Nikita Shcheholevatyi "Nauka Holenderskiego przez Literaturę: Analiza i Tłumaczenie 'Max Havelaar' z Klasyki Niderlandzkiej"

Een dusdanige residentie – er zyn er, die byna een millioen zielen bevatten – is verdeeld in drie, vier of vyf afdeelingen of regentschappen, aan welker hoofd Adsistent-Residenten geplaatst zyn. (Taka rezydencja – sa takie, ktоre licza prawie milion dusz – jest podzielona na trzy, cztery lub piec oddzialоw lub regencji, na czele ktоrych stoja Asystenci Rezydenta; dusdanige residentie – taka rezydencja, byna een millioen zielen bevatten – licza prawie milion dusz, verdeeld in drie, vier of vyf afdeelingen of regentschappen – podzielona na trzy, cztery lub piec oddzialоw lub regencji, aan welker hoofd Adsistent-Residenten geplaatst zyn – na czele ktоrych stoja Asystenci Rezydenta).

Onder dezen weder wordt het bestuur uitgeoefend door kontroleurs, opzieners en een tal van andere beambten die noodig zyn voor de inning der belastingen, voor het toezicht over den landbouw, voor het oprichten van gebouwen, voor de waterstaatswerken, voor de policie en voor het rechtswezen. (Pod nimi zarzad jest sprawowany przez kontrolerоw, nadzorcоw i wielu innych urzednikоw, ktоrzy sa potrzebni do poboru podatkоw, nadzoru nad rolnictwem, budowy budynkоw, prac hydrotechnicznych, policji i wymiaru sprawiedliwosci; onder dezen weder – pod nimi, het bestuur uitgeoefend door kontroleurs, opzieners en een tal van andere beambten – zarzad jest sprawowany przez kontrolerоw, nadzorcоw i wielu innych urzednikоw, noodig zyn voor de inning der belastingen – potrzebni do poboru podatkоw, toezicht over den landbouw – nadzоr nad rolnictwem, oprichten van gebouwen – budowy budynkоw, waterstaatswerken – prace hydrotechniczne, policie – policja, rechtswezen – wymiar sprawiedliwosci).

In elke afdeeling staat een inlandsch hoofd van hoogen rang met den titel van Regent, den adsistent-resident ter-zyde. (W kazdej sekcji jest miejscowy szef wysokiej rangi z tytulem Regenta, ktоry stoi obok asystenta rezydenta; in elke afdeeling – w kazdej sekcji, inlandsch hoofd van hoogen rang – miejscowy szef wysokiej rangi, titel van Regent – tytul Regenta, adsistent-resident ter-zyde – stoi obok asystenta rezydenta).

Zoodanig Regent, hoewel zyn verhouding tot het bestuur en zyn werkkring geheel die is van een bezoldigd beambte, behoort altyd tot den hoogen adel des lands, en dikwyls tot de familie der vorsten die vroeger in dat landschap of in de nabuurschap onafhankelyk geregeerd hebben. (Taki Regent, chociaz jego stosunek do zarzadu i zakres obowiazkоw jest calkowicie taki jak urzednika na pensji, zawsze nalezy do wysokiej szlachty kraju i czesto do rodziny ksiazat, ktоrzy wczesniej rzadzili niezaleznie w tym regionie lub sasiedztwie; Zoodanig Regent – Taki Regent, zyn verhouding tot het bestuur – jego stosunek do zarzadu, zyn werkkring – zakres obowiazkоw, bezoldigd beambte – urzednik na pensji, den hoogen adel des lands – wysoka szlachta kraju, familie der vorsten – rodzina ksiazat, onafhankelyk geregeerd hebben – rzadzili niezaleznie).

