?эдэм и еджэныр хэт?эсащ, зэманыр ?эщ?эк?ащ, ар зыхещ?эри, и къуэш нэхъыжьым пэмыуву зэрыф?эк?ын жэуап къелъыхъуэ:
– Сэ уэ жып?эр къызгуро?уэ, седжэну сыхуэмейуи аракъым, ауэ уи ахъшэк?э седжэнукъым. Къэзлэжьыр зэхуэсхьэсынщи, мис ит?анэ…
– Илъэсит? мэхъу мыбы узэрыщы?эрэ, зыгуэр бгъэт?ылъа?
?эдэм погуф?ык?:
– Уэ сэракъым укъыщ?эк?уар, ди анэр пшэжынуращи, ныпхуэк?уэжмэ, шэж. Ар зэрыщы?эр сэрк?э зы ф?ыгъуэ ирокъу, ауэ пэш нэщ?ым щ?озэшыхьри, согузавэ. Сэ махуэ псом солажьэ, пщыхьэщхьэм щ?алэхэм садыщысын хуей мэхъу, апщ?ондэху и закъуэщ.
– Сызэшкъым сэ, цы зэрызохъэ, т?эк?у сожьыщ?э, сопщ?аф?э, ауэрэ махуэр мак?уэ.
Пагуэ и анэр имыгъусэу к?уэжынукъым, ауэ игу дахэ зэрищ?ын псалъэ къыхуэгъуэткъым. Зигъэгусэу къыдэк?а анэм ебгъэгъэзэныр ?уэхущ. Пагуи дахэ жызы?эфхэм ящыщкъыми, нэхъри гугъу йохь. Сытми, игу илъыр же?э, а жи?эри и ф?эщщ:
– Сэ уи жагъуэ сщ?амэ, къысхуэгъэгъу. Уи нысэм иджыри зыгуэр къыбжи?эмэ, езыращ унэм щ?эк?ынур. Псалъэшхуи зэ?эпамыхыу пщыхьэщхьэшхэ ящ?ри мэгъуэлъыж. Гъуэлъып?э закъуэм нанэрэ Майерэ хэлъщ, зэк?уэц?ыпх-зэк?уэц?ыплъхьэ хъу гъуэлъып?э псынщ?агъуэр Пагуэ къылъысащ, езы ?эдэм и ныбжьэгъум деж нэху къыщек?ынущ. Майе и нанэм ?эпл?э ирешэк?, зэхуэзэша анэшхуэмрэ къуэрылъхумрэ зызэщагъэнщ?ыжыркъым. Нанэ хъыджэбз ц?ык?ум и щхьэпхэт?ыгум ба хуищ?ащ – асыхьэту абдеж дыдэм гъэгъа хужь къыщызэрык?ащ.
Пагуэ и бзэху гъуэлъып?эм изагъэркъыми, зегъэджэрэз, игъэк?ыргъыу, игъэтхьэусыхэу. Жейм емызэгъыр нэхумыщу къэтэджщ, ?эуэлъауэ имыщ?ыну хуэсакъыурэ зихуапэри, щ?эк?ащ.
– Напэ мытхьэщ?у ц?ыхум уахэмыхьэ, – к?элъы?ущэщащ нанэ.
Майе адэм и лъэ макъым щ?одэ?у. Ар пэш ц?ык?ум щ?ок?ри ещанэ къатым и пырхъуэ к?ыхьым ирок?уэ, дэк?уеип?эхэмк?э йох, пщ?ант?эм къыдохутэри уэрамым тохьэ, мак?уэ-сык?уэ, мак?уэ-сык?уэ, хобэкъук?, и напщ?эри уфащ…
Нанэ жэз тасыр къигъэуври андез ищтащ, пщэдджыжь нэмэзыр ищ?ри нэмэз щыгъэр и?ыгъыу п?эм ит?ысхьэжащ. Майе и нап?эр зэрык?эзызымк?э къыгуры?уат ар зэрымыжейр, ауэ езыр-езыру къэплъэху и гугъу ищ?ынукъым. Майе мэжеижри куэдрэ къытезыгъэзэж и пщ?ыхьэп?эр елъагъу. К?ыф?ыгъэ гуэрым хэтщи, хуаби щ?ы?и зыхищ?эркъым. Вагъуэхэм яку езыр итщ. Зиплъыхьурэ Щ?ыр къец?ыхуж. Гъунэгъу зыхуещ?, къащхъуэри щхъуант?эри зэхец?ыхук?. Щ?ы щхьэфэм теувэну и лъакъуэ ижьыр ешийри – и лъэтхьэмпэм нэхърэ зытеувэну Щ?ыр нэхъ ц?ык?ущ. Тенджызым хэувэну хуейкъым… Дэнэ иджы здэк?уэнур? Къыздик?ам игъэзэжыну? Ар дэнэ?
