Онтон Машам барахсан, дьиэбэр-уоппар баар-суох к?м?л????чч?м, у?а илиим, сэгэрим сыы?а оскуоланы б?тэрэр сылыгар суох буолбута. Му?наа?ым кы?ы??ы киэ?э, эбиитин аан тума??а, мин балыы?а?а сыттахпына ас астаан а?алаары быстах ?л??гэ былдьанаахтаабыта. Суол кытыытынан хааман и?эн, ?л?р быатыгар, от тиэйэн ааспыт тыраахтыр сыар?атын суолуттан халтарыйан, ?л?? т?бэлтэлээх аа?ан и?эр та?а?ас массыынатын кэлин к?л???этигэр киирэн биэрээхтээбитэ. Дьэ буолар да эбит.
Эрим Петро кыы?а ?л????ттэн арыгы и?эр буолбута. Кыы?ым а?ыытын тулуйбаккабын, эбиитин уолум ааспат-арахпат кутур?ана хо?ула?ан, устунан аны мин ити аска убаммытым. Иккиэн и?эр буолбуппут кэннэ туох аанньа буолуой, олохпут сыыйа огдолуйан барбыта.
?л?р ?л?? буулаата?ына, дьэ барыта наар аанньа буолар. Ол и?ин нууччалар: «Беда не приходит одна», «Пришла беда – отворяй ворота» дииллэр. Биир сайын кыра уолбут Петя, улааппыт уол Амма?а с?т??л?? сылдьан ууга т?сп?тэ. О?ом эрэйдээ?и, с??р?ккэ о?устаран ырааппыт ки?ини, нэдиэлэ буолан баран отчуттар талах быы?ыгар кытылга тиксэн сытарын ал?ас булбуттара. Биир нэдиэлэ ууга сыппыт о?обун к?р??ххэ диэтэххэ, дьэ дьулаан этэ.
Ити курдук ?с о?обутуттан илии соттубут му?наахтар о?олорбут а?ыытын а?ыы уунан м?л?р?тээри иккиэн у?аабатахпыт, бэрт сотору буор и?ээччи буолбуппут. Дьоммут-сэргэбит бастаан утаа би?игини, кырдьык, т??? кыалларынан ?й??-убуу сатаабыттара. Онтон куруук итирик, ?р?? ытыы-со?уу, су?хара-сулана сылдьар, к?н аайы арыгы, харчы к?рд??р дьонтон сылайан тэйбиттэрэ.
Ол ыал аатыттан аа?ан дь???лэнэ сырыттахпытына, биир т??н Петром эрэйдээх хотуотугар хараахтаабыта. Б?ттэ?им ол. Т??? да иккиэйэх хаалларбыт, истэрбит-а?аатарбыт, ыар а?ыыбын тэ??э ?ллэстэр, эн-мин дэ?эр эрим этэ буолла?а.
Чоро? со?отох хаалан баран, бу кэнниттэн олох олорон да диэн санааттан хаста да бэйэбэр тиийинэ сатаабытым да табыллыбата?а. Ону дьэ дьиктиргиибин, аа?а баран муодар?ыыбын. Бэйэбэр холооммун, ?лб?т ??стээх ки?и баар дииллэрэ, араа?а, кырдьык дуу дии саныыбын.
Туга да суох хаалан баран, кистээбэккэ эттэххэ, ы?ыктынан кэбиспитим. Мин туспар тулам барыта хара?арбыта, уорастыйбыта, тыйыс тыыннаммыта. А?ара дьаабыланаммын, туохха барытыгар ?ст?йэммин бар дьоммун кэлэппитим…
Билигин кэлэн ытаан-со?оон о?олорбун, кэргэммин т?нн?рб?пп?н билэбин. Дьыл?а Хааным бу сирдээ?и олохпун чоро? со?отох мо?уурбар ыар ыйаахтаабыт буолла?а ити аата.
Соро?ор киэ?э кураанах дьиэбэр, бэрт дэ??э ?йд?н?р?м быы?ыгар дьонум хаартыскаларын к?р?н олороммун: «Айыы Тойон та?ара, миигин бу туох халы? аньыыбар-харабар сиэри та?ынан ыар дьыл?алааты? ээ?!» – диэн ы?ыытаан-ха?ыытан ыйытабын да, дьиэм и?э и?иллээбит курдук уу чуумпу буолар. Харда суох. Арай о?олорум са?алара, к?лэллэрэ-??рэллэрэ и?иллибэт, ким да суох буолбута ырааппыт кубус-кураанах дьиэбэр – бэйэм бэйэбэр суланан ытаан сы?сыйарым эрэ саба туттубут кулгаахпар кутур?ан ырыата буолан и?иллэр.
Балбаара са?а дьукаа?ын тус оло?ун, ыар дьыл?атын ту?унан ки?и уйул?ата хамсыах дьулаан кэпсээнин истэн, сарбынньахтаах былыргы ?р?? к?м?с ытар?ата улаханнык долгуйбутун биллэрэн биллэр-биллибэттик эйэ?элээтэ.
– О, дьэ! То?о с?рэй бу! Туох ааттаах амырыын алдьархайай, иэдэмэрдээх иэдээнэй… Дьэ буолар да эбит… Са?арыахха тыл тиийбэт. Тоойуом, хайаан да хайыаххыный… – тохтоло суох с??рэн барбыт хара?ын уутун сотто олорон, эмээхсин эдэр дьукаа?ар туох да диэн табыгастаах тылы булан этиминэ, бэйэтин санаатынан, т?б?т?гэр туох кэлэн т?сп?т?нэн уоскута сатыы олордо. – ?лб?т? кытта ?лб?т суох. Тыыннаах хаалбыт ки?и тулуйаргар эрэ тиийэ?ин.
Ити курдук биир кы?ы??ы киэ?э интэринээт-дьиэ кыара?ас хо?угар Дьыл?а Хаан ыйаа?ынан бииргэ олорор, бу сиргэ тулаайах хаалар ыар дьыл?аламмыт икки дьахтар: тууйуллубут санааларын-оноолорун то?о тэбээн, били этэргэ дылы, тыыннарын та?ааран, ??ттээх хойуу чэйдэрин б?л???э?э куттан сыпсырыйан и?э-и?э эн-мин дэси?эн ?рг? диэри олус исти?ник кэпсэтэ-сэлэ?э олордулар.
Табыллыбатах таптал
Сиргэ т?сп?т сэрэбиэй, окко т?сп?т о?о?уу.
