2. Chiziqli boshqarish tizimlari qayerlarda qo‘llaniladi?
3. Lokal boshqarish tizimlari nima?
4. Markazlashgan boshqarish tizimlari nima?
5. Taqsimlangan tizimlarni tushuntiring.
6. Obyekt deganda nima tushuniladi?
2.3. Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlari
TJ ABT ning maqsad va vazifalari:
Tizim faoliyatining aniq maqsadlarini aniqlash jarayonlarni boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimini loyihalashning asosiy vazifasi hisoblanadi. Quyidagi maqsadlarni shakllantirish mumkin:
– yoqilg‘i, xomashyo, materiallarni tejash;
– TBO xavfsizligini ta’minlash;
– ishlab chiqarilgan mahsulot sifatini oshirish;
– ishlab chiqarish mehnati narxini pasaytirish;
– uskunaning optimal yuklanishiga erishish;
– TBO ish rejimlarini optimallashtirish.
TJ ABT funksiyalari ma’lum bir boshqaruv maqsadiga erishishga qaratilgan tizim harakatlarining to‘plamidir. Tizim harakatlari majmui deganda tizim qismlari tomonidan bajariladigan operatsiyalar va harakatlar ketma-ketligi tushuniladi.
TJ ABT funksiyalari quyidagi sinflarga bo‘linadi:
– menejer;
– informatsion;
– yordamchi.
Nazorat funksiyasining natijasi nazorat harakatlarini ishlab chiqish va amalga oshirishdir. Nazorat harakatlarini ishlab chiqish – mavjud ma’lumotlarga asoslanib, ulardan eng oqilonasini tanlashdir.
Amalga oshirish ishlab chiqilgan nazorat harakatlarini amalga oshirish bo‘yicha harakatlardan iborat. TJ ABT dagi «ishlab chiqish» va «amalga oshirish» tushunchalarining farqi ularni amalga oshiradigan sub’ektlarning (elektron kompyuter yoki operator) ajralishi bilan bog‘liq.
TJ ABT boshqaruvining asosiy funksiyalari:
– individual texnologik parametrlarni tartibga solish;
– texnologik operatsiyalar yoki agregatlarni bir davrli mantiqiy nazorat qilish;
– uskunalar guruhini dasturiy mantiqiy nazorat qilish;
– barqaror yoki vaqtinchalik texnologik rejimlarni yoki TJ ning alohida bosqichlarini optimal boshqarish;
– umuman obyektni moslashuvchan boshqarish.
Avtomatlashtirilgan jarayonni boshqarish tizimining axborot funksiyasining mazmuni ABO holati to‘g‘risidagi ma’lumotlarni to‘plash, qayta ishlash va tezkor xodimlarga taqdim etish yoki ushbu ma’lumotlarni keyingi qayta ishlash uchun uzatishdir. Asosiy axborot funksiyalari quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
– texnologik parametrlarni markazlashtirilgan nazorat qilish va o‘lchash;
– jarayon parametrlarini (texnik va iqtisodiy ko‘rsatkichlar, ichki o‘zgaruvchilar va boshqalar) bilvosita o‘lchash (hisoblash);
– operativ xodimlarga ma’lumotlarni shakllantirish va berish;
– tegishli boshqaruv tizimlariga axborot tayyorlash va uzatish;
– ABO va uning jihozlari holatining umumlashtirilgan bahosi va prognozi.
Axborot va nazorat funksiyalari asosiy bo‘lib, ular ma’lum bir iste’molchiga (TOU, operatsion xodimlar, tegishli avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlari va boshqalar) qaratilgan.
Avtomatlashtirilgan jarayonlarni boshqarish tizimlarining yordamchi funksiyalari tizim ichidagi vazifalarni hal qilishni ta’minlaydi va tizimdan tashqarida iste’molchiga ega emas. Ular texnologik jarayonlarni boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimining texnik vositalari (AVT) majmuasining ishlashini ta’minlaydi.
TJ ABT tasnifi:
– markazlashtirilgan;
– taqsimlangan.
Nazorat savollari
1. Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirishdan maqsad nima?