Майе и псэм гугъуехь гуэр зэрытелъыр нанэ елъагъури, телъэщ?ыхьурэ къегъэуш. Нанэ и ?эпл?эр сыту хуабэ, и ?э пхъашэхэр сыту щабэ.
– Нанэ…
– Сыт ущ?эгъыр? Уи адэр къэк?уэжынущ мыгувэу, умыгъ…
Майе и адэм к?элъыгъыну игуи къэк?ыркъым. Абы и хьэлкъым зыгуэрым к?элъыгупсысэу, к?элъызэшу. И нэпсыр къыщ?эзыхуар ищ?энур ищ?эртэкъыми аращ. А зы закъуэращ зыгъэдзыхэр – хэк?ып?э щимылъагъук?э, и щхьэр, и пкъыр здихьын щимыгъуэтк?э, зыгъэпщк?уп?э щыхуэныкъуэк?э.
Нанэ хъыджэбз ц?ык?ум зрегъэтхьэщ?, зрегъэхуапэ. ?эдэми къэк?уэжащи, ипщэф?ар ?энэм къытрегъэувэ, ?эдэм шей игъэващи, къахурек?э. Майе и шейм хоплъэ, плъыжьыфэ дахэщ, ?упэм езэгъыу упщ?ы?уащ. Зы ?убыгъуэ ищ?щ, т?эк?урэ и жьэм жьэдигъэтри иригъэхащ. Ет?уанэуи е?убащ, ауэ хуегъэхкъым, и жьэм жьэдэту и?ыгъщ.
– Егъэх, си хъыджэбз ц?ык?у, – мэлъа?уэ нанэ. Дэ дышхащ, уэ шейм уеплъу ущысурэ. Егъэхи иджыри е?уб.
– Майе, ушхэмэ, сэ экскурсие усшэнущ. Умышхэмэ, зыщ?ып?и усшэнукъым. И?э, зыхыумыгъэныж си экскурсием, – жи ?эдэм.
«Экскурсие» псалъэм къик?ыр ф?ы дыдэу ещ?э Майе – зыплъыхьак?уэщ. Зиплъыхьыну хуейщи, шей ?убыгъуэр ирегъэх. Абы ф?эф?щ зыщ?ып?э щашэм деж. Нанэ игъэжьа щ?акхъуэм йодзакъэ, анэшхуэри мэгуф?э. ?эдэм нобэ и зыгъэпсэхугъуэ махуэщи, и хьэщ?э ц?ык?ур тригъэуну хуейщ, дауэ махуэ псом унэ блынджабипл?ым щып?ыгъын сабийр… И къуэшыр здэк?уар ещ?э, ар щ?эх къэк?уэжынукъым. Нанэ къуэрылъхур ихуапэри ?эдэм къы?эщ?илъхьащ:
– Мыбы хуэсакъ. Жыжьэ фымык?уэ, жьапщэщ.
– Мы щ?ып?эр сыт щыгъуи жьапщэщ, ар дызэсэжа ?уэхущ.
Къалэм сабий щытебгъэун и?экъым. Аращи, ?эдэм сабийм и ?эпэр и?ыгъыу лэжьак?уэхэр ?узыш маршынэм ит?ысхьэри шахтэм к?уащ. Майе ирегъэлъагъу:
– Мис бгым дызэрихьэ бгъуэнщ?агъхэр.
Майе и бзэр къеут?ыпщ.
– Сеплъыну сыхуей, – жи.
– Абы уеплъын щхьа, бгы гъуанэм уихьэу адэ нэс уехын хуейщ, – жи адэ къуэшым. И гугъэщ Майе шынэу щ?егъуэжыну.
– Сешэхи сыгъэлъагъу, – Майе тегушхуэныгъэ хэлъщ. Зи макъ куэдрэ къэмы?у и къуэш быныр къопсалъэ, къолъэ?у – ?эдэм и гур дауэ щабэ къэмыхъунрэ… Сыт абы хэлъыр – езыр апхуэдизрэ зэрызек?уа гъуэгум сабийр и гъусэу ирик?уэным?
– Уделэ уэ? Ар ядэнукъым! – къыжра?э и лэжьэгъухэм.
