Ismayil:
– Sag ol, Xosq?d?m, s?n ged? bil?rs?n, – dedi.
– Ac olarsan, yaxsi buglama bisirmis?m, ??kim, ye.
– Yox, sag ol, ?ziyy?t ??km?, ac deyil?m.
– Onda ?ay i?.
– Yox, k?hn? ?inarin altindaki bulaqdan su i?dim…
Xosq?d?m Ismayilin qarsisinda dayanib basini asagi saldi. Yanaqlari
qipqirmizi idi. Sanki deyirdi ki, m?ni sev, Ismayil. N?d?n m?n? diqq?t vermir, m?n t?r?f? baxmirsan. Qizin durusu Ismayildan cavab g?zl?yirdi.
Ismayilsa sandigin ?st?nd? ?yl?sib yatmis anasina t?r?f baxirdi.
– Yaxsi, m?n gedim. Evd?y?m. Acsan x?b?r ver, g?lim ?ayini, suyunu verim.
– Yaxsi… – Ismayil k?n?ls?z cavab verdi…
Bu yerl?rin qiz-g?linl?ri ?z sevgil?rini oglanlara, kisil?r? he? vaxt
s?zl? dem?zdil?r. Onlarin h?r?k?ti, baxislari h?r seyi deyirdi.
Bu g?n sah?d? isl?y?nd? d? eyni briqadada olan Aynanin
ona tez-tez su g?tirm?si, b?t?n is boyu tarlada Ismayildan g?zl?rini ??km?m?yi, ?hm?d?li qizinin Ismayila ?m?lli-basli sevgi etirafi idi. Ismayilin yasi ?t?rd?. Bu yasa q?d?r kimins? evl?nm?m?yi bu k?ndd? s?z-s?hb?t, sual dogururdu. Saglam, igid oglan olan Ismayilin evl?nm?m?yin? yalniz bir ad verirdil?r ki, y?qin ?z?nd?n ?ox razidir. O, g?z?ll?r-g?z?li axtarir.
Xosq?d?m d?, Ayna da ?rg?n qizlar idi. G?z?llikd?n, boy-buxundan da ?min idil?r. Xosq?d?min son vaxtlar anasina da diqq?t etm?si onu daha sansli g?st?rirdi. Amma Ismayilin Aynani da sevm?m?yin? he? bir ?sas yox idi.
Ismayil bu g?n az qaldi Xosq?d?m? desin ki, "s?n ?ox g?z?l v?
mehriban qizsan. Lakin m?n s?ninl? evl?nm?y?c?m". Y?ni qizin ?midl?rini bird?f?lik qirib basa salsin ki, ?z?n? g?n agla, basqa ist?y?nin olsa, ona ?r? get. Amma Ismayil Xosq?d?m? he? n? dey? bilm?di.
Aynaya da dey? bilm?y?c?kdi.
Xosq?d?min ev? ?ox m?yus g?lm?si N?barin g?z?nd?n qa?madi.
– Bir t?h?r d?yirs?n g?z?m?. Olmaya o imansiz x?trin? d?yib?
– Yox, ay ana… O imansiz dediyin m?niml? he? k?lm? k?sm?k
ist?mir. Zalimin oglu ?z?n? el? aparir ki, el? bil danismaq da pulnandir.
– Agiz, y?qin utanir d?… Anasinin da agli basindadir ki, desin, ay
bala, yasin ke?ir, evl?n.
– N? bilim, ay ana, daha d?z? bilmir?m…
– Biy, basima xeyir. A-a-a, s?n lap ?l?rs?nmis ki onun ???n.
Xosq?d?m daha he? n? dem?di. D?rind?n ah ??kib, m?t?kk?y?
dirs?kl?ndi…
?hm?d?li Qeyb?li C?brayilovun yanindan ?ixib k?nd? qayidirdi. O, artiq m?xfi ?m?kdas kimi f?aliyy?t g?st?r?c?kdi. C?brayilov ona demisdi ki, g?z?n? d?rd a?… M?lumatlari vaxtinda ?atdir. F?rrux S?hb?tovdan da qorxma. S?n artiq bizim ?m?kdassan.