Zeer staatkundig wordt alzoo gebruik gemaakt van hun alouden feodalen invloed – die in Azie over 't geheel van groot gewicht is, en by de meeste stammen als punt van godsdienst wordt aangemerkt – dewyl door het benoemen dezer hoofden tot beambten, een hierarchie wordt geschapen, aan welker spits het nederlandsch gezag staat, dat door den Gouverneur-generaal wordt uitgeoefend. (Bardzo politycznie wykorzystuje sie ich dawny feudalny wplyw – ktоry w Azji jest w ogоle bardzo wazny i w wiekszosci plemion uwazany jest za punkt religijny – poniewaz mianujac tych przywоdcоw urzednikami, tworzy sie hierarchia, na czele ktоrej stoi wladza holenderska, sprawowana przez Gubernatora Generalnego; Zeer staatkundig – Bardzo politycznie, gebruik gemaakt van hun alouden feodalen invloed – wykorzystuje sie ich dawny feudalny wplyw, in Azie over 't geheel van groot gewicht is – w Azji jest w ogоle bardzo wazny, by de meeste stammen als punt van godsdienst wordt aangemerkt – w wiekszosci plemion uwazany jest za punkt religijny, benoemen dezer hoofden tot beambten – mianujac tych przywоdcоw urzednikami, hierarchie wordt geschapen – tworzy sie hierarchia, nederlandsch gezag – wladza holenderska, Gouverneur-generaal – Gubernator Generalny).

Er is niets nieuws onder de zon. (Nie ma nic nowego pod sloncem; niets nieuws onder de zon – nic nowego pod sloncem).

Werden niet de Ryks-, Mark-, Gau-, en Burggraven van het duitsche Ryk evenzoo door den Keizer aangesteld, en meestal gekozen uit de Baronnen? (Czyz nie tak samo mianowani byli hrabiowie Rzeszy, markizowie, graafowie i burmistrzowie Rzeszy Niemieckiej przez Cesarza, i zazwyczaj wybierani sposrоd baronоw?; Ryks-, Mark-, Gau-, en Burggraven van het duitsche Ryk – hrabiowie Rzeszy, markizowie, graafowie i burmistrzowie Rzeszy Niemieckiej, evenzoo door den Keizer aangesteld – mianowani przez Cesarza, meestal gekozen uit de Baronnen – zazwyczaj wybierani sposrоd baronоw).

Zonder uitweiding over den oorsprong des adels, die geheel in de natuur ligt, wensch ik toch plaats te geven aan de opmerking hoe in ?ns werelddeel en ginds in 't verre Indie, dezelfde oorzaken dezelfde gevolgen hadden. (Bez rozwodzenia sie nad pochodzeniem szlachty, ktоre calkowicie lezy w naturze, chcialbym jednak zwrоcic uwage na to, jak na naszym kontynencie i tam w dalekich Indiach te same przyczyny mialy te same skutki; uitweiding over den oorsprong des adels – rozwodzenie sie nad pochodzeniem szlachty, geheel in de natuur ligt – calkowicie lezy w naturze, wensch ik toch plaats te geven aan de opmerking – chcialbym jednak zwrоcic uwage, ?ns werelddeel – nasz kontynent, 't verre Indie – dalekie Indie, dezelfde oorzaken dezelfde gevolgen hadden – te same przyczyny mialy te same skutki).

Een land moet op verren afstand geregeerd worden, en hiertoe zyn beambten noodig, die 't centraal gezag vertegenwoordigen. (Krajem trzeba zarzadzac z daleka i do tego potrzebni sa urzednicy, ktоrzy reprezentuja wladze centralna; op verren afstand geregeerd worden – zarzadzac z daleka, beambten noodig – potrzebni urzednicy, centraal gezag vertegenwoordigen – reprezentowac wladze centralna).

Onder het stelsel van militaire willekeur, kozen de Romeinen hiertoe de Praefecten, in den aanvang gewoonlyk de bevelhebbers der legioenen die 't bedoelde land hadden ten-onder gebracht. (W systemie militarnej samowoli Rzymianie wybierali do tego Prefektоw, zazwyczaj dowоdcоw legionоw, ktоrzy podbili dany kraj; stelsel van militaire willekeur – system militarnej samowoli, kozen de Romeinen hiertoe de Praefecten – Rzymianie wybierali do tego Prefektоw, bevelhebbers der legioenen – dowоdcy legionоw, bedoelde land hadden ten-onder gebracht – podbili dany kraj).

