Инньэ гынан, Эрчим Петров Колялыын а?ыйах хоноот, биир бастакынан чугас турар управление ха?аарыматыгар та?ыстылар. ?рд????? ба?айы, ки?и кутун-с?р?н баттыыр у?ун субур?а бараах курдук тутуулаах, намы?ах мас ха?аарыма эбит. И?ирдьэ киирбиттэригэр, дневальнай нуучча уола: «Молодойдар кэллилэр!» – диэн ??рэ-к?т? к?р?стэ.
Ха?аарыма?а сорох уолаттар, т????? дьу?уурустуба кэнниттэн, утуйа сыталлар. Атыттар ким сибиитэрэлээх, ким тельняшкалаах хаамса сылдьаллар. Эрчимнээ?и рота старшинатыгар прапорщик Барсуковка киллэрдилэр. Прапорщик бэйэтин кыара?ас хо?угар, остуол н???? олорон, улахан «амбарнай кинигэ?э» кинилэр ааттарын-суолларын, хантан сылдьалларын бэлиэтэннэ, к?ннээ?и бэрээдэги туту?арга кытаанах «инструктаж» биэрдэ уонна баты?ыннаран илдьэн, бастаан «каптерка?а» сорох малларын уурдарда, ол кэнниттэн ороннорун к?рд?рд?. Киэ?э «отбой» кэнниттэн «фазаннар» кинилэр иннинээ?и сыл а?аардаахтары уонна Эрчимнээ?и балачча у?уннук «отбивайдаатылар». Ону та?ынан сарсыарда муоста сууйуутугар уонна киэ?э «отбой» кэнниттэн остолобуойга баран, хортуоппуй хастаа?ыныгар дьу?уурустуба?а туруордулар.
Уолаттар сарсыарда «Подъем» кэмигэр турбуттара, арай олоппоско уурбут сабыс-са?а формаларын оннугар эргэ кирдээх саллаат та?астара сыталлар. Ону к?р?н Коля, к?лэ-к?лэ, эргэ та?а?ы кэтэ олорон:
– Хата кырдьа?ас саллааттар курдук к?ст??хп?т, – диэбитин Эрчим хайдах эрэ сонньуйа и?иттэ.
Аармыйа т?б?ктээх оло?о са?аланна, хас сарсыарда аайы – муоста сууйуута. Киэ?э «отбой» кэнниттэн – остолобуойга хортуоппуй хастаа?ына. Коля «планшетист» идэтигэр ??рэниэхтээ?э, ол эрээри кинини команднай пуу??а тиийдэ?инэ, «молодой» саллаат буолан, тулууп кэтэрдэн, та?ырдьа аан та?ыгар харабылга туруораллар.
Эрчим кэнникинэн уола, т??н аайы аанньа утуйбакка, «аах-маах» барыах курдук буолбутун к?р?н ыксаата. Ки?итэ ханна эмэ ?й?нн?р биитэр олоро т?стэр эрэ, утуйа сылдьар буолан хаалла. Арай биир к?н Колята кэлэн: «Войсковой приемникка» баар уолаттарга ы?ырдылар», – диэтэ. Онтон киэ?э кэлэн, со?уччу ??р??лээх сонуну и?итиннэрдэ:
– Эрчим, би?иги т?рд?? буолан Владивостокка повар ??рэ?эр ??рэнэ, сыл а?аара учебка?а барар буоллубут. Миигин кытта Ма?арастан Контоев Борис, Соло?онтон Васильев Коля уонна Амматтан Устинов Ганя бараллар. Бирикээспит тахсыбыт, онон билигин «Войсковой приемникка» тахсабын. Сарсын айанныыгыт диэтилэр.
Эрчим ону истэн, «Ок-сиэ, уолаттар абыраммыттар. Сыл а?аара бэртээхэй сиргэ баран, учебкаланар буолбуттар», – диэн хайдах эрэ уолаттары ордугургуу санаата. Коля ??рб?т-к?пп?т к?р???н, сирэйэ-хара?а сырдаабытын к?р?н эмиэ да астынна. Иккиэн куусту?ан ара?ыстылар:
– Чэ, Коля, кытаат! Уолаттарга э?эрдэ, сыл а?аара буолан кэллэххитинэ, повар уолаттар убайгытын ?ч?гэйдик хада?алыыр инигит… – диэн ба?а санаатын этэ хаалла.