H?y?t? gir?r-girm?z arvadini ?n?nd? g?rd?:
– N? olub, ay arvad?
– N? olacaq… S?hb?tov yoldas yuxudan durandan d?nyani dagidir.
Deyir m?nd?n icaz?siz hara gedib?
– S?n n? dedin?
– Dedim, erk?k qoyun can verirdi. Apardi Les ?liy? vaxtinda
?atdirsin. Amma S?hb?tovun hirsi soyumaq bilm?di, ay kisi. Basilovlu getdi m?kt?b?.
– Q?l?t el?yir S?hb?tov. Gedib o axmaga dey?c?m ki, daha bizd?
qalma… G?tirib ?ixarmisam ocagimin basina. Birc? g?n is? getm?y?nd? d?nyani dagidir?
– A kisi, g?r?k icaz? alaydin…
– N? icaz?? M?n ona hara getdiyimi dey? bilm?zdim. Yoldas
C?brayilov s?xs?n g?st?ris verib.
– Bilmir?m, ay kisi. Indi s?ni isd?n ?ixarsa, C?brayilov arxanda
duracaqmi?
– Arvad, s?n bel? seyl?ri bilm?zs?n. Get, isinl? m?sgul ol.
S?hb?tov m?n? he? n? ed? bilm?z.
Arvadinin h?y?cani bir q?d?r s?ngidi v? sakit s?sl? dedi:
– T?ki el? olsun, ay kisi. M?n n? deyir?m.
?hm?d?li daha ev? girm?di. M?kt?b? dogru yollanaraq yolboyu t?krarlayirdi: "M?nim arxamda ?K durub. S?hb?tov kimdir?"
Hirsind?n k?ndir ?eyn?y?n S?hb?tov ?hm?d?lini g?rc?k bagirdi:
– Hardaydin ?-?-??
– M?dir, erk?k ?ld?n getdi: Dedim o basdannan murdar olmamis Les
?liy? ?atdirim.
– M?n? niy? dem?din?
– M?dir, s?bh tezd?n dedim s?ni qan-bagir edib yuxudan
durguzmayim.
F?rruxun s?si yavasidi. N? dey?c?yini bilm?di. Udqunub, – icaz?siz
bir d? gets?n, s?ni it kimi qovaram, – dedi.
?hm?d?li ?r?yind? “It s?nin d?d?ndir” – deyib, m?kt?b direktorunun
otagini t?rk etdi…
4
Pambiq yigiminin qizgin vaxtiydi. Axsamin ala-toranina dogru qadinlar yigdiqlari pambigi ?uvallarda qapanin yanina dasiyirdilar. Hesabdar Isf?ndiyar bir-bir yaxinlasan qadinlarin ?uvallarini ??kib ?z?nd? qeydiyyat aparirdi. S?hrizadin pambigini ??kib qeydiyyat apardiqdan sonra qiza dedi:
– Halaldir, ay S?hrizad. H?r g?n?n hesabatindan g?r?n?r ki, ?n ?ox
pambigi s?n yigirsan. G?nd?lik normani ?d?yirs?n. Halaldir, vallah. Bel? gets?, insallah ?m?k qabaqcili alacaqsan.
S?hrizad he? n? dem?d?n k?lagayisini d?z?ldib k?nd? t?r?f addimlayan qadinlara yaxinlasdi.
– Olacaq da ?m?k qabaqcili. Bizim kimi burda t?r t?k?b sonra da
s?h?r? kimi evd? bis-d?sl? m?sgul olmur, – bunu ?hm?d?linin arvadi G?lg?z dedi.
S?hrizad dinm?di. Amma N?bar sin?sini qabaga verib:
– N? deyirs?n ay t?lk?n?n quyrugu, – dedi.
K?ndd? hami ?hm?d?liy? t?lk? ?hm?d?li dediyind?n, N?barin s?zl?ri G?lg?zi cin atina mindirdi. Odur ki, N?barin ?st?n? sigidi. Hesabdar Isf?ndiyar, briqadir Ali ?zl?rini ?atdirmasaydilar bir-biri il? sa?yolduya ?ixan G?lg?zl? N?bari ayirmaq m?mk?n olmayacaqdi.
