Ха?ан да?аны,
Хантан да?аны
Ахтарбыт, саныырбыт
Би?и Майаны…
Эрчим хайдах эрэ санаата к?т???ллэн до?отторугар махтана санаабыта.
Тар?а?алларыгар кини:
– Сарсын сарсыарда уон чаастан куоракка, «Маякка» киирэбит. Онон, уолгутун ?йд??-саныы сылдьар гына атаара, военкомакка кэлээри?.
– Ээ, кэлэн б??? буолла?а дии… – до?отторо бары ??рэн-к?т?н, илии туту?ан сарсыарда военкомакка кэлиэх буолан эрэннэрбиттэрэ.
Эрчим исти? до?орунаан Сенялыын хаалан, биир т??лбэ?э олорор буолан аргыста?ан дьиэлээбиттэрэ.
– Хайа, Зоялыын кэпсэтэ сырытты? дуо? Ленинградтан сурук суруйар ини, аармыйа?а бараргын туох диирий?
– Ээ, оттон сурук суруйар, сибээстэ?ээччибит… Бу барыам иннинэ, ба?ар, суруга кэлиэ дуу дии санаабытым да, кэлбэтэ. Кини, биллэн турар, аармыйа?а барарбын соччо с?б?лээбэтэ буолуо. Эрдэттэн да?аны наар ??рэн, ??рэммэтэххинэ аармыйа?а ылыахтара диэн тыллаа?а. Быйыл миигин ??рэ?ин салгыы барыахтаах диэн ?йд?б?ллээх сылдьар. Инньэ гынан, ити эрдэ биллэрбэтим, оттон сулууспалыыр сирбэр тиийэн бараммын сурук суруйар инибин…
– Суруккун тутан со?уйара буолуо. Эрчим, санаан кэбис, оскуоланы б?тэрбиппит хайыы-?йэ т??рт сыл буола охсубут дии… Банкеппытыгар эн Зояны аан бастаан к?рб?т?? уонна «Ити кыы?ы к?р??т с?б?лээтим» диэ??ин миэхэ эппити? дии…
– Кырдьык, бириэмэ барара то?о т?ргэнэй? Оччолорго, туох да кы?ал?ата суох, ?т?? да?аны кэмнэр эбит… Эдэр саас инникигэ эрэллээх, сырдык-ыраас дьоллоох сыллара. Сема, эн, ба?ар, итэ?эйиэ? суо?а. Ол эрээри мин баччаа??а диэри Зоя?а «эйиигин с?б?л??б?н» диэн кыайан эппэккэ сылдьабын… Ки?и олус ис дуу?атыттан с?б?л??р ки?итигэр «мин эйиигин таптыыбын» диэн тыллары этэрэ уустук со?ус бы?ыылаах…
– Дьэ, ону билбит суох. Мин биир бэйэм оннук ис дуу?абыттан «иэйэн-куойан» с?б?л??р кыыспын к?рс? иликпин… – Сеня, к?лэ-к?лэ, до?орун хаадьылаан саннынан ?т?р?йдэ.
* * *
Эрчим дьиэтигэр тиийэн, хо?угар сытан эрэ, аан бастаан Зояны к?рс?б?т к?н?н саныы сытта.
Эдэр саас ха?ан да?аны умнуллубат дьоллоох кэмнэрэ. Кинилэр онус кылаа?ы б?тэрээри ??рэ-к?т? сылдьаллара.
Тула туох баар барыта тупсан, саас кэлэн от-мас к???р?н, халлаан сылыйан, кырдалларга, хонууга ньургу?ун сибэкки тэтэрэ ??нэн, тулалыыр айыл?а тупсан а?ай турар кэмэ этэ. Куула тыа?а кэ?э этэн чоргуйара. У?ун тымныы кы?ын кэнниттэн, дьон-сэргэ к??х дуолга, айыл?а?а тахсан, бары санаалыын к?ннь??рэн, сирэйдиин-харахтыын сырдаан, ??рб?т-к?пп?т к?р??нээхтэрэ.
