Бэриэт Новосибирскайга т?нн?н кэлээт, кэтэхтэн ??рэнэ к???рг?, манна ?лэ булунан ?п-харчы ?л?р?н дьонугар к?м?л???рд?? бы?аарыммыта. Кини дьонугар тугу да эппэтэ?э, ??рэнэ сылдьарынан биллэрэ.
Институт салалтатыгар баар бала?ыанньаны толору кэпсээбитэ, бэйэтэ бы?аарыммыт толкуйун эппитэ. Салалта табатык ?йд??н ?ч?гэй ??рэхтээх, инники кэскиллээх исписэлиис тахсар уолга утары бараннар бары усулуобуйаны тэрийбиттэрэ: кини кэтэх ??рэххэ к?сп?тэ, институт и?инэн баар сибээс сыыппаранан ситимин научнай-чинчийэр лабораториятыгар ?лэ?э киирбитэ, уопсай дьиэтигэр салгыы олорорго к???л ылбыта.
Барыта санаа хоту буолбута. Кини онтон олус ??рб?тэ. ?т?? да салайааччылар бааллар эбит диэн махтаммыта. Салайааччы эрэ барыта маннык буолуо?ар эрэл оччотоо?у эдэр ки?иэхэ бигэтик и?митэ.
Институтун туйгуннук б?тэрбитэ, ?рд?к? научнай сотрудник буолбута. Хамна?а ку?а?ана суо?а, бириэмийэни квартал аайы ботуччу биэрэллэрэ. Онон кини дьонугар к?м?т? быстыбат этэ.
Кини биири эрэ саныыра – сибээс аныгы ситимэ кэскиллээ?ин, сыыппаранан сибээс инники суолун тобулууга бэйэтин туох эрэ кылаатын хайаан да киллэриэхтээ?ин. Онно туох эмэ мэ?эй баар буолуо?ун санаан, т??ээн да к?рб?т этэ.
Бу «Радио» диэн лаборатория Сойуус судаарыстыбаннай научнай-чинчийэр саамай улахан институтун салаата буолбута. Аналоговай диэн аатырар куола?ынан сибээстэн т?ргэн сырыылаах сыыппаранан сибээскэ к????н? ырытыы, тобулуу, олоххо киллэрии судаарыстыба инники к????э турар соруга этэ. Ону аан бастаан космическай сибээстэн са?алаабыттара. Онон Бэриэт Сиидэрэбис космическай сибээс ?лэ?итэ буолан т??р?йэ бы?ыытынан айыллар сыыппаранан сибээ?и дьи? олоххо киллэрэр минисхемалары та?ар уустук ?лэ?э ылсыбыта. Кинилэр с?р?н соруктарынан – космическай сибээс чуолкайын сити?ии, айанныыр тэтимин т?ргэтэтии буолбута.
Институт аа?ар-суоттуур киинин массыына саалата баара?ай дьиэ хас да этээ?ин ылара. Онно ?й ?лэтэ олус чуумпутук, хас биирдии ?лэ?ит бэйэтин дьикти эйгэтин и?игэр барара, оттон исхиэмэлэри та?ыы ?лэ?иттэрэ микроскоп-ачыкыны кэтэргэ тиийэллэрэ, анал паяльниктарынан ту?аналлара, микросхема ситимин о?орон та?аа-раллара.
Табаары?а Карцев Владимир Бэриэт талааныгар, билиитигэр-к?р??т?гэр чахчы с?г?р?йэрэ. Кини биир т?гэ??э табаары?а «оччо?о маннык гыннахха табыллыахтаах» диэн бэрт судургу бы?аарыы ылынан бокуойа суох уларытан-тэлэритэн барбытыттан: «Ну, Бэриэт, ты молодец! Давай, Бэриэт, вперед!» – тыллары ы?ыктаат, сотору Бэриэти спецовкатын сиэ?иттэн тардыалаабыта. Бэриэт: «Ты что?» – диэн с?б?лээбэккэ эргиллэ т?сп?тэ. Онуоха Карцев Володя олох ма?ыттан ойон турбута, Бэриэти туруору тарпыта, ??рэн ча?ылыспыт харахтарынан утары к?рб?тэ, бэркэ боччумнанан туран: «Бэриэт, тебе отныне я присваиваю имя Вперед. Ты не Бэриэт, а Вперед!» – диэн, хаста да хатылыы-хатылыы, бокуойа суох бобута кууспута, бэйэтигэр ыбылы тарпыта. «Да?! Хорошее имя», – Бэриэт бэйэтэ да со?уйбута, ??рб?тэ, ?сс? астыммыта, к?лэн то?о барбыта. Володя ?сс? к??скэ к?лб?тэ, олус табыгастаах ааты булбутуттан астыммыта чахчы этэ. Ити кэмтэн ыла талаанынан с?хт?рб?т, ньуура суох ?лэ?итинэн биллибит саха уола Бэриэккэ олох да?аны Вперед диэн дьо?уннаах, тапталлаах аат и?митэ. Институттар ити ааты олус с?б?лээн тутталлара.