Zulke landstreken bleven dan ook: provincien, dat is: wingewesten. (Takie regiony pozostawaly prowincjami, czyli krajami podbitymi; landstreken – regiony, provincien – prowincje, wingewesten – kraje podbite).

Maar toen later het centraal gezag des duitschen Ryks behoefte voelde, eenig ver gelegen volk aan zich te binden op andere wyze dan door stoffelyk overwicht alleen, zoodra een verwyderde streek werd beschouwd als door gelykheid in afkomst, taal en gewoonten tot het Ryk te behooren, deed zich de noodzakelykheid gevoelen, iemand met de leiding der zaken te belasten, die in dat land te-huis behoorde niet alleen, maar door zyn stand boven zyn medeburgers in die streken verheven was, opdat de gehoorzaamheid aan de bevelen des Keizers, gemakkelyk werde door de samengaande neiging tot onderwerping aan hem die met de uitvoering dezer bevelen belast was. (Jednak pоzniej, gdy wladza centralna Cesarstwa Niemieckiego poczula potrzebe zwiazania ze soba odleglych ludоw w inny sposоb niz tylko przez przewage materialna, gdy tylko odlegly region zostal uznany za nalezacy do Cesarstwa ze wzgledu na wspоlne pochodzenie, jezyk i zwyczaje, pojawila sie koniecznosc powierzenia kierowania sprawami komus, kto nie tylko byl rodowitym mieszkancem tego kraju, ale takze przewyzszal swoich wspоlobywateli w tych regionach pozycja, aby posluszenstwo wobec rozkazоw Cesarza bylo latwe dzieki wspоlnej checi podporzadkowania sie temu, kto zostal obarczony wykonaniem tych rozkazоw; centraal gezag des duitschen Ryks – wladza centralna Cesarstwa Niemieckiego, eenig ver gelegen volk – odlegle ludy, aan zich te binden – zwiazania ze soba, stoffelyk overwicht – przewaga materialna, verwyderde streek – odlegly region, door gelykheid in afkomst, taal en gewoonten – wspоlne pochodzenie, jezyk i zwyczaje, leiding der zaken – kierowanie sprawami, iemand met de leiding der zaken te belasten – powierzenia kierowania sprawami komus, in dat land te-huis behoorde – rodowity mieszkaniec tego kraju, stand boven zyn medeburgers – przewyzszal swoich wspоlobywateli, de gehoorzaamheid aan de bevelen des Keizers – posluszenstwo wobec rozkazоw Cesarza, samengaande neiging tot onderwerping – wspоlna chec podporzadkowania sie, de uitvoering dezer bevelen belast was – wykonanie tych rozkazоw).

Hierdoor werden dan tevens geheel of gedeeltelyk de uitgaven vermeden, voor een staand leger ten-laste der algemeene staatskas, of, zooals meestal geschiedde, ten-laste van de gewesten zelf, die door zoodanig leger moesten bewaakt worden. (W ten sposоb unikano rоwniez calkowicie lub czesciowo wydatkоw na stala armie obciazajacych ogоlny skarbiec panstwa, lub, jak to zwykle bywalo, na koszt samych regionоw, ktоre musialy byc strzezone przez taka armie; uitgaven vermeden – unikano wydatkоw, staand leger – stala armia, ten-laste der algemeene staatskas – obciazajacych ogоlny skarbiec panstwa, ten-laste van de gewesten zelf – na koszt samych regionоw, zoodanig leger moesten bewaakt worden – musialy byc strzezone przez taka armie).

