??н? к?зд?йт. Жогору менен ылдыйдын умтулууларынын биримдиги, ички жана тышкы ?з ара аракеттен??с?, б?т?нд?й коомдун бирдикт?? маанайы, б?т?нд?й коомдун бирдикт?? аракети, коомдун бардык к?чт?р?н?н бир бекем жипке чырмалуусу аркылуу гана биз реформанын кемесин тез агып бара жаткан дарыянын фарватеринде, бороондуу толкундарды басып ?т?п, максатка жет?? жолунда бардык тоскоолдуктарды жок кыла алабыз. Дал ушундан улам Си Цзиньпин элдин м?д??с?н жана талаптарын коомдо «жалпы б?л?кк?» жеткир??н?н маанил??л?г?н дайыма баса белгилеп келет.
Кытай б?г?нк? к?нд? экономиканын жана коомдун таркатылган структурасы, бай маданияты жана ишмерд??л?кт?н бардык башка тармактарында ?н?г??н?н жогорку де?гээли менен м?н?зд?л?т. Коомдук кызыкчылыктардын жана к?з караштардын тере? кайра жаралышы коомдук а?-сезимди бириктир?? жана к?чт?рд?н биримдигин т?з?? милдеттерин тынымсыз татаалдантып келет. Реформаларды алга жылдыруу жана тере?дет?? жана ?н?г?? процессинин сапатын жогорулатуу аркылуу коомдогу борборго багыттоочу к?чт?рд?н ?с?ш? аркылуу социалдык адилетт??л?кт? камсыз кылуу ?зг?ч? мааниге ээ болууда. Мына ушул факторлордун аркасында гана инсан ?з?н?н ?н?г??с? б?т?нд?й ?лк?н?н ?н?г?ш? менен бирге болоорун т?ш?н? алат. Мына ушул факторлордун аркасында гана мамлекеттин ?н?г?? процессинин кагуусу коомдун к?т??с?н? жооп берип, азыркы Кытайдын «Гармониянын кооз к??с?н» жа?ырта алат.
ОРИГИНАЛ
Качан падыша ырым-жырымдарды сактап, милдетти аткарса, мамлекетке тартип келет. Падыша ырым-жырымдарды тебелеп, милдетке кайдыгер мамиле кылса, мамлекетте тартипсиздик пайда болот...... Падыша асыл адамдарды жакындатканда мамлекет к?чт?? болот. Падыша асыл адамдарды кетиргенде мамлекет алсыз болуп калат. Падыша элдин камын ойлосо, мамлекет к?чт?? болот. Падыша элди ойлобогондо мамлекет алсыз болуп калат. Падышанын буйругуна ишенсе мамлекет к?чт?? болот. Падышанын жарлыгына ишенбесе мамлекет алсыз болуп калат. Элдин биримдиги болгондо мамлекет к?чт?? болот. Элдин ынтымагы жок болгондо мамлекет алсыз болуп калат. Сыйлыктар татыктуу ыйгарылса, мамлекет к?чт?? болот. Татыксыз сыйлыктар берилгенде мамлекет алсыз болуп калат. Жазадан коркуу болгондо мамлекет к?чт?? болот. Жазадан коркуу жок болгондо мамлекет алсыз болуп калат. Механизмдер, техникалар, курал-жарактар жана зооттор жакшы жасалып, колдонууга же?ил болгондо мамлекет к?чт?? болот. Механизмдер, жабдыктар, курал-жарактар, зооттор начар жасалып, колдонууга ы?гайсыз болгондо мамлекет алсыз болуп калат. Аскерлер акылдуулук менен пайдаланылса, мамлекет к?чт?? болот. Аскерлер ойлонулбай колдонулса, мамлекет алсыз болуп калат. Командалардын биримдиги болгондо мамлекет к?чт?? болот. Буйруктун биримдиги жок болгондо мамлекет алсыз болуп калат. Мамлекеттин к?чт?? жана алсыздыгынын башаты мына ушулар.
Сюн-цзы, «Сюн-цзы» трактаты, «И бин» б?л?м? («Аскердик иштер боюнча баяндамалар»), Согушуп жаткан мамлекеттердин доору
КОММЕНТАРИЙ
«Сюнь-цзы» трактатынын «Аскердик иштер боюнча баяндамалар» б?л?м? аскердик иштердин аспектилерин жана Сюнь-цзынын аскер илими ж?н?нд?г? идеяларын чагылдырат.
Сюнь Цзунун пикири боюнча, согушта о? натыйжага жет?? ?ч?н «эл менен биримдикти» (элдин жана ?з?н?н жолдоочуларынын биримдигин камсыз кылуу), ошондой эле «элди ?з тарабына тартуу ж?нд?мд??л?г?н» (б.а. массанын колдоосуна ээ болуу ж?нд?мд??л?г?н) камсыз кылуу зарыл. Эссенин текстинде бул принцип мындайча айтылат: «Мага белгил?? болгон байыркы ыкма боюнча, ар кандай согушта негизги нерсе эл менен биримдикте болот. ……Демек, адамдарды ?з тарабына тартуу ж?нд?м? – бул согушту жакшы ж?рг?з??. Ошондуктан, согушту ийгиликт?? ж?рг?з?? ?ч?н, элди ?з тарабы?а билгичтик менен тартуу керек, ушунун ?з? жетишт??». «Элди ?з тарабына тарта бил??» ?з кезегинде «ырым-жырымды, намыс парзды сактоону, татыктуу жигиттерди жакындатууну, элдин камын к?р??н?, жарлыктарга ишенимди камсыз кылууну, элдин ынтымагына жетиш??н?, намыск?йл?кт?, татыктуу сыйлык бер??н?, жазадан коркууну талап кылат». Ошондой эле жакшы жасалган жана колдонууга о?ой механизмдер, жабдуулар, курал-жарактар жана зооттор менен камсыз кылуу, аскердик к?чт? сарамжалдуу пайдалануу, командалык биримдикти орнотуу ж.б.у.с.