Бала?ан ыйын ортотунаа?ы арда?а-самыыра, сиигэсилбигэ суох, били дьахтар быттанар дэнэр, ылаа?ы к?????? ча?ылхай к?ннэр тураллар. Тиэргэн и?игэр уонча саха кууруссалара улааппыт чоппуускаларын кытары хортуоска хостоммут баа?ынатыгар буору тибийэн ха?а-ха?а, ти?сирийэн тугу булбуттарын то?суйан а?ыы сылдьаллар. Дьэрэкээн ??н??х, сиэдэрэй к?ст??лээх дьо?ускаан б?т??к сотору-сотору бу тиэргэн му?ур ха?аайына буоларын биллэрэн, б?тэй остуолбатыгар к?т?н тахсан ч?к?лл?н олорон, моонньун к??кэтэ-к??кэтэ, б?тэн эрэр кэ?иэхтээх куола?ынан ?г?рэлии-?г?рэлии солуута суох ха?ыытыыр. Саас эрдэ т?р??б?т икки т?р?л, биирэ эриэн, икки?э с????гэр хара туо?ахталаах муус ма?ан ньирэй быаларынан хатыспаттарын курдук ?рт?н?н, утарыта аргыый а?ай кэбинэ сыталлар.
К???н буолан буолла?а, кы?ын кэлэн эрэр сибикитэ хотуттан биллэн, харах ыларын тухары тула барыта кы?ыл к?м?с солотуу к?м???нэн кичэйэн сотуллубут. Кырдьык да, к?л?м?рдээн к?м?с к???н. Н??л, нуурал.
Хомойума, сонньуйума
Оо, дуу?абын ытатыма,
Харах уутун эн то?о??ун
Мин с?рэхпин ытатыма.
Ха?ан этэй, ханна этэй
Билсибиппит хайдах этэй,
Ыраас таптал к?рэммитэ
Сибэккибит кэхтибитэ… —
диэн ха?ан эрэ истибит уонна тылын-???н ?йд??н хаалбыт олус ?ч?гэй матыыптаах, таптал ту?унан ырыаны уо?ун и?игэр ыллыы-ыллыы, Куоста б?г?н санаата олус к?т???ллэн, тиэргэнин и?игэр барбах эрэ ырыанан-тойугунан сылдьар.
?н?р ыала, тугу булбутун-талбытын барытын дьиэтигэр та?ынар идэлээх Куоста чочуга о?устаран сытыылаан биэрбит чараас с?гэтин, бэйэтэ субу а?ай бэрт тиэтэлинэн ?с кырыылаах игиинэн сала?нык тиистэрин аалбыт эрбиитин, ханна т?бэ?иэх муннукка-ханныкка уурталаабыт ?т?йэтин, чыскытын к?рд??н булаттаан, т?гэ?эр эргэ то?о?олору муспут биэдэрэтигэр холбуу, суулуу тутан угуталаата. Ол кэнниттэн ийэтэ у?ун сайын устата аалбыт, хапта?ына алдьаммыт хотонун к?к?р?н абырахтыы тахсыан иннинэ, к??лэтин ?ктэлигэр о?остон олорон, бэриниилээх «Беломорканал» б?пп?р??скэтин уматтан аргыый а?ай табахтаан сыыйда.
Куоста кинини, Надяны, ха?ан, ханна к?рд? этэй?!
Икки сыллаа?ыта Надя саас мунньахха киирэ сырытта?ына, ал?аска эбиэт кэмигэр остолобуойга биир остуолга т?бэси?эн а?ыы олорон, эдэр дьон то?о эрэ бэрт д?б??н?к билсибиттэрэ. ?р?с у?уоргу нэ?илиэктэн сылдьар у?ун кыламаннарын быы?ынан барыныбары сонур?уу к?рб?т, ис киирбэх, номо?он, эдэркээн кыысчааны к?р??т да тута с?б?лээбитэ. Кыыс Хабаровскайга са?ардыы ??рэ?ин б?тэрэн кэлэн, т?р??б?т-??скээбит дэриэбинэтигэр библиотекарынан ?лэлии сылдьара. Аата Надя, Надежда диэн эбит этэ. Надябын диэбитигэр, Куоста сонно тута, то?о эрэ «Вера, Надежда, Любовь» диэн оскуолаттан билэр, араас ырыанньыктарга эт илиитинэн элбэхтик суруйбут тылларын санаан кэлбитэ уонна, бэйэтэ да билбэтинэн, дьикти нарын алыптаах абыла??а саба куустарбыта.
Бука бу маны этэн эрдэхтэрэ дуу, нууччалыыта «любовь с первого взгляда» диэн.
Кырдьык да?аны, кини субу т?гэнтэн дьи?нээх таптал баарын итэ?эйбитэ, сырдык-ыраас тапталга эрэммитэ, Надяны ис с?рэ?иттэн таптаабыта.
Ол онтон ылата Куоста утуйар уута к?пп?тэ, а?ыыр а?а ас буолбата?а, санаата-оноото барыта кини эрэ ту?унан буолбута. Бэл диэтэр, дэ?нэтэн атастарын-до?отторун кытары с?б?гэр а?ыыр-сиир бэйэтэ, арыгы диэн астан тэйбитэ. Уолаттара биир дэриэбинэ и?игэр олорор эрээрилэр, б?тэр у?уга к?ст?бэт к?рс????лэригэр ы?ырдахтарына, араас т?р??т? булан кыккыраччы аккаастыыра, адьас да?аны мас-таас курдук батан кэби?эрэ. Онон хата, арыгы и?эр атастара сырыы аайы ки?илэрэ буолумматын билэннэр, кэлин бэйэлэрэ да, ууга таа?ы бырахпыттыы, с?пп?ттэрэ. Устунан ити биир ку?а?ан дьаллыгын быра?ан, бэйэтэ абыраммыта.
Дьэ ол оннугар Куоста, урукку ?тт?гэр улаханнык кинигэни сэргээбэт итиэннэ аахпат бэйэтэ, туу?угуран туран таптал ту?унан романнары, сэ?эннэри, кэпсээннэри библиотекаттан уларсан аа?ар идэлэнэн, библиотека хара тэриллиэ?иттэн ?лэлиир библиотекарь Раяны с?хт?рб?тэ. Ки?и? ?сс? утаппыттыы т??ннэри-к?н?стэри аа?ан, бэл диэтэр, сыл кыайбат кэм и?игэр нэ?илиэгэр биир басты? аа?ааччылар кэккэлэригэр эрэллээхтик киирбитэ. Элбэх са?ата-и?этэ суох, олус мындыр Рая ханнык айымньылары уларсан аа?арыттан сэдиптээн, эдэр уол кыы?ы таптаабытын сэрэйбитэ. Уонна ?сс? бэйэтэ б??мнээн, Куоста аныгыскы кэлиитигэр, эдэр ки?и исти?-и?ирэх ?рд?к иэйиитигэр с?п т?бэ?иннэрэн, ордук чуолаан омук суруйааччыларын: Александр Дюма, Мопассан, Джек Лондон, Вальтер Скотт, Теодор Драйзер, Эмиль Золя – айымньыларын бэлэмниирэ.