Zoo werden de eerste Graven gekozen uit de Baronnen des lands, en strikt genomen is dus 't woord graaf geen adellyke titel, doch slechts de benaming van een met zeker ambt belasten persoon. (Tak wiec pierwsi Hrabowie byli wybierani sposrоd Baronоw kraju, a scisle rzecz biorac, slowo hrabia nie jest tytulem szlacheckim, ale jedynie okresleniem osoby obarczonej pewnym urzedem; eerste Graven – pierwsi Hrabowie, gekozen uit de Baronnen des lands – wybierani sposrоd Baronоw kraju, 't woord graaf – slowo hrabia, geen adellyke titel – nie jest tytulem szlacheckim, benaming van een met zeker ambt belasten persoon – okreslenie osoby obarczonej pewnym urzedem).

Ik geloof dan ook dat in de middeleeuwen de meening gold, dat de duitsche Keizer wel 't recht had, graven, d.i. landschapsbestuurders, en hertogen, d.i. heiraanvoerders, te benoemen, doch dat de Baronnen beweerden, wat hun geboorte aangaat, aan den Keizer gelyk te zyn en alleen van God aftehangen, behoudens de verplichting den Keizer te dienen, voor-zoo-ver deze met hun toestemming, en uit hun midden gekozen was. (Uwazam zatem, ze w sredniowieczu panowalo przekonanie, iz cesarz niemiecki mial prawo mianowac hrabiоw, tj. zarzadcоw regionоw, i ksiazat, tj. dowоdcоw wojskowych, ale baronowie twierdzili, ze z urodzenia sa rоwni cesarzowi i zaleza tylko od Boga, z obowiazkiem sluzenia cesarzowi, o ile zostal wybrany za ich zgoda i sposrоd nich; middeleeuwen – sredniowiecze, meening gold – panowalo przekonanie, duitsche Keizer – cesarz niemiecki, graven – hrabiоw, landschapsbestuurders – zarzadcоw regionоw, hertogen – ksiazat, heiraanvoerders – dowоdcоw wojskowych, baronnen – baronowie, hun geboorte aangaat – z urodzenia, den Keizer gelyk te zyn – rоwni cesarzowi, alleen van God aftehangen – zaleza tylko od Boga, verplichting den Keizer te dienen – obowiazkiem sluzenia cesarzowi, met hun toestemming – za ich zgoda, uit hun midden gekozen was – sposrоd nich).

Een graaf bekleedde een ambt waartoe hem de Keizer had geroepen. Een baron beschouwde zich als baron ‘door de genade Gods’. (Hrabia piastowal urzad, do ktоrego powolal go cesarz. Baron uwazal sie za barona 'z laski Bozej'; graaf bekleedde een ambt – hrabia piastowal urzad, de Keizer had geroepen – cesarz powolal, baron beschouwde zich als baron ‘door de genade Gods’ – baron uwazal sie za barona 'z laski Bozej').

De graven vertegenwoordigden den Keizer, en voerden als zoodanig diens banier, d.i. den Standaard van het Ryk. (Hrabowie reprezentowali cesarza i jako tacy nosili jego sztandar, tj. sztandar Rzeszy; graven vertegenwoordigden den Keizer – hrabowie reprezentowali cesarza, diens banier – jego sztandar, Standaard van het Ryk – sztandar Rzeszy).

Een baron bracht volk op de been onder zyn eigen vaan, als baanderheer. (Baron mobilizowal lud pod swoim wlasnym sztandarem, jako pan choragwi; baron bracht volk op de been – baron mobilizowal lud, eigen vaan – wlasny sztandar, baanderheer – pan choragwi).

De omstandigheid nu, dat graven en hertogen gewoonlyk uit de baronnen werden gekozen, bracht te-weeg dat zy het gewicht hunner betrekking in de schaal legden by den invloed dien zy aan hun geboorte ontleenden, en hieruit schynt later, vooral toen men aan de erfelykheid dezer betrekkingen was gewoon geraakt, de voorrang ontstaan te zyn, dien deze titels hadden boven dien van baron. (Okolicznosc, ze hrabiowie i ksiazeta zazwyczaj byli wybierani sposrоd baronоw, spowodowala, ze przywiazywali oni wage do swoich stanowisk zgodnie z wplywem, jaki wynikal z ich urodzenia, i z tego wynika, ze pоzniej, zwlaszcza gdy przyzwyczajono sie do dziedzicznosci tych stanowisk, powstala przewaga tych tytulоw nad tytulem barona; omstandigheid – okolicznosc, graven en hertogen gewoonlyk uit de baronnen werden gekozen – hrabiowie i ksiazeta zazwyczaj byli wybierani sposrоd baronоw, gewicht hunner betrekking in de schaal legden – przywiazywali wage do swoich stanowisk, invloed dien zy aan hun geboorte ontleenden – wplyw wynikajacy z ich urodzenia, erfelykheid dezer betrekkingen – dziedzicznosc tych stanowisk, voorrang ontstaan te zyn – powstala przewaga, boven dien van baron – nad tytulem barona).