Сюнь-цзы: «Элдин биримдиги болгондо мамлекет бекем болот. Элдин ынтымагы жок болгондо мамлекет алсыз болуп калат». Билдир??н?н мааниси – элдин тилеги, аракети бириккенде мамлекет бекемделет. Элдин тилеги, аракети экиге б?л?нг?нд? мамлекет алсырайт. Сюнь-цзы биздин заманга чейин эле массанын ролунун маанил??л?г?н т?ш?нг?нд?г?н к?р?? о?ой.
Жамгыр учурунда ?йд?н чатырынан агып жаткандыгын бил?? ?ч?н ?йд?н чатырынын астында болуу керек. Мамлекеттик бийликтин кемчиликтерин бил?? ?ч?н айыл талаасында элдин арасында болуш керек.
Цитата «Партия менен элдин биримдигинин саясаты жаатындагы практикалык тарбия иштери боюнча корутунду заседаниеде с?йл?г?н с?з?нд?» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.
Т?Ш?НД?РМ?
Партия менен элдин биримдигинин саясаты жаатындагы практикалык тарбия иштеринин жыйынтыгын чыгарып жатып, Си Цзиньпин практикадан мисалдар менен бекемделген бир катар жа?ы идеяларды айтты. Э? маанил?? аспектилерди б?л?п к?рс?т??, милдеттерге к???л буруу, лидерлик ролду аткаруу, массаны жетект?? зарыл. Тере? билим аркылуу иш-аракеттердин сапатын жогорулатуу жана практикалык иш-аракеттер аркылуу билимди тере?дет??, «тартиптин катаалдыгы» т?ш?н?г?н?н артыкчылыктуулугун ырастоо, катаалдуулукту жана чынчылдыкты к?рс?т??, бардык де?гээлде катуу тартипти камсыз кылуу, жогору менен ылдыйдын ?з ара аракеттен??н? ке?ейт??, эл массасына ишенип, элге кенен эшик ачуу керек. «Жамгыр учурунда ?йд?н чатырынан суу агып жатканын бил?? ?ч?н ?йд?н чатырынын астында болуу керек. Мамлекеттик бийликтин кемчиликтерин бил?? ?ч?н айыл талаасында элдин арасында болуш керек». Классикалык сюжеттен алынган бул цитата «Эл массасына ишенип, элге эшиктер кенен ачылсын» деген принципти баса белгилеп, карапайым элдин жашоого ыраазы болушун баалуулуктун багыты катары ырастоо максатында берилген, бул система жана баалоонун фундаменталдуу критерийи партиянын м?ч?л?р?н?н ишинде жетекчилик кылууга тийиш. Элдин пикири партиялык жана мамлекеттик иштин бардык формаларынын мыкты ?лч?м? болуп кызмат кылат.
Катарларында 9 миллионго жакын адамдан турган Улуу партия тоолорду жылдырууга ж?нд?мд?? алп к?чк? ээ. Масса – алпты кармап турган жер. Эгерде партиялык катуу дисциплина дайыма «партиянын м?ч?л?р?н?н к?ч-кубатын сыноо» болсо, анда масса экзаменчи болуп саналат, тапшырмаларды т?з?т, экзаменде тартипти сактайт, бааларды коет. Кандай гана иште болбосун эл ?ч?н эшигин кенен ачып, массага таянуу менен аракеттен??, партия менен мамлекеттин ишин текшерип, баалоо ?ч?н элге м?мк?нч?л?к бер?? керек. Мына ушундай шарттарда гана эмгек ?нд?р?мд??л?г?н, мазмундуулугун, тууралыгын камсыз кылып, элдин турмушун кубанычка толтурууга болот.
ОРИГИНАЛ
Кимдир бир??: «Байыркы замандан ушул к?нг? чейин далайлар китеп жазып, ынанымдуу далилдерди ойлоп таап, канондордун, байыркылардын а?гемелеринин чындыгын жоготуп, байыркы замандын улуу даанышмандарынын идеяларын бурмалап келишет…» деп айткан
Буга жооп кайтарылган: «Улуу даанышмандар улуу чыгармаларды жаратышат, татыктуу адамдар жаратуучулардын ойлорун билдир?? ?ч?н, байыркы замандын улуу даанышмандарынын керээздерин чогултуу ?ч?н канондук китептерди жазышат, бул канондук китептерди зарыл кылат..... Жогоруда айтылгандардан улуу даанышмандардын эмгектери тамыр жана ?з?к, канондук китептер бутак экени келип чыгат. Бутактар чындыктан четтегенде, тамыр менен ?з?к Жолдун чыныгы ма?ызын сактап кала берет. Демек, булардын кайсынысы ?лб?ст?кт?н яшма талканы? Жамгыр учурунда ?йд?н чатырынан агып кеткендигин бил?? ?ч?н ?йд?н чатырынын астында болуу керек. Мамлекеттик бийликтин кемчиликтерин бил?? ?ч?н айыл талаасында элдин арасында болуш керек. Канондук китептердин каталарын бил?? ?ч?н байыркы замандын улуу даанышмандарынын эмгектерине кайрылуу керек. Байыркы замандын улуу даанышмандарынын чыгармалары т?ш?н?кт?? с?зд?р менен жазылып, чыныгы ма?ызын ачып берген. Канондук китептер ж?н?нд? жазгандар чындыкты толук т?ш?н??г? аракет кылышабы? Мугалимдерден гана билим алып, канондук китептер ж?н?нд? жазуу менен чектелгендер чыныгы т?ш?н?кк? ээ боло алышпайт.
Ван Чун, «Лунь Хэн» трактаты («Пикирлерди таразалоо»), «Шу Цзе» б?л?м? («Китептер ж?н?нд? т?ш?нд?рм?»)
