Егор Неймохов "Сайсары күөлгэ түбэлтэ"

Хамсеев эргиллибэккэ эрэ кэтит санныларын ыгда?натта уонна муннун анныгар с???д?йдэ:

– Оо, ол кини б??лээбитэ диэн…

Кини этиитин бигэргэтэрдии, эмээхсинэ аймана к?р?стэ:

– Бу сатана ол Биэткэлиин иннэлээх сап курдук суксуру?аллар. Этэ сатаа – тыал тыа?ыныы истэллэр. Хата, ол араатардыырбыттан сал?ан, бэйэм кулгаа?ым сылайда. Куоракка атын сиргэ к????ххэ баар этэ да, син биир ту?а суо?а биллэ-ээр, анараа да дойдуга ба?айылар куустуспутунан бараллар ини…

– О?онньору? ол киэ?э т????? дьиэтигэр киирбитэй?

– Ки-ким? – дьахтар са?аран к?л?мэхтэнэ туран харан ылла, онтон дьэ ?р???нэн кутта-симнэ. – Аа, Хамсыайап дуо? Тойон а?а иннинэн-кэннинэн кэлэр гына тотон, муоста?а таба тирэммэт ки?и то?ус диэки киирбитэ…

– Эмээхсин, т?кс? эрэ… – диэн Хамсеев хаана-сиинэ ыа?ыран, к?рг?йдээн эрдэ?инэ, Элиэнэп бы?а т?стэ:

– Оттон Давыдов ол киэ?э т????? т?нн?б?т?н к?рб?т?? буолаарай?

– Тыый, к?р?м?нэ. Тахса сылдьыбытым ээ, эчи, куттала да бэрт – итирик ки?и дьиэтигэр уоту да т??эриэн, хотуотугар да чачайыан с?п. Э?ин-дь???н буолар ыраахтан ?????! Дьиэ?э киирбитим. Лаампалар бары умайан к?ндээрии – туох ааттаах ??р??т?н-к?т??т?н бэлиэтээн дэлбэрийбиттэрэ буолла… Дабыыдап уол оронугар кууллуу охтубут да, утуйан, муннун тыа?а бап-баччыгынас. Уотун б?т?нн?? умулларан, аанын та?ыттан баттатан барбытым. Сарсыарда а?ыс са?ана уолу нэ?иилэ у?угуннарбытым.

– Оттон баттыгы??

– Ханна барыай – атахтаммата?ына. Ол Дабыыдап уол дьиэтигэр бытыттан ордук туох кэлиэ диэн ордугургуохтарай, уоруйахтары? да, бэйи, быкка-былахыга улаханнык наадыйбаттар ини…

– Киэ?э хас са?ана Давыдовка тахса сылдьыбыккын ?йд??г?н дуо?

– Бээрэ… – дьахтар толкуйдаан, мото?оно курдук тарбахтарын мускунна. – Ии, манна т?нн?н киириибэр, били, «Бириэмэ» кэнниттэн к?ст?б?т киинэ б?тэн эрэрэ, ол аата уон са?ана эбит…

Биологическай экспертиза т?м?гэ

«Черноградскай Ананий Алексеевич хаанын б?л??? – В альфа (III). ?л??хс?т Александрова хаанын б?л???р с?п т?бэ?эр…»

Сайы??ы муора ахтыл?ана

Захар Захарович кы?ы??ы тымтар тымныыга то?он-хатан, аан туманынан будулуйар куорат уулуссатынан харбыала?ан и?эн, ардыгар сайы??ы муораны ахтан-санаан кэлэрэ. Пляж кырылас кума?ар тобус-толору мустубут с?т??лээччилэр ньамала?аллара, к?л??-салыы, аат эрэ харата эппэ?ниир к??х муора урсунугар харбыы?ыттар т?б?л?р? хараары?на?аллара, оттон ???э – мэктиэтигэр, т?гэ?иттэн толбоннура-толбоннура сыдьаайар ки?киниир киэ? халлаантан кы?ыл к?м?с сарда?а охторун к?л?б?рэччи саккыратар к?н уотун к?л?мэх сырдыга, итиэннэ с?рэ?и с??дь?тэр, дуу?аны долгутар истии?-исти? иэйиинэн та?ымныыр таптал тырымнас тыллардаах ырыата кутуллар.