Эрчим б?г?н до?орунаан Сенялыын орто оскуоланы б?тэрэр ??р??лээх биэчэргэ бараары о?осто сылдьаллар. Хара к?ст??м, сырдык сорочка кэтэн, бачыы?каларын кылабачыйыар диэри ыраастаан, киэ?э банкекка анаан быраа?ынньыктыы киэргэтиллибит оскуола спорт саалатыгар тиийбиттэрэ. Долгуйан с?ргэлэрэ к?т???лл?б?т, ыга киэргэммит о?олор, учууталлар, т?р?пп?ттэр толору мустубут этилэр. Тула барыта ??р??-к?т??, к?р-нар, к?лс??-салсыы – бу оскуоланы б?тэрэр ти?эх биэчэр. О?олор уйул?аларын ?р? к?т???н, к?ннь??рб?т санааларын с?б?л??р ырыалара ?сс? к??ркэтэргэ дылыта…
Эти глаза напротив – калейдоскоп огней,
Эти глаза напротив – ярче и все теплей,
Эти глаза напротив чайного цвета,
Эти глаза напротив – что это, что это?
Пусть я впадаю, пусть
В сентиментальность и грусть,
Воли моей супротив, эти глаза напротив.
Вот и свела судьба, вот и свела судьба,
Вот и свела судьба нас,
Только не подведи, только не подведи —
Только не отведи глаз…
Биллиилээх эстрада ырыа?ыта Валерий Ободзинскай ырыата са?а олоххо ?ктэнэн эрэр эдэр дьо??о элбэ?и эрэннэрэр эдэр саас туох эрэ биллибэт кэрэ умсул?аныгар ?р? к??рдэр, угуйар курдуга. Дьикти музыка буолан и?иллэрэ уонна умнуллубат сырдык т?гэн к?рс????т?н эрэннэрэргэ дылы этэ.
Бииргэ ??рэнэр кыргыттара муус ма?ан былаачыйаланан, онно дь??рэлии сырдык дь???ннээх ?р?? т??п?лэни кэтэн киэргэммиттэрэ ки?и билбэт гына уларыйан, хайдах эрэ ордук улааппыкка, тупсубукка дылы буолан к?ст?б?ттэрэ.
Сааланы кэрийэ субуруччу тардыллыбыт у?ун остуоллар быраа?ынньык а?ынан толору этилэр. Онно ханыылыы сампаан бытыылкаларын, вазаларга ньургу?ун сибэкки дь?рб?т?н уонна к??х мутукча лабааларын тупса?айдык уурбуттара ки?и санаатын ?р? к?т???р?. Учууталлар, т?р?пп?ттэр уонна оскуоланы б?тэрэр о?олор остуолга саа?ыланан олорбуттара. Кы?ыл та?а?ынан б?р?лл?б?т президиум остуолугар олорор дьонтон оскуола дириэктэрэ туран, оскуоланы б?тэрбит о?олору э?эрдэлээбитэ уонна биир-биир ы?ыран, ситиихотуу аттестатын туттартаабыта. Кини кэнниттэн бэрт сытыы-хотуу, элбэх са?алаах-и?элээх эдэр райкомол сэкирэтээрэ уол а?ыйах о?о?о ?рд?к ??рэххэ баралларыгар анаан путевка туттартаабыта. Олор истэригэр Эрчим эмиэ ?рд?к ??рэххэ путевканы туппута. Аттыгар олорор о?олор э?эрдэлээн илии тутуспуттара.
??р??лээх миитин б?т??тэ, биэчэри ыытар эдэр учуутал кыыс киирэн:
– Билигин орто оскуоланы б?тэрэр о?олорго анаан, музыкальнай э?эрдэтин тиэрдэр Биробиджаннаа?ы культурнай сырдатар училищены б?тэрбит, бэйэбит оскуолабыт выпускницата Зоя Романова, – диэн доргуччу биллэрбитэ.
Эрчим со?уйуон и?ин, баянын иннигэр тутан, эдэркээн ба?айы кыыс киирэн микрофо??а чуга?аан, ыллаан барбыта. Баян бастакы дор?оонуттан музыка дьикти абыла?ар ылларан, уол бу кэрэ-номо?он дь???ннээх, нарын кыыстан хара?ын араарбата?а:
К?нд? к?м?с к??рэгэйим,
К??тэн к?н?м у?аата.
Хара, хара харахтаа?ым,
Хайа, ха?ан кэлэ?ин?
Тэйэн, у?аан хааллаххына,
Тэ?ийбэппин билэ?ин.