КОММЕНТАРИЙ
«Жамгыр учурунда ?йд?н чатырынан суу агып кеткендигин бил?? ?ч?н ?йд?н чатырынын астында болуу керек. Мамлекеттик бийликтин кемчиликтерин бил?? ?ч?н айыл талаасында элдин арасында болуш керек» деген с?зд?р Чыгыш Хань доорунун философу Ван Чу?дун «Лунь Хэн» («Пикирлерди таразалоо») эмгегинде айтылган. Ван Чун тир?? кезинде б?т к?ч? менен диний мистикага жана теологизмге каршы чыгып, материализмдин алгачкы теориясын иштеп чыккан.
Ван Чун ?з? ж?н?нд? ушундай дейт: «Мени жалган жазуулар жана негизсиз жазуулар капалантырат, ошондуктан «Лунь хэн» китебин жараттым». Ван Чун «Адам менен жогорку табигый к?чт?рд?н ?з ара аракети» концепциясын, апокрифтик жана т?лг??ч? китептерди жана ырым-жырымдарды сынга алган сынчы болгон. Ал ?з кезегинде «Илимдерди т?ш?н??г? негизделген билим» жана «Чындыкты аныктоо ?ч?н угуу жана к?р??г? таянуу зарылчылыгы» теориясын алдыга койгон. Ван Чундун айтымында, «Жамгыр жааганда ?йд?н чатырынан суу агып жатканын бил?? ?ч?н ?йд?н чатырынын астында болуш керек. Мамлекеттик бийликтин кемчиликтерин бил?? ?ч?н айыл талаасында элдин арасында болуш керек. Канондук китептердеги каталарды бил?? ?ч?н байыркы замандын улуу акылмандарынын эмгектерине кайрылуу керек». «Айыл талаасы» деген с?з карапайым элдин борборун билдирет. Демек, бул ?йд?н жашоочулары жаан жааганда ?йд?н чатыры агып кетээрин жакшы билишет; Бийлик саясатынын кемчиликтерин айтууга карапайым эл гана укуктуу; Канондук китептердин каталары байыркы замандын улуу даанышмандарынын чыгармаларын окуганда айкын к?р?н?п турат.
Элдин колдоосуна ээ болсо?, мамлекетке ээ болосу?, элдин колдоосунан айрылса? мамлекеттен ажырайсы?.
Цитата «ККПнын т?з?лг?нд?г?н?н 95 жылдыгына арналган салтанаттуу заседаниеде с?йл?нг?н с?зд?» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.
Т?ШУНД?РМ?
«Эл» кытайлык коммунисттер ?ч?н ар дайым эн маанил?? с?з болуп кала берет. Акыркы 90 жылдын ичинде партия салттуу т?рд? эл тарабында болуп, муну ?з?н?н принципиалдуу саясий позициясы катары эсептеп келген. Партия карапайым эл менен бир кайыкта, жамгырда да, шамалда да, кандай гана оор сыноолор болбосун, карапайым эл менен кан тамыр байланышын сактап турат. Мына ушул байланыштар бардык кыйынчылыктарды жана коркунучтарды же?ип чыгууда партиянын аскердик же?иштеринин негизги кепилдиги болуп калды. Си Цзиньпин бул чындыкты ж?н?к?й, бирок мааниси ?т? тере?: «Элдин колдоосуна ээ болсо?, мамлекетке ээ болосу?, элдин колдоосунан айрылса? мамлекеттен ажырайсы?» деп айткан.
Партиянын XVIII съездинен кийин элдин жетекчи ролунун идеологиясы, элдин атынан бийликтин чындыгына ишен??, элге кызмат кылуунун баалуулугу прогресс жолу менен алга карай кыймыл ?лк?н?н бардык ишмерд??л?г?н? толук кандуу си?ип калды. Бир жагынан, элдин жыргалчылыгынын ?с?ш?, адамдардын инсандык ?н?г?ш?н тездет??, ?лк?нун ?н?г?ш?н?н артыкчылыктарын социализациялоодон тартып, социалдык адилетт??л?кт?н идеяларын орнотууга чейин, алынган кирешелерди б?л?шт?р??д?н тартып ке?ири чаралар, калктын бардык катмарларынын арасында жакырчылыкка каршы согуш жарыялоого чейинки реформалар мамлекеттин ?н?г?? процессинин жалпы улуттук м?н?з?н к?рс?т?п турат. Экинчи жагынан, партиялык этиканын «деталдарын» жакшыртуу боюнча биринчи кезектеги чаралар, «жолборсторду ?лт?р?п, чымындарды чаап» деген ураандын алдында ар кандай масштабдагы коррупционерлерге каршы к?чт?? к?р?ш э? к?йг?йл?? аймактарда психологиялык кырдаалдын бир топ жакшырышына алып келди, ?лк?д? партия менен массанын ортосундагы к?зг? к?р?нб?г?н дубалдын бузулушу, коомдук а?-сезимдин баш кошкондугун аныктап, карапайым элдин тилектештигине ээ болду.
«Карапайым элдин тилектештиги э? чо? саясат». ?н?г??н?н туура жолуна т?ш?? менен гана элдин жыргалчылыгын жогорулатууга болот. ?н?г?? процессинде туура баалуулуктар системасын бекем кармануу менен гана карапайым элдин ишенимине ээ болот.
ОРИГИНАЛ
«Ырлар китебинде» мындай деп айтылат: «Инь династиясы элдин колдоосун жоготпостон, Жогорку Те?ирдин ырайымына ээ боло алган. Инь династиясынын тагдыры э? жогорку батаны сактап калуу канчалык кыйын экени ж?н?нд? эскерт?? болсун. Бул эгерде элдин колдоосуна ээ болсо?, мамлекетке ээ болосу?, элдин колдоосуна ээ болбосо? мамлекетке ээ болбойсу? дегендик.