До?оро Владимир Карцев са?а хайысхалаах научнай ?лэтэ сэ?ээриини ылан кандидатскай диссертациятын к?м?ск?? «Радио» институкка тиийэн сатаммата?ар Бэриэти ы?ыртарбыта. Онно кини исхиэмэ сырыытын билси?эн баран Володя туохха сыыспытын чопчу ыйбыта, баар схеманы к?нн?р?н биэрбитэ. Ол табыллыбыта, ону аа?ан ?сс? хай?аммыта. Владимир Семенович наука хандьыдаата буолбута. Кини сити?ииттэн ??рэн, табаары?ыттан с???н сууйдахтарын киэ?э: «Ну, Вперед, ну, Вперед! Какое правильное имя!» – диэн хаста да хатылаан, Бэриэти куу?ан ылан эргичитэн ??р??т?н биллэрбитэ.
Ол кэнниттэн Т?б?ктээхэптэн с?бэлэтэр, ыйытар элбээбитэ, исхиэмэ о?орторуон ба?алаах уочарата да баар буо-лан ылара. Онон Бэриэт билиитин, сыы?аны була охсорун, ону бы?а суолун тобулан о?ороро т?ргэнин ту?унан институкка номох курдук кэпсээннэр элбээн барбыттара…
Командировкалар быыстала суох буолбуттара, сырыы кэ?ээбитэ. Сойуус сибээ?игэр ?лэлиир Россия, Прибалтика, Украина куораттарын научнай уора?айдарыгар ыйы-ыйынан сылдьара. Ол тухары Саха сирин у?ук Бар?а дэриэбинэтин уолун билиитин-к?р??т?н, сатабылын с????чч? к?ст?р?, элбиирэ. С?бэлэтэр-амалатар да?аны онтон итэ?э?э суох этэ.
* * *
Са?аны айыахха айылаах ки?и элбэх б??? ээ, миигинниин биэс хаа?ах диэбиккэ дылы. Дьэ, ону олоххо киллэрэр олус да ыарахан, бадьыыстаах, эриирдээх буолар эбит. Маннык салгыы барда?ына дойдубут Сэбиэскэй Сойуус барахсан сайдыыттан хаалара ыраа?а суох буолсу бы?ыылаах.
Барытын туорайда?а, сатаммат, ханнык эрэ бала?ыанньа?а с?п т?бэспэт, маннык стандарт суох диэн сабыта баттыыр б?р?к?рээт на?аа да элбэх эбит. Оттон, до?оттоор, са?а айыллыбыкка патент биэрэ охсон, ол оннук наадалаах «стандарт» диэннэрин и?эрэр туох айылаах ыараханнаа?а буолла?! То?о ол табыллыбатый? Ким да билбэт. Барыта чып кистэлэ? бы?ыылаах. Бу бэрэбиэркэлиир дьону? бары ааттаах-суоллаах, урукку ?тт?гэр ???л??х кырдьа?астар. Ол чыыннарынан-хааннарынан саба баттаан олороллор, кинилэр эппиттэрин, му?ур у?угар т?м?к о?орбуттарын утарсар ки?и баара да биллибэт.