Миигин ??рдэн хоспор ха?ан
Мичилийэн киирэ?ин?..
Бу ырыа тыллара хайдах эрэ, ыллыы турар кэрэ кыыс тас к?р??эр олус дь??рэлэ?эр курдуктара… Эрчим ырыа к??стээх абыла?ар ылларан, сирэйдиин-харахтыын сырдаан, тулалыыр эйгэни олох атын хара?ынан к?рб?тэ. Туох баар барыта тупсан, инники олоххо ?т??н?-кэрэни эрэ т?ст??ргэ дылыта… Онтон ырыа б?тэн, музыка тыа?а тохтообутугар уонна бу кини билбэт дьикти кэрэ кыы?а тахсан барбытыгар, хайдах эрэ курус санаа хам куу?ан, хомойо санаабыта.
Учууталлар уонна т?р?пп?ттэр ис с?рэхтэриттэн ?т?? алгыс тыллары эппиттэрэ уонна э?эрдэлээбиттэрэ. О?олор остуолга у?уннук олорботохторо, ойон туран проигрыватель дор?оонноох музыкатыгар до?у?уоллатан, т?г?р?чч? туран, ??к??лээн, ыллаан-туойан барбыттара.
Сынньала??а Эрчимнээх та?ырдьа тахсыбыттара, с?р??н салгын кинилэри куу?ан ылбыта. Тула барыта олус ?ч?гэйэ, ки?и эрэ ??р??х-к?т??х курдуга. Майа?а ол к?нтэн са?алаан, ?р?сп??б?л?кэтээ?и «Манчаары оонньуулара» ыытылла тураллара. Онон, б????лэккэ дьон-сэргэ то?уору?а мустан, сэргэхсийэн а?ай турар кэмэ этэ. Оскуолаттан чугас турар Оройуоннаа?ы культура дьиэтиттэн ??к?? музыката бу баардыы ньиргийэн и?иллэрэ.
Сорох о?олор ол музыканы истэн, оскуола спортивнай была?ааккатыгар баар баскетбол мас помо?угар с??рэн киирэн ??к??лээн барбыттара. Кыргыттар Сенялаах Эрчими ы?ыран ылан, ол ??к??л?? сылдьар ыччаттарга киирэн, аныгы музыка тэтимигэр с?п т?бэ?иннэрэн, араастаан хамсанан, к?лб?т-??рб?т о?олору кытта тэ??э ??к??лэспиттэрэ. Эрчим санаатыттан били баян до?у?уолунан ыллаабыт кыыс кэрэ м?сс??нэ арахсан биэрбэтэ?э.
– Сема, РДК-?а барыахха… Мин ити музыкант кыы?ы к?р??хп?н ба?арабын… – диэн, до?оругар сибис гыммыта.
– Кырдьык да?аны, бардыбыт… Манна хайдах эрэ скучнай ба?айы… – диэн, кини тылыттан тахсыбат до?оро с?б?лэ?э охсубута.
??к??л?? сылдьар ыччат быы?ыттан тахсан, иккиэн кэпсэтэ-кэпсэтэ, ?рэ?и кыйа барбыттара. ?рэх н???? турар Культура дьиэтигэр, мас муостанан туораан, тиийбиттэрэ. ?т?мэн элбэх ки?и мустан, сорохторо та?ырдьа кулууп та?ыгар, атыттара и?ирдьэ ??к??л?? сылдьаллара. Араас оройуонтан кэлбит спортсменнар бэйэлэрин анал сборнай хамаандаларын форматын кэтэ сылдьаллара к?р??ххэ олус ?ч?гэй этэ. Кинилэр спорт ?рд?к? быраа?ынньыгар кытталларынан киэн тутталлара сирэйдэриттэн-харахтарыттан, тутта-хапта сылдьалларыттан тута к?ст?р?.