«Ли цзи» («Такыбалык ж?н?нд? жазуулар») китеби, «Да сюэ» («Улуу окуу») трактаты, Чуньцю («Жаздар жана к?зд?р») мезгили – Цинь жана Хань доору.
КОММЕНТАРИЙ
Адегенде «Да сюэ» («Улуу окуу») трактаты «Ли цзи» («Такыбалык ж?н?нд? жазуулар») канондук жыйнагынын б?л?мд?р?н?н бири болгон. Кийинчерээк «Да сюэ» ?з?нч? трактат болуп б?л?н?п, «Лунь юй» («С?йл?ш?? жана ?к?мд?р»), «Мэн-цзы» жана «Чжун юн» («Орто жана ?зг?р?лг?с») менен бирге Конфуцийдин «Т?рт китебин» т?зг?н. Эссе «?ч негиз» деп жарыялайт, б.а. «Таза ырайымды б?л?п к?рс?т??, эл менен бир болуу, кемчиликсиз жакшылыкка токтоо» жана Сегиз негиз, б.а. «Жараштыруу, билимди аягына чыгаруу, ойдун ыкласына ээ болуу, ж?р?кт? о?доо, инсанды о?доо, ?й-б?л?н? т?зд??, мамлекетте тартипти орнотуу, Асман империясында те? салмактуулукту орнотуу» булар биригип, Т?шт?к ыр доорунан баштап, неоконфуцийчиликтин этикасынын, саясатынын жана философиясынын негизги принциптери болуп калды.
«Да сюэ» текстинде «Ши цзин» («Ырлар китеби») жыйнагынын ырлары т?ш?нд?р?? менен кайра-кайра келтирилет. «Инь династиясы элдин колдоосун жоготпостон, Жогорку Кожоюндун ырайымына ээ боло алат эле. Инь династиясынын тагдыры э? жогорку батага ээ болуу канчалык кыйын экени ж?н?нд? эскерт?? болуп,«Ши Цзин» китебинин «Да я» («Улуу одалар») б?л?г?н?н «Вэнь-ван» б?л?м?н?н алынган. Т?пнускадагы «элдин колдоосун жоготуу» деген с?з айкашы «насаатчыдан айрылуу» деген семантикалык коннотацияны да камтыйт. Т?п нускадагы «Жогорку бата» с?з айкашы «асмандагы тагдыр» деген семантикалык коннотацияны, б.а. «башкаруу ?ч?н асман мандаты деген кошумча маанини билдирет». С?зд?н жалпы мааниси т?м?нк?д?й: Инь (Шан) династиясы элдин с?й??с?н жоготпосо, Асман мыйзамдарына баш ийип, Асмандагы тагдырга ылайык бийлик кыла алмак. Инь (Шан) падышалыгынын кайгылуу тажрыйбасын ?йр?н?? керек, анткени бул ?лк?н? башкаруу ?ч?н Асмандагы тагдырды сактап калуунун бирден-бир жолу.
«Элдин колдоосуна ээ болсо? мамлекетке ээ болосу?, элдин колдоосуна ээ болбосо? мамлекетке ээ болбойсу?» деген с?з массанын ролунун маанил??л?г?н баса белгилейт. «Да сюэ» дагы эскертет: «Мамлекеттин ээсинин этиятсыздыгына жол берилбейт. Эгерде башкаруучу калыс эмес болсо, аны Асман империясы жазалайт!»
Мамлекетти башкарууда белгил?? бир тартип бар, анын негизин элге пайда алып кел?? т?з?т.
Цитата Азия-Тынч океаны Экономикалык кызматташтык уюмунун (AТЭК) форумунда соода жана ?н?р жай секторунун лидерлигинин де?гээлинде «?н?кт?шт?кт?рд? тере?дет?? жана ?н?г??н?н кыймылдаткыч к?ч?н жогорулатуу» диссертациясында» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.
Т?Ш?НД?РМ?
Си Цзиньпин бул байыркы с?з менен карапайым элди борборго койгон башкаруунун парадигмасын толугу менен билдирген. «Эл биринчи орунда» – бул принцип Си Цзиньпиндин кытайлык ?зг?ч?л?кт?р менен социализмди куруу боюнча идеяларынын баалуулуктар системасынын лейтмотивин т?з?т. Т?рага буга чейин «карапайым элдин бакубат жашоого болгон каалоосу биздин к?р?шт?н максаты болуп калсын» деген каалоо-тилектерин билдирген. Си Цзиньпиндин мамлекеттик бийликтин философиясы тууралуу дагы бир с?з? бар: «Карапайым эл – асман, карапайым эл – жер, элден алыстап, суу булагынан ажырап, бак-дараксыз калдык жана, ошондуктан биз эч нерсеге жетише албайбыз». 2014-жылы «Карапайым элдин жашоосу мындан да жакшырсын» деген с?зд? жана 2017-жылы «Карапайым элдин жашоосу мындан да бактылуу жана бакубаттуу болсун» деген с?зд?рд? айткандан бери Си Цзиньпин адамдардын турмушунун бардык тармактарына, анын ичинде саламаттыкты сактоо, иш менен камсыз кылуу, турак-жай, жакырларды колдоо боюнча карапайым элге болгон камкордугун улантты.