Nog heden-ten-dage zou menige vryheerlyke familie – zonder keizerlyk of koninklyk patent, dat is een zoodanige familie, die haren adel afleidt van het ontstaan des lands, die altyd van adel was omdat ze van adel was – autochthoon – een verheffing tot den gravenstand, als derogeerend afwyzen. (Nawet dzisiaj wiele rodzin wolnych panоw – bez patentu cesarskiego lub krоlewskiego, tj. takich rodzin, ktоre wywodza swoje szlachectwo od poczatkоw kraju, ktоre zawsze byly szlachetne, poniewaz byly szlachetne – autochtoniczne – odrzuciloby nadanie tytulu hrabiowskiego jako ponizajace; heden-ten-dage – dzisiaj, vryheerlyke familie – rodziny wolnych panоw, keizerlyk of koninklyk patent – patent cesarski lub krоlewski, afleidt van het ontstaan des lands – wywodzi swoje szlachectwo od poczatkоw kraju, **altyd van adel was omdat ze van adel was** – zawsze byly szlachetne, poniewaz byly szlachetne, autochthoon – autochtoniczne, verheffing tot den gravenstand – nadanie tytulu hrabiowskiego, derogeerend afwyzen – odrzuciloby jako ponizajace).

Er zyn voorbeelden van. (Sa na to przyklady; voorbeelden – przyklady).

De personen die met het bestuur van zoodanig graafschap belast waren, trachtten natuurlyk van den Keizer te verkrygen dat hun zoons, of, by-gebreke daarvan, andere bloedverwanten, hen in hun betrekking zouden opvolgen. (Osoby obarczone zarzadzaniem takim hrabstwem naturalnie staraly sie uzyskac od cesarza zgode, aby ich synowie lub, w ich braku, inni krewni, zastapili ich na tym stanowisku; bestuur van zoodanig graafschap belast – zarzadzanie takim hrabstwem, natuurlyk trachtten – naturalnie staraly sie, den Keizer te verkrygen – uzyskac od cesarza, zoons of andere bloedverwanten – synowie lub inni krewni, hen in hun betrekking zouden opvolgen – zastapili ich na tym stanowisku).

Dit geschiedde dan ook gewoonlyk, schoon ik niet geloof dat ooit het recht op deze opvolging organisch is erkend geworden, althans wat deze beambten in de Nederlanden aangaat, by-voorbeeld, de graven van Holland, Zeeland, Henegouwen of Vlaanderen, de hertogen van Brabant, Gelderland, enz. (To dzialo sie zwykle, chociaz nie wierze, ze kiedykolwiek prawo do tej sukcesji zostalo organicznie uznane, przynajmniej jesli chodzi o tych urzednikоw w Niderlandach, na przyklad hrabiоw Holandii, Zelandii, Hainaut czy Flandrii, ksiazat Brabancji, Geldrii itp.; geschiedde – dzialo sie, gewoonlyk – zwykle, schoon – chociaz, geloof – wierze, recht – prawo, opvolging – sukcesja, organisch erkend – organicznie uznane (organisch – organicznie, erkend – uznane), beambten – urzednicy, graven – hrabiоw, hertogen – ksiazat).

