Андрэй Андрыеўскі "Зграя"

– А цяпер слухай – я ведаю yсё i пра цябе, i пра ваyкоy. Нам трэба збяжаць адсюль, iнакш тры твае блiзкiя сябры хутка прыйдуць у госцi. А з-за кратаy ты далёка не збяжыш. Таму выконвай усё, што я скажу.

Адвакат разарваy падкладку пiнжака, дастаy адтуль крэм, адкрыy i пачаy намазваць твар Максiма.

– Не варушыся, усё пашкодзiш.

Следам за тварам Фiлiп абмазаy рукi Максiма. Затым зняy з сябе валасы, якiя апынулiся парыком, i начапiy iх на галаву хлопца. Тое ж самае зрабiy з акулярамi i пачаy распранацца.

– Скiдай адзежу. Зараз ты ператворышся y мяне, а я некалькi гадзiн пабуду табой.

Пасля пераапранання адвакат зрабiy яшчэ некалькi мазкоy крэмам.

– Цяпер слухай, часу мала. На выхадзе пакажаш мой пропуск, на вулiцы чакае таксi. Кiроyца ведае куды ехаць. На месцы выходзь i iдзi y хату.

– А калi мяне зловяць? І што будзе з табой?

– Нi аб чым не хвалюйся.

***

Усё атрымалася, як i сказаy Фiлiп. Нiхто не спынiy Максiма, нiчога не спытаy. Мiлiцыянер нават на пропуск не глянуy. Таксi адвезла яго не за горад, як думаy хлопец, а да адной са старых, цудам не знесеных, хат на Грушаyцы. Знешне яна выглядала закiнутай, але знутры падавалася, што гаспадары сышлi хвiлiну назад. Пасярод адзiнага пакоя стаяy стол з нарэзаным мясам i гароднiнай. На iм жа ляжаy лiст:

"Максiм, частуйся, адпачывай, чакай мяне. Праз гадзiны тры сустрэнемся".

Макс сеy за стол i апусцiy галаву на рукi. Пасля смерцi Насты ён выцягнуy з яе грудзей нож i глядзеy на мёртвае цела да прыезду мiлiцыi. Толькi зараз, у пустой хаце, ён адчуy як накатвае гора, па шчаках палiлiся слёзы. Упершыню за дванаццаць гадоy ён плакаy i не мог спынiцца. Наста, цi сапраyды ён любiy яе, цi гэта было звычайнае юнацкае захапленне якое б нiколi не перарасло y нешта iншае? Ён пра гэта не даведаецца.

“Такое адчуванне, што гэтую троiцу нiхто не бачыць, акрамя мяне. Не, яшчэ бачыла Ася. І Наста таксама. Значыцца, яны не прывiды. Аднак i людзьмi iх назваць нельга. З шыi гэтага малога i кропля крывi не yпала. Што ж яны такое?”.

Воyчы сон

– Чакай, Гаyл. Вельмi шмат навiн для аднаго дня. Хочаш сказаць, iх важак – ваyчыца?

– Так. Толькi не важак, а каралева. Доyгi час кожны новы важак-воyк не мог вырашыць – як выратаваць зграю ад голада. Тэрыторыя, на якой яны жывуць – гэта сапраyдная пустэльня. Там практычна няма жывёл, а таму стагоддзi яны жылi y голадзе. Нават зубры, калi мiгруюць на поyдзень, мiнаюць iх землi. І пасля чарговай вайны, калi зграя Алык-Ачын пацярпела паразу i варожыя ваyкi забiлi yсiх iхных шчанюкоy, адна з ваyчыц забiла важака. І, згодна традыцыi, заняла яго месца. Яна змянiла зграю.

– Якiм чынам?

– Ваyчыца нараджае ад трох да васьмi шчанюкоy. Гэта немагчыма кантраляваць. З-за гэтага зграя Алык-Ачын не магла сябе пракармiць. А таму… Мне цяжка гэта гаварыць i яшчэ цяжэй у такое паверыць. З аднаго прыплоду, якiм бы вялiкiм ён нi быy, яны пакiдаюць двух ваyчанят, самых здаровых i моцных – астатнiх забiваюць. А калi yсе малыя ды кволыя, што часцяком бывае, калi ваyчыца нараджае восем шчанюкоy, могуць забiць усiх.

– Не разумею. Яны што, забiваюць сваiх жа?

– Забiваюць. З-за гэтага y iх зграi няма такiх, як я. Там усе вялiкiя i моцныя.