Сорох сарсыарда ийэтэ Маарыйа алта чааска о?о?ун отто туран баран, биир да м?н??тэ хойутаа?ына суох то?уска дизельнай станция?а ?лэтигэр баар буолуохтаах уола т??ннэри утуйбакка, кинигэ аа?а сытарын к?р?н со?уйан: «Бу сатаатар т??н то?о утуйан сынньаммаккын?» – диэн м???р?. Онтон хотонуттан киирэригэр Куостата суунан-тараанан, остуолун тардан бэлэмнээн к?рс?р? эрээри, остуолун аттыгар илиититтэн араарбат кинигэтин аа?а олорор буолан, ийэтин сонньутара.
Суругунан да суруйсан, быы?ыгар-ардыгар т?л?п??н?нэн кэпсэтэн, уоллаах-кыыс икки сыл устата, син бэйэ-бэйэлэрин нэмнэрин билсибиттэрэ. Ол гынан баран, дьиктитэ-дьиибэтэ диэн, бу тухары хайа-хайалара да таптал ту?унан, эгэ таайтаран да, биир тыл бы?а?а?а быктарсыбатахтара.
Дьэ онтон ити Надятын бэ?э?ээ мунньахха киирэ сырытта?ына к?рс?н, киинэ?э ы?ыран, ол онтукайыттан ??рэн уонна долгуйан, бу киэ?э сэттэ чаастан кулуупка тахсаары, ийэтиттэн кистээн, санаатыгар бэйэтэ билэринэн бэлэмнэнэ сылдьар. Тугу-тугу кэтэн тахсарын, бэл диэтэр, ханнык одьукуолуну ыстарынарын кытары бы?аарынан б?пп?тэ. Урут «Тройнойу» туттар бэйэкэтэ, билигин с??рг?л??р. Аны сайдыбыт аатыран, барбах эрэ «Шипрынан» эрэ соттор. Тасты? эдьиийэ бы?айын со?уруу Сочига к??лэйдии бара сылдьан, киниэхэ эрэ анаан-минээн «Красная Москва» диэн ааттаах на?аа ?ч?гэй сыттаах, ол эрэн сыаналаах ба?айы одьукулуон кэ?ии а?албытын харыстаата?а буолан туттубат. К?р?ннь?к гынан туруорар. Хата биирдэ эмит кулуупка биэчэргэ эбэтэр ??к??гэ бараары, аргыс буолан киирээччи бииргэ ??рэммит, эмиэ бэйэтигэр дылы холостуой до?оро Хаппытыан, ыты?ыгар кутта-кутта харса суох бистэн, онто суох кыра хо?ун и?ин одьукулуон сытынан толорон кэби?эн сордуур.
Табаары?а Хаппытыан, дьэ чахчы, ?ч?гэй уол. К?лэн-??рэн, кэлэн-баран, са?аран-и?эрэн. Кими да биир да м?н??тэ чу?куппат ки?и. Оскуола кэнниттэн уолаттар иккиэн СПТУ-га ??рэнэн, суоппар-тракторист идэтин ылбыттара. Суоппар быраабын уонна тракторга ?лэлиир дастабыранньаны ылаат да, саас бэбиэскэ тутан, Сэбиэскэй Армия?а ытык иэстэрин т?л?? барбыттара. Хаппытыаны, икки сыл армия?а суоппардаан кэлбит ки?ини, суол тэрилтэтигэр ??р??нэн, эргэ да буоллар Камаз суоппарынан ылбыттара, онтон Куоста, танкист идэлээх ки?и, са?ата-и?этэ суох дизельнэй электростанция?а дизели?инэн киирбитэ. Уолаттар бэркэ тапсаллар, саас-к???н бииргэ кустууллар, бииргэ илимнииллэр. Арай итэ?эстэрэ диэн, бакаа иккиэн ыал буола иликтэр. Эдэрдэр диэ?и, быйыл номнуо с??рбэ биэстэрин туоллулар, оттон саастаах уолаттар диэ?и, баара-суо?а с??рбэ биэстэрэ эрэ.
Аллар ата?а Хаппытыан дьиэтигэр киирэн: «Б?г?н киэ?э киинэ?э сылдьыахха», – диэн эппитигэр, туох диэн аккаастыан мунааран олорбохтуу т??эн баран, Надям кэллэ?инэ син-биир билиэ уонна к?р?? диэн: «Биир кыы?ы киинэ?э ы?ырбытым», – диэн билинэн этэригэр тиийдэ?э дии. Оо, онно Хаппытыана ??рб?т??н!
– Кырдьык дуо? Кырдьык этэ?ин дуо?! – дии-дии ?р?т-???э лэбэйдээн т?б?т?н та?аара сыста.
– Кырдьык этэбин.
– Мин кинини билэбин дуо? – табаары?а эбии лаппыйан ыйытан истэ.
– Суох, до?оор. Маннаа?ы буолбатах, тыаттан сылдьар, – ха?ан да кыы?ы киинэ?э ы?ырбатах, кыы?ы кытары биирдэ да сэргэстэ?э хаампатах Куоста аараттан бэйэтэ долгуйан киирэн барда. – Кэллэ?инэ к?р???. Уонна оттон бастакынан атаспын бэйэм да били?иннэриэм дии.
– Ээ дьэ, бэрт эбит. Кулуупка отой эрдэ кэлии?ибин оччо?о, – Хаппытыан, о?о эрдэ?инээ?итинии до?оругар исти?ник имнэнэн кэби?ээт, дьиэтигэр та?ыста.
Куоста ийэтин кытары хотонугар к?к?р?н абырахтыы тахсыбыта, ?лэтэ онон эрэ б?ппэт буолан биэрдэ. Ол тахсан хотонун муостатын хапта?ынын балайда бодьууста?ан уларытта. Онтон кы?ын сибиинньэ турар уйатын, салгыы к?к?р?н абырахтыы сырытта. Оттон ?лэтин ухханыгар киинэ?э барардаа?ын умнан кэби?эн, эмискэ ча?ыытын ?йд??н к?рб?тэ – бириэмэтэ ырааппыт. Сэттэ буолара баара-суо?а чаас а?аара хаалбыт. Ха?ан суунан-тараанан, та?нан-саптан кулуубугар тиийиэр диэри хойутуу?у.
– Ийээ, мин бардым… – Куоста, ?м?рэх эбэтинии то?о?отун кытары ?т?йэтин муоста?а талыр гына быра?аат, буулдьа курдук та?ырдьа ойдо.