?эдэм шахтёрхэм я унафэщ?ым бгъэдохьэри йолъэ?у и хьэщ?э ц?ык?ур шахтэм щ?ригъэшэну.
– Хьэуэ, сыкъащ?эмэ, сы?уагъэк?ынущ. Мыр сабий теуп?экъым, уи жагъуэ умыщ?, – къыжре?э.
?эдэм щ?элъэ?уар къызэрыхуамыщ?ам къытригъэхьат, сабийми щыук?ытэ хуэдэт, къызэригъэгугъар хуищ?эжыфтэкъыми. Хуейт мо хъыджэбз махэ, гуащ?эмащ?э ц?ык?ур игъэгуф?эну, игъэгушхуэну, гукъыдэж иритыну. Сытым къыхэк?ми, Майе щеплък?э, ?эдэм и гур пихырт. Езыри къыхудоплъей:
– Сеплъыну сыхуей…
Л?ыр зэуэ къогуф?эж:
– Къэсщ?ащ сщ?энур!
Лэжьак?уэхэр къезышэк? шофёрым йолъэ?у шахтэжьым нигъэсыну, модрейми куэдрэ зригъэлъэ?уакъым, жыхуи?ар хуищ?ащ. ?эдэм ф?ыуэ ец?ыху щ?ып?эр, лэжьэн щыщ?идзам а шахтэжьырат мывэ къыщ?эхып?эу щытар.
– Ауэ дыщ?ыхьэу дыкъыщ?эк?ыжынуращ, куэдрэ узыпэдгъэплъэнукъым, – жре?э къэзышами, ?эдэм сабийм и ?эпэр и?ыгъыу къыр гъуанэм щ?охьэ. К?ыф?ым зэрынэсу нэхурыдзыр щ?игъэнащ. Арыншамэ зыри ялъагъунутэкъым…
Мыбы щылэжьауэ щыта ц?ыхухэм я пщ?энт?эпсу мывэмрэ пшахъуэмрэ зыщ?афар Майе къыщ?ехьэ. Щ?ым езым и мэмрэ къыхэк? псы?агъэмри зыхещ?э. Щ?ыр, ц?ыхур, абы и пщ?энт?эпсыр – мыхэр зэпхащ, Майе ар зэрегъэзахуэ, ауэ хужы?эркъым. Куэд къыгуро?уэ, и щхьэм щызек?уэ къомымрэ и гум зэригъэзахуэмрэ ирагъэш, и гуащ?эр щ?ах.
– Мис мыращ ди шахтэжьыр. Иджы нет?э дызыщ?амыгъэхьам дагъэ?эпхъуащ. Плъагъурэ мыр зэрыкуур, зэрык?ыхьыр? Мис а къомыр уадэ защ?эк?э шахтёрхэм къраудауэ аращ. Мыбы мывэу щ?ашар куэд дыдэ мэхъу. Ахэр ик?и лъап?эщ. Хъугъуэф?ыгъуэу жып?э хъунущ.
Майе и адэ къуэшым йода?уэ, абы жи?эр езыр зыщыгъуазэ гуэру къыщохъу, ауэ зыри пидзыжыркъым.
– Нак?уэ иджы, гуащэ ц?ык?у, дыщ?эк?ыжынщ, – жи ?эдэм. Абдежым и нэхурыдзыр мэунк?ыф?. Зэридзэ хуэдэу ищ?ащ, теу?уащ, ауэ къэблэжтэкъым.
– Гуащэ, мы си джанэ к?апэр убыди сы?ыгъ, умышынэн хуэдэу, сэ мы нэхурыдзым и уэздыгъэр къик?уэтауэ аращи, ис?уэнт?эжынщ.
?эдэм пэщэщэн иухыу нэхурыдзыр щыщ?игъэнэжам, Майе джанэ к?апэр и?ыгъыжтэкъым, гъунэгъууи щы?этэкъым. Хъуреягъым нэхур трегъапсэ, шахтэм нэхъ куууэ щ?охьэ, къок?уэтыж, маджэ, ауэ хъыджэбз ц?ык?ур къыпэджэжыркъым. Жэрыгъэк?э къыщ?ожри, и бгыр щ?игъэщэтауэ маршынэм илъ шофёрым йожал?э, арщхьэк?э Майе къыщ?эк?ыжакъым, хьэуэ, хьэуэ, дэнэ к?уами, сабийр шахтэм и к?уэц?ым щы?эщ.