Негизги орун карапайым элге берилген ?н?г?? идеологиясы элге толук жана жан аябастык менен кызмат кылуунун негизги принцибинин жа?ы к?р?н?ш? болуп саналат, мамлекетти куруу жолунун чеч??ч? этабында жалпы орточо жыргалчылык коомун куруу жолунда багыт ролун ойнойт. Партиянын XIX съездинде айтылгандай, элдин таламдары ар дайым биринчи орунда турушу керек, мамлекетти ?н?кт?р??н?н жыргалчылыгы ого бетер к?б?р??к жана б?тк?л калк арасында ого бетер адилетт?? б?л?шт?р?л??г? тийиш, б?тк?л элдин жалпы жыргалчылыгын камсыз кылуу ?ч?н туруктуулук менен умтулуу зарыл. Си Цзиньпин элге багытталган ?н?г?? идеологиясы с?з ж?з?нд? гана бар же ой ж?г?рт?? стадиясында калган абстракттуу жана т?ш?н?кс?з нерсе эмес экенин баса белгилейт. Тескерисинче, бул идеология социалдык-экономикалык ?н?г?? процессинин бардык тармактарында ишке ашырылууга тийиш.
ОРИГИНАЛ
Лао-цзы айткан: «Мамлекетти башкарууда белгил?? бир тартип бар, анын негизи элге пайда алып кел??д?. Аткаруу бийлигинин жана элге билим бер??н?н да белгил?? бир тартиби бар, анын негизин башкаруучунун жарлыктарынын аткарылышы т?з?т. Элге жакшылык алып келсе?, анда байыркы мыйзамдар менен башкаруунун кереги жок. Эгерде бардык иштер толук жана кылдаттык менен аткарылса, анда эски эрежелерди сактоонун кереги жок. Демек, акылмандар заманга жараша мыйзамдарды, каада-салттарга жараша ырым-жырымдарды ?зг?рт?ш?т. Алардын кийимдери, механизмдери колдонууга о?ой. Алардын мыйзамдары жана токтомдору себепт??. Демек, байыркы институттарды ?зг?рт??д?н баш тартуу толук туура эмес, ал эми эски эрежелерди сактоо толук жетишт?? эмес.
Вэн-цзы, трактат «Вен-цзы», «Шан и» («Э? жогорку чындык») б?л?м?, Согушуп жаткан мамлекеттердин доору
КОММЕНТАРИЙ
«Вэнь-цзы» трактаты ойчул Вэнь-цзы тарабынан Согушуп жаткан мамлекеттердин доорунда т?з?лг?н жана жогорудагы с?з цитата катары «Шан и» («Э? жогорку чындык») б?л?м?нд? камтылган трактаттын авторунун анын насаатчысы Лао-цзынын с?зд?р?н?н жазуусу болуп саналат.
«Бийликте белгил?? бир тартип бар, анын негизи элге пайда алып кел??» деген с?з бийлик жалпы кабыл алынган нормаларды сакташы керек, ал эми бардык нерсенин негизи элге пайдалуу болушу керек дегенди билдирет.
«Вэнь-цзынен» 300 жылдан ашык убакыт ?тк?нд?н кийин т?з?лг?н «Хуайнань-цзы» трактатынын текстинде мааниси боюнча окшош билдир?? келтирилген: «Ошондуктан кемчиликсиз акылман адамдар ?з к?ч? менен ырым-жырымдарды жана салтанаттуу музыканы орнотушкан, жана байыркы ырым-жырымдардын жана салтанаттуу музыканын бийлигине кирген эмес. Мамлекетти башкарууда белгил?? бир тартип бар, анын негизи элге пайда алып кел??д?. Аткаруу бийлигинин жана элге билим бер??н?н да белгил?? бир тартиби бар, анын негизин башкаруучунун мыйзамдарын ишке ашыруу т?з?т. Элге жакшылык алып келсе?, анда байыркы мыйзамдар менен башкаруунун кереги жок. Эгерде бардыгы толук жана кылдаттык менен аткарылса, анда эски эрежелерди сактоонун кереги жок».
«Вэнь-цзы» жана «Хуайнань-цзы» трактаттарынын ортосундагы байланышты т?з?? ?т? кыйын к?р?н?т, бирок «Вэнь-цзынын» мазмуну «Хуэйнань-цзынын» жарымынан к?б?н? окшош. Биздин доордо, 1973-жылы, Хэбэй провинциясынын Динсянь уездинин (азыркы Динчжоу району) хань к?р?ст?нд?р?нд? бамбук такталарында «Вэнь-цзы» тексти табылган, бул «Вэнь-цзы» «Хуайнань-цзыге» караганда Согушуп жаткан падышалыктар доорунан алда канча эрте жаралганын тастыктайт.
БАШКАРУУ Ж?Н?НД?Г? Б?Л?М
9,6 миллион чарчы километрден ашык эбегейсиз зор территорияда бир калыпта эмес ?н?г?? айрым аймактардын ?н?г?? де?гээлинин ортосундагы «бир кылымдык ажырымды» билдирет. 1,3 миллиарддык калкы АКШ, Япония, Германия, Франция жана Улуу Британиянын калкынан эки эсе к?п. Мына ушул факторлордун ?з? эле Кытай сыяктуу гиганттык жана татаал ?лк?н? башкарууну эбегейсиз зор милдет кылат.
«Чжоу – байыркы мамлекет, бирок анын милдети ?з?н жа?ылоо». Партиянын XVIII съездинден бери Си Цзиньпиндин кытайлык ?зг?ч?л?кт?рг? ээ социализм ж?н?нд?г? идеялары Кытайдын тарыхый кайра курууларынын жана жетишкендиктеринин т?з идеологиялык кыймылдаткыч к?ч? болуп калды. ?н?г?? багытын кайра баалоо, ?н?г?? жолун кайра карап чыгуу, ?н?г?? максаттарын башка жакка жылдыруу болду. ……?з?н?н мазмуну боюнча ке?ири масштабдуу к?з караштардын бул системасы кытайлык ?зг?ч?л?кт?рг? ээ кандай социализмди куруу жана ?н?кт?р??, ошондой эле кытайлык ?зг?ч?л?кт?р менен социализмди кантип куруу жана ?н?кт?р?? керек деген суроолорго системалуу жооп берет.