Aralanib ?n t?r?fd? ged?n G?lg?z qisqirirdi: – M?n? t?lk?n?n quyrugu deyir… ?z?n n?s?n s?n… B?y qizinin tulasi…
Bas ver?n dava-dalas hamidan ?ox S?hrizada t?sir etmisdi. Axi n?y? g?r? insanlar ondan ?l ??kmirdil?r. Bir ne?? g?n idi ki, Q?dsinin ?l?m?nd? he? bir ?li olmayan qardasi M?mm?dr?sul bar?d? s?r-b?htan deyir, bu g?n d? onun min-bir ?ziyy?t bahasina hamidan ?ox pambiq yigmasina qibt? edirdil?r. B?y?m o, g?nahkardir ki, b?y qizidir?
S?hrizad d?rind?n ah ??kdi. S?h?rd?n b?ri ayaq ?st?nd? isl?diyind?n sismis ayaqlari s?z?n? baxmirdi. Bir yandan da G?lg?zin N?bara “B?y qizinin tulasi”, – dem?sin? lap ?ox ?z?l?rd?…
K?ndd? Talib q?d?r ikinci savadli yox idi. Onu m?kt?b? m??llim g?t?rm?s?l?r d?, ?lacsiz qalib kolxoza m?hasib g?t?rm?sd?l?r. Kolxoz s?dri S?leyman savadsiz oldugundan onun da, kolxozun da b?t?n yazi-pozu isl?rini Talib aparirdi.
Hesabdar Isf?ndiyar bu g?n?n yigim qeydl?rini yazdigi d?ft?ri g?tirib Talibin stolunun ?st?n? qoydu. Talib d?ft?ri a?ib ?m?k g?n? kitabina g?st?ricil?ri k???r?rk?n g?z? S?hrizadin bu g?n d? hamidan ?ox pambiq yigdigini g?st?r?n r?q?ml?r? satasdi. D?nyada ?n ?ox sevdiyi insanin, S?hrizadin ugurlarina sevin?n Talibin dodagi qa?sa da, ?r?yind?n qara qanlar axdi. O c?r naz-nem?t i?ind? yasamis xaniminin h?r g?n qizmar g?n?s s?f?ql?ri altinda qul kimi isl?m?si Talibi ?ox ?z?rd?. H?r g?n bir yastiga bas qoyanda arvadinin vaxtil? bir c?t g?y?r?ini xatirladan ?ll?rinin nec? kobudlasdigini, qabardan x?tt-x?tt oldugunu g?r?rd?.
Talib ne?? d?f? ist?misdi S?hrizada desin ki, pambiga getm?. Amma anlayirdi ki, bu, m?mk?n deyil. Onsuz da agzig?y??kl?r onlara h?l? d? sinfi d?sm?n kimi baxirdilar…
***
F?rrux d?liy? d?nm?sd?. ?hm?d?linin son d?vrl?r d?yis?n ?z?, arvadi G?lg?zin ona ?vv?lki kimi qulluq etm?m?yi onu cin atina mindirirdi…
?z?n? ail?, ev-esik qurmagin vaxti ?atmisdi. Amma n? q?d?r ki Talib azadliqdadir, o S?hrizadla bagli arzusuna ?ata bilm?y?c?kdi: Q?dsi Haciyevin q?tl? yetirilm?si onun ?n?n? a?sa da, Muradxan Qalab?yov h?l? d? ?z v?zif?sinin basinda idi.
Rus dilini pis bilmirdi. Bu dild? yazib-oxumagi bacarirdi. “Moskvaya, M?rk?zi Komit?y?, F?vq?lad? komissiyaya yazacagam. N? olar, – olar. Qocaliram… Bu b?y oglu ?lini-qolunu sallayib k?ndd? at oynada bilm?z. H?l? bir m?hasib d? qoyublar onu. Yazmaliyam. S?hrizad g?n?n altinda solan qizilg?l kimi g?n?-g?nd?n ?riyir. M?nim olsa, onu isl?m?y? qoymaram…”
Bayaqdan b?ri, ev? g?ldiyind?n ?hm?d?lini v? G?lg?zi evd? g?rm?di. ?r?yi ?ay ist?diyind?n d?zm?yib qisqirdi: – ?hm?d?li, ?hm?d?li, G?lg?z…
Alt otaqda F?rruxun s?sini esid?n Ayna yuxari qalxdi. Qapini d?y?b, – d?d?mgil evd? yoxdur. N?n?min v?ziyy?ti yaxsi deyil, oraya gedibl?r, – dedi.