Эрчим аан бастаан тиийэн баран, кулуубу на?аа с??? санаата. Саха сирин у?ук дэриэбинэтин кыра кулуубун санатар мас дьиэ сопка тэллэ?эр, сыыр курдук сиргэ, у?ун кирилиэ?инэн та?ыстаххына турар эбит. И?ирдьэ капитан Прозоров кэбиниэтин ыйдаран, ааны то?суйан киирдэ уонна сулууспалыы кэлбитин ту?унан доргуччу байыаннайдыы «араапардаата». Леонид Яковлевич утары кэлэн илии туту?ан туран:
– Садись, сейчас познакомлю с вашими сослуживцами.
Ол кэнниттэн биир уолу ы?ыран ылан, бары мусталларыгар дьа?айда.
Сотору бары мустубуттарын кэннэ, биир-биир туруоран били?иннэрбитинэн барда:
– Васильев Валентин – Волгоградтан сылдьар, ?рд?к ??рэхтээх, биир сыл сулууспалыыр – уус-уран салайааччы уонна почтальон.
– Таран Виктор – Хабаровскай куораттан сылдьар – ефрейтор, киинэмэхээнньик, иккис сылын сулууспалыыр.
– Дяткин Иван – Иркутскай уобалас Тайшетскай оройуонун Патриха дэриэбинэтиттэн сылдьар – рядовой, киинэмэхээнньик, сыл а?аара сулууспалаата.
– Весин Иван – рядовой, Москва куораттан сылдьар – КЭТ4 рота?а сулууспалыыр, хачыгаар.
Капитан Прозоров ити курдук Эрчим?э бииргэ сулууспалыахтаах уолаттарын били?иннэрдэ. Ол кэнниттэн, уталыппакка:
– Пойдем, покажу твою художественную мастерскую, – диэт, баты?ыннаран бэйэтин кэбиниэтин кытта кэккэлэ?э турар ааны арыйан, мастарыскыай гына о?о?уллубут, балачча киэ? хоско киллэрдэ.
У?ун ба?айы уру?уйдуурга аналлаах остуол, ону кытта кэккэлэ?э утары истиэнэ?э элбэх ба?айы араас о?о?уулаах ыскааптар, дермантин б?р????ннээх обургу со?ус эргэ дьыбаан бааллар эбит. Мас араамалары холбуурга туттуллар килиэйи оргутарга аналлаах электроплитка турар кыра остуола турар. Ыскааптары арыйталаан, онно э?ин араас гуашь, акварель, маслянай кырааскалар араастара тюбиктаах, баа?калаах кэккэлээн туралларын к?рд?рд?. Ватман кумаа?ылары, рулон хордуоннары, киипэнэн эриллэ сылдьар кы?ыл та?астары к?р?н, Эрчим ымсыыра санаата: «Оо, дойдубар маннык дэлэй матырыйаал баар буолбат ээ!»
– Вот, все твое богатство. В основном, будете оформлять Ленинские комнаты и комнаты Боевой славы. По праздникам и красным датам в обязательном порядке требуется от вас оформление нашего Дома культуры лозунгами, плакатами и красными флажками.
Ол кэнниттэн капитан манна Сюляев диэн Красноярскайтан сылдьар, онно дойдутугар художественнай училищены б?тэрбит уол сулууспалаабытын, быйыл саас дембеллэнэн дойдулаабытын а?ынна. Уонна биир с?р?н ?лэнэн моржа а?ыытын выжигателинэн уру?уйдаан, сувенир о?оруута буоларын сырдатта.
– Сюляев не справился с такой задачей. Но надеюсь, ты, северянин, привычен к такому ремеслу?
– Товарищ капитан, к сожалению, я не косторез. И у нас, в Якутии, моржи не водятся. Но наши мастера изкостей изготавливают разные сувениры. Мне бы посмотреть, как нанести рисунки на клыки… Объяснили бы, тогда можно будет пробовать. Почему бы нет?
Капитан салгыы ити ту?унан кэпсэтии барбытын, манна управление?а Леонтьев диэн моржа а?ыытын о?орор уоллаахтара сотору дембеллэнэн дойдулуохтаа?ын, ол иннинэ Эрчими моржа а?ыытын выжигателинэн сиэтэн уру?уйдуурга ??рэтиэхтээ?ин кэпсээтэ. Моржа а?ыытын о?оруу уол с?р?н ?лэтэ буоларын то?о?олоото. Ол курдук, байыаннай чааска алта ый буола-буола кыбаарталга биирдэ хайаан да?аны учебнай ??рэхтээ?ин барар эбит. Онно У?ук Илиннээ?и байыаннай уокуруктан тиийэ бэрэбиэркэлии, ?рд?к дуо?унастаах хамыы?ыйа чилиэннэрэ кэлэн, чаас ?лэтин-хамна?ын к?р?н-истэн, сыаналаан баралларын, ол дьо??о сувенир бы?ыытынан, моржа а?ыыларын ойуулаан-дьар?аалаан бэлэхтииллэрин и?итиннэрдэ. «Т???н?н сиэдэрэй сувениры биэрэбит да?аны, ?лэбит-хамнаспыт сыанабыла эмиэ онно тэ?нэ?эр. Кытаатан, ону ?ч?гэйдик ?йд??! Сулууспа барыта – ити мин эппит ?лэлэрбин т??? ?рд?к та?ымнаах гына о?оро?ун да – онтон тутулуктаах. ?лэ? барыта ?ч?гэйинэн сыаналанна?ына, биир сылынан дьиэ?эр уоппуска?а баран кэлиэххин с?п», – капитан Прозоров эдэр саллаакка, ыраахха диэри ?йд?н?р гына «наставление» биэрдэ.