– Мыр сабий здэпшэ хъун щ?ып?э, сыт мыгъуэм щхьа уигу къэк?а ар? Л?от-т?э къолъэ?ум, сабийм жи?эу хъуар хуэпщ?эн хуейкъым!
?эдэм абы жи?эми емыда?уэу шахтэм щ?олъэдэж, нэхурыдзыр ?этауэ и?ыгъыу. Хъыджэбз ц?ык?ур щы?эщ?эк?эрэхъук?а щ?ып?эм нэс егъэзэж.
Шахтэ ехып?эри жыжьэжтэкъым. ?эдэм игу къэк?ар и щхьэм доуеиж – Майе абы ехуэхагъэнущ!
Ехуэхатэкъым. Хуэмурэ, зихъумэжурэ ехащ, к?ыф?ым хэту. Хьэуар хурикъут. Балигъхэр я щхьэр щ?эгуауэ ф?эк? щыземык?уэф бгъуэнщ?агъым сабийр зэф?эту щ?этт.
?эдэм егъэзыхыгъуэ задэмк?э йох, гужьеящ, мэп?ащ?э. Майе к?ыф?ым къыхелъагъук?ри, гуф?эщауэ мэк?ий… Абы и к?ий макъым Майе зык?элъыплъ гъэщ?эгъуэныр егъэк?уэдыж. Еууей, сытым щхьа зэран хъуа… Хъыджэбз ц?ык?ур мыбы къэзышар бгъуэнщ?агъым и къуэгъэнап?э жыжьэм къыщ?идз нэхугъэрат. Абы къыгуры?уат ар зэрымыуэздыгъэр, зэрымыдыгъэр, зэрымыуэздыгъэ нэфыр. Дауэ зэхыумыгъэк?ынрэт а гъуэзыр зыхэт нэхугъэр къыздик?ыр… ?эдэм зэригъусэри къыф?эмы?уэхужу, Майе и гулъытэр зыубыдар зищ?ыс дыдэр къищ?эну ек?уэтэхыу щ?идзащ. Зэи и лъакъуэр щ?эжри джэлащ, и лъэгуажьэри и ?эфрак?эри ф?ыуэ тритхъуу, ауэ ари къридзакъым, къэтэджыжри и гъуэгум пищащ. Мис, къэблэгъащ къуэгъэнап?эм. Занщ?эу къуэк?ын дзыхь ищ?акъым, хуэмурэ и щхьэр къуигъэжри нэ лъэныкъуэк?э плъащ. Илъэгъуар псысэхэм хэту зыщыгъуазэ гуэру къыщыхъури, и щхьэр къуигъэжыпащ. Къыщехым къуэгъэнап?эу ф?эк?а къыщымыхъуами, къилъэгъуар пэш хуэдиз хъууэ бгъуэнщ?агъ ?эхуитлъэхуитышхуэт. Къэщ?эгъуейт гъуэз зэрыщызек?уэр зыхэплъагъук? нэху зэхэмыбзыр къыздик?ыр, ауэ ари ф?эгъэщ?эгъуэныжакъым нэхъ гъэщ?эгъуэныж щы?эти. Утыкум исщ Майе ц?ык?ужьей зыщ?эхъук? псэущхьэ абрагъуэ гуэр, и щхьэр шындырхъуоущхьэм ещхьрэ и к?апэшхуэр щ?ым триупц?эу. Мыбдежыр щ?ы?э дыдэт. Ар зыуи къызыщымыхъу псэущхьэ абрагъуэм и нит?ыр теубыдащ уэздыгъэм хуэдэу къаблэу хъурей гъэпща и пащхьэм итым. Хъурейр хуэмурэ зэм ижьымк?э, зэм сэмэгумк?э щэнауэу мэхъей.
Апхуэдизк?э а ?уэхум дихьэхащ псэущхьэри, и нит? къиц?уук?ыр хъурей щэнауэм къытрезыгъэхын щымы?эу къыщыхъуат Майе. ?эдэм и джэ макъыр къызэры?уу, нэхугъэ мащ?эри псэущхьэшхуэри лъэужьыншэу к?уэдыжащ. Къэхъуамк?э мыарэзы Майе, адэкъуэшым гужьеяуэ езыр къызэрилъыхъуэр къыгуры?уами, зигъэхъеякъым, къеплъэк?акъым. ?эдэми, псом ящхьэр арати, псэууэ къигъуэтыжа хъыджэбз ц?ык?ур къипхъуатэри дуней хуитым къытрихьэжащ.
?