«Кытай кыялы» улуттук кайра жаралуу максатына жет?? жолу катары, «Мамлекеттик ишмерд??л?кт?н беш ч?йр?с?нд? бирдикт?? курулуш» ?лк?н?н реформалардын жалпы т?з?м?н ишке ашыруу катары, «Т?рт багытта интенсивд?? аракеттер» реформалардын ?н?г?? стратегиясын конкреттештир?? катары, «Эки кылым» ?лк?н?н туруктуу ?н?г?? жолунун узак м??н?тт?? горизонт катары.
«Жа?ы реалдуулук» – экономикалык ?н?г??н?н аныктоочу логикасы, «?н?г??н?н жа?ы идеологиясы» – интенсивдештир?? багытындагы жалпы радикалдуу ?зг?р??л?р, «Бир алкак, бир жол» – адамзаттын келечегинин келечегин ачып бер??ч?. ……Бул жа?ы концепциялар мезгилге жана кырдаалга ы?гайлашкан улуу максаттарды жана идеалдарды чагылдырган мамлекеттик башкаруунун жа?ы структурасынын пайдубалын т?з?т.
Стратегиялык ой ж?г?рт??г? негизделген мамлекеттин жа?ы макроструктурасын пландаштыруу, карама-каршылыктарды диалектикалык ой ж?г?рт??г? негиздеп чеч??, мыйзамды сактоонун негизинде элдин кызыкчылыгына багытталган мамлекеттик башкарууну пландаштыруу, системалуу ой ж?г?рт??г? негизделген к?ч-аракеттерди бириктир??, жа?ы чектерди белгил??, ?н?г??н?н белгил?? индикаторлоруна кепилденген жетиш??н? эсепке алуу менен иш алып баруу, инновациялык ой ж?г?рт??г? негизделген жа?ы м?мк?нч?л?кт?рд? ачуу, ачык-айрым ой ж?г?рт??г? негизделген к?з карашын ке?ейт??… Бул жа?ы идеялар тере? идеялык мазмунга жана ке?ири акылмандыкка негизделген ойлонулган стратегияны чагылдырган мамлекет куруунун пайдубалын т?пт?? ?ч?н иштелип чыккан.
Пекин – Тяньцзинь – Хэбэй агломерациясын бирдикт?? ?н?кт?р?? демилгеси менен башталган региондук ?н?г?? стратегиясы ишке ашырылууда. Эркин соода аймактарын т?з?? аркылуу тышкы д?йн?г? ачыктык стратегиясы ишке ашырылууда. Армия жеке курамды жогорку де?гээлде интеграциялоо аркылуу куралдуу к?чт?рд? чы?доо боюнча реформаларды ишке ашыруу стратегиясын кабыл алды. Маалыматтык технологиялар тармагында «Интернет+» демилгесин ишке ашыруу аркылуу Кытайды интернет державасына айландыруу стратегиясы бекитилди. Социалдык ч?йр?д? мамлекет тарабынан тандалып алынган чаралардын негизинде муктаж болгондорго дарект?? материалдык жардам к?рс?т?? стратегиясы ?зг?ч? орунду ээлейт. Илимий-техникалык ч?йр?д?г? реформаларды тере?дет?? аркылуу инновацияларды ?н?кт?р?? стратегиясы, социализмдин негизги баалуулуктар системасын куруу аркылуу маданий державага айлануу стратегиясы, ?лк?д? биринчиликтин а?-сезимин ке?ири жайылтуу аркылуу улуттук коопсуздук стратегиясы, коопсуз жашоо ишке ашырылууда.… Бул жа?ы стратегиялар мамлекеттик башкаруу процессине бай мазмун кошуп, мамлекеттик башкаруунун мазмунуна жана м?мк?нч?л?кт?р?н?н бай формасына жол ачат, процесстерди жалпы башкарууга жана б?т?нд?й кырдаалды башкарууга ке?ири м?мк?нч?л?кт?рд? берет.
К.Маркс: «Ар бир философия – ?з доорунун рухий квинтэссенциясы» деген. Тарыхый билимдерди жана мыйзам ченемд??л?кт?рд? жалпылоо аркылуу, ар тараптуу теориялык билимдер жана бай практикалык тажрыйба аркылуу, Кытайдын б?тк?л д?йн? менен байланыштарын ке?ейт?? аркылуу Си Цзиньпиндин жа?ы доордогу кытайлык ?зг?ч?л?кт?рг? ээ социализм ж?н?нд?г? идеялары Кытайдын ?з?н?н ж?нд?мд??л?кт?р?н? ишенимин дагы бир жолу тастыктады. Бул идеялар Кытайдын тажрыйбасын жалпылап, Кытайга жа?ы артыкчылыктарды берип, ?лк?н? ?рк?нд?т?? процессин жа?ы де?гээлге алып чыгып, мамлекеттик ишмерд??л?кт?н масштабын ке?ейтип, жа?ы системанын макроструктурасын т?з?т. Жа?ы идеология партиялык курулуштун тармагында новатордук ой-пикирдин жогору учушун камсыз кылат, Маркстин окуусунун жа?ы жактарын ачат, кытайлык ?зг?ч?л?кт?р? бар социализмдин жа?ы реалдуулугун т?з?т.
Улуу жолду к?зд?й бара жатканда, Асман асты империясы элге таандык болот.
Цитата ККПнын XIX съездинде «Орто бакубат коомду ар тараптан т?з??н?н чеч??ч? же?иши – жа?ы доордун кытайлык м?н?зд?м?л?р? бар социализмдин улуу же?иши» деген докладда жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.
Т?Ш?НД?РМ?