– Понял, товарищ капитан, рад стараться! – Эрчим чиэс биэрэн баран, инникитин тугу ?лэлиэхтээ?ин билбит ки?и бы?ыытынан, Леонид Яковлевич диэки сэргэхтик к?р?н турда.
Кини бэйэтин санаатыгар, уру?уй чаа?ын хайдах ба?арар о?орор кыахтаа?а.
– Молодец, рядовой Быганов, думаю, общий язык мы найдем, – капитан астыммыт ки?илии, Эрчим ыты?ын ыга тутта.
Уонна уол сулууспата ?сс? биир уратытын бэлиэтээтэ: Эрчим байыаннай чаастар ханна олохсуйан турар туочукаларыгар, Чукотканы биир гына ?кс?н командировка?а сылдьыахтаах эбит. Онно баран, хас байыаннай чаас аайы политруктор бы?аччы дьа?алыгар киирэр. Капитан эппитин курдук, Ленинскэй хостору, Бойобуой Албан аат хосторун са?ардыахтаах. Сорох туочукаларга хаттаан са?алыы о?орору ирдэниллэрин кистээбэтэ. Оттон манна полка?а бы?аччы политотделга бас бэринэрин, кинилэр ханна ыыталлар да, онно барарын капитан эдэр саллаакка ?лэтин хайысхатын ?сс? т?г?л чопчулаан бы?ааран биэрдэ.
Эрчим ити этиини астына и?иттэ, «хата сири-дойдуну к?р?н хаалыы?ыбын» диэн судургутук санаата. Кини хантан билиэ?эй, икки сыл устата т???л??х у?ун айаннары араас самолеттарга олорон айанныахтаа?ын. То?он-хатан, у?ун буур?аларга аэропортарга хаайтарыахтаа?ын. Биитэр командировка?а тиийбит байыаннай чаастарыгар ыйы-ыйдаан тыал-куус, буур?а аа?арын кэтэ?иэхтээ?ин…
Эрчим Коля барыа?ыттан ыла со?отохсуйан, бириэмэ буллар эрэ, «приемникка» тиийэр. Чаастарыгар ?сс? да ананан бара илик саллааттары кытта сэлэ?эн, к?рс?н кэлээччи. Б?г?н эмиэ уолаттарга тиийэ сырытта, манна барыта ким ханна барыахтаа?ын, хайдах сиргэ-уокка тиийэллэрин ту?унан кэпсэтии буолар. Сорохтор Эрчим?э ымсыыра саныыллар: «Эн полка?а сулууспалыы хаалла?ы?. Абыраммыт ки?игин, талааннаах буола??ын худуо?унньуктуур буолла?ы? дии… Оттон би?иги хайдах сиргэ-уокка тиийэбит? Манна сорох уолаттар «алдьархайдаах крутой туочукалар бааллар ???», – диэн куттууллар».
Эрчим Анаадырга сылдьан билсибит били саллаат бэргэ?элээх сытыы-хотуу уолу к?рс? т?стэ:
– Олег… Семенов Олег диэн эти? дии? Хайа, ханнык туочука?а барар буоллугут? – байыаннай та?а?ы кэтэн, сирэйэ-хара?а ?сс? сытыырхайбыт к?р??нээх уолтан ыйытта.
– Ээ, эн Эрчим?ин дуо? Манна полка?а худуо?унньугунан хаалбыккын истибитим. Би?иги алтыа буоламмыт олох у?ук, Муустаах муора кытыытыгар саамай т?гэх сиргэ баар Уэлен диэн б????лэккэ баар туочука?а тиийэр ???б?т. Биир дойдулаа?ым Егоров Коля, К??рэлээх уола, уонна Алексеев Петя диэн эмиэ саха уола, Кулаков Володя, Шулянскай Коля – нуучча уолаттара уонна Элли Вася диэн ниэмэс уола бааллар. Элбэхпит, онон на?аа баттаппакка, к?р?нэ сылдьар инибит, – дии-дии, Олег к?ллэ, ??рдэ-к?тт?.