Уолаттар ол ыччаттары кытта тэ??э, ??к?? к??рээннээх тэтимигэр с?п т?бэ?иннэрэн, бииргэ ??к??лээбиттэрэ. Сенялаах Эрчим орто оскуоланы б?тэрбит аттестаттарын ылан, хайдах эрэ улахан дьону кытта тэ? кэрдиискэ тахсыбыт курдук санаммыттара. Сотору буолаат Эрчим ??к??л?? сылдьар дьон быы?ыгар, били кинилэри кэлэн э?эрдэлээбит музыкант кыы?ы к?р? т?сп?тэ. Эдэр кыыс музыка к??стээх абыла?ар ылларан, туох баар ис иэйиитин барытын биэрэн имигэстик хамсанан ??к??л??рэ. Тулалыыр дьону кытта ??рэн-к?т?н мичилийэн, хас биирдии хамсаныыта барыта Эрчим?э ураты кэрэ буолан к?ст?б?тэ. Кыыс ким эрэ тонолуппакка одуулуурун к?р?н, Эрчим диэки хайы?ан баран эйэ?эс ба?айытык мичээрдээбитэ. Эдэр уол ону к?р?н, с?рэ?э толугуруу м?хс?б?тэ, т????н и?э сырдык иэйиинэн туолбута. Б?г???? оло?ун биир саамай умнуллубат к?н?гэр киниттэн ордук дьоллоох ки?и суох курдуга. Аан бастаан кэрэ кыы?ы таптыы к?рб?тэ:
Сиртэн ??мм?т сибэккилии
Ситэн, тупсан кэрэ?ин.
Таба к?р?н, талан ылан
Таптаабыта с?рэ?им.
Долгун нуо?ай су?уохтаа?ым
Долгуйабын, к??тэбин…
Хайгыыр хара харахтаа?ым
Хайа, ха?ан кэлэ?ин?..
Эрчим тула эдэр саас ??рэрэ-к?т?р?… Олоххо барыта дьол-соргу аргыстаах сырдык ыраны т?ст??р кэрэ киэ?э кинилэри арыаллыырга дылыта. Ханна эрэ ыраах баян до?у?уоллаах кэрэ кыыс нарын ырыата и?иллэр курдуга…
Уол ол сырдык иэйиигэ куустаран, сарсын аармыйа?а барыахтаа?ын саныы-саныы, утуйан хаалбыта…
Сарсыарда туран баран а?аат, малын-салын хомунна. Долбууртан Зоя бэлэхтээбит хаартыскатын ылан чочумча одуулаан тураат, сиэбигэр укта сылдьар байыаннай билиэтин и?игэр кыбыта аста. Ийэтэ остолобуойга и?ит сууйааччынан ?лэлиирэ, ол и?ин сарсыарда олох эрдэ туран, хайыы-?йэ?э ?лэтигэр барбыт этэ.
Болдьоммут кэм?э военкомакка тиийбитэ, олбуор и?игэр толору дьон б???т? баара. Аармыйа?а барааччы диэн, атаара кэлбит дьон диэн тус-ту?унан б?л?х-б?л?х буолан аалы?на?а сылдьаллар. Кинини кэтэ?эн до?отторо к??тэн тураллар эбит. Сирэйдэриттэн-харахтарыттан к?рд?хх?, атаарыы дьалхаана т??н? бы?а сал?аммыт бы?ыылаа?а. Эрчим кинилэр били??и туруктарын ?т? сэрэйэн, спортивнай суумкатыгар эрдэ ха?ааммыт водкатын ылан уолаттарга туттаран кэбистэ. Кини ?сс? военкомакка чуга?аан и?эн, син балачча тэйиччиттэн баян тыа?ын уонна уолаттар армейскай ырыаларын истибитэ. Сергей баянын тардан кэбиспитэ, Еремей ону иилэ хабан ылбыта. Атын уолаттар эмиэ хаалсыбатахтара, байыаннай ырыалар бииртэн биир доргуччу ылламмыттара. Ону дэриэбинэттэн сылдьар уолаттар бэркэ сэ?ээрэ истибиттэрэ, ол эрээри хайдах эрэ дьааххана со?ус туттан тэйиччи сылдьаллара.
…Не много прошагал, пока не генерал,
Но, может быть, я стану старшиной.
Прости, что не сумел сказать, что буду смел
И то, что будешь ты моей женой.