– Хайа бу, нохоо, хайдах буоллу??! ?лэ?ин б?тэрэн, хапта?ы??ын ситэри саайан баран барыаххын, – Маарыйа уола туохха ити айылаах тиэтэйэн, эрдэттэн кэмнээн бы?ан-сотон бэлэмнээбит к?к?р?н хапта?ынын ситэри саайбакка эрэ, тугун барытын быра?ан туран, ийэтигэр хапта?ынын ба?ын туттарбытынан элэс гыммытын ?йд??б?кк?, кэнниттэн ??г?лээн эрэ хаалла. Арай туох да бы?аарыыта суох, уолун кэнниттэн: «Хойутаатыам!» – диэн са?атын дор?ооно с?тэ да илигинэ, саадьа?ай ынах тириитэ б?р????ннээх хотон аана, кэпсэтии манан б?ттэ диэбиттии, хап-сабар сабыллан «лип» гынна.
Оччону к?р?н кэлбит Маарыйа, уолун м???ттэ-м???ттэ, хотон и?игэр биир гына ы?ыллыбыт туттар сэби-сэбиргэли: с?гэни, эрбиини, чыскыны-иктэни, хапта?ын эрбэммит лоскуйдарын, мас сыы?ын – аргыый наллаан хомуйа сырытта.
Оттон ийэтиттэн кистээн бэлэмнээбит та?а?ын-сабын кэтэ охсубут Куоста ???э-аллара т??эн, чугастыы кулуупка хаамар-с??рэр ыккардынан а?ылаан-мэ?илээн тиийбитэ – «Танцор диско» диэн ха?ыс да к?н?н субуруччу к?ст? турар индийскэй киинэ?э б?г?н эмиэ ки?и б??? кэлбит. «Танцор диско» киинэттэн сылтаан са?а аатыран эрэр кырасыабай Индия артыыстара Митхун Чакраборти, Калпана Айер ааттарын ити кэм?э билбэт да ки?и суо?а эбитэ буолуо. Хойутаабыт дьон, билиэттэрин ыла-ыла, кииртэлээн эрэллэр, эрдэ кэлбиттэр, билиэттэрин быстаран бараннар, к???ллэтэн та?ырдьа тахсан, ким табахтыы, кимнээх эрэ сонуну ?ллэстэн сэлэ?э тураллар. Ыксаан а?ай кэлбит атастарын Куосталарын к?р?н, табаарыстара илии туту?ан э?эрдэлэ?эн кэпсэтээри гыммыттара, ки?илэрэ илии тутуспута буолаат, ыксал б???н?н ?рг?лдь? с??р?? быластаан и?ирдьэ ааста. Санаатыгар, кыы?ым урут кэлэн, к??тэ сатаан баран, ба?ар залга киирэн хаалбыта буолуо диэн ыксыыр. Аны киномеханик эрээри, бэйэтэ билиэт атыылааччы уонна бы?ааччы кырдьа?ас Киинэ Мэхээлэтэ Надяны ха?ан харахтаан билиэ-к?р?? баарай? Билээхтээбэт буолла?а! Онон киниттэн ыйытан да ту?а суох. Ыйытта?ына да?аны, дьээбэ-хообо хаата, эбиитин улахан са?алаах Мэхээлэ, кини ки?и хайаан да тоокколо?он, сонно кулууп и?ин толорор. Ту?угар эмиэ кы?ал?а диэтэ?и?.
Оо дьэ! Ити баар дии… Абаа?ыны баран, хотон муостатын, сибиинньэ уйатын абырахтаан абыранаары, к?р бу, хойутаата?ын. Кы?ыылаах да ба?айы!
Санаата оонньоон, мучумааннанарын быы?ыгар ча?ыытын к?рб?тэ – ?сс? да эрдэ, эрэл баар курдук. Уонна оттон толкуйдаан к?рд???нэ, билбэт сиригэр-уотугар Надя кинини к??ппэккэ эрэ, хайдах да со?ото?ун залга эрдэ киириэн табыллыбакка дылы.
Чэ бэйи, уоскуйуохха. Араа?ата хойутуу кэлэрэ буолуо диэн, киирэр аан та?ыгар, табаах уматтан баран, ситэри к??тэрдии о?о?унна. Ол турда?ына, уолаттара, маанытык та?нан турар Куосталарын муодар?аан, ки?и кы?ыйыах, дьэ бу б?г?н киэ?э тии?игирэн кэлэн кэпсэтээри б???л?р. Ону кыыс к??тэн турарыттан долгуйбут до?ордоро иэдэс биэрэн сорохторун со?уталаан, кимнээ?и эрэ онон-манан аралдьытан, эр-биир и?ирдьэ а?ардаталаан истэ.
Оттон аны сэттэ буолан, киинэтин к?рд?р??хтээх Мэхээлэтэ ха?ан киирэ?ин диэн, эмиэ субу б?г?н кэлэн тиэтэт да тиэтэт буолла. Бу Мэхээлэ ?сс? кыра эрдэхтэриттэн киинэ?э сарсыарда уон биир, эбиэт кэннэ ?с чаастан к?ст?р киинэ?э хойутаан кэллэхтэринэ, киллэрбэт идэлээх уонна мэлдьи: «О?олоор, дьиэ?итигэр бара??ыт атаххытын суунан баран утуйан хаалы?», – диэн к?н?стэри кы?ыылаахтык суустааччы. Биир да м?н??тэ хойутаатылар да, хайдахтаах да элэ-была тылларын этэн к?рд?сп?ттэрин иннигэр, Мэхээлэ дьэ туох да и?ин киллэрээччитэ суох. Ол и?ин, кэлин киллэрбэтигэр ??рэнэн, улаатан истэхтэрин аайы, ал?ас аралдьыйан киинэ?э хойутаатылар да, кулуубун и?иттэн хатата турар Мэхээлэни бэйэтин: «Кырдьа?аас, атаххын суунан бара??ын баран утуйан хаал», – диэн дьээбэлэ?эн ??рдэн-к?т?тэн, кулууп та?ынан аа?ан, салгыы ханна эмэ оонньуу бараллара.
Бу да сырыыга и?иттэн кулууп харабыла Таанньа?а аанын хататтаран баран, хас да к?н тобус-толору залга индийскэй киинэ к?рд?р?н, ыйдаа?ы былаанын номнуо а?ара толорон, санаата к?мм?т Мэхээлэ, киинэ?э киирбэккэ турар Куостаны к?р?н, дьээбэлэнэн: «Ноко, дьиэ?эр бара??ын атаххын суунан баран утуйан хаал», – диэн к?лэн мичи?нии-мичи?нии, кулууп кэннинэн киирэр туспа ааннаах будкатыгар киинэтин к?рд?р??р?, уруккутун курдук с?рдээх чэпчэкитик туттан-хаптан, тиэтэйэ-саарайа хаама турда.