– Оннук, бэйэ?ит призывкытыттан элбэх эбиккит. Онон, кыра туочука?а на?аа ата?астаппат инигит. Дьэ, кытааты?, ба?ар, командировка?а тиийэ сылдьыа?ым, – Эрчим уолу кытта ыга куусту?ан, эйэргэ?эн ара?ыстылар.
Онтон «Маяктан» бииргэ аргыстаспыт до?орун Ананийы к?рс? т??эн туо?уласта, ки?итэ:
– Пока ханна барарым биллибэт, манна биир спортинструктор капитан Сафаров анаан-минээн к?рс?н: «Ба?ар, полка?а илдьэ хаалыахпыт этэ», – диэбитэ. Волейболист уолаттары с??мэрдии сатыыр эбит. Хаста да?аны маннаа?ы, полка?а сулууспалыы сылдьар, уолаттардыын волейболлуурбун к?рб?тэ. Сэ?ээрбит бы?ыылаа?а. Оттон бэйэм Майа?а оскуола?а ??рэнэ сылдьыахпыттан мээчиктиибин. Ухта куоракка устудьуоннуу сылдьаммын волейболунан, баскетболунан дьарыктаммытым.
– Оо, манна хаалары? буоллар, на?аа да ?ч?гэй буолуо этэ, бииргэ сулууспалыа этибит. Били рота?а миигинниин барсыбыт Петров Коля поварга ??рэнэ барбыта. Онон, со?отох «молодой» хааллым, уустук со?ус буолсу. Кулуупка сулууспалыыр буоламмын ?ч?гэй. Кытаат, хаала сатаа.
– Оо, ол миигиттэн тутулуга суох буолла?а дии… Дьи?эр, хаалар ки?и ?ч?гэй буолуо этэ, биир дойдулаахтар иккиэн бииргэ сылдьыа этибит… – Ананий дьи? санаатын эттэ.
Эрчим и?игэр эрэл санаалаах, до?орун кытта быра?аайда?ан баран, ха?аарыматыгар та?ыста.
* * *
Б?г?н эмиэ Эрчим киэ?ээ а?ылык кэнниттэн, ха?аарыма?а сылдьаат, ?гэ?инэн, «приемникка» тиийдэ. К?н аайы уолаттар ?ст??-т??рт??, соро?ор биэстии буолан анаммыт туочукаларыгар тар?а?ан и?эллэр. А?ыйах хонуктаа?ыта биир дойдулаа?а Чурапчы уола Егоров Петя, Кулаартан Неустроев Олег, Горнайтан Павлов Николай, Варламов Степан, Григорьев Петя буолан «Берингово» туочука?а сулууспалыы к?пп?ттэрэ. Ки?и биллэ а?ыйаабыт. Хата, Ананийы к?р?стэ:
– Хайа, туох сонун? Ханнык туочука?а сулууспалыы барар буоллугут?
– Бу Колялыын иккиэн «Нунлингран» диэ??э барар ???б?т, – биир хаты?ыр уолу ыйан к?рд?рд?.
– Оленов Коля диэммин, Горнайбын. Бэрдьигэстээхтэн сылдьабын, эн дойдугар Чурапчыга СПТУ-га ??рэнэн тырахтарыыс идэтин ба?ылаабытым.
– Хайа, до?оор, Одьулуу??а СПТУ-га ??рэммити? дуо? – Эрчим сэргэхсийэ т?стэ.
– Оннук. Одьулуун СПТУ-тун б?тэрэн бараммын, Бэрдьигэстээххэ, промбыткомбинакка тырахтарыыстыы сылдьан аармыйа?а ы?ырыллыбытым.
– Олох да биир дойдулаах эбиппит дии… – Эрчим уолу кытта илии тутуста.
– Оччо?о ха?ан барыах курдуккутуй? Ананий, эн би?икки ба?а санаабыт туолбатах, бииргэ сулууспалыахпыт диэбиппит табыллыбатах дии… – Эрчим хомойбуттуу, тыл ы?ыгынна.
– Биллибэт ээ, погода ?ч?гэй буолла?ына а?ыйах хонугунан к?т?р инибит. Дьэ, кырдьык, ба?а санаабыт туолбата. Хайдах гыныахпытый… Туох диэн бирикээстииллэр да, ону толорор буоллахпыт, – Ананий атын сиргэ барарыттан санаата т?сп?т ки?илии, бэйэтэ да ха?ан барарын кэтэ?э сылдьар буолан, судургутук эппиэттээтэ.