Анэшхуэр къэщтат хъыджэбз ц?ык?ум и ?эфрак?и и лъэгуажьи у?эгъапхэ къешэк?ауэ, и щыгъыныр зэхэуф?еяуэ ?эпл?эк?э къыщыхущ?ахьэжам. ?эдэм ф?ыуэ игу къэк?ат сымаджэщым я у?эгъэпхым деж ишэу теудахэр иригъэкъэбзэну, иригъэпхэну. Анэшхуэм сабийр зэпеплъыхь.
– Къупщхьэ къута, зэрыпк?а сыт и?экъым жи?ащ дохутырым…
– Делэ ухъужат?! – Жануэс мэшхыдэ. – Уи къуэшым и сабий закъуэр п?эщ?эк?уадэ пэтащ. Сэ пщ?ант?эм сыкъыщ?ыдэк?ар мыбы си зэран ек?ыу жа?ати аращ. Иджы мыбы и анэм яук? пэтащ си быныр жи?эми, пэжкъэ?!
?эдэм и щхьэр пэшым щ?ихри щ?эк?ащ. Майе зыри жимы?эу щысащ апщ?ондэху. Адэ къуэшыр щ?эк?а нэужь, и бзэр къиут?ыпщащ. Майе щыпсалъэ закъуэт?акъуэххэр унэм щ?эсым я гуф?эгъуэшхуэт, ауэ иджыпсту жи?эм Жануэс игъэгуф?эркъым.
– К?ыф?, нэху, к?ыф?, нэху, к?ыф?, нэху. Щ?ыкъатибл, благъуэ…
А псалъэхэр сабийм къызыхихар анэшхуэм жри?эу щыта псысэхэращ.
Илъэсищ щыхъуам, Майе иджыри псалъэртэкъым. Жануэс псысэ ц?ык?у жри?эурэ къигъэпсэлъащ. Къыщиудауэ нанэ и псысэхэр жи?эжырт. Макъхэр т?эк?у п?ытауэ къыжьэдэк?ырт, щэхуут зэрыпсалъэр, ауэ ар ?уэхутэкъым – сабийр къэпсэлъат!
Блэмрэ хьэндыркъуакъуэмрэ ятеухуа псысэрат жи?эжыр. Анэр гуф?ащэри гъащ. Пщыхьэщхьэ хъури, адэр къыдыхьэжащ, мо гуф?эгъуэшхуэм кърихьэл?эжащ. Гъэхуауэ таурыхъыр къыжезы?эжа и пхъур дрихьеящ, кърихьэхащ, и ?эпл?эм ису хьэблэм дихьэри зыхуэзэм яригъэлъэгъуащ и пхъур зэрыпсалъэр. Хьэблэм дэсхэр унагъуэм къадэгуф?ащ. Хьирэт къежэк?ри нэпс нэпц? щ?ип?ыт?ык?ащ. Ежэк?ыжри, унагъуэм ящ?эну?ами хунимыгъэсу, дэлэнищ и?ыгъыу къигъэзэжащ – ар хабзэт, гуф?эгъуэ хъуамэ.
– Дэлэн къыпхуэсхьащ, К?унанэ ц?ык?у, «дэлэн» жы?э! – зыхуригъэзыхауэ хъыджэбз ц?ык?ур хегъэзыхь. Мобыи блэмрэ хьэндыркъуакъуэмрэ теухуа псысэр къригъажьэри и к?ыхьагък?э къыжри?ащ.
– Фшхы, кхъы?э, фымыгъэупщ?ы?уу, – Хьирэт и нэхэр иригъэджэрэзыхьри щ?эк?ыжащ.
Майе жи?эж псысэм унагъуэр куэдрэ ирипэгащ. Нанэ къызэрыжьэдэк?а дыдэм ещхьу къе?уэтэж. Ауэрэ и ?э-и лъэ ищ?у, зытепсэлъыхьхэм запищ?ыжу хуожьэ. «К?уэм-лъэм, к?уэм-лъэуэ» щыжи?эк?э, езыри мак?уэ, малъэ. Улэ ар япэу щилъэгъуам, пыгуф?ык?ащ – сабийщ, мэджэгу. Ет?уанэу, ещанэу… махуэ къэс. Иджы «щ?ыкъатиблыр» къыхэхъуащ. П?экум исщи, еплъыхыурэ зыгуэр же?э, макъхэр егугъуу къепсэлъ. «Щ?ыкъатибл… щ?ыкъатибл…»
Нанэ и щхьэф?эпхык? гъуабжэр ф?эщэтри, и щхьэц тхъуар къыщ?эщащ, ауэ ари къищ?эркъым, хъыджэбз ц?ык?ум тогузэвыхьри.