Куоста суос-со?ото?ун кулууп та?ыгар кирилиэс ?й?н?гэр олорон эрэн, Надя туохтан эмит тардыллан, ба?ар хойутаан, «Хойутаабыппын бырастыы гын», – диэбитинэн сибилигин сэгэйэн тиийэн кэлиэ диэн эрэнэн к??ттэ.
Уон биэс м?н??тэ – к??ттэххэ у?ун-киэ? да буолар эбит. Чаас а?аара диэн, до?оттор, адьас к?н а?аарыгар тэ?нэстэ?э ???. Аны биир ?йэ?э тэ?нээх б?т?н то? к??с бысты?а ааста. Кыыс суох. Дьэ ким да кэлбэтэ, туох да биллибэтэ, ти?э?эр тиийэн, эрэл э?иннэ…
Эрэлин с?тэрбит Куоста, кыы?а кэлбэтэ?иттэн саатан уонна кыбыстан, ким да хара?ар хатамматарбын диэбиттии, ыаллар олбуордарынан к?л?ктэнэн, туох аанньа буолуой, уку-суку туттан, дьиэтин диэки суку?наата.
Оттон Надя барахсан, Куостатыныын илии-илиилэриттэн ылсан баран, сылаастык-сымна?астык имэрийсэ, таптал ту?унан аатырбыт «Танцор диско» киинэни к?р? олорбокко, Хабаровскайга бииргэ ??рэммит дь??гэтэ Сардаана дьиэтигэр т?гэх хоско киирэн, са?а та?аарбакка, сыттыкка умса т??эн, уйа-хайа суох ытыы сыппыта.
Дь??гэтэ Надя киэ?э Куосталыын то?о киинэ?э барбата?ын дьиктиргээн, хоско ыйыта киирэн баран, кыы?а ытыы сытарыттан со?уйда. Надя уоскуйан баран кэпсээбитин кэннэ, аны туран Сардаана ыга сыстан, дь??гэтиниин тэбис-тэ??э ытаста.
Ити к?н Надя уулусса?а Хабаровскайга исти?ник до?ордоспут, Чурапчыттан сылдьар бастакы тапталын Володяны к?рс?б?т. Бастакы оло?ор табыллыбатах Володята былырыын биир уол о?олоох ойо?уттан арахсыбыт, куоракка идэтинэн тутууга прорабтыы сылдьар эбит.
– Эн миигин бырастыы гын, Надя. Акаарыбар, эйигин та?наран тураммын, Таняны кэргэн ылбыппын. Эйигин умнубаппын, билигин да таптыыбын. Эн миигин бука диэн бырастыы гын. Хабаровскайга ??рэнэ сылдьан, сыыспыт эбиппин. Олохпор улахан ал?а?ы о?орбуппун к?нн?р?нээри, бу эйиэхэ кэллим. Эн миэхэ кэргэн та?ыс, иккиэн ыал буолан холбо?он олоруохха. Быйыл миэхэ тэрилтэбэр уопсайга хос биэрдилэр, онон онуоха-маныаха диэри олорор муннук баар. Ыал буолбут, о?олоох эдэр ?лэ?иттэргэ тэрилтэбит квартира биэрэр, онон би?иги да биир-икки сылынан квартира ылыахпыт, – диэн, эбиэт са?ана уулусса?а эмискэ к?рс? т??эн, Надя?а бастакы таптала, с????р?йэ бы?ыытыйбыт тапталын кыымын хаттаан сириэдитэ к??дь?тэн кэбиспит.
Оо, олох барахсан ки?и дьыл?атынан ха?ан санаабыккынан ?р?-та?нары тутан, к??ч?ктэнэ оонньуургун с?б?л??г?н да?аны.
Куоста кулууптан кэлэн баран, к??лэтин ?ктэлигэр олорон, табахтаан уоскуйда. Онтон дьиэтигэр киирэн, ?рг?лдь? хо?угар ааста уонна эргэ гитаратын ылан, оронугар тиэрэ т?стэ. Итиэннэ струналарын тарба?ынан нарыннык таарыйан оонньуу-оонньуу, били маа?ын к?н?с ыллаабыт, тылын уонна матыыбын ким суруйбута биллибэт, уруккуттан олус с?б?л??р ырыатын и?иллэр-и?иллибэттик ыллыы сытта:
Хомойума, сонньуйума
Оо, дуу?абын эн аймаама,
Хара?ым уутун то?о??ун
Мин с?рэхпин ытатыма.
Хаты? чара? са?абытын
Истибитэ-кистээбитэ,
Тапталбытын сиргэ-буорга
Тэпсибити? то?о с?рэй…
Дьи?нээх до?ор
Атас ту?угар атах тостор.
Быыбылык с?р т?ргэнник о?о сэллиги эмтиир санаторийын кырыаран эрэр т?нн?гэр с??рэн тиийэн к?рб?тэ – а?ата Ба?ылай атын быатын остуолба?а с?р?? бырахпытын т?л?р?тэн, бугу?уйан ?р? м???р соно?о?ун оргууй суолугар сиэтэн киллэрэн баран, ойо?олуу и?эн кэтит самыытыгар муо?атынан охсон «лап» гыннарда. Онтон эттээх ата кымньыыланан сэниэлээхтик батыччахтаан эрдэ?инэ, туйа?ын и?э?э сирэйин сиирэ-халты т??эригэр кы?аллыбакка хаамар-с??рэр быластаан ?стэ-т??ртэ киэ?ник хардыылаат, бэрт сылбыр?атык сыар?атыгар олоро т?стэ да, дьиэтин диэки атара сэлиинэн тибилиннэрдэ.
Ону к?р?н турбут о?о а?атын, ийэтин, кырдьа?ас эбэтин Огдооччуйаны, эдьиийин Даайысканы сайы?ан, бэлиэр дьиэтин ахтан уонна бииргэ оонньуур до?отторун санаан уйадыйан, киэ?ник к?рб?т чох хара хара?а ууланна. Аны о?олор к?р?н, бу уол атаах, ытанньах эбит диэхтэрэ диэн кыбыстан, ытаамаары сымы?а?ын бы?а ытырда. Оттон кэннин эргиллэн ким да суо?ун к?р??т, т?ргэн ?л?гэрдик хара?ын уутун ырбаахытын сиэ?инэн сотто о?уста уонна курустук, с?рдээх дири?ник ???э тыынан баран, кумуччу туттан, ата?ын т?б?т?нэн дугунан дьу?уурунай быраас ыйбыт палаататыгар барда.
Бу былыргыта сис баай ?р?? дьиэтэ диэн ааттанар уора?ай о?о санаторийа буолан турар. Эргэ да буоллар, б??? тутуулаах, ат эккирэтэр кэ?эс дьиэ билигин да ту?алыыр.