– Чэ, кытааты?, ?ч?гэйдик сулууспалаа?… К?рс??ххэ диэри, – Эрчим уолаттары кытта быра?аайда?ан илии тутуста…
Провидение буухта?а хас да хонугу бы?а намы?ах былыттаах ардахтаах к?ннэр турдулар. Уреликига баар аэропортан биир да?аны самолет да, вертолет да?аны к?пп?т?. Арай б?г?н халлаан арыый дьай?аран, былыттар бысталанан, кыралаан к?н тыкта. Провидение буухтаны тула ?м??р??эн турар ?рд?к хайалар чыпчааллара, сопкалар оройдоро халы? хаарынан б?р?ллэн турар т?б?л?р? сырдаан к?ст?р буолбуттара. Уолаттар «приемникка» сарсыарда эрдэ туран, стройынан полка остолобуойугар а?аан кэллилэр. Сотору буолан баран биир эдэр сылбыр?атык туттубут-хаптыбыт старшай лейтенант спортсаала?а киирэн:
– «Нунлингран» туочука?а сулууспалыы барар рядовойдар Ананий Павлов уонна Николай Оленов, миигин баты?ы?. Б?г?н вертолетунан Нунлингра??а к?т?б?т, – диэн хамаандалаата.
Уолаттар сып-сап хомуннулар. «Приемникка» баар саллааттардыын бэрт ыксалынан быра?аайда?а охсоот, старшай лейтенаны баты?ан, та?ырдьа кэтэ?эн турар Газ-66 массыына?а олорсон, аэропорка айаннаатылар. И?ирдьэ киирбиттэрэ, б?г?н к?н-дьыл туран биэрэн, ки?и тобус-толору. Саллааттар диэн, кэргэннэрин, о?олорун уоппускаларыгар «материкка» илдьэ баран и?эр эписиэрдэр диэн. Кыра мас аэропорт и?э ?п-?ллэ?нэс. Аалы?наа?ыы, ?т??лэ?ии б???т?. Ананийдаах кэлбиттэрин к?р?н, полка?а спортинструкторынан ?лэлиир капитан Сафаров утары кэлэн э?эрдэлэстэ:
– Ну, как дела, Ананий? Видишь, как вышло-то… Не суждено нашим с тобой мечтам исполниться. И в какую точку тебя? Как я ни старался убедить начальство, что нам нужны сильные спортсмены-волейболисты, чтобы защитить честь полка на соревнованиях Дальневосточного округа, – все бесполезно. Не поддержали…
Кини Ананий спортсаала?а волейболга эрчиллэ сылдьар эписиэрдэри, иккис сылын сулууспалыыр «кырдьа?ас» саллааттары, ордук сержант Гаркушалаа?ы кытта тэ??э оонньуурун, ?сс? соро?ор олох да ба?ыйа тутан оонньуурун к?р?н с???р?. Сафаров бэйэтэ эмиэ волейбол диэн баран «муннукка ытаабыт» ки?и этэ. Онон, Ананийы манна полка?а хаалларан, волейболга ?рд?ттэн бы?аччы эрчийэн, ити этэрин курдук, сылын аайы ыытыллар байыаннай уокуруктар к?рэхтэ?иилэригэр, киин сиргэ оонньотор ба?а санаалаа?а.
– Да, что там говорить, товарищ капитан… Я же солдат, куда прикажут, туда и я… – Ананий судургутук бы?ааран кэбистэ.
Спорт эйгэлээх капитан уолу ыбылы куу?ан ылан быра?аайдаста. Ол кэнниттэн тугу да ?йд??хтэрин ба?арбат полка хамандыырдарыгар кы?ыйан сапсыйан кэби?ээт, бэрт ыксалынан чымадаанын хаба тардан, регистратура диэки хаама турда.
Уолаттар син балачча кэтэспиттэрин кэннэ, старшай лейтенант су?аллык ы?ырда:
– Ребята, быстрее… Вертушка сейчас полетит в Нунлингран! Выходим! – диэт, ыксал б???н?н ааны былдьаста.
Уолаттар бэрт ыксалынан малларын хаба тардаат, ки?илэрин батыстылар. К?т?р хонууга билигин а?ай кэтит салбахтарынан буору-сыы?ы ?р? ытыйа турар вертолекка тиийдилэр. И?ирдьэ дьаа?ыктаах, кууллаах ас-??л толору ч?м?хт?мм?т. Нунлингра??а барааччылар кинилэр ????йэхтэр эрэ эбит. Вертолеттара и?нэр-та?нар т??эн, халлаа??а харбаспыт хайалар быыстарынан к?т?н к?пс?йэн, ???э тахсан истэ. Уолаттар тулалыыр сири-дойдуну, айыл?аны к?р??р? иллюминаторга хам сы?ыннылар.