Не плачь, девчонка, пройдут дожди,
Солдат вернется, ты только жди…
Сотору буолаат военкомат ?лэ?иттэрэ тахсан, уолаттары кэккэлэччи туруортаатылар уонна испии?эгинэн биир-биир ааттаталаан, ким баарын-суо?ун бэрэбиэркэлээтилэр:
– Бу сааскы суол алдьаммытынан, билигин ?р?с суола сабыылаа?ынан сибээстээн, куоракка самолетунан к?т???т. Ма?ан аэропордугар к?т?н тиийдэххитинэ, э?игини куорат военкоматын ?лэ?иттэрэ к?рс??хтэрэ. Уонна «Маяк» лаа?ырга сборнай пуун баар сиригэр автобу?унан арыаллаан киллэриэхтэрэ. Ким да, ханна да?аны ыйытыыта суох мээнэ барбат, кэлбэт… Бэрээдэги кэ?ии, арыгыны и?ии кытаанахтык бобуллар… Э?иги б?г???эттэн са?алаан байыаннай бэрээдэги туту?а?ыт. Билигин биэс м?н??тэ атаарааччылары кытта быра?аайда?ы?. Ол кэнниттэн быстах кэм?э самолет т??эр сиригэр, сыыр ?рд?нээ?и баа?ына?а, бары стройунан тахсабыт. Самолет к?т?н кэллэ?инэ, испии?эгинэн биир-биир ы?ырдахпытына, ааттаммыт дьон киирэн олоро?ут. Атыттар аныгы кэлэр самолету кэтэ?э?ит. Б?г?н барыта уонча рейс о?о?уллуохтаах, – диэн оройуон военкомун начаалынньыга, а?ам саастаах капитан мас-таас курдук хамаандалаан сэрэттэ.
Атаарааччылары кытта быра?аайда?ыы буолбутугар ата?а Еремей, Эрчим санныгар б?к т??эн, ытамньыйан ылла…
Эрчим: «Аата, дьи?нээх сэриигэ баран эрэр ки?иэхэ дылы… Музыка, ырыа-тойук до?у?уоллаах, кыра харах уулаах… Аармыйа?а сулууспалыы баран эрдэ?им», – диэн сонньуйа санаата.
Барыларын стройунан ???э, сыыр ?рд?гэр та?аардылар. Киэ? нэлэмэн хонууну быстах самолет т??эр гына бэлэмнээбиттэр.
– Сотору самолет кэлиэ?э, бэлэм сылдьы?…Тар?а?ан хаалыма?, – диэн арыаллаан та?аарбыт прапорщик уол сэрэттэ.
Уолаттар, ??рэ-к?т?, са?ардыы к???рб?т хонууга олордулар. Дойдуларыттан арахсан эрэр дьон бы?ыытынан, сааскы у?уктубут айыл?аны, к??рэгэй чыычаах дьырылас тойугун сэ?ээрэ и?иттилэр. Арай Эрчим со?уйуон и?ин, ийэтэ барахсан остолобуойга бииргэ ?лэлиир кыы?ыныын, аара сы?ыыттан ньургу?ун сибэкки дь?рб?т?н хомуйбуттарын туппутунан, тиийэн кэллилэр. Уол итини к?р?н на?аа уйадыйда: ийэтэ барахсан о?отун аармыйа?а атаараары, кини ха?ан да к?рб?т?х кыы?ын аргыс о?остон кэлээхтээбит.
– Маарын сарсыарда ?лэбэр эрдэ тахсаммын, о?обун кытта ?ч?гэйдик быра?аайдаспакка хааллым диэммин, хата бу аргыс булан, бакаала?а кэллим. Икки сыл диэн у?ун кэм, онон, о?обун ?ч?гэйдик сыллаан, санаабын этэн хаалаарыбын… Урут убайбын, эн таайгын, уоттаах сэриигэ барарыгар мин, эдэр кыыс, киирэммин атааран турабын. Ол и?ин убайым этэ??э сэрииттэн эргиллэн кэлбитэ… – ийэтэ, ньургу?унун дь?рб?т?н уолугар ууна-ууна, ба?а санаатын этэ турда.
– Ийээ, билигин сэрии буолбатах. Эйэлээх кэм, онон, санаа?ын т??эримэ… Хата са?а сири-дойдуну к?р?н, эр ки?и оскуолатын аа?аммын этэ??э кэлиэ?им… – дии-дии, Эрчим ийэтин чараас санныттан кууста уонна с????ттэн сыллаан ылла.