Оройуон ?рд?нэн сэллиги утары ?лэ чэрчитинэн ыытыллыбыт бэрэбиэркэ т?м?г?нэн, оскуола?а Манту боруобатын о?орбуттарын кэннэ, Быыбылык бы?ыыта и?эн уонна кытаран, бу дойдуну булла. Туббалыы?а кылаабынай быраа?а Уйбаан Хабырыылыйабыс ытыс са?а кумаа?ыга суруйан биэрбит уонна тус бэчээтин туруорбут дьа?алынан эмтэнэ диэн б?г?н санаторийга киирдэ. Ону ити а?ата кимтэн эрэ, араа?а, То?уойахтан сыар?алаах аты уларсан, кы?ал?аттан уолун тиэйэн а?алан туттарда.
Быыбылык хайдах-хайдах дойдуга кэлбитим буолла диэн улаханнык мунчааран, санаата т??эн хо?угар киирбитэ – бу хоско баар уонча уолтан, кини дьолугар, ?г?стэрэ бэйэтин араа-бараа саастыылаахтара буолан биэрдилэр. ?сс? биир уол, быйыл к??????ттэн у?уоргу нэ?илиэктэн киирэн, кинини кытары бэ?ис кылааска ??рэнэ сылдьар, номнуо аллар ата?а буолбут Попов Ганя, Гаанньыска, хата, манна сытан эмтэнэр, эбиитин биир хоско сытар буолан ??ртэ. Гаанньыска да бииргэ ??рэнэр, оройуон киинигэр олорор, до?ордо?о охсубут табаары?а киирбититтэн олус ??рэн, с??рэн кэлэн э?эрдэлэстэ уонна киирбитэ ырааппыт ата?а Быыбылыгы бэйэтин та?ыгар турар кураанах оро??о илдьэн «олохтоото». Ол кэнниттэн о?олору били?иннэрэн, санаторий бэрээдэгин кэпсээн-ипсээн киирэн барда. Онуоха сибилигин а?ай со?уоран киирбит са?а ки?и сонно тута аралдьыйан, субу саба кууспут курус санаата ханна эрэ сиик буолан симэлийдэ, сирэйэ-хара?а сырдаан, эмискэ сэргэхсийэн кэллэ, со?уйбуттуу к?рб?т т?г?р?к хара?а исти?-и?ирэх мичээринэн туолла.
Сотору буолаат, уолчаан о?о-о?о курдук, о?олорго аралдьыйан, барыларын кытары тэбис-тэ??э оонньоонк?р?лээн киирэн барда, к?лэн-??рэн хос и?ин толордо.
Эбиэт кэннэ арыый да улахан кылаас уолаттара-кыргыттара ??рэнэн б?тэн, оскуолаларыттан бука бары бииргэ суула?ан кэллилэр. Олор быыстарыгар биир чобуо уол, са?а о?ону к?р? охсон, бэйэтин саа?ыгар у?уо?унан ?нд?с Быыбылыгы булан, онон-манан киирэн-тахсан тойор?оору, ону аа?ан ?сс? кырбыахча, сутур?алыахча буолла. Хата, кини дьолугар, Бииргэ ??рэнэр до?оро Гаанньыска, бэйэтиттэн обургу уолтан у?уо?унан кыра, саа?ынан т??? да балыс буоллар, табаары?ын быы?аан со?утта.
Кыра уолаттар куттанан, муннукка то?уорустулар, саастыылаахтара бу к??нтэ?ии тугунан т?м?ктэнэрин к?р??р? тула турдулар, атыттар охсу?уу буолаары гыммытын к??ртээри тии?игирдилэр.
Онуоха итини эрэ к??тэн турбут курдук, Гаанньыска, били киэбирээри гыммыт уолтан куттаммакка эрэ, о?олор быыстарыттан утары ынан тахсан кэллэ.
– На-а, Бааска, бу Быыбылык мин бииргэ ??рэнэр уолум, табаары?ым. Онон ата?астыа? да, дьэ сэрэн! – диэн ки?иргээн тиэриллэ?нээн испит уолу, мустубут о?олор бары истэн турдахтарына, кытаанахтык сэрэттэ.
– Мин са?а киирбит уолу дьээбэлээри, хайдах уол эбитин тургутан к?р??р? гыммытым, – Бааска киниттэн кыра эрээри, харса суох хорсун уолтан дьулайан, кини да буоллар, мух-мах барда, мулук-илик тутунна.
Онон ты?аа?ыннаныах, тугунан т?м?ктэниэ биллибэт буолан испит ым-тым бала?ыанньабыт сити курдук судургутук, эти?иитэ-охсу?уута, эн-мин диэн атаанна?ыыта, биир-биэс тыла суох бы?аарылынна. Онтон бэйэтэ да со?уйбут Быыбылык бу туран ?йд??н к?рб?тэ, Ганята бу санаторий и?игэр бэйэлэрин саастыылаахтарыгар, бы?атын эттэххэ, бу дойдуга «атамааннара» буола охсубут, бы?аччы бас-к?с туттар хамандыырдара эбит. Дьэ онон атамаан ата?а, хамандыыр табаары?а буолан, Быыбылык, хата диэ, хара ма?найгыттан табылынна уонна абыранна. Киирдэ-киирээт, иннэ к??????ттэн киирэн эмтэнэ сытар атын о?олортон тута ордук бала?ыанньаланна.
Ити курдук эмэ?этин к?п этэ чэрдийиэр диэри к?н аайы хастыыта да укуолланан, эмп б???т?н и?эн, к???э т??ртэ тото-хана а?аан молоччу уойда.
Ку?а?ана диэн, укуоллара элбэ?э бэрт эбит. К???э хаста да биэрэллэр. Наар биир ?тт?гэр ыллахха, ки?и эмэ?этин этэ чэрдийэн хаалан, сыппаабыт укуол иннэтэ, кыайан дь?л? киирбэккэ, эрэйдиир. Оччо?уна аны биир ?тт?гэр укуол туруоран бараллар. Оттон биир нэдиэлэ буолан баран, аны биир ?тт?гэр… Ити курдук солбу?уннара сылдьан, эмтэнэн б?т??ххэр диэри укуоллууллар. Дьэ ол баар эбит ку?а?ана, ыарыылаа?а. Кы?ал?алаах ки?и хайыа баарай, тулуйарыгар тиийэр. Хата, иннэлэрэ сыппаата?ына, улахан уолаттар укуол иннэтин бытархай таастаах буруу?унан сытыылаан биэрэн абырыыллар.