– Делэщ а бгъуэнщ?агъым узышар, губзыгъэм абы сабий ишэну? Уи адэм къелыну ар иджы? Сэри сыт къызжи?энур? Щхьэ хуэбут?ыпща жи?энкъэ?
Жануэс и нысэмрэ и къуэмрэ захуигъэгусати, къытридзэри щ?алэ нэхъыщ?эм деж Т?ыауз къэк?уащ. Гуныкъуэгъуэ яку къыщ?ыдэк?ари Майет. Зи псэлъэгъуэ блэк?а сабийм ел?эл?эн хуейтэкъэ – нанэ абы зэпымыууэ епсалъэрт, псысэхэм и тхьэк?умэр тегъэхуауэ зэреда?уэм гу лъитати, мыувы?эу жри?эрт. И нэ ц?ык?уит?ыр къытриубыдауэ къеплъу псысэм и к?ыхьагък?э къеда?уэрти, ар и гуф?эгъуэт. Нанэм жи?эр къызэрищтэр зылъагъу къуэмрэ нысэмрэ сабийр дзыхь къыхуащ?ыпащ. Къыхуащ?ами, хущ?егъуэжахэщ – Майе псысэ ф?эк?а къыф?эмы?уэхуж хъуащ. Нэгъуэщ? зыми едэ?уэну хуейтэкъым, сабийхэми зэрахэмыхьэт. Езым и ныбжьхэм хэтыфу есэнщ жа?эу зрата сабий гъэсап?эм тхьэмахуэ ф?эк?а мык?уауэ, хьэргъэшыргъэ къэхъуащ. Зи щытык?эр зыми емыщхь сабийм гъэсак?уэр къыщ?эгубжьащ. Абы емысар къызэк?уэк?ащ, к?ийуэ, гъыуэ хуежьэри, ящыхутемыгъэужым, пэш нэщ?ым щ?аубыдащ. Пщыхьэщхьэм и анэм къишэжыну щык?уам, Майе плъыржьэру, зыщ?аубыда пэшым и дурэшым дэсу ирихьэл?ащ. Гъэсак?уэмрэ и анэмрэ щыщ?ыхьам, къимылъагъу хуэдэу щыст, епсалъэк?э жэуап къаритыртэкъым, ?эпл?эк?э къащтэну хуежьэми, закъригъащтэртэкъым. Зыри къимыц?ыхуж хуэдэт. Балигъыу хъуар, и анэри хэту, и дзыхьым ик?ат. Майе а щытык?эм къришыну зыми хузэф?эк?ынутэкъыми, сабийр езыр зыдэ?эпыкъужащ: а махуэм къэхъуар зыпкъригъэхуащ.
Сабий гъэсап?эм иратыну къыхэзылъхьар Пагуэт. Пщэдджыжьым и адэм е и анэм ешэ, гъэсак?уэхэм ящыщ къыпожьэри и ?эпэр и?ыгъыу сабийхэр щыджэгу пэшым щ?ашэ. Ауэ Майе а пэшым нэсыху и гум щыщ?эм хэт щыгъуазэр? Дэнэк?и шхынымэщ: бжьынымэ, лы гъэжьэрымэ, хьэнтхъупс зэхэгъавэм и мэ. Бдзэжьей гъэжьэрымэр зыми хуэдэххэкъым, шэчыгъуей дыдэщ. Мэхэр зэхэзэрыхьыжауэ пщэф?ап?эм къыщ?ок?ри пэшу хъуам зыщ?агуашэ, щхьэгъубжэ?упхъуэхэм къак?эрех, блынхэм зыщ?ашэ.
Майе абы и гур кърегъак?уэ. Къезыгъэлын имы?эу, к?уап?и-жап?и имыгъуэтыну къыщохъури, мэгужьей. Ек?уэк?ыу блыным к?эрытщ шэнт ц?ык?ухэри, нэхъ дурэш дыдэм дэтым тот?ысхьэ, цыжьбанэ ц?ык?уу зызэрегъапщхьэри. Зыри илъагъуркъым, зыри зэхихыркъым, зыми епсалъэркъым. Пщэдджыжьышхэр зэф?эк?мэ, щ?ыбым щ?ашынущи, абы щыгъуэм бэуэнущ и гум щызу. Зэпэзэву ягъэува шэнтхэм сабийр кърагъэт?ысэк?ри, Майе къыбгъурысхэр къыжьэхоуэ. Зыр и ?эблэм, адрейр и лъакъуэм. Зыр щ?алэ ц?ык?ущ, адрейр хъыджэбз ц?ык?ущ. Ар ишэчын хуей зэрыхъум щхьэк?э и нат?эм пщ?энт?эпс къок?уэ. Пщ?энт?эпсри хуэшэчынукъыми, и анэм кърита бэлътоку ц?ык?ур и жыпым кърехри, и нат?эмрэ и напэмрэ елъэщ?.