Дьэ дьикти! Араа?а, ити партиябыт тойотторо бары кырдьа?астар мустан ??лээннээхтэрин эрэ истэр, кимиэхэ да?аны сабардаппат бала?ыанньалара букатыннаахтык олохтоммут курдугар тахсар. Бочуоттаналлара с?п. Ону ким утарыай, суох. Ол эрээри са?аны утарсар, саба баттыыр дьону ба?ас тохтотуох, туоратыах баара, сынньала?нарын ?ч?гэйдик тэрийэн баран…
Билэрэ-к?р?р? элбэх, ымпыктаан-чымпыктаан ырытар исписэлиис буолан Бэриэт исхиэмэлэрэ сигналлары хас эмэ т?г?л т?ргэнник, бы?аччы тиэрдэр кыахтаахтара. Ол к?ст?н турар кырдьыгын ?рд?нэн ханнык эрэ бала?ыанньа утарар, эргэрбит «стандарт» к???ллээбэт. Элбэх утарсыы, му?ур у?угар хаайтарыы буолар. Хайыаххыный – уларытыы, кэ?этии буолар, онон сибээстээн ?йд??х-хаанынан сигнал бытаарыытын олохтуурга тиийэ?ин!
Бэриэт Сиидэрэбис сэбиэскэй тутулу аты?ыраабыта – ханнык да дьыаланы анал ??рэхтээх исписэлиис эрэ би-лэрин, ол кырдьыгын билэн туран, ону партия эрэ билэр, сатаан дьа?айар, олоххо киллэрэр диэни илэ итэ?эйбэт буолбута. Бу с??рг? ситими кини олох сайдыытын туорма?ын бы?ыытынан билиммитэ. Ол эрээри ону кэпсиир-ипсиир кутталын элбэх холобуртан к?рб?тэ – инники оло?ун санаан дьаахханара, онно бастакы т?р??т?нэн кулаах э?этин дьыл?ата этэ.
«Сэбиэскэй Сойуус сайдыыттан хаалла?ына хайдах, туох буолан и?эрэ буолла?» – диэн ыйытыгы куруутун ?й?гэр тута сылдьара.
5
Новосибирскай куоракка ??рэнэр саха ыччаттара сыл аайы сайыны к?рс? ы?ыахтыыллара. Бэриэт онно чох хара харахтаах, у?ун су?уохтаах, сибэкки ойуулаах сиидэс былаачыйалаах, сэмэй ба?айытык тутта сылдьар курбуу курдук у?уохтаах кыы?ы бэлиэтии к?рб?тэ.
Кыыс кини билэр дьонун, аммалары, кытта сылдьара, биир хампаанньа бы?ыылаахтара. Кини билсэр дьонун-сэргэтин к?рс?н дорооболо?он, кэпсэтэн-ипсэтэн баран, сотору ол кыыс баар б?л???р тиийбитэ.
– Дорооболору?! – быйыл эргиэн институтун б?тэриэхтээх Амма ыччата Петя уонна кини кэргэнэ Света илиилэрин хардары-таары бобута харбаан э?эрдэлэ?ээт, кыргыттар диэки хайыспыта. – Саргы, дорообо! Хайа ха?ан сыа сиибитий? – ?рд?к? куурус кыы?а табаарыстаа?ын билэр, кинилэр холбо?оллорун курдук истибит буолан к?лэ-??рэ ыйыппыта. Кыыс кытаран хаалан баран: «Привет!» – диэн судургутук хардарбыта.
– Бу Сардаана диэн, мин биир дойдулаа?ым, – Петя Бэриэт интэриэ?иргии к?рб?т кыы?ын оргууй окумалыттан ылан бэттэх диэки чуга?атан били?иннэрбитэ. – Биир нэ?илиэкпит. Ксенофонтовтар диэн ыаллар мааны кыыстара. Мин курдук эмиэ эргиэн институтугар ??рэниэхтээх, ол эрээри кини ???с кууруска бы?а киирэр.
– Бай, ол хайдах? – Бэриэт кыыс сандаархай хара?ын утары к?р?н туран, тугу да анаара барбакка ыйыппыта, онтон бэйэтэ да со?уйбута.
– Кооперативнай техникум кэннэ, – Сардаана бы?аарбыта уонна илиитин утары ууммута.
– ?ч?гэйдик ??рэммит о?олорго салгыы ??рэнэллэригэр путевка биэрэллэр ээ, би?иэннэрэ. Онон кини быйыл ??рэххэ бы?а киирэр. Бу манна билсэ кэлэ сылдьар, – диэн Петя си?илии бы?аарбыта.