?ч?гэй астаах-??ллээх санаторийга са?а дьылга диэри сытан уонна ?ч?гэйдик эмтэнэн-томтонон, Быыбылык мороду курдук уойан молоруйда. Били дьиэтигэр к???л сылдьара тохтоон, режиминэн туран-олорон, уруок аахтан уонна бэлэмнэнэн, ??рэ?э да лаппа тубуста. Санаторийга сытыар диэри наар ???нэн ??рэммит бэйэтэ, иккис чиэппэрин букатын да т??рд?нэн-биэ?инэн т?м?кт??х курдук. Ону кылаа?ын салайааччыта Дария Никитична бэлиэтии к?р?н, уруок аайы сэмэлиир бэйэтэ, хай?ыыртан соло булбат. Инньэ гынан Быыбылык биир эрэ ?стээх уонна, хата, этэ??э эмтэнэн, к??т??лээх Са?а дьылын дьиэтигэр тахсан к?р?стэ.
Оттон са?а до?оро Попов Ганя, о?олор ааттыылларынан Гаанньыска, у?ук нэ?илиэккэ олорор ийэлээха?ата а?а?ас сэлликтээх буоланнар, санаторийга ??рэх дьылын лигиччи сытан эмтэннэ. Онтон ??рэ?ин т?м?ктээн баран биирдэ, дойдутугар Ан-2 самолетунан к?пп?тэ.
Быыбылык билигин да ол ха?ан эрэ буолбут т?бэлтэни, бэйэтиттэн у?уо?унан улахан, а?а саастаах уолтан куттаммакка, утары мордьойон, кинини к?м?скэ?эн турар ата?ын Гаанньысканы, чо?улуччу к?рб?т харахтаах о?о саа?ын до?орун на?аа да исти?ник-и?ирэхтик саныыр.
Эн ба?ас!
Та?ара тулаайах о?о хара?ын уутун то?ору ыар аньыынан аа?ар.
Киэ?э кыралар ороннорун булбуттарын кэннэ, алтыска ??рэнэр Маа?ы?ка кистээн хара?ын уутун сотто-сотто, аттыы сылдьан ып-ыраас, бэйэтэ да к?н аайы сууйар буолан, хас хайа?а?ын, оллурун-боллурун аа?а билэр муостатын илдьирийбит эргэ тирээпкэтинэн ньиккириччи анньан сууйа сырытта. Ол кэм?э ииппит ийэтэ, ааттыын Абытай Аана, хо?угар киирэн утуйар оронун аннын ыты?ынан сотон ылаат, о?о ?рд?гэр кутаа уот оттон к?т?р ?л?гэрдик умайыктана т?стэ: «К?р да маны! Бачча кыратыттан, ки?и хара?ын баайан, ?сс? ?рд?нэн-аннынан сууйбут буола-буола. Бу тугуй диибин ээ… Бу тугуй?! Бу то?о орон аннын муннуктарын ки?илии сууйбаккыный ээ… Сирэ?эс… Иитиллэн-а?атыллан олорон, манньа? бэлиэтэ дуо бу? Бу!.. Бу!.. Бу тугуй диибин ээ!!!… Эн ба?ас ки?и ???г?н дуо?! Абаа?ы ыамата туох аанньа ки?и буолар ???г?н!.. Туохтаах буолан улахамсыйа?ын… Дьэ то?ойум, эн иннигин ба?ас хайаан да ылан тэйэр инибин… Эппэтэ?э-сэрэппэтэ?э диэйэ?ий! Ыл ?ч?гэйдик сууй!..» – дии-дии, ити туох да т?р??тэ суох м???р?н-этэрин быы?ыгар кыыс эрэйдээх батта?ын с?р?? тардан ылан сэниэлээхтик илгиэлээтэ, ?сс? онно с?п буолбакка, бобуччу туппут сутуругунан т?б??? харса суох, ханна т?бэ?иэх ыарыылаах ба?айытык охсуолаата. Маа?ы?ка бачча тухары утарсан да, а?ыннаран да ту?ата суо?ун билэр буолан, орон аннын муннугун соппута буолан, тыынын куоттаран т?ргэн ?л?гэрдик сыыллан киирдэ. Ийэтэ буолуохсут аан хоско тахсыбытын кэннэ, хап-хаты?ыр харытыгар хара?ын уутун ньуххана-ньуххана, истибэтэр ханнык диэн сэрэнэн сы?сыйан ытыы сытта. Ол сытан о?о му?наах: «Мин улааттахпына син биир ки?и буолуо?ум, ?ч?гэй ки?и буолуо?ум!» – диэн хаан тахсыар диэри харытын чараас тириитин бы?а ытыра-ытыра, бэйэтигэр анда?ар бэриннэ…
Уруттаан эттэххэ, Маа?ы?ка барахсан, дьи?инэн, т?г?р?к тулаайах буолбатах этэ. Кырдьа?ас эбэлээ?э, э?элээ?э, ону сэргэ ийэлээ?э, ыары?ах а?алаа?а уонна элбэх бииргэ т?р??б?ттэрдээ?э. Дьиэтин и?игэр Ньунньуулла диэн таптаан ааттанан дьоллоно сырытта?ына, т??рт саастаа?ар ийэтэ Маарыйа эрэйдээх эмискэччи ыалдьан ?л?н хаалан, дьиэ кэргэн ы?ылларга тиийбитэ. Эбэлээх-э?элэрэ кырдьа?ас, а?алара саа?ырбыт уонна ыары?ах буолан, ийэтэ суох хаалбыт о?олор тустарыгар олус уустук бала?ыанньа ??скээбитэ. Бачча элбэх иитимньини барыларын бииргэ ылан ииттэр кыахтаах уруу-аймах к?ст?бэтэ?э. То?о диэтэххэ, бары да?аны ту?угар кы?ал?алаах олохтоох дьон этилэр этэ эбээт ол са?ана аймахтара. Онон уопсай с?бэнэн кими эрэ а?атыгар хаалларбыттара, кими эрэ аймахтара ииттэ ылбыта, кими эрэ интэринээккэ олохтообуттара, кими эрэ детдом?а ыыппыттара, кими эрэ иитийиэххэ биэрбиттэрэ. Оттон ол иитийиэххэ бэриллибит икки кыралартан биирдэстэрэ – ити Маа?ы?ка – киэ?э муоста сууйа сылдьаахтыыра.
Кыыс т?р?пп?т а?ата Хоно?о Охоноо?ой А?а дойду улуу сэриитин кыттыылаа?а, Сталинград анныгар улаханнык баа?ыран, сыл а?аара госпиталлары кэрийэ сылдьан, этэ??э эмтэнэн, сыккырыыр тыына эрэ ордон кэлбитэ. Кэлбитэ да диэхтээн… Кинини т?нн?ктэрэ о?о?он, хал?ана тиэрэ быра?ыллан, эркиннэрэ кубарыйа куура хатан турар кубус-кураанах бала?ан к?рс?б?тэ. К?нд? дьонун-сэргэтин: баар-суох ийэлээх а?атын, бииргэ т?р??б?т балтыларын-бырааттарын, кэргэнин Кэтириинэни, туран эрэр уоллаах кыы?ын – сэрии обургу тыылга, кырыы сиргэ ситэн сиэн туолбат ма?алайыгар мэ?иэстибитэ. Дьоно эрэйдээхтэр, уонча ки?и, икки сыл и?игэр бука бары аас-туор олох ыараханын уйбаккалар, ыалдьан, хоргуйан ?лб?ттэр, сэрии сиэртибэтэ буолаахтаабыттар. Охоноо?ой му?наах ол онтон арыый да ?р?ттэн, доруобуйата аматыйан, колхуоска кыладыапсыктыы сылдьан, дьиэ кэргэнин, дьонун уопсай ииннэрин о?о саа?ын до?оро, ма?ынан у?анар идэлээх Харачаастыын ки?илии эргитэн дьо?уннаах мэ?э бэлиэ туппута.