2. TJ ABT funksiyalari qanday sinflarga bo‘linadi?
3. TJ ABT boshqaruvining asosiy funksiyalari nimalardan iborat?
4. TJ ABT axborot funksiyalari nimalarni o‘z ichiga oladi?
2.4. Markazlashtirilgan jarayonlarni boshqarish tizimlari
Markazlashtirilgan texnologik boshqaruv tizimlarida markaziy boshqaruv postining kompyuter xonasida bitta elektron qurilma (kompyuter) o‘rnatilgan.
TJ ABT funksiyalarini amalga oshirish rejimiga ko‘ra, ular quyidagilarga bo‘linadi:
1. TJ ABT boshqaruv funksiyalarini avtomatlashtirilgan tarzda bajaruvchi
Bunday avtomatlashtirilgan jarayonlarni boshqarish tizimlarida operator-texnolog qaror ishlab chiqadi (yoki qabul qiladi) va (yoki) nazoratni amalga oshiradi. Quyidagi tiplar mavjud:
1.1. Kompyuter tizimi (KT) axborotchi funksiyasini o‘taydi, bajarish qo‘lda boshqariladigan TJ ABT. Inson nazorat harakatlarini tanlaydi va amalga oshiradi.
1.2. «Maslahatchi» rejimida KT bilan TJ ABT. Bu erda KT kiritilgan ma’lumotlarni tahlil qiladi, optimal yechimni qidiradi, vizual displey qurilmalarini (VDQ) boshqarish bo‘yicha tavsiyalar (maslahat) beradi. Operator-texnolog maslahati va o‘ziga ko‘ra nazoratni tanlaydi va amalga oshiradi.
2.8 – rasm. TJ ABT strukturasi.TBO- texnologik boshqarish obyekti, ARQ- avtomatik rostlash qurilmasi, AXK- axborot hisoblash kompleksi, AIJ- avtomatlashgan ish joyi.
Bunday avtomatlashtirilgan jarayonni boshqarish tizimining blok sxemasi 2.5-rasmda ko‘rsatilgan., bunda quyidagi belgilar kiritiladi: – operator-texnologning avtomatlashtirilgan ish joyi; ART – avtomatik rostlash tizimlari. Boshqaruv panelidan operator-texnolog ART sozlamalarini o‘rnatadi. Teskari ARTga informatsiyalar bevosita manbalaridan olinadi.
Nazorat savollari
1. TJ ABT qanday turlarga bo‘linadi?
2. Rostlash qurilmasi nima?
3. Mnemosxema nima?
4. Yuqori ABT nima?
III BOB. ABTOMATLASHTIRISHNING ASOSIY TEXNIK VOSITALAR TARKIBI
Texnik vositalarning asosiy tiplari sifatida quyidagilarni sanab o‘tish mumkin:
1- sath qurilmalar:
– sensorlar (datchiklar);
– boshqaruv modullari;
– topshiriq berish bloklari;
– mantiqiy-buyruqli boshqaruv modullari;
– galvanik izolatsiya modullari;
– signalni normallashtirish va filtrlash modullari;
– ma’lumotlarni taqdim etish modullari;
– boshqaruv harakatlari modullari;
– bufer xotirasi;
– dasturlashtiriladigan taymerlar;
– funksional konvertorlar.
II sath – apparat va dasturiy ta’minot (holat uchun yechim to‘plangan
intellektual vazifalar, moslashuvchan algoritmik tuzilma):
– dasturiy mantiqiy boshqaruv bloki;
– ko‘p kanalli ma’lumotlarni yig‘ish va qayta ishlash bloki;
– PLC dasturlashtiriladigan mantiqiy kontrollerlar (PLC).
III sath – umum tizim vositalari:
– aloqa adapterlari;
– umumiy xotira bloklari;
– avariya qurilmalar (avariya holatlarida tizim holatlarini qayd etish);
– operator konsoli (umum tizimni nazorat qiladi);
– signalizatsiya va boshqaruv sxemalari.
Texnik vositalar axborot tamoyiliga ko‘ra bo‘linish quyidagicha ifodalash mumkin:
– obyekt yoki jarayonning holati to‘g‘risida ma’lumot olish uchun qurilmalar (datchiklar, qurilmalar);
– asosiy ma’lumotlarni o‘zgartirish uchun qurilmalar (normallashtirish