– Олус ?ч?гэй! – Бэриэт кыыс илиитин туппутун ы?ыктыбакка туран чахчы ??рэн, долгуйан туран э?эрдэлээбитэ. – Ааты? да кэрэтэ бэрт дии. Амма бэлиэтэ бэйэтинэн турар, – диэн баран олус исти?ник мичээрдээбитэ.
Кыыс ити тыллартан кыбыстан имэ сардаана сибэкки курдук кытара кыыспыта.
– Мин буолла?ына Бэриэт диэн уу сахалыы ааттаахпын, – кини сытыы бэйэтэ хайдах эрэ симиттибит курдук буолбута, илиилэрин ханна гыныан билбэккэ ?тт?ктэрин сууралаабыта. Ол да буоллар син кыанан: – Манна сибээс институтун б?тэрэн баран ол институппар бэйэтигэр ?лэлиибин. Онон куорат кырдьа?ас олохтоо?обун, – диэбитэ уонна бэйэбин на?аа арбанан эрэбин ээ дии санаан к?лб?тэ буолбута.
– Бэриэт Сиидэрэбис улахан научнай-чинчийэр лаборатория тутаах, олус диэн наадалаах, тарбахха баттанар биир чулуу ?лэ?итэ.
– Петя, бээрэ, тохтоо, – Бэриэт табаары?ын илиититтэн тардыбыта.
– То?о, до?оор? Тугу эрэ сымыйанан кэпсиир буолламый… Барыта кырдьык, – диэн баран Сардаана диэки эргиллэн: – Космическай сибээс са?а ситимнэрин к?рд??р, булар, ону олоххо киллэрэр би?иги ?йд??б?т дьыалабытынан дьарыктанар бэрт дьээбэ ки?и, – диэбитэ итиэннэ дьэ ситэри кэпсээтим бы?ыылаах диэн тохтоон хаалбыта. Онтон к?лэ-к?лэ: – Сардаана, бу уолу ?ч?гэйдик к?р, билис. Аны бэйэтэ ки?и киэнэ бэрдэ, табаарыс, до?ор киэнэ талбыта, дьо?уна, – дии-дии, дьэ сиэрэ ситтэ диэбиттии Бэриэти санныттан таптайбыта.
– Адьас сибэтиэй бэйэтинэн кэлэн турарын курдук кэпсээти? дии. Ити ?лэм ту?унан кырдьык. Онтон атына, оттон к?ст?н и?иэ буолла?а. Билистибит дии, – Бэриэт Сардаана кинини олус интэриэ?иргии одуула?а туралларын бэлиэтии к?рб?тэ. – Бээрэ, салгыы тугу гынабыт?
– Сотору т???лгэлээн олорон а?ыырбыт буолуо. Эн ханнык хампаанньа?а сыстар былааннаах сылдьа?ын?
– Мин со?отох ки?и ханна ба?арар сыстарым к???л буолла?а, – Бэриэт барыларын кэрийэ к?рб?тэ. Сардааналыын харахтара харсы?а т?сп?тэ. – Аты?ыраабат буоллаххытына, э?иэхэ сыстыахпын с?п.
– Аты?ырыырбыт баара дуо? Аньыы да?аны! – Петя ?р? к?т? т?сп?тэ. – Хата, ы?ыраары, би?иэхэ кыттыс диэн к?рд????р? гыммыппыт. Чэ бардыбыт, миэстэтэ булуо?у?, – Петя бу сибилигин миэстэ булуохтуу олоотообута, онтон аны ?й булунан. – Сардаана, эн Бэриэт би?иэхэ кытты?арын утарбат инигин? – диэн бэрт дьээбэ ыйытыылаах буолан биэрбитэ.
– Эс, мин ол туох диэн? – Сардаана олус со?уйбута, хара?а т?г?р?йэ т?сп?тэ. Уолаттары хардары-таары к?р??л??-к?р??л??: – Ону мин то?о бы?аарабын? Бииргэ сылдьар буолла?ына сылдьар буолла?а дии. Э?иги табаарыскыт, э?иги бы?аары? ээ, – диэн баран, икки ыты?ынан иэдэстэрин саба туттубута, туох дииллэрин кэтэ?эн таалан турбута.
– С?п, с?п, Сардаана, – Петя кыы?ы холус со?устук дьээбэлээбититтэн бэйэтэ да?аны сонньуйбута. – Ити таах мээнэ, ?ск??р?т?н! – диэн к?нн?р?мм?тэ буолбута.