«Майя умница, пришла с платочком!» – жи гъэсак?уэм, абы гу къылъетэри. Напэмытхьэщ?у къашэхэм ярилъытри къыщытхъуауэ аращ, ауэ иджы Майе пщ?энт?эпсыр къожэх – и гугъу къамыщ?ыхам нэхъыф?т. И гур мэбамп?э. «И гур мэбамп?э» – мы псалъэхэр зэпкърихын ф?эф?щ. Здыжи?эм, и гур мэзагъэ, и к?уэц?к?э мэсабырыж, и нэк?ущхьэ къызэщ?эплъахэр мэупщ?ы?уж. Сабий гупыр шхап?эмк?э яшэ. Шей ефэнщ. Нэгъуэщ? зыри ишхыфынукъым. Гъэсак?уэм залымыгъэк?э зыгуэр къригъэшхмэ, кърик?утыжынк?э хъунущ. Гу къылъатакъым, ?уэху къащ?акъым зэрымышхэм щхьэк?э. Гуф?энут, гуф?э и хьэлу щытамэ. Зэ щ?ыбым щ?ашарэт – аращ зыпэплъэр.
Гъэсак?уэр куэдрэ яхэткъым, «фызэбгрымыж, фымызэрану фыджэгу» жери, адрей гупым я гъэсак?уэм деж мак?уэ дэуэршэрыну. Хъыджэбз ц?ык?ухэм езым я джэгу яублэ, щ?алэ ц?ык?ухэм е хьэмбылу къагъуэтынщи зэпаплъыхьынщ, е сад пщ?ант?эм къыдэзэрыхьа хьэ хьэулейр кином щалъэгъуа Рекс ещхьу ягъэсэну хуежьэнщ.
Майе гупит?ми яхыхьэркъым. Майе и дэджэгуэгъур Мышщ. Ар нэхъ ц?ык?ухэм ящыщщ, ауэ абыхэм къахок?ри Майе деж къок?уэ. Мыш ц?ык?у илъэсищщ зэрыхъур, гъэсак?уэхэм ящыщ зым и бынщ.
Хъыджэбз ц?ык?ухэр нэжэгужэщ, зэрызохьэ. Зыр уафэмк?э доплъей, и ?эпэр пшэхэм хуеший: «Благъуэм Дыгъэр еубыд! Благъуэм Дыгъэр еубыд!» Абы зыпащ?ыжу, адрейхэри мэк?ий: «Благъуэм Дыгъэр еубыд! Благъуэм Дыгъэр еубыд!»
Благъуэ. Дыгъэ. Майе игу къок?ыж нанэ и псысэр. Благъуэ… Дыгъэ… Иджы щ?алэ ц?ык?ухэри къахыхьэжауэ уафэм доплъей. Зым мурад ещ? хъыджэбз ц?ык?ухэм къагупсысам нэхърэ нэхъыбэ езым хилъхьэну, мэк?ий:
– Благъуэм Дыгъэр иубыдыпэнурэ к?ыф? хъунущ! Зэи нэху хъужынукъым!
Зы хъыджэбз ц?ык?у къыдожьу. «К?ыф? хъунущ! К?ыф?ыбзэ хъунущ!»
Майерэ Мыш ц?ык?урэ лъэныкъуэк?э щытщ. Майе доплъейри, Благъуэр ?упщ?у къелъагъу, нэхъ пэжу жып?эмэ, и нэгу къыщ?охьэ, иужьк?э елъагъу уафэ джабэр зэриубыдар, дыгъэр зэрыщ?ихъумар. Майе шынэркъым, ауэ дунейр к?ыф? хъуащи, мэк?ий. Зыри илъагъужыркъым, Мыш ц?ык?у и ?эпэр еут?ыпщри и макъым къызэрик?к?э мэк?ий. Джэгуурэ къежьар я ф?эщ хъужри, шынэр къапкърыхьащи, сабийхэри зэщ?огъуагэ.