Грык засмяяyся.

– Хочаш сказаць, калi б ты нарадзiyся там, цябе б забiлi?

– Так.

– І yсё роyна хочаш, каб мы аб’ядналiся?

– Хачу. Бо iнакш не выжыць. Яны жывуць так, як дазваляе iм жыць навакольны свет. Калi б на iх тэрыторыi было багата ежы, нiхто б не стаy рабiць тое, што робяць яны.

– І што яны сказалi наконт аб’яднання?

– Акiра, каралева зграi, пагадзiлася. Аднак яны дапамогуць не за так. Яна просiць перадаць iм чатыры нашых паляyнiчых надзелы.

– Гэта немагчыма! Дзе мы будзем паляваць? Тады i нам самiм ежы не хопiць.

– Акiра сказала, што пасля бойкi з белымi нас застанецца так мала, што ежы хопiць тром зграям. Шмат каго заб’юць…

– Я разумею гэта. А што яна дасць узамен?

– Калi мы пагодзiмся, то заyтра да нас прыйдуць шэсцьдзесят яе лепшых ваyкоy i будуць выконваць вашы загады. Яшчэ трыццаць пойдуць на выведку на землi белых. А на саму бойку яна абяцае прывесцi yсiх дарослых ваyкоy, акрамя ваyчыц-кармiлiц.

Аyк ляжаy побач з Грыкам i слухаy моyчкi. Ён, як i важак, ацэньваy прапанову так званай “каралевы”. Чатыры паляyнiчыя надзелы – вялiкая тэрыторыя, якая можа пракармiць шмат ваyкоy. І калi пагадзiцца на гэта, то Суу-Ардун сама вымушана будзе y будучынi кантраляваць сваю колькасць. Хай i не такiмi метадамi.

– Гаyл, ты сказаy, што яна прывядзе з сабой усiх дарослых ваyкоy. Старых таксама?

Адзiнец апусцiy галаву.

– Калi я прыйшоy у iх горад, то заyважыy там шмат старых. Іх пысы i цела пакрывалi шнары, хаця Алык-Ачын не ваюе з iншымi згарямi пятнаццаць гадоy. Нiводны ветэран не пражыy бы столькi. Я спытаy пра гэта Акiру i яна сказала, што калi ваyку спаyняецца трынаццаь гадоy, ён штогод павiнен даказваць зграi сваю каштоyнасць у бойцы з ваyкамi такога ж узросту. Бойкi iдуць да смерцi. Іншымi словамi – усе ваyкi зграi, якiмi б старымi нi былi, могуць бiцца.

Аyк узняyся на ногi i зарычэy.

– Гэта немагчыма. Мы заyсёды паважалi старых. Яны пражылi сваё жыццё так, каб пасля iх маглi добра жыць мы. Хай iмi кiруе ваyчыца, хай яны забiваюць сваiх ваyчанят – з усiм можна пагадзiцца. Акрамя забойства старых. Я супраць аб’яднання з гэтай зграяй, Грык. І калi ты думаеш iнакш, то я не магу заставацца тваiм сябрам i саветнiкам. Бо, ты ж разумееш, у iх зграi я б даyно загiнуy.

Грык думаy. Не пра словы Аyка, а пра саму магчымасць аб’яднання двух зграй. Нiколi такога раней не было i, мабыць, калi iх з’ядуць белыя, нiколi не будзе. Гэта iдэя не проста парушае нейкiя там традыцыi. Усе зграi маюць падвойную назву – Суу-Ардун, Алык-Ачын, Агыр-Санан, Кер-Адына i iншыя. Першае слова – iмя ваyка-бацькi, першага важака. Другое слова – iмя ваyчыцы, якая нарадзiла ваyчанят, якiя i сталi зграяй. А калi яны аб’яднаюцца, што тады? Ператворацца, хай i часова, у Суу-Ардун-Алык-Ачын?

– Я пачуy цябе, Аyк. І цябе таксама, Гаyл. І, як важак, павiнен рабiць тое, што будзе лепш для зграi, нягледзячы на нашы традыцыi i забабоны. Прабач мяне, стары сябар – мы прымаем прапанову Акiры.

Аyк нiчога не сказаy i выйшаy з будкi Грыка.

– Цяпер, Гаyл, ты станеш маiм саветнiкам. Ідзi назад i раскажы пра yсё Алык-Ачын. А потым паспрабуй замацаваць свой поспех з iншымi згарямi.