ККПнын Башкы катчысы Си Цзиньпин бул макалды «Ли цзи» («Такыбалык ж?н?нд? жазуулар») трактатынан ар кандай жагдайларда кайталап келтирип, партиянын карапайым элдин ?ст?мд?г?н камсыз кылуунун т?пк? максатына берилгендигин жана «Асман астындагы империя элге таандык» принцибине чексиз берилгендигин ырастаган. Си Цзиньпин ККПнын XIX съездинде жасаган докладында кытайлык коммунисттердин т?пк? максаты жана миссиясы кытай элинин бакыт-таалайына жетиш?? жана Кытайдын улуттук жа?ылануусун камсыз кылуу экенин дагы бир жолу баса белгиледи.
Баштапкы максатка берилгендик гана ишти аягына чыгарууга м?мк?нд?к берет. Так т?пк? максатка берилгендиктин аркасында кытайлык коммунисттер элдин ?ст?мд?г?н камсыз кылууда, Партиянын б?тк?л коомдун жыргалчылыгы ?ч?н, б?тк?л элдин жыргалчылыгы ?ч?н мамлекеттик башкарууну, ?лк?н?н ?н?г?? багытын карапайым элдин негизги таламдарын эсепке алуу менен ?н?кт?р??, тарыхый масштабдагы улуу мамлекеттик иштерди аткарууда элге таянуу менен камсыз кылууда. Так т?пк? максатка берилгендиктин аркасында кытайлык коммунисттер карапайым элдин бактысы ?ч?н ?з к?р?ш?н?н максатын ар дайым к?р?п, мындан ары алга карай умтулуу ?ч?н ушул максаттан к?ч алып, улуттук кайра жаралуу ?ч?н к?р?шт? коркпостук менен т?г?нг?с шыктануу менен улантып жатышат.
Кытай д?йн?л?к аренанын борборуна жакындап келатканда Си Цзиньпин «Улуу жол – жалпы мурас» деген с?з менен б?тк?л д?йн?г? Кытайдын акылмандыгын, Кытайдын глобалдык к?йг?йл?рд? чеч?? демилгеси жар салып, ойлорун, к?з караштарын ачык к?рс?т?п жатат. Адамзаттын жалпы тагдыры ?ч?н, б?тк?л д?йн?л?к жыргалчылыкка жетиш?? ?ч?н кытайлык коммунисттер к?ч-аракетин аябай жатышат. Партиянын XIX съездинде белгиленгендей, Кытайдын ?н?г?ш? эч бир ?лк? ?ч?н коркунуч туудурбайт жана Кытайдын Коммунисттик партиясы ?з?н?н миссиясын б?тк?л адамзаттын жыргалчылыгына тынымсыз к?б?р??к салым кошуу деп эсептейт. Д?йн? ж?з?н?н тагдыры д?йн? элдеринин колунда, адамзаттын перспективалары – бул д?йн? элдеринин тандоосунун натыйжасы! Кытайдын партиясы жана эли бардык ?лк?л?рд?н элдери менен бир жол менен барууга, адамзаттын бактылуу тагдырын биргелешип аныктоого, адамзаттын жаркыраган келечегин биргелешип т?з??г? умтулуп жатат.
ОРИГИНАЛ
Улуу жол бойлоп баратканда, Асман империясы элге таандык, башкаруу ?ч?н акылдуулар, ж?нд?мд??л?р тандалып, берилгендикке ?йр?т?л?п, адеп-ахлактары ?ст?р?л?т. Демек, адамга анын жарым-жартылай жакындары гана эмес, тууган-туушканы гана эмес, балдары болуп ?з?н?н балдары гана эмес, балким бардыгы тууган болуп калышат. Карылардын кайрымы бар, жетилгендердин пайдасы бар, жаштардын билими бар. Баардык ?й-жайсыз, жесир, жетим, жалгыз, кедей, оорулуулар камкордукка алынат. Эркектин ?з ?л?ш? бар, аялдын баш калкалоочу жайы бар. Жакшылыкты жерге калтыруу чыдагыс болуп калат, бирок аны ?з?нд? да топтобош керек; к?чт?рг? жол берб?? сабырсыздык болуп калат, бирок аларды ?з? ?ч?н гана колдонбоо керек. Ошон ?ч?н арам пландар т?з?лб?йт, уурулук жана тоноочулук, баш аламандык, д?рб?л??д?к болбойт. Ошон ?ч?н эл ?й?н?н чыгып баратып, эшигин жаппайт. Бул Улуу Бириг?? деп аталат.
«Ли цзи» («Такыбалык ж?н?нд? эскерт??л?р»), «Ли юнь» б?л?м? («?рп-адаттын таасирд??л?г?»), Чуньцю мезгили («Жаздар жана К?зд?р» доору) – Цинь жана Хань доорлору
КОММЕНТАРИЙ
«Улуу жол бойлоп басып бараткан мезгилде, Асман империясы элге таандык» деген с?зд? Конфуций идеалдуу коом катары элестеткен «Улуу биримдиктин» образын билдирет. «Улуу жолго» ылайык иш жасалганда, Асман асты империясы Асман асты империясынын бардык элдерине таандык, демек, «Карысынын кайрымдуулугу бар, бойго жеткенинин ж?нд?м? бар, ?сп?р?мд?р?н?н тарбиясы бар. Баардык ?й-жайсыз, жесир, жетим, жалгыз, жакыр, оорулуулар камкордукка алынат», башкача айтканда идеалдуу «чо? биримдик д?йн?с?» пайда болот.
Си Цзиньпин тарабынан э? к?п цитаталанган классикалык накыл с?зд?рд?н бири: «Улуу жол бойлоп барып жатканда, Асман асты империясы элге таандык». К?б?нч? бул Кытайдын тышкы саясаты тууралуу с?з с?йл??д? оозго алынат. «Улуу жол» бул контекстте баалуулуктар системасын, тактап айтканда, б?тк?л адамзаттын тилеги болгон «чындык менен адилеттиктин» ?ст?мд?г?н, ал эми «Асман асты империясы» б?т д?йн?н? билдирет. Бул с?зд?н мааниси оригиналдууга караганда тере?ирээк, кененирээк.