Кабинетын ааныгар к?л?к элэс гыммытын хара?ын кырыытынан к?р??т, силиэдэбэтэл эргиллэ о?уста – то?суйуон дуу эбэтэр а?а?ас аанынан к?нн?р? киириэн дуу саара?наабыттыы, Капитолина тэпсэ?нии турар эбит, кинини к?р?н мичээрдээтэ уонна и?ирдьэ атыллаата:

– Дорообо, аны эн ?лэ?эр к?рс??эр буоллахпыт. Би?иги ?лэбитигэр дьон ба?а ?тт?лэринэн ??рэ-к?т? сынньана кэлэллэр, оттон эйиэнигэр бу… – Капитолина сонньуйа-сонньуйа суумкатыттан бэбиэскэни та?ааран к?рд?рд?.

– Дорообо, дорообо! Со??ун у?ул, олор. Оттон идэбит чаа?ынан эттэххэ, хайабыт да ?лэтэ ту?алаах буолуохтаах, – диэтэ Элиэнэп атын тугу да этиэн булбакка уонна и?игэр Капитолина кэпсэтиини хара ааныттан итинник хайысхалаабытыттан хомойо санаата, дьи?эр, ма?най балта ?лб?т?нэн кутур?анын биллэрэр ба?алаа?а.

– Даа, ха?ан эрэ самаан сайын, Хара муора кытыла баара, оттон билигин бу – бииртэн биир охсуу… – Капитолина ытамньыйда, куру?убалаах кыра но?убуой былаатын у?угунан хара?ын сотто-сотто, ботугураата. – Оо, балтым о?ото, Геля, Геля… Туох хара быа би?игини эккирэппит му?ай… Туох аньыыбыт-харабыт и?ин…

Элиэнэп кини уоскуйарын к??тэн чочумча са?ата суох кумаа?ылары арыйталыы олордо, онтон т?б?т?н ?нд?тт?:

– Бастатан туран, балты? Гелена хомолтолоохтук ?лб?т?нэн дири? кутур?аммын тиэрдэбин. Икки?инэн, бэйэ? да сэрэйдэ?и? – бу дьыаланы мин силиэстийэлиибин, онон ыйытыыларбар дьэ?кэтик уонна чопчу эппиэттиэ? диэн эрэнэбин. Мин ба?ам, Капитолина, ?л?р??хс?т? т?ргэнник булуу…

– Хайдах? – дьахтар былаатын хара?ыттан арааран кинини к?р? т?стэ. – Оттон ?л?р??хс?т к???ннэ диэбиттэрэ дии…

– Ким? – Элиэнэп ыйыта о?уста.

– Оттон, ити… милииссийэ?э. Мин бара сылдьыбыппар эппиттэрэ – Давыдов Федор диэн…

– Ол – ал?ас. Давыдов бу дьыала?а буруйа суо?а дакаастанна диир кыахтаахпыт.

– Хайдах? – Капитолина чахчы со?уйбут к?р??нэннэ, уу-хаар бычылыйбыт харахтара кэ?ээтэ, бэйэтэ сирэйдиин уларыйарга дылы гынна. – Кини та?а?ыгар, бэл, Геля хаана таммалаабыт диэбиттэрэ дии, уонна хайдах… Ол Давыдов тойооскуну билэбин, биирдэ Геля би?иккини бы?а?ынан анньаары тэлэкэчийбитэ ахан, Геля онтон сылтаан Салды??а к?сп?тэ.

Элиэнэп т?л?п??н тырылаабытын ылла, Марианна киэ?э «Лена» кинотеатрга киинэ?э билиэт ылабын дуо диир.