– Дзякуй, уладар. Для мяне вялiкая пашана, быць тваiм саветнiкам. Зусiм запамятаваy – Акiра сказала, што цяпер iх згаря завецца проста Ачын.

– Ачын… Як цiкава. Яны адмовiлiся ад iмя бацькi-важака. Спадзяюся яны сапраyдытакiя добрыя воiны, як ты расказваеш. Інакш нядоyга мне быць важаком.

7.

Фiлiп прыйшоy з мiлiцыi праз чатыры гадзiны. На пытальны позiрк Максiма падмiргнуy i весела адказаy:

– Галоyнае для добрага адваката – самому мець добрага адваката. Цi шмат грошай.

На правах гаспадара ён зварыy бульбу, нарэзаy агуркоy з памiдорамi, разагрэy мяса з халадзiльнiка. І yвесь час балбатаy – пра вучобу y iнстытуце, пра бацькоy i бабулю, ад якой засталася хата, пра хуткi яе знос i пераезд у Шабаны, пра цётку Балеславу, якую y iх сям’е клiкалi Болька i шмат пра што iншае. Рот не затыкаyся. З карыснай iнфармацыi Макс даведаyся, што Фiлiп сапраyды адвакат i альбiнояс.

Размаyляць пра ваyкоy ды троiцу Фiлiп адмаyляyся не паеyшы, таму Максiм чакаy. У самога кавалак у рот не лез. Выпiy кавы i цярплiва глядзеy як хутка есць суразмоyца.

– Для мяне ежа – галоyнае задавальненне y жыццi. А калi перабiваць яе сур’ёзнымi размовамi, то i апетыт знiкне. Навошта тады жыць?

А пасля прыйшлося прыбiраць са стала – посуд памыць, у хаце падмесцi, смецце на вулiцу вынесцi. Пасля гэтага задаволены Фiлiп сеy насупраць Максiма.

– Цяпер пытай.

– Ты хто? Тваё прозвiшча Гаyл?

– Не, Гаyла я выкарыстаy, каб ты мне даверыyся. А так я сапраyды Фiлiп i адвакат. Калi ж ты пытаеш у сувязi з апошнiмi падзеямi i тваiмi сненнямi, то лiчы мяне наглядальнiкам.

– Што значыць – наглядальнiк?

– Я не yмешваюся i сачу, каб гiсторыя iшла так, як выбiраюць людзi. Без прымусаy, пагроз i iншага.

– А калi яны грошы даюць – гэта не прымус?

– Не, канечне. У цябе ж свабодная воля – браць iх цi не.

– А якое ты маеш дачыненне да гiсторыi? Табе таксама некалi расказалi пра ваyкоy?

– Не, нiхто мне нiчога не расказваy. І не ведаю, чаму я звязаны з вамi. Ёсць апавядальнiкi – такiя, як ты. Яны расказваюць гiсторыю. А ёсць я – чалавек, якi з дзяцiнства бачыць у сне iншых людзей i ваyкоy. Я да дваццацi гадоy не мог зразумець, чаму iншым кожную ноч сняцца розныя сны, а мне заyсёды аднолькавыя. Мацi таскала мяне i да псiхолага, i да псiхiятра, i да неyрапатолага, пакуль я не паразумнеy i сказаy, што незвычайныя сны скончылiся.

– Дык табе сняцца ваyкi?

– І ваyкi, i апавядальнiкi. Можа, я б нiколi не зразумеy сваё прызначэнне, каб не сустрэy аднаго з апавядальнiкаy у рэчаiснасцi. А потым пазнаёмiyся з троiцай.

Пры yпамiнаннi аб iх па целе Максiма прабеглi мурашы.

– Хто яны?

– Цяжка сказаць. Упэyнены y адным – яны не людзi. Для сябе я называю iх паляyнiчымi на гiсторыi.

– Ты iх не баiшся?

– Не. Яны намагалiся страшыць, ды я дзедаву дубальтоyку дастаy i yсё. З таго часу троiца мяне пазбягае.

– Лiчыш яны спужалiся? Мая дзяyчына…

Максiм змоyк. Ён назваy Насту сваёй дзяyчынай. І зразумеy: увесь час, што яны не жылi разам, працягваy так лiчыць. Гэта адкрыццё цунамi накрыла яго i хлопец заплакаy. Гора, насычанае чорнае гора затапiла пачуццi. Фiлiп не кiнуyся суцяшаць, сядзеy i чакаy.