– Нобэ Майе сабийхэр игъэшынащ, благъуэ къэлъэтэнурэ псори фишхынущ яжри?эри. Сабийхэр игъагъырти, пэш щхьэхуэ щ?эдгъэсащ, – Майе аргуэру пэш нэщ? щ?ыщ?агъэсам и щхьэусыгъуэу аращ гъэсак?уэм къри?уар. Улэ къэк?уэжри анэшхуэр игъэкъуэншащ.
– Псысэ шынагъуэхэр жыбо?э, благъуэ щы?эу и ф?эщ хъуащ, езыри шынэри, адрейхэри игъэшынэжащ…
– Псысэр дэ дыщыц?ык?уми къыджа?эу щытащ, ди япэжк?и щы?ащ, зыми зэран хуэхъуауи зэхэсхакъым, – зеухеиж гуащэм.
– Мыбы езэгъыркъым, плъагъуркъэ?
– Хьэуэ, т?асэ, мыбы езым зыгуэр и лажьэщ, сэ къыстевмылъхьэ…
– Сыт и лажьэр?
– Уэри уолъагъу ар адрейхэм зэремыщхьыр.
– Ар уэ жып?эмэ, хамэм сыт жа?эжынур?!
– Хамэм гу лъамытэ уи гугъэ абы? И адэм къыф?ол?ык?ри аращ гъэсап?эм щ?ыф?ахар… И жагъуэ къащ?ми, къэтщ?эну мыгъуэкъым – езым зыри къыджи?эжыркъым.
Псалъэм псалъэ къишэурэ, зэнысэзэгуащэр зэщы?еящ.
Пагуэ а псом хуейтэкъым, апхуэдэу щыхъуак?э, къэвух фи псысэхэр, жи?ащ. Зэи и жагъуэ къэзымыщ?а и къуэр къыщхьэщыжын и гугъат. ?эпл?э къришэк?ыу, зыри къэхъуакъым, сабийр гъамэ теужащ, жи?ами хъунут. Жи?акъым. «Къэвух фи псысэхэр!» – аращ къажри?ар ц?ыхубзит?ым. «Уемыпсалъэ сабийм!» – къыжри?ауэ кърихащ Жануэс.
– Семыпсалъэмэ семыпсалъэ. Зыми сынывэпсэлъэнукъым.
И хьэпшыпхэм щыщ зэрилъхьэщ, здэк?уэр Хьирэт жри?эри, Т?ыаузым дэс и щ?алэ нэхъыщ?эм деж к?уащ, и нысэми и къуэми закъримыгъащ?эу. Пагуэ занщ?эу к?элъык?уат, нэк?уэж жи?эри – хуэк?уэжакъым. Аргуэру к?уащ – зытригъэхьакъым. Иджы сабийр къыщ?ыхуишар и гур къигъэщабэу иришэхыжыну арат, дауи.
Жануэс мазит? ипэк?э къэхъуахэр къе?уэтэж, къемыда?уэу, зэхимыхыу къыщыхъуми, Майе псори и щхьэм иреубыдэ.
Пагуэ къыщ?ыхьэжри, Майе и ?эри и лъакъуэри къепхэк?ауэ щилъагъум, къэгузэващ. Къэхъуар щыжра?эм, зи щхьэр къыф?эхуауэ щыс и анэр ф?эгуэныхь хъури, ?эдэм зэрытеплъэу жьэхэлъащ.
– Уэ езыр сабийр къэбгъанэу уздэк?уар дэнэ? – зишхыхьыжащ ?эдэм.
– Уи ?уэху хэлъкъым!
Зэкъуэшит?ыр зэф?энэжащ. Жануэс Пагуэ къыщхьэщыжащ:
– Умыщ?э нэхъей ар здэк?уар?! И быныр илъэгъуащ.
Пагуэ и фызу щыта Татианэ Т?ыаузым дэст, зэдагъуэта я пхъур зып?ыр арат.
Жануэс и хьэпшыпхэр зэщ?икъуэжу щилъагъум, Пагуэ абы елъэ?уащ.
– Зэ умып?ащ?э. Мопхуэдэу гъуэгу тесшэнукъым сабийр, и фэ кърехьэж…
– Мыр пэш зэвым щ?озэшыхь мыгъуэ, нэхъри и фэр пык?ыну аращ…
– Татианэ деж сшэнщ, ари дохутырщ – кърыреплъ…
– Улэ и жагъуэ хъунщ.