– Сардаана утарбат буолла?ына, мин кытты?ан буолла?а, – аны Бэриэт ыта?а угааччы буолбута уонна Сардаана диэки эргиллэн хара?ынан имнэнэн ылбыта. Ол имнэнии киниттэн олох да ыйытыыта суох тахсан кэлбитэ. Ону кини аты?ырыах курдук буолан и?эн «буолбут сатаан т?нн?бэт» диэн ?й?нэн хам баттаан кэбиспитэ.
Сардаана буолла?ына ити имнэниигэ хардаран эмиэ имнэммитин бэйэтэ да билбэккэ хаалбыта. Онтон т?тт?р? хайы?ан, к?лэ-к?лэ, айа?ын хам туттан кэбиспитэ.
Ол к?н кинилэр бары бииргэ сылдьыбыттара. Кэпсээн, сэ?эн-сэппэн элбэх этэ. Ордук кыыс Амма ту?унан: кини сардаана сибэккинэн симэнэр, сайынын сылаас, талыы к?ннэрин, дьэдьэн сытынан тунуйар чагдалар к????нэн сууланар б?чч?м ыраа?ыйаларын, Амма ыраас уутугар с?т??лээн чомполонор кэрэтин, са?арчы буспут бурдуктаах баа?ыналарын, ?т?? ?лэ?ит дьоннорун, талыы-мааны кыргыттарын, уолаттарын ту?унан сэ?эргэспиттэрэ. Бэриэт ону бэркэ сэ?ээрбитэ уонна ону барытын ха?ан эрэ к?рб?т ки?и дии санаабыта.
Бэйэтэ ыйытыы к????нэн дойдутун ту?унан бы?ыта-орута кэпсээн а?арбыта. «Кэлин кэпсиир т?гэн к?ст?р ини. Б?г?н Амма ту?унан истэрим, билэрим ордук курдук. Э?иги кэпсээни бы?ыма?. Истэргэ олус ?ч?гэй», – диэн Амма дьонун, хата, ??рд?б?тэ.
Ы?ыах олус ?ч?гэйдик ааспыта. Саха сирин араас муннуктарыттан мустубут, билиини-к?р??н? эккирэти?эн манна кэлэн к?рс?б?т ыччаттар билси?иилэрэ, до?ордо?уулара кэ?ээбитэ, к?рэхтэ?иилэрэ ты?аа?ыннаах этэ.
Сибиир киэ? иэнин тухары ??рэнэ сылдьар ыччат сырдык ыра санааларын туох да кистэлэ, хос санаата суох ?ллэстэр сэ?эннэрэ сонун, инники кэскили т?ст??р ис хо?оонноох этилэр. Ону бигэргэтэн о?уохай дэгэрэ? тыллара ил-эйэ э?ээрдээх, билсии-к?рс?? тулаа?ыннаах, ??рэ?и, ?лэни ?р? анньар к??р??лээх, дойдуга тиийэн дьол-соргу тэнийэр аныгы оло?ун тэрийэр ту?унан буолбуттара. Ордук ?ч?гэй т???лгэлэр сунтаардар тойуктарын тула кэ?ээбитэ. Б?л?? э?ээр ыччат дьон ?б?гэ ?гэ?ин умна иликтэрин илэ бааччы к?рд?рб?ттэрэ. Оттон илин э?эртэн биир да о?о о?уохайга холонон к?рб?т???.
Бэриэт ы?ыахтан эрдэ со?ус т?нн?р, лабораториятыгар киирэн биир тобула сатыыр боппуруо?ун бэрийэр, бэрээдэктээн кумаа?ыга киллэрэр санаалаах этэ. Ол эрээри кини Сардаананы к?рс?н, билси?эн тардыллыбыта, анараа?ы дьыаланы олох да умнан кэбиспитэ. Кыыс тас к?р??э, сымна?ас, сылаас майгыта, килбик эрээри ис-ти? мичээрэ барыта уол санаатын хоту этэ. Кини маннык кыы?ы к?рд??, кэтэ?э сылдьыбытын б?г?н билиммитэ.
Кинилэр Петялаах уопсайдарыгар тиийэн бэйэлэрэ, онно баар сквергэ балайда олорбуттара, кэпсэппиттэрэ.