– Ыл, – диэтэ Захар Захарович уонна туруупканы уурарыгар, бэйэтиниин кэпсэтэрдии, оргууй а?ай са?арда: – Билигин экспертиза кыа?а с?рдээх улахан. Холобур, хаан ки?и дуу, кыыл дуу киэнэ буоларын бы?аарары аа?ан, эр ки?и дуу, дьахтар дуу киэнэ буоларын, итиэннэ ки?и этин ханнык чаа?ыттан тохтубутун кытта чуолкайдыахпытын с?п. Онон хатылаан о?о?уллубут экспертиза Давыдов саппыкытыгар би?иллибит хааны эр ки?и муннуттан таммалаабыт диэн т?м?к о?ордо. Ону та?ынан кини дьиэтигэр к?ст?б?т ?с бы?ахха хаан ханнык да эттигэ да, ки?и этин эбэтэр тириитин ута?а да к?ст?бэтэ.

Кабинекка уу чуумпу б?р??кээтэ, онтон кэмниэ кэнэ?эс Капитолина титирэс куола?ынан:

– Оок-сиэ, тугун с?рэй… оччо?о кимий… ол ?л?р??хс?т?.. – диэн сипсийдэ.

– Ону били??итэ бы?аара иликпит эрээри, Капитолина, итэ?эй – би?иги ?л?р?? т?бэлтэлэрин барытын кэриэтэ арыйабыт, онон ?л?р??хс?т син биир ханна да куотуо суо?а, булуохпут.

– Даа? – Капитолина сэргэхсийбит к?р??нэннэ. – Оннук эрэ буоллун, э?иэхэ олус эрэнэбин. Оттон билигин?

Захар Захарович бланканы суруйар машинкатыгар кыбытта.

– Капитолина Семеновна, туо?у бы?ыытынан ыйытылларгынан, РСФСР холуобунай кодексатын 181–182 ыстатыйаларынан, сымыйанан к?рд?р?р т?бэлтэ?эр эппиэккэ тардылларгын сэрэтэбин.

– Аата алдьархайын, – дьахтар к?лб?тэ буолла. – Ол мин тугу сымыйалыамый.

– Алтынньы отут биирис к?н?гэр балтыгынаан тугу гыммыккытын, сэ?эргэспиккитин ?сс? биирдэ си?илии, лаппыйан кэпсииргэр к?рд???б?н. Гелена ханна эмэ барардаахпын диирэ дуо? Бу дьыала?а кыттыгастаах буолуо диэн эн кими эмэ уорбалыыгын дуо? Чэ, доп… кэпсэтиибитин са?алыахха. Таак – Александрова Капитолина Семеновна…

– Ээх.

– Ханна т?р??б?кк?н?й?

– Тиксиигэ.

– Аадыры?ы?, бада?а, Дзержинскэй – Лермонтов ыпсыытын диэки олоро?ун дии?

– Ээ, Лермонтов уулусса?а…

– Гелена Салдынтан ха?ан кэлбитэй?

Капитолина толкуйдаан н?р?чч? тутунна. Силиэдэбэтэл кини ытаан кытарбыт хара?ын, кубарыйбыт иэдэстэрин одууласта. «Оо, кыргыттар барахсаттар, – дии санаата. – То?о маннык бэйэлээхтэр дьыл?алара табыллыбатый? Ыал буолбакка эрэ о?оломмуттар, арахсыбыттар, кыы?ынан кырдьыбыттар, кэргэттэрин ыарыыга-о?олго былдьаппыттар, аны холбо?он баран сутуругунан, ха?ыынан кэпсэтиигэ т?бэспиттэр то?о олус элбэхтэрий? Аан дойду кыргыттара бука бары «дьоллоохпун, ол и?ин дьыл?абар махтанабын» диир кэмнэрэ ха?ан кэлиэй?!»