Кинилэр тэйиччи баран, исти?ник-и?ирэхтик кэпсэттилэр. Онтон ийэтэ куу?ан ылан, о?отун с????ттэн сыллаан ыла-ыла:
– Чэ, кытаат ?ч?гэйдик сырыт, сурукта суруйаар… Би?иги оттон, манна дойдулаах дьон, этэ??э олоруохпут. Улахан балтыгар Алма-Ата?а эмиэ сурукта суруйаар, сибээстэ?э сырыт… – диэн ба?а санаатын, алгы?ы кытта этэн баран, аргыс кыы?ыныын аллара б????лэк диэки аргыый хаамса турдулар.
Эрчим ньургу?унун т????гэр хам тутан туран эрэ: «Ийэм барахсан кэм да о?отун ту?угар, кы?алла-м??эллэ, долгуйа сылдьаахтыыр. Оо, бу Орто дойдуга ийэттэн ордук к?нд? ама ким баар буолуой? Бастакы о?о буоламмын, чахчы да ийэм барахсан к?нэ-ыйа миигиттэн тахсара. Кыра сылдьан ыалдьан ы?аалаатахпына, т??ннэри утуйбакка биэбэйдиирэ. Улаатан онно-манна бардахпына, ??рэнэ сырыттахпына, кэтэ?эн да биэрээхтиирэ. Аны аармыйа?а барарбын истэн, олох да?аны аймаммыта. Ыытар санаата суо?а: «То?о ??рэххин салгыы барбаты?? Эрдэ ?рд?к ??рэ?и б?тэрэн, балтыларгын бырааккын атахтарыгар туралларыгар миэхэ к??с-к?м? буолуохтаах эти? буолла?а дии…» – диэхтээбитэ.
Сотору самолет к?т?н кэллэ. Эрчимнээх бастакы рейскэ т?бэ?эн куораттаатылар. «Маяк» лаа?ырга тиийбиттэрэ, с????нэн ыччаты аармыйа?а ыытаары муспуттар этэ.
О?олорго аналлаах сайы??ы лаа?ыр буолан соро?о бэрэбинэнэн, соро?о хапта?ынынан о?о?уллубут дьиэлэрдээх. Мэ?элэри син обургу мас дьиэ?э олохтоотулар. Сотору-сотору араас сиртэн мустубут ыччаттар киирсээри айдаан буоллар эрэ, олорор дьиэлэриттэн сууласпытынан та?ырдьа ыстанан тахсаллар. Бэйэ-бэйэлэрин кытта дайба?а сылдьар уолаттар быыстарыгар, биир алюминевай хайы?ар торуоскатын тута сылдьар прапорщик, онтукатынан саабыла курдук далбаатанан уолаттары тохтото сатыыр. Ол курдук мучумааннанан биир т??н хоннулар. Сарсыныгар Эрчимнээх байыаннай хамыы?ыйаны аастылар. Алта уолу «Забайкальскай байыаннай уокурукка, Чита?а танковай чааска сержант оскуолатыгар бара?ыт», – диэн талан ыллылар. Олор истэригэр Эрчим эмиэ т?бэстэ, кинилэри: «?й??н к?т???т, бэлэм сылдьы?», – диэн сэрэттилэр. Уолаттар бэлиэр сержант буолбут курдук сананан чиккэ?нэ?э сырыттылар, атыттар кинилэри ордугур?уу санаатылар.
Сарсыныгар эбиэт са?ана кинилэр олорор дьиэлэригэр капитан формалаах саастаах ки?и киирэн кэллэ. Кини кими эрэ сура?ар бы?ыылаах. Сотору буолаат, уолаттар: «Эрчим, эйиигин ы?ыраллар», – диэн эппиттэригэр, уол, саарбахтыы-саарбахтыы, капита??а тиийдэ.
– Быганов, кем работал на гражданке? – диэн, оруобуна «Бег» диэн киинэ?э генерал Хлудовы оонньообут артыыс Владислав Дворжецкай курдук эриличчи к?рб?т капитан киниттэн ыйытта.
– Учителем черчения и рисования…
– А где учился?
– В Хабаровском педагогическом институте, на художественно-графическом факультете. Окончил два курса и дальше работал учителем Тыллыминской средней школы Мегино-Кангаласского района.
– Хочешь со мной поехать?
– А куда это? Так-то я завтра должен улететь в Читу, учиться в школе сержантов. В танковые войска, уже все решено, я жду только отправления.