– Олус ?ч?гэйдик сырыттыбыт дии, – Сардаана ыйытар харахтара эппиэти к??тэллэрэ чахчы этэ.
– Мин тус бэйэм олус астынным, – Бэриэт утары к?рб?тэ. – Ордук эйигин кытта билсибиппиттэн, – диэбитэ уонна кыыс илиитин ылан бобо туппута. Сардаана илиитин сулбу тарпата?а, онтон эр ылан, ??рэн буолуо: – Сардаана, мин дьи?инэн эрдэ т?нн??х буолбутум ээ, кыра ?лэ баара, – диэн билиммитэ.
Кыыс бы?а т??эн ыйыта охсубута:
– Оттон то?о т?нн?бэти??
– Оттон эйиигин к?рс?н, кэпсэтэн, – кини бобо тутан олорор илиини ибигирэтэн ылбыта. – Дойду? Амма ту?унан кэпсээ??ин с?б?лээн, эйигин кытта бииргэ сылдьарбын би?ирээн умнан кэбиспиппин дии.
– Оо, дьэ, м???ллэри? буолуо, – кыыс туох эрэ буруйу о?орбут ки?и курдук икки ыты?ынан иэдэстэрин бобо харбаммыта.
– Эс, туох да м???лл?? суох. Бэйэм оннук ?лэлээччибин, ?р?б?л к?ннэргэ. Хата ??рд?м ону умнубуппуттан, эйигин кытта к?н? бы?а бииргэ сылдьыбыппыттан, – Бэриэт ??рб?тэ чахчы этэ.
– Ээ, чэ бэрт, – м???лл?? буолбатын сэ?ээрбит курдук буолбута гынан баран Сардаана, дьи?инэн, Бэриэт кинилиин сылдьыбытыттан эмиэ ??рб?тэ.
Кини бу Бэриэт диэн муокас ба?айы ааттаах уолу к?н б?т??тэ олус с?б?лээбитэ, «бастакы к?р??ттэн таптал» диэн манныгы этэн эрдэхтэрэ дуу диэх курдук санаа биллибитэ. Уол ту?унан билиэн-к?р??н ба?арар санаата батарбакка ыйыппыта:
– Бэриэт, эн то?о маннык муокас ба?айы ааттааххыный?
– Дьэ, ити бэйэтэ туспа сэ?эн. ?б?гэбитигэр итинник ааттаах баар эбит. Ону ?йд??н а?ам и?эрбит, ийэм утарсан к?рб?тэ ???.
– Бэриэттээн и?эри урутаан билэр-к?р?р ки?инэн аа?ааччылар дии. Дьи?инэн бэрт аат эбит ээ, Бэриэт, – кыыс сэ?ээрбитин биллэрбитэ.
– Ити ааппын ?лэбэр уолаттарым Вперед диэн уларыппыттара, аны кэлин наар инньэ диэн ааттыыр буоллулар.
– Хайа-а, на?аа с?пк?, бэркэ тылбаастаабыттар буолбаат, – Сардаана ?р? к?т? т?сп?тэ, бэрт исти?ник к?лэн чачыгыраабыта. – На?аа ?ч?гэй аат дии, Вперед! – кыыс тойон эрбэ?ин чочо?ноппута. – Вперед, Вперед, – дии-дии, ойон турбута, икки илиитин халлаан диэки ?р? ууммута.
– Сардаана, аргыый! Кэл бэттэх, – Бэриэт кыы?ы илиититтэн харбаан ылбыта, бэйэтигэр тардыбыта, куу?ан ылбыта, кулгаа?ар сибигинэйбитэ. – Уоскуй. Ба?ыыба, ?т?? ба?а санаа? и?ин! На?аа ??рд?? дуо?
Кыыс уолга куустаран хайдах эрэ уоскуйан, налыйан хаалбыта. Бэриэт кыыс и?ирэх тылларыттан ??рб?тэ чуолкай этэ. Оттон ол ??р?? кыыс дуу?атыгар туох эрэ са?а с??рээни биллэрбитэ, эбии к???? укпут курдук буолбута.
– ??рд?м ээ. Олус интэриэ?инэй, дьикти – Бэриэт уонна Вперед. Олус с?п т?бэ?эллэр, барсаллар.
Кыыс куустарыыттан босхолонон уолу илиититтэн оргууй тутан туран:
– Туохха барытыгар вперед буолла?ы? дии! – диэбитэ.