Капитолина тарбахтарын т?б?т?нэн мускуйар былаатын эмиэ хара?ар да?айда.

– Геля уон хонуктаах командировка?а… Дьиэлиэн иннинэ Давыдовы к?рс? барбыта, ол аата алтынньы с??рбэ ???с к?н?гэр кэлбит эбит. Соччо-бачча ханна да сылдьыбат этэ, мин ?лэбэр барарбар, ол аата киэ?э алта-сэттэ чаас диэки, тэрилтэлэри кэрийэн э?иннээн кэлэрэ. Ол кырыыстаах к?н? ?н?р кэпсээбитим, ?сс? хатылыырбар тиийдэ?им дии – суунан, сарсыардаа??ы а?ылыкпытын а?аан баран, Гелялыын кыбартыыраттан тэ??э тахсыбыппыт. Кини министерство?а сылдьыахтаахпын диэбитэ, мин Поярковтаа?ы ас ма?а?ыыныгар тиийбитим. Сымыыт атыылана турара, онно уочараттаан итиэннэ ??т, с??гэй э?ин ылан 10 са?ана дьиэбэр тиийбитим, 12 а?аар диэки Геля кэлбитэ, кини «дьыалабын ?м?р?тэн б?тэрэн эрэбин, мантан киэ?э база?а барабын, онон командировка соруга ситэр» диэбитэ.

– Гелена Салдын оло?ун-дьа?а?ын комбинатыгар атах та?а?ын о?орор сыах сэбиэдиссэйэ эбит. Дьо??о бы?аччы этэрбэс, бачыы?ка биэрэрин билэри? дуо?

– Суох.

– Оттон эйиэхэ эмиэ тугу да биэрбэтэ?э дуо?

– Биир таба ты?а этэрбэ?и харчытыгар атыылаабыта уонна суох.

Элиэнэп бэчээттии олорон туо?уну а?а?астык, араа?а, кырдьыгынан к?рд?р?р диэн санаата, итиэннэ охсорун кубулуппакка кэ?ис гынна: «Салгыы истэбин…»

– Биэс са?ана киэ?э кэлбитэ, миин испиппит (би?иги, ?б?гэлэрбит ?гэ?инэн, киэ?э эт сиэччибит) уонна чаас курдугунан эмиэ аргыста?ан тахсыбыппыт, ахсыс автобу?унан кэлэн мин автовокзал аттыгар т?сп?т?м, кини аа?а барбыта, онтон атыны билэ?ит…

«Эмиэ мунаах суол ??скээтэ, – диэн санаата Захар Захарович туо?у к?рд?р??т?н машинка?а бэчээттээн табыгырата олорон. – Гелена Давыдовтарга сэттэ кэнниттэн, араа?а, а?ыс-то?ус диэки кэлбит. ?ск? алта са?ана Сайсары оройуонугар тиийбит буолла?ына, онуоха диэри ханна сырытта?»

– Давыдовтан ураты балты? Сайсарыга билэр ыаллаах этэ дуо?

– Геля дуо? Бэйи эрэ… Арба, оскуола?а бииргэ ??рэммит дь??гэтэ Винокурова Клара?а сылдьааччы, Гоголь уулуссатыгар олорор.

«?л?р??хс?т? буллубут диэн б?к эрэнэн, ма?найгы силиэстийэни олус да ?рд?нэн-аннынан ыыппыттар. Ол Винокурова сыаналаах сибидиэнньэлэри биэриэн с?п, ба?ар, киэ?э Давыдовтан ураты ?сс? ханна эмэ барыахтаа?ын Гелена киниэхэ эппитэ буолуо…» – Элиэнэп бэчээттээн б?тэн каретканы му?уругар диэри у?а ?тт?гэр аста, итиэннэ машинка ?рд?нэн кыы?ы к?рд?:

– Кими да уорбалаабаккын дуо?