Саха сиригэр билигин самаан сайын сатыылаата?а. Ото-ма?а силигилии ситэн, к???р?н, сиэдэрэй сибэкки сы?ыыны-толоону толору сириэдийэ ??нэн, к?т?р?-с??рэрэ дэлэйэн, ку?а-хаа?а кэлэн т??? эрэ тупсан турар?!! Аны а?ыйах хонугунан уйгу-быйа?, улуу тунах ы?ыахтар са?аланыахтара турда?а.
Оттон манна бэс ыйа ааттаах да, тулалыыр хайалар ?рд?к таас оройдоро, сырыынньа эниэлэрэ хаарынан б?р?ллэн тураллар. Онноо?ор хотоол сирдэргэ к?л?к ?тт?гэр эриэн-быраан хаар ууллубакка сытарын к?р?н, би?иги дьоммут на?аа с?хт?лэр, чахчы да?аны, тыйыс айыл?алаах дойдуга кэлбиттэрин итэ?эйдилэр.
Вертолет муора кытыытынан, хачыр курдук таас кытылы кырыйа к?т?н к?пс?тэн истэ. Биэрэги кэрийэ кытыыга билигин да?аны муус кыдьыма?а ?р???л?н?н сытара ?т?р?нэн-наарынан ууллуох бы?ыыта биллибэт курдук. Ыраах са?ахха икки улахан муора хараабыллара ыраас ууга устан и?эллэрэ к?ст?р.
Уу суола а?ыллан «путина» са?аланна?а, кылгас сайыннаах тыйыс айыл?алаах дойдуга бириэмэ былдьа?ык. Сылаа?ы хааччыйар инниттэн, оттукка ба?аам элбэх таас чо?у, ас-??л араа?ын, уматыгы – бэнсиини, сэлээркэни, араас тутуу матырыйаалларын, тиэхиньикэни урааннаах у?ун кы?ыны туоруур гына ыраах Хотугу муустаах муора кытыытыгар тиийэ барытын та?ан б?тэриэхтэрин наада буолла?а…
Вертолет син балачча у?уннук к?т?н талыгыратан, кытылга чуга?аабытыгар, муора хомотун баты?ыннара коса?а, а?ыйах дьиэлэрдээх дэриэбинэ к???ннэ. Син балачча тэйиччи сопка тэллэ?эр радиолокационнай станциялар уонна мас ха?аармалар кэккэлээн тураллара манна байыаннай чаас баарын туо?улуур. Бу хобдох со?ус к?ст??н? икки этээстээх ?с-хас олорор дьиэлэр уонна обургу оскуола, кулууп дьиэлэрэ баара арыый сэргэхситэр. Вертолет ???энэн сопка кытыытынан эргийэн, байыаннай чаастан чугас хомо?о т?стэ. С?р ?л?гэрдик к??г?нээн, кэтит салба?ынан тула буору-сыы?ы ытыйан ?р?к?нэтэн баран, дьэ тохтоото. Уолаттар сонур?аан, вертолеттан т??эн тулаларын эргиччи к?р?-к?р? эписиэрдэрин баты?ан ха?аарыма?а тиийдилэр. И?ирдьэ киирбиттэригэр,
– Ребята, «соски» приехали!.. – дневальнай нуучча уола ??рб?т ха?ыыта и?илиннэ.
Сотору буолаат Ананийдаах Коляны «солбуда?ык кэллэ» диэн астыммыт саллааттар эргийэн кэбистилэр. Олор быыстарыттан намы?ах буолан баран, б???-та?а, к??стээх к?р??нээх, гимнастеркатын уолугун т?л?р?т?мм?т, саллаат курун босхо и?ин т?гэ?эр ыыппыт саха курдук дь???ннээх уол, чопчу кинилэри к?рб?т?нэн, чуга?аан кэллэ:
– Сахаларгыт дуо? – диэн, уу сахалыы олус астынан ыйытта.
– Сахаларбыт! – Ананийдаах биир дойдулаахтарын к?рс?н, ??рэ-к?т? хардардылар.
– Болуодьа Б?т??н?скэй диэммин, Сааскылаахтан сылдьабын. Э?иги хантан сылдьа?ыт?
– Мин мэ?эбин, Ананий диэммин. Оттон бу Коля, Горнай уола… – дэ?э-дэ?э, илии тутустулар.
– Дьэ, бэрт эбит… Манна мин саха со?отохпун. Билигин элбээтэхпит… Чэ кытааты?, Саха сирин сонунун то?о тардан, кэпсээн кэби?и?… – уоллара кинилэри санныларыттан хам куу?ан ылла уонна ха?аарыма т?гэ?ин диэки илдьэ барда.