К?т?лб?г?н окуяларга даяр болуу – мамлекетти башкаруунун туруктуу жолу.
Цитата «Си Цзиньпиндин жа?ы доордун кытай ?зг?ч?л?кт?р? менен социализм боюнча идеяларын изилд?? жана партиянын XIX съездинин духун ырастоо боюнча Борбордук Комитеттин м?ч?л?р? жана Борбордук Комитеттин м?ч?л?г?н? талапкерлердин даражасындагы алды?кы партиялык кызматкерлер ?ч?н семинар тобунун ачылыш аземинде с?йл?г?н с?з?нд? жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.
Т?Ш?НД?РМ?
Си Цзиньпин бул классикалык с?зд? келтир?? менен жагымсыз окуялардын алдын алуу зарылдыгын ачык-айкын к?рс?т?п берди. Бийликте ар бир кадамды м?мк?н болушунча кылдаттык менен ойлонуп таштап, милдеттерге э? тере? талдоо ж?рг?з?? зарыл. Ошондо гана болочок окуяларга, каймана айтканда, «жамгырдын алдында ч?п камдоо» ?ч?н алдын ала даярданууга болот. Бул с?зд?р Си Цзиньпиндин э? жагымсыз тышкы шарттардын пайда болуу м?мк?нч?л?г?н дароо эске алуу менен башкарууга болгон мамилесин ачык чагылдырат.
2013-жылдын башында Си Цзиньпин босого жыйынтыкка кепилденген жетиш??н? камсыз кылуучу иш формаларын колдонуунун маанил??л?г?н белгиледи. Чект?? натыйжага кепилдик берилген жетиш??н?н жана максималдуу натыйжаларды камсыз кылуу ?ч?н бардык аракеттердин маанил??л?г? баса белгиленет. Бул жагымсыз окуяларга толук даярдануу жана кырсыктардан качуу, к?т?лб?г?н кыйынчылыктарга сабырдуулук менен жооп бер?? жана демилгени бекем кармап туруу маанил??. Си Цзиньпин алды?кы партиялык кызматкерлерге «жагымсыз окуяларга дайыма даяр болуунун» маанил??л?г?н к?п эскертет жана бардык партия м?ч?л?р?н тартиптин жоктугунан к?р?шт? жетишкен ийгиликтерди жоготуп койбош ?ч?н «Биз Ли Цзычэнге окшоп калбайбыз» деген с?зд? бекем эстен чыгарбоо буйругу менен эскертет. Т?рага «баштапкы тез г?лд?п-?н?г??, андан кийин к?т?лб?г?н т?м?нд??» деген татаал тарыхый проблеманы чеч??н?н маанил??л?г?н эске салат. Ал бизге «?лк?д?г? баш аламандыктын чыгышына жол берб?? ?ч?н к?т?лб?г?н окуяга ал боло электе даярдануу» керектигин эскертет. Партиянын XIX съездиндеги докладында Си Цзиньпин 100 милдик жолдо акыркы 10 миль татаалдыгы менен жолдун жарымына те? болорун кайталады. Кытай элинин улуу кайра жаралышы ритуалдык гонгдорду жана барабандарды кагуу менен о?ой ишке ашпайт. Даяр болгондор кырсыкка кабылышпайт жана бул жагынан алганда «Босого натыйжаны гарантиялоо жана максималдуу натыйжага ар тараптан умтулуу» принциби биздин бардык ишибизди аныктоого тийиш деп айта алабыз.
«Босого натыйжаны гарантиялоо жана максималдуу натыйжа ?ч?н бардык м?мк?н болгон аракет жасоо». Кытайлык ?зг?ч?л?кт?рг? ээ социализм жа?ы доорго кадам таштоодо, ал эми Кытай учурда болуп к?рб?г?нд?й тарыхый м?мк?нч?л?кт?рг? туш болууда, к?пт?г?н кыйынчылыктар жана тобокелчиликтер алдыга карай умтулууда. Жагымсыз окуяларга даярдуулукту жогорулатуу, ?н?г?? жолунда м?мк?н болуучу кыйынчылыктарды, к?йг?йл?рд? жана жагымсыз факторлорду алдын ала к?р? бил?? ж?нд?м?н ?н?кт?р?? пессимизмдин к?р?н?ш? эмес, балким реалдуулуктан четт?? боюнча каталардан, милдетт?? этаптардан секир??д?н, жыйынтыктарга умтулууда шашылыштыктан, алдын ала к?р?нб?г?н кыймылдан качуу зарылчылыгы болуп саналат. Бул каталарды болтурбоо менен биз ?лк?н?н социалдык-экономикалык ?н?г?ш?н?н жогорку сапатын жана жогорку де?гээлин камсыз кылып, системалуу жагдайда алга жылуунун багытында к?чт?р?б?зд? топтой алабыз.
ОРИГИНАЛ
Вэй Чжэн императорго келип ушундай дейт: «Шаардын дубалдарына жакын жердеги т?лк?л?р жана ата-бабалардын ыйык жайларындагы чычкандар майда жаныбарлар, бирок аларды чыгаруу да о?ой эмес, анткени алар тешиктери менен корголгон. Байыркы убакта, Хань жана Цзинь династияларынан баштап тынчтандыруу о?ой болбогон, себеби алар толугу менен кол тийгис болуп келген; башкаруучу ?й-б?л?л?рд?н тектеш м?ч?л?р? менен абал мындан да татаал болгон. ……Женьфан мамлекеттик кызматкер катары мыйзамды жана тартипти коргой алган. С??к-тамырынын кылмыштуу эркелиги ?ч?н аны кантип жазалайсы??! Мындай чечим эгемендиктин ?к?н?ч?н?н предмети болуп кала турган жагымсыз окуялардын чексиз сериясынын башталышы катары кызмат кылат, бирок кырдаалды о?доо м?мк?н эмес.