Кыыс ити тылларын кытта уолтан тэйэ хаампыта, кинини ???эттэн аллара, алларааттан ???ээ ??рэтэрдии, таптыырдыы имэрийэ к?р?н балачча турбута. Бэриэт он-но эмиэ с?пс???н буолуо, кыы?ы одуулуу, хас биирдии хамсаныытын кэтээн к?р?р?.
– Чэ, мин барыым, Бэриэт. Мин эйигин кытта билсибиппиттэн ??рэбин. Б?тэ?ик к?рс????б?т буолбатах ини?
– Мин эмиэ билси?ииттэн ??рд?м. К?рс??хп?т, к?н сарсын да тиийэн кэлэрим буолуо.
– Бэриэт, сарсын-?й??н кэлимэ, с?п? – кыыс аатта?а к?рд???рд??, уолу супту к?р?н турбута. – Мин манна к??лэйдии буолбатах, атын улахан наадалаах буолан кэлбитим. Онон с??рэрим-к?т?р?м элбэх.
– Оччо?о мин онно к?м?л????м. Биир к?н? ба?ас к???ллэтиэххэ с?п. Куораты билэр ки?и к?м?т? наада буолуо дии…
– Бэриэт, суох, сатаммат, – кыыс са?ата кытаанах этэ. Туох эрэ б?чч?м, бэйэтэ эрэ билэр дьыалата бы?ыылаа?а. – Эн миигин к?рс??н ба?арбат дии санаама. Ба?арабын, к?рс??хп?т, – онтон ордугу тугу да са?арбакка эрэ уолга илиитин туттаран «Покаа» диэн оргууй сибигинэйээт, тэйэ хаама турбута. Уопсай ааныгар тиийэн эргиллибитэ, далбаатаабыта. Бэриэт илиитин ?р? уунан бакааласпыта.
Кинилэр тыл тылларын ылынсан, ?йд???н арахсыбыттара. Бэриэт кыыс эппит «туохха барытыгар вперед буолла?а» диэн тылларын сыымайдыыр дьарыгы булан ылбыта: «То?о? Туох ту?унан? Тугу эппитэ буолуой?»
Оттон кыыс бу уол баччаа??а диэри онно-манна аралдьыйбакка науканы эрэ ?р? тута сылдьыбытын таба таайбыта. Бэриэт туох да омнуота суох дьо?уннаах, туруоруммут соругун сити?эр ки?и буоларын билбитэ. Онон буолла?а, кини с?б?л?? соруммут буолла?ына кимиилээх буолуон сэрэйбитэ уонна кини оннугу ба?арарын билиммитэ. Онтон эмиэ да куттаныах курдуга эрээри, с?рэ?э-быара, дуу?ата то?о эрэ холку этэ.
Сардаана кы?ал?а кы?айан бу куоракка баар буолбутуттан уонна аны к???н ??рэххэ т?нн?н кэлэриттэн олус ??рб?тэ, бу а?ыйах к???э иннигэр к??тэр т?б?г?н умнубута.
6
Сардаана уонна Бэриэт до?ордо?уулара таптал кутаатынан к??дь?йб?тэ.
Сыл буолаат ыал буолар ту?унан с?бэни тобулбуттара. Онон Сардаана ??рэ?ин кэнниттэн дойдулуур, Бэриэт уоппуска ылан Амма?а, кыыс дьонуттан к???л, алгыс ыла тиийэр буолбута.
Новосибирскай, Толмачево аэропорда. К??тэр саала?а ыскамыайка?а Т?б?ктээхэп Бэриэт уол уонна Ксенофонтова Сардаана кыыс туох да са?ата суох ыбылы куусту?ан баран олороллор.
– Бэриэт, уоппуска?ын ха?ан биэриэх курдуктарый? – Сардаана сибигинэйэ со?ус ыйыппыта.
– От ыйыгар к?рд?сп?т?м, туох да диэн утарбатахтара. Биэрэллэр ини, – Бэриэт бэрт холкутук, эрэллээх куола?ынан хардарбыта.
– Табыллара буоллар, – кыыс хайдах эрэ саарбахтыыр курдук, симик ба?айытык ити тыллары ы?ыктыбыта.