F?rrux sanki Aynani he? g?rm?yibmis kimi onu t?p?d?n dirnagad?k s?zd?. Iri sin?sinin yaniyla ?z?asagi uzanan, zil qara h?r?kl?rin?, inc? belin? baxdi … "M?n bu qiza ?vv?l niy? fikir verm?mis?m. He? d? pis qiz deyil…"
Ayna F?rruxun n?z?rl?rini ?z?rind? hiss edib agzinda durdugu, qapini bir q?d?r ?z?n? t?r?f ??kdi. Aynaya baxa-baxa bihus olub s?hv?tin? qul olan F?rrux qapinin ciriltisindan bir q?d?r ayildi:
– S?n ?ay d?ml?y? bil?rs?n?
– Haziri var. T?z? d?ml?mis?m. Indi g?tir?r?m.
– H?, bir ?ay vers?n yaxsi olar. Ciy?rim yanir.
Bir azdan qapi ?n?nd? Aynanin ayaq s?sl?ri esidildi. Qapi x?fif a?ildi. N?lb?kid?ki ?ay dolu st?kani ir?li uzadan Ayna, he? n? dem?d?n g?zl?di ki, F?rrux ?ayi g?t?rs?n. N?lb?kini qizin ?lind?n almaga t?l?sm?y?n F?rrux bayaqdan b?ri uzandigi d?s?yin ?st?nd?n qalxmadi. H?l? d? Ayna il? bagli s?hv?t dolu x?yalda idi.
Yavas s?sl?, – g?tir, – dedi.
Ayna i??ri ke?m?k ist?mirdi.
– G?tir d?. Orda niy? durursan.
Basqa yolu qalmayan Ayna ?rk?k addimlarla F?rruxun uzandigi d?s?y? dogru addimladi.
Qiz ?ayi onun qarsisinda xal?anin ?st?n? qoyub dik?lm?k ist?dikd? bir anin i?ind? yerind?n qalxan F?rrux onu qollari arasina aldi. Qizi ?z?n? t?r?f sixib ?pm?k ist?yirdi ki, ?z?n? d?y?n sill?d?n g?zl?rind? qigilcim ?arpdi.
K?nd qizi g?cl? ?ll?ri il? F?rruxu yumruqlayib ondan canini qurtarmaga ?alisdi. Aynanin m?qavim?tini qira bilm?y?n F?rruxun qollari s?stl?sib yanina d?sd?.
?s?bd?n v? h?y?candan qipqirmizi olmus Ayna geri ?evrilib qapiya dogru qa?di. F?rrux onu durdurmaga ?alissa da, n? s?z tapa bildi, n? d? ayaqlari yerind?n t?rp?ndi.
Etdiyinin indi f?rqind?ymis kimi, – aman Allahim, m?n n? etdim. T?lk? atasina des?, n? oyun ?ixaracaq, h?l? m?lum deyil. ?z? d? bu g?n s?h?r onu s?ym?s?m, – dedi.
F?rrux ?n pis halda n? ed?c?yini g?t?r-qoy edirdi. Fikirl?sirdi ki, qabaqdang?lmislik etsin…
Hava qaralanad?k evd?n bayira ?ixmadi F?rrux. Az sonra h?y?td?n ?hm?d?li v? G?lg?zin s?sl?ri g?ldi. Onlarin alt ev? ke?m?l?rin? imkan verm?di, qapini a?ib h?r ikisini yuxari s?sl?di. G?lg?zin yuxari qalxmaq fikrinin olmadigini g?r?b, – Baci, s?n d? g?l, – dedi.