– Это не имеет значения, я уже договорился. Если ты согласен, то поедешь со мной, – капитан хо?оруутугар холооботтуу, холкутук хардарда.
– А, куда это, товарищ капитан?
– В Дальневосточный военный округ.
Эрчим хайдах эрэ чэпчии т?сп?тэ: «Хабаровскай биитэр Приморье буолла?а дии. Хата, увольнение?а ??рэммит сирбэр, Хабаровскайга бара сылдьыам», – диэн астына санаата.
– Согласен, товарищ капитан! – ??р??нэн эппиэттээтэ.
– Хорошо, собирай вещи и пойдем со мной. Ваши документы у меня, – тута сылдьар папкатын ыйан к?рд?рд?.
Эрчим т?ргэн со?устук малын ылаат, уолаттары кытта быра?аайдаста.
– Хайа, Эрчим ханна барар буоллу??
– Дальневосточный военный округ, Хабаровскай эргин биитэр Приморье улыбается… – диэн ??рэ-к?т? хоруйдаат, капитаны баты?ан та?ыста.
* * *
Капитан кинини хапта?ынынан о?о?уллубут дьиэлэргэ илдьэн киллэрдэ:
– Сержант Гаркуша, принимай новобранца… Он поедет с нами, художником полка… – диэн биир у?ун доруобай нуучча уолугар кинини туттаран кэбистэ.
Эрчим са?а тиийбит ки?и бы?ыытынан тулатын сонургуу к?рд?-и?иттэ. Уолаттары кытта кэпсэтэн билсибитэ, бары кэриэтэ биир оройуонтан сылдьар ыччаттар: «Горнайдарбыт», – дэ?истилэр. ?кс?лэрэ о?о эрдэхтэриттэн бэйэ-бэйэлэрин кытта билсэр, оскуола?а бииргэ ??рэммит дьон буолан биэрдилэр. ?сс? Андреевтар диэн ини-бии уолаттар Ма?арастан бааллар. Кэргэннэ?эн бардахха, с?рдээх элэккэй, сэргэх кэпсээннээх ыччаттар эбит.
– Би?иэхэ, Бэрдьигэстээххэ, военкомаппыт суох, ол и?ин бу Дьокуускай куорат военкоматыгар учуокка турабыт. Ити икки Гаркуша уонна Свинолупов диэн байыаннай чаастан кэлбит сержаннар кэпсээннэриттэн и?иттэххэ, эйиигин а?албыт капитан ?лэтин судургутуппут. Бу куорат военкоматыттан би?игини барыбытын, биир оройуон уолаттарын, а?ыс уонча ки?ини, биир байыаннай чааска сулууспалата илдьэ баран и?эр, – диэн кэпсээннээх буоллулар.
– Оттон атын оройуоннартан ким да суох дуо? – Эрчим со?уйбучча ыйытта.
– Ээ, атын оройуонтан а?ыйахтыы уол баар бы?ыылаах. Эн хантан сылдьа?ын?
– Майаттан.
– Манна биир майабын дэнэр, ?рд?к ??рэхтээх, саастаах уол баар этэ. Б?л??ттэн аармыйа?а бараары кэллим диир бы?ыылаа?а, – уолаттар истибит сонуннарын кэпсээбиттэригэр, Эрчим ол уолу к?рд?? барбыта.
Уолаттар сотору буолаат, биир хара-бараан дь???ннээх, модьу-та?а, ?рд?к у?уохтаах уолу били?иннэрбиттэрэ.
– Эн, майа?ын дуо? – Эрчим ол уолтан туо?уласта.
– Майабын, эн эмиэ мэ?э?ин дуо? – анараа??ыта утары ыйыталаста.
– Эн ким диэ??иний? Мин Эрчим Быгаанап диэммин, – илиитин биэрэ-биэрэ, са?а аргы?ын кытта билистэ. – Бэйэм чурапчыбын, ол эрээри Майа?а олорбутум хас да?аны сыл буолла. Онно оскуоланы б?тэрбитим. Би?иги манна «Маякка» кэлэрбитигэр, майалар ортолоругар суох эти? дии.
– Ээ, суох, мин ?рд?к ??рэ?и б?тэрэн бараммын, идэбинэн Кы?ыл Сыырга ?лэлии сырыттахпына, военкоматтар ы?ырбыттара.
– Онно тугу ?лэлээбиккиний?