Хата, хатарыылаах ки?и буолан, Охоноо?ой ытыы-со?уу сылдьыбакка, и?эн-а?аан аймаммакка, ы?ыктынан кэбиспэккэ, хара к????нэн са?аттан олох олорор к??стээх санаа булуммута.
Ол и?ин оло?ун о?остор, ыал буолар ба?аттан Баача?хас Ба?ылай уонна Баххаанай кыы?а Балбаара диэн кырдьа?астартан, с??рбэ биэстэ о?оломмуттарыттан суоссо?отох илиилэригэр тутан хаалбыт кыыстара Маарыйаны кэргэн кэпсэппитэ. Онуоха мындыр кырдьа?астар элбэх сиэннэнэр быалара тардан уонна Маарыйа да бэйэтиттэн быдан а?а, ону аа?ан ыары?ах уонна сэрии инбэлиитэ ки?иэхэ тута с?б?лэ?эн, онтон ыал-к??с буолан, сылы-сыллатаа?ы уу кырбас уонча о?оломмуттара.
«Инчэ?эй тирбэ?э быстыбат» диэн дьэ итини этэн эрдэхтэрэ. Сап-са?аттан сал?анан, суос-со?отох туран хаалбыт Охоноо?ой да, илиилэригэр биир эрэ кыы?ы тутан хаалбыт Ба?ылайдаах Балбаара да ити курдук удьуор утумнара уу?аабыта-тэнийбитэ. Уонтан тахса сыл и?игэр, быы?ыгар-ардыгар иккитэ игирэлэнэн, о?о-уруу бу ыалга элбээбитэ. Кыара?ас дьиэ и?э о?о к?лэн-??рэн чуопчаарар, к?н? супту ча?аарар са?атынан туолбута.
Ол эрээри Дьыл?а Хаан Маарыйа эрэйдээ?и эдэр саа?ыгар туура тутан, элбэх эрэйи-кы?ал?аны к?рс?б?т эрэйдээхтэри ?сс? т?г?л т?хт?р?йэн тургуппута. Ба?ылайдаах Балбаара баар-суох кыыстарыттан илии соттон да баран, сиэннэрэ барахсаттар кэнэ?э?ин ки?и-хара буолар, инникитин уу?уур-тэнийэр кэскиллээхтэрин с?рэхтэринэн-быардарынан ?т? сэрэйэн, ыар а?ыыларын тулуйбуттара, хомолтолорун дьо??о-сэргэ?э биллэрбэтэхтэрэ. Санаан да к?рд?хх?, с??рбэ биэс о?оттон илии соттуу диэн тустаахтарга манан а?ай дьыала буолбата?а биллэр. Оттон ууну-уоту ортотунан ааспыт, эмиэ оло?ор ыар а?ыыны к?рс?б?т Охоноо?ой хайыа баарай, кэргэнин с?тэрбит хомолтотун куолу курдук хонно?ун анныгар кичэллик кистэммитэ.
Ити курдук ийэтэ суох хаалбыт о?олор барахсаттар аймахтар, ?т?? санаалаах дьон-сэргэ к?м?т?нэн тохсуон оннуларын этэ??э булбуттара.
Онон Маа?ы?каны о?ото суох, саа?ыра барбыт Уйбаныаптар диэн сэниэ ыал былдьа?а-тары?а ииттэ ылбыттара. Кыыс са?а ийэтэ Аана – атыы?ыт, онтон а?ата Уйбаан – холкуос биригэдьиирэ этилэр. Маа?ы?ка ту?угар, дьэ кырдьык да?аны, бу ыалга иитиллэ кэлиитэ, этэргэ дылы, «?ч?гэй ку?а?аннаах, ку?а?ан ?ч?гэйдээх» буолбута. Бу ыал Маа?ы?каны ииттэ ылаат да, бэйэлэрэ утуу-субуу уоллаах кыыс о?оломмуттара. Онон иитиэххэ ылбыт кыыстара, дьи?инэн, о?о кутун тардыбытын бы?ыытынан ытыс ?рд?гэр сылдьыахтаа?а, хомойуох и?ин, оннук буолбата?а. Дьи? олоххо кыыс о?о ту?угар барыта наар аанньата суох, ку?а?ана, т?тт?р?тэ буолан биэрбитэ.
Уйбаан у?ун дьулугур у?уохтаа?ын и?ин, У?ун диэн хос аатынан ордук биллэр ки?и, ?кс?н дьиэтигэр-уотугар хонор хоно?о, сылдьар ыалдьыт курдуга. Саас ы?ыы са?аланна да, баа?ына?а хоммот эрэ, ол быы?ыгар сайылыкка к???? т?р?л??нэ, оттон аны окко бэлэмнэнии, онтон ыкса к???н хаар т????р диэри от ?лэтэ, к???н аны бурдук хомуура, салгыы кыстык айдаана, со?отуопка?а с???? туттарыыта, кы?ыны бы?а кыстык кы?ал?ата, от тиэйиитэ, саах та?аарыыта, ыанньыксыт тиийбэтин эрэйэ, эбии а?ылык бэлэмнээ?инэ, дул?а кырбатыыта, талах быстарыыта, салгыы ынах маассабай т?р????нэ, ырыган ынах тарбыйах кээ?иитэ, с???? к?л?тт?н ?л??тэ… Сылын аайы ити курдук холкуос хара ?лэтин тэрээ?инэ кы?ал?а ???э кы?ал?аны дьаптайан биир кэм эргийэн кэлэ турар буолан, У?ун Уйбаан дьиэтин ???й?р? ахсааннаа?а, тэлгэ?этигэр тилэ?э ?ктэнэрэ тарбахха баттанара. Кини с?рдээх ?лэ?ит, ирдэбиллээх, иэ?э-дьиэ?э суох к?н? майгылаах, сытыары-сымна?ас, ?лэ к?н?н нэрээтин ?ч?гэйдик толорор ки?и буолан, колхуо?ун салалтатыгар, ?лэ?иттэригэр с?б?лэтэрэ.