– Давыдовтан ураты суох… кими да…

– Чэ, оччо?о, Капитолина Семеновна, маны аах уонна илиитэ баттаа, – бэчээттээбитин машинкаттан т?л?р?тэн дьахтарга уунна.

Александрова «тугун официальнайай» диирдии ботугураата уонна бэчээттэммити т?ргэн ба?айытык аа?ан элэгэлдьиттэ, илии баттаан эрилиттэ.

Захар Захарович паапканы сейфэ?э хатаата уонна килбэлдьигэс хара тирии сонун Капитолина кэтэригэр к?м?л??? туран ыйытта:

– Капитолина, балты? соно эмиэ маннык ээ, бииргэ ылбыккыт дуу?

– Мин ылбытым. Универмакка атыыланарыгар т?бэ?эн – иккини…

– Тугу эмэ биллэххинэ, Капитолина, кэлэ сылдьаар.

– Та?ара быы?аатын! – дьахтар са?а аллайа т?стэ уонна килбигийбиттии мичээрдээтэ. – Э?иги хонтуора?ытыгар ки?и к?н? с?ннь?нэн ?ктэммэт дойдута буолуо ээ, хата, би?иэхэ сырыт – сынньана, а?ыы, ??к??л??.

Захар Захарович сонньуйан кэбистэ:

– Ы?ырыы? и?ин махтанабын, ол эрээри эн балты? ту?унан туох эмэ сонуну биллэххинэ, биллэриэ? этэ.

– Ээ, ону этэр эбиккин дуу? Биллэн турар, биллэн турар…

ТЕЛЕФОНОГРАММА

Саха АССР прокуратурата, силиэдэбэтэл Элиэнэпкэ. Гражданка Александрова Г.С. кыбартыыратыгар сэтинньи 8 к?нэ буолар т??н?гэр бэчээти алдьатан ки?и киирэ сылдьыбыт. Буруйдаа?ы буларга бары миэрэлэр ылылыннылар.

Салдын куорат прокуратуратын силиэдэбэтэлэ Васюков

«Олох – бу т??л»

Телеграмманы ылаат, Захар Захарович дьыаланы уталыппакка, киэ?э Салдынныырга бы?аарынна. С?м?л??ккэ билиэт ?лэстэ, эбиэт кэмигэр буфекка биир ыстакаан кофены кытта бэрэски сиэн а?аабыта буолла, ол кэнниттэн кабинетыгар киирэн, Александрова дьыалатын са?аттан арыйан барда: «Били??итэ инники хардыы, кыра да сити?ии суох… ?л?р??хс?т Давыдов буолбата?а эрэ дьэ?кэрдэ. Оччо?о кимий? ?л?р??хс?т, саба?алаатахха, бииринэн, Александроваттан тыс к?рд??н баран аккаастаппыт, кинини абаа?ы к?р?р, ?ст?йэр дьон буолуохтарын с?п. Онон тэрилтэтин ?лэ?иттэрин, табаарыстарын кытта ?ч?гэйдик кэпсэтиэххэ. Ким кимиэхэ хайдах сы?ыанна?арын билиэххэ. Икки?инэн, ?л?р к?н?гэр сарсыарда киниэхэ т?л?п??ннээбит ки?и. Гелена Александрова билсэр дьонун, эйгэтин чуолкайдыахха. Кинилэр истэригэр сууттаммыт, хаайыллыбыт, буруйу о?оруон с?пт??х ки?и биир эмэ баар дуо? ?с???нэн, к??лгэ т?бэ?иэх к?рс?б?т к?л?гээттэри бэлиэ?э ылыахха. Туо?улар наадалар. Тулатынаа?ы ыаллары кэрийиэххэ, ба?ар, ити киэ?э Александрованы к?рб?ттэр баар буолаайаллар? ?л??хс?т Давыдовтан то?ус са?ана барбыт, оччо?о т??н ???э ?л??р диэри ханна, кимниин сырытта? Эмиэ туо?улар наадалар…»

Санаатыгар буолан, т?л?п??н ?р? тырылыы т?сп?т?н ма?най со?уйбут курдук к?рд?, онтон туруупканы ылла, к?хс?н этиттэ:

– ?м… Даа, истэбин.