– Биэриэхтэрэ, Сардаана, – Бэриэт чинэччи туттан кыыс сирэйин одууласпыта, икки илиитинэн тiбiт?н к??йэ туппута, онтон уу сахалыы иэдэ?иттэн сырылаччы сыллаан баран. – Саарбахтаама, Сардаана, барыта табыллыа, – диэн к?л?м аллайыынан т?м?ктээбитэ.
– Бэрт буолуо этэ. Мин ??р да ?р кэтэ?эрим буолуо диэн куттанабын ээ, – кыыс т?б?т?н Бэриэт санныгар ууран кэбиспитэ.
– Эн этэ??э тиийэн дьо??ор к?м?л?с, элбэх аста бэлэмнээ, кэтэс. От ыйын иккис а?аарыгар мин бу баар буола т????м. Оттуохпут-мастыахпыт, сир астыахпыт.
– С?п, Бэриэт! – кини до?орун ыбылы куу?ан ылбыта.
Дьокуускайдыыр рейскэ регистрацияны биллэрбиттэрэ.
Бэриэт Сардаанатын уураан, иэдэ?иттэн, с????ттэн сырылаччы сыллаан, алгыс тыллары этэн атаарбыта.
Ыал буолар ки?иэхэ уоппусканы ??рэ-к?т?, ?т??н? эрэ ба?аран туран биэрбиттэрэ. Ол эрээри кэтэх санаа син биир баара. Бэриэти к?м?л???ннэрэр, с?бэлэтэр ба?алаах элбэ?э. Ол дьон кинини ханна да ыытыахтарын, м?чч? тутуохтарын ба?арбаттара. Онон уоппуска?а диэ-ри ?р?с????, ??мэхтэ?ии балачча этэ. Бэриэт да?аны ону таба ?йд??н буолуо, к?н?-дьылы аахсыбакка туран, ?лэ?э т?б?т?н оройунан т?сп?тэ. Соруктаах ?лэни т?ргэтэтэр, улгумнук тобулары к??тт??р, бириэмэни ыксатар к????нэн кини Сардааната этэ.
От ыйын 17 к?н?гэр киэ?э Бэриэт Дьокуускай куораты булбута. Кини аймахтарыгар хоммута. Аммалыырын эппитэ буолан баран, то?отун бы?аарбата?а.
Н???? к?н?гэр сарсыардаттан ма?а?ыыннары кэрийэн кэ?ии хомуйсубута. Сардаана ийэлээх а?атыгар эр-биир обургу ыстакааннары ылбыта. Бэртээхэй бэлэ?и толкуйдаатым диэн астынан, аны онно туох эрэ диэн суруктаах буолуохтаах диэн универмакка баар гравировка киоскатыгар тиийбитэ. И?иттэрин хостоон эргим-ургум к?р? туран: «Бээрэ, ол мин туох диэн, киммин диэн сурук-бичик т??эрэбин?» – диэн улаханнык мунаарбыта. «К?т??ттэн» диэн олох сатала суох (буола илик буолла?а дии), «Бэриэттэн» диэ?и, ол эмиэ киммитий диэн буолуо?а диэн сыымайдаан баран, суруллара табыллыбат эбит диэн т?м?ккэ кэлэн ыстакааннарын т?тт?р? суулаан суумкатыгар уктан кэбиспитэ.
Дьиэ кэргэ??э диэн ааттаан истиэнэ ча?ытын ылбыта. Онно эмиэ туох да суругу т??эрбэтэ?э. Оттон Сардаанатыгар сибэкки букета ылан кичэйэн суулаппыта.
К?т??тт?? барар ки?и бы?ыытынан маанытык та?нан, хаалты?ын иилинэн балачча улахан бартыбыалын, к?ст?бэт гына сууламмыт ча?ытын сиэккэ?э уган, сибэккитин букетын ч?мч?чч? тутан ?р??? теплоходунан туораан Аллараа Бэстээх автовокзалыгар кэлэн автобус ыйыталаспыта. Автобус барбыт, аны сарсын эрэ барар диэн буолбута.
Атын массыыналар сырыылара баар ини диэн Бэриэт остолобуой та?ыгар турар массыыналартан Амма диэки барааччылары ыйыталаспыта.
Кэнтиэйнэрдэри тиэммит Камаз массыына?а кэлэн табахтыы олорор нуучча суоппардартан:
– Мужики, может, вы в Амгу? – диэн ыйыппыта.