– Прабач. Я…

– Не хвалюйся. Я ведаю што значыць губляць блiзкiх людзей. У сне я бачыy, што твая Наста зрабiла з белабрысым.

– На iм жа нават драпiны не засталося… Няyжо дубальтоyка iх спужае?

– Галоyнае, не як цi чым ты яго ранiш, а хто гэта робiць. Памiж намi – троiцай, мной i табой ёсць сувязь.

– Значыцца, я паранiy белабрысага, калi выпiхнуy яго з вакна?

– Упэyнены y гэтым.

– Тады наступным разам я заб’ю яго.

– Наyрад цi ты яго пабачыш. Павер, яны баяцца цябе не менш, чым ты iх.

– Раскажы мне пра ваyкоy i воyчыя сны.

– У свой час. Спачатку паслухай iншую гiсторыю.

Гiсторыя пра апавядальнiка

Хлопчык, назавем яго Іван, жыy у Беларусi на пачатку мiнулага стагоддзя. У тыя часы, калi дзяржава чамусьцi вырашыла, што чалавек можа пражыць без ежы. А таму сiлай забiрала yсё да апошняй бульбiны. Ды й зямля y тых мясцiнах была дрэнная – нiчога карыснага не расло на ёй. Адзiн бурyян. Ён i выратоyваy вёску. Бо траву елi козы ды авечкi, а пасля давалi людзям мяса i малако.

Трэба колькi слоy i пра самога Івана сказаць. Ён жыy з мацi i дзедам. Бацька яго некалi прыйшоy у iх вёску разам з польскiм войскам, згвалцiy мацi Ванi. І ад гэтай кароткай сувязi з’явiyся на свет хлопчык. І з дзяцiнства яго yсе ненавiдзелi.

Мама Ванi да яго нараджэння лiчылася першай прыгажуняй на вёсцы. Усе казалi, што яна пойдзе замуж за заможнага чалавека. Можа нават у горад паедзе. І дзяyчына таксама верыла y гэта. Аднак гвалт i нараджэнне хлопчыка yсё змянiла. А таму мацi ненавiдзела свайго сына больш за iншых вяскоyцаy. Адзiным чалавекам, якi любiy Ваню, быy дзед.

Колькi памятаy сябе, Іван працаваy пастухом у полi. Яму трэба было не столькi глядзець за жывёламi, колькi адпугаць ваyкоy. Рабiць гэта было няцяжка – бярэш дзве драyляныя, гладка выскубленыя пласцiны i моцна б’еш адна аб адну. Гук атрымоyваецца падобным на стрэл i ваyкi пужаюцца.

Кожную ранiцу Іван падымаyся да yсходу, а клаyся спаць пазней за yсiх у хаце. Не дзiва, што аднойчы хлопчык не вытрымаy i, выгнаyшы авечак у поле, заснуy. Ачуняy праз чатыры гадзiны ад мужчынскiх крыкаy. Вялiкая зграя галодных ваyкоy напала на статак i загрызла трыццаць авечак. Вяртанне дадому праз усю вёску стала для Ванi сапраyдным выпрабаваннем. Нехта пляваy у твар, iншы бiy смярдзючай анучай, а адна старуха вылiла на яго памыi. Дома на хлопца накiнулася мацi, узяла дубец i бiла яго па нагах i руках, прыгаворваючы:

– Лепш бы цябе ваyкi забралi i з’елi. Нам бы менш ртоy кармiць i вёска вольна б уздыхнула. Каб ты здох, нягоднiк. Скажу старасце – хай прагонiць цябе з вёскi.

Адступiла яна, калi ад гэтай працы рука знямела. Іван ляжаy на падлозе i плакаy. Не столькi ад болю, колькi ад невыносных слоy.

– Цiха, Ванечка, не трэба плакаць. Жыццё пераменлiвае. Сёння яна цябе б’е, а заyтра палюбiць. Хадзем лепш да мяне – раскажу казку.

Дзед пагладзiy хлопца па галаве, падняy на руках i аднёс у ложак.

– Не плач, Ванька. Во бяда – ваyкi авечак пагрызлi. Ды колькi я жыву года не было, каб шэрыя кагосьцi не загрызлi. Людзi галадаюць i ваyкi таксама. Мы хочам жыць i яны. Але калi малы ваyчонак не здолее забiць вялiкага зубра, нiхто з роднай зграi не будзе кусаць яго за гэта.

Слёзы высахлi на шчаках Ванi, ён уважлiва слухаy дзеда.