– Захар, – Марианна ??рб?т-к?пп?т куола?а ча?аарыйда. – Син буллум ээ! Дьэ, уочарат да уочарат, арыычча… «Вооружен и очень опасен…»

– Ким?! – Элиэнэп, мэктиэтигэр, ходьох гынна, онтон дьэ ?йд??т?: – Ээ… киинэни этэ?ин дуо? С?п-с?п… Ээ, Марианна, дь??гэ?ин Дусяны илдьэ бар, мин б?г?н Салдынныыр буоллум, командировка?а.

– Оо, эмиэ? – кэргэнэ сибилигин а?ай ??рб?т-к?пп?т куола?а уларыйда.

Захар Захарович кини сирэйин к?р? олорордуу сананна – ча?ылыспыт харахтара со?отохто курус гынан, уо?ун ???ст?к ньимиппит буолуохтаах.

– Билиэт булан на?аа да ??рб?т?м, онтукам ханна баарый…

– Чэ, хайыахпытый, бырастыы гын. Аныгы сырыыга хайаан да…

– Т??? ?р буола?ын?

– Биллибэт, дьыала хайдах хаамарыттан…

– Дьиэ?эр таарыйбаккын дуо?

– Барарбар киирэн тахсыам, алта?а к?т??хтээхпин.

– Ол аата мин ?лэбэр сырыттахпына… Чэ, ?ч?гэйдик сырыт, субуоннаар.

– Быыс буллахпына. Этэ??э, – Элиэнэп туруупкатын уурарыгар Хомподоев таптаан туттар тылын эппитин ?йд??н м?ч?йэн кэбистэ: «Ити гынан баран би?иги кэргэттэрбитигэр эрэйдээх ?лэлээх дьоммут ээ. Сарсыарда то?устан киэ?э алта?а диэри к?ннэтэ ханна да хамсаабат, хам бааччы олорор идэлээхтэр дьиэ?э-уокка ту?алара улахана чахчы. Ол эрээри – тугу талбыккынан. Бары о?ох ?рд?гэр ээл-дээл сыттахпытына, ким ку?а?аны, т?ктэрини кытта охсу?уой, суох о?орорго дьулу?уой?! Суох, сыыгынаан-саа?ынаан к?л-к?м?р буолуох кэриэтин к?л?б?рэччи умайбыт ордук…»

…Элиэнэп эбиэттэн киэ?э Давыдовы а?аларга соруйда. Баты?ан киирбит милииссийэ ?лэ?итигэр силиэдэбэтэл то?хох гынна: «Тахсыаххын син». Иккиэйэ?ин хаалан баран, Захар Захарович чочумча Давыдовы ??рэтэрдии к?рд?. Батта?а арбайан, иирсэн, сирэйэ-хара?а кытаран, дарбайан хаалбыт, та?а?а-саба да имиллибитэ, кирэ с?рдээх. Дьи? и?ээччи к?р??нээх Давыдов кыбыччы к?рб?т сырдык хара?ынан кабинет утары эркинин аахайбатахтыы одуула?а олордо.

– Дьэ эрэ, билсэн кэби?иэххэ. Мин Элиэнэп диэн силиэдэбэтэлбин. Эн Давыдов Федор Федоровичкын?

Ки?итэ таас дь?лэй ки?илии ибир да гыммата.

– Давыдов, мин эйигин босхолуур ту?унан боппуруос туруора прокурорга киирээри олоробун. Буруйа суох эрээри, то?о ки?ини ?л?рд?м диэн айа?аламмыккыный?

Мээнэнэн к?рб?т харахтара кэ?ээн хааллылар, онтон бокуойа суох с??рэлэстилэр, кэмниэ кэнэ?эс Давыдов дьэ силиэдэбэтэл диэки хайыста.