* * *
Уолаттар Б?т??н?скэйдэрин т???н?н ыкса билсэн истэхтэрин аайы кинини с?б?л??ллэрэ элбээн истэ. Хоту дойду уола холкута, ?т??-мааны майгыта ки?ини астыннарар. Бэйэтэ айыл?а о?ото буолан, дьо?ус да?аны у?уохтаах буоллар, эт-сиин ?тт?нэн кыахтаах. К??стээх уол турникка «солнцены», «выход силой» уонна да атын к?р??нэри холкутук о?орор. Нууччалыы олус ыраастык са?арар, нуучча уолаттарын сытыы тылынан-???нэн ба?ыйара да диэххэ с?б?. Элбэх к?рд??х к?р?дь??с анекдоттары кэпсиир, инньэ гынан, саллааттар куттарын тутар уонна с?ргэлэрин к?т???р. Ма?най утаа иккис сылын сулууспалыыр уолаттар кыра диэн сэнээн киирэн биэрэллэрэ ???. Биирдэ Карпенко диэн б?д??-сада?, у?ун уолу на?аалаабытыгар биирдэ эрэ охсон кэбиспиттээх. Онтон ыла онноо?ор «дедтар» киниэхэ чуга?аабат буолбуттара.
Соро?ор дьиибэлэнэн, эмиэ да кырдьык-хордьук курдук:
– Мин бэйэм долгааммын, оттон т?гэх ?б?гэлэрим поляктар. Дьи?нээх араспаанньам «Бетинскэй» диэн ээ… – дии-дии, к?лэн-??рэн бэйэтэ да кыара?ас хара?а олох да к?ст?бэт буолара.
Дэриэбинэ?э олохтоох чукчалары кытта олус тапсара. Анараалар да?аны кинини бэйэлэрин ки?илэрин курдук ылыналлара. Дэлэ?э дьиэлэригэр биир да быраа?ынньыгы к?т?ппэккэ ы?ырыахтара дуо? Бэйэтэ эмиэ сулууспалыыр станцията дэриэбинэттэн к?ст?н турара, ол да и?ин самоволка?а сотору-сотору барара. Олохтоохтору кытта булт-алт ту?унан уопсай тылы булан сэ?эргэ?эрэ.
Рота старшината прапорщик Павленко кини бэргэн булчутун ?ч?гэйдик билэр буолан, саас, к???н икки уостаах саатын уларсан, кустата ыытара. Оттон Б?т??н?скэй бэйэтэ кы?ынын байыаннай чаас турар сириттэн чугас эргин сылдьан, олохтоох дьонтон уларсыбыт капкаанынан кырсаны булта?ара. Бултаабыт кырсатын тириитин бэйэтэ та?астаан эписиэрдэри кытта мэнэйдэ?эрэ.
Биир ?т?? к?н Володя Ананийдаа?ы б????лэктэн чугас муора кытыытыгар ы?ыран киллэрдэ. Уолаттар уу кытыытыгар кытылы кэрийэ, улахан ба?айы киит балык ойо?осторун у?уо?а сиргэ батары саайыллыбыттарын уонна б?д?? таастарынан б???-та?а гына тула тэлгэммиттэрин сэргии к?рд?лэр. Итилэр аттыларыгар чукчалар муора?а бултуу тахсалларыгар ту?анар вельботтара ойо?осторунан сыабынан баайыллан сыталлар. Салгыы ол ойо?ос у?уохтарыгар быанан моржа, нерпа тириилэрин тиирэ тардан баайан куурда уонна араас бэйэлээх сыанан ньал?арыйа сылдьар балыктарын хатара ыйаабыттарын са?а к?р?р дьон с?рдээ?ин дьиктиргии, с??? к?рд?лэр. Ол аайы Володя биир кэм айа?а хам буолбакка кэпсии истэ:
– Би?иги, хотулар, эмиэ балыкпытын маннык хатарабыт, дьуухала о?оробут. Бу дойдуга эмиэ тыала-куу?а бэрт буолан, салгы??а балык т?ргэнник хатар. Аны Саха сирин киин оройуоннарыгар курдук сахсыр?а э?ин суох…
Тэйиччи муора хомотун кытыытыгар коса?а, дэриэбинэ дьоно астаммыт кииттэр дьардьамаларын бульдозерынан та?ааран бырахпыттара муора долгунугар суураллан, тыалга охсуллан хатан, кууран хаалбыт у?уохтара дьикти скульптура буолан ?р???л?н?н к?ст?н турар. Онно тиийбиттэрин кэннэ, Володя Б?т??н?скэй аарыма улахан киит сы?аа?ын у?уо?ун анныгар илиитин ???э уунан к?рд?р?н туран эрэ:
– К?р?н кэби?и?, урут былыр чукчалар, бу киит маннык улахан сы?аа?ын у?уо?унан ярангаларын карка?ын о?ороллоругар ту?аналлара эбитэ ???. Онтукалара бу курдук коническай бы?ыылаах буолан, хайа да бэйэлээх к??стээх буур?а?а бэриммэккэ, с?рдээ?ин тулукта?ан турар эбит. Онтон туох баар этэ, халы? сыата, тириитэ, и?э-???э барыта басты? ас буолан ту?а?а тахсара ???. Ол и?ин бачча муус-хаар буур?а дойдутугар, унньуктаах у?ун кы?ыны киит курдук улахан балык этинэн, а?аан-сиэн этэ??э туорууллара ???. Ма?а-ото суох сиргэ олорор дьон бы?ыытынан, киит халы? сыатын уулларан, оттук о?остон астарын бу?арыналлара. Анал о?о?уулаах таа?ы дь?л? ха?ан о?орбут и?иттэригэр уулларбыт сыаларын и?игэр, туундара инчэ?эй муо?ун синньэтэн уган ы?ыырынньык гынан сырдатыналлар эбит. Киит бытыга саамай сыаналаах былдьа?ыкка сылдьар табаар бы?ыытынан биллэрэ. Ол курдук, наарталарын ыла?ар кэтит ?тт?н ылан и?иннэрэн халтарыйарыгар, сыыдам буоларыгар ту?аналлара, оттон синньигэс бытыгын бы?ан к??г?гэ леска о?орон балыктыыллара. Маннык киит бытыгыттан о?о?уллубут леска кырыарбат да, муу?урбат да?аны буолан былдьа?ыкка сылдьара диэн ???йээннэргэ кэпсэнэр.
Ананийдаах Коля хоту дойду уолун кэпсээнин олох энчирэппэккэ и?иллээн турдулар, улаханнык сэ?ээрдилэр. Киинэ?э эрэ к?р?р киит курдук балык с???мэр ту?алаа?ын, Арктика?а олорор омуктар олохторугар ураты суолталаа?ын са?а биллилэр.
– Мин саамай к??стээх ба?а санаам – киит балыгы бултаа?ын. Анаан-минээн олохтоох дьон хайдах маннык улахан балыгы бултаан-алтаан ?л?р?лл?р?н к?р??… Дьэ, онно сылдьан булта?арым буоллар, чахчы Чукотка?а сылдьыбытым, киити бэйэм бултаспытым диир кыахтаныам этэ. Ол ба?а санаабын рота старшинатыгар прапорщик Павленко?а уонна олохтоох б????лэк булчуттарыгар этэн турабын… – дии-дии, Б?т??н?скэй Колялаах Ананий диэки астыммыттыы к?рб?тэ-истибитэ.
* * *
Уолаттар а?ыйах кэм и?игэр хайыы-?йэ?э «туочука?а» билсэн-к?рс?н бэйэ дьоно буоллулар. Ананий ?рд?к ??рэхтээ?э уонна балачча саастаа?а с?р?н оруолу ылла. Нууччалыы ?ч?гэйдик бы?аарсара, ?г???-элбэ?и аахпыта, билэрэ-к?р?р? судургу майгытыгар эбии ту?алаата. Коля, тыа сирин ыччата буолан, ханнык да ?лэттэн и?нэн-толлон, ча?ыйбакка ?лэлиир. Барыны-барытын сатыыра, хара ?лэттэн туора турбата бииргэ сулууспалыыр дьонугар с?б?лэппитэ. Аны ?с ый устата Уреликига локаторщик оператор ??рэ?ин б?тэрэн кэлбитэ оруолу ылла?а. Ананий туочука?а олорон ?рд?ттэн ??рэнэн, оператор буолан иккиэн РЛС-станция?а дьу?уурустуба?а турар буоллулар.
Биллэн турар, са?а сулууспалыыр дьон рота?а уопсай тылы булалларыгар биир дойдулаахтара Володя Б?т??н?скэй аптарытыата элбэ?и бы?аарбыта чуолкай.
– Мин земляктарым иккиэн ча?ылхай уолаттар, онон, кинилэри ким эмэ ата?астыыр т?гэнигэр миигин кытта бы?аччы бы?аарсыаххыт… – диэн, мас-таас курдук этэн кэбиспитэ.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/pages/biblio_book/?art=69209713&lfrom=174836202) на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