Het was in den beginne een gunst, weldra een gewoonte, en ten-slotte een noodzakelykheid, maar nooit werd deze erfelykheid wet. (Na poczatku byla to przysluga, potem zwyczaj, a ostatecznie koniecznosc, ale nigdy ta dziedzicznosc nie stala sie prawem; beginne – poczatek, gunst – przysluga, gewoonte – zwyczaj, noodzakelykheid – koniecznosc, erfelykheid – dziedzicznosc, wet – prawo).

Nagenoeg op gelyke wyze – wat de keus der personen aangaat, daar hier geen spraak is van gelykheid in werkkring, hoewel ook in dit opzicht zekere overeenstemming in 't oog valt – staat aan het hoofd eener afdeeling op Java, een inlandsch beambte die den hem door het gouvernement gegeven rang met zyn autochthoonen invloed verbindt, om aan den europeschen ambtenaar die 't nederlandsch gezag vertegenwoordigt, het bestuur gemakkelyk te maken. (Prawie w ten sam sposоb – co do wyboru osоb, poniewaz tutaj nie ma mowy o rоwnosci w pracy, chociaz takze pod tym wzgledem zauwazalna jest pewna zgodnosc – na czele dzialu na Jawie stoi miejscowy urzednik, ktоry laczy nadana mu przez rzad range z jego autochtonicznym wplywem, aby ulatwic zarzadzanie europejskiemu urzednikowi reprezentujacemu wladze niderlandzka; nagenoeg – prawie, gelyke wyze – w ten sam sposоb, keus – wybоr, personen – osоb, gelykheid – rоwnosc, werkkring – praca (werk – praca, kring – krag), opzicht – wzglad, overeenstemming – zgodnosc (overeen – nad, stemming – zgoda), hoofd – na czele, afdeeling – dzial, inlandsch beambte – miejscowy urzednik (inlandsch – miejscowy, beambte – urzednik), gouvernement – rzad, rang – ranga, autochthoonen invloed – autochtoniczny wplyw (autochthoon – autochtoniczny, invloed – wplyw), europeschen ambtenaar – europejski urzednik, nederlandsch gezag – wladza niderlandzka, bestuur – zarzadzanie, gemakkelyk – latwy).

Ook hier is de erfelykheid, zonder door een wet vastgesteld te zyn, tot een gewoonte geworden. (Tutaj takze dziedzicznosc, choc nie ustanowiona prawnie, stala sie zwyczajem; erfelykheid – dziedzicznosc, wet – prawo, vastgesteld – ustanowiona (vast – staly, gesteld – ustanowiony), gewoonte – zwyczaj).

Reeds by het leven van den Regent is deze zaak meestal geregeld, en 't geldt als een belooning voor dienstyver en trouw, indien men hem de toezegging geeft dat hy in zyn betrekking door zyn zoon zal worden opgevolgd. (Juz za zycia regenta ta sprawa jest zwykle zalatwiona, i jest to traktowane jako nagroda za gorliwosc i wiernosc w sluzbie, jesli obieca mu sie, ze na jego stanowisku zastapi go syn; reeds – juz, leven – zycie, Regent – regent, zaak – sprawa, meestal – zwykle, geregeld – zalatwiona, belooning – nagroda, dienstyver – gorliwosc w sluzbie (dienst – sluzba, yver – gorliwosc), trouw – wiernosc, toezegging – obietnica, betrekking – stanowisko, opgevolgd – zastapiony).

Er moeten al zeer gewichtige redenen bestaan, voor er van dezen regel wordt afgeweken, en waar dit het geval wezen mocht, kiest men toch gewoonlyk den opvolger uit de leden van dezelfde familie. (Musi istniec bardzo wazne powody, aby odstapic od tej reguly, a gdyby mialo to miejsce, zwykle wybiera sie nastepce sposrоd czlonkоw tej samej rodziny; gewichtige redenen – wazne powody (gewicht – waga, redenen – powody), regel – regula, afgeweken – odstapic (af – od, geweken – odstapic), opvolger – nastepca, leden – czlonkowie, familie – rodzina).

De verhouding tusschen europesche ambtenaren, en dusdanige hooggeplaatste javaansche grooten, is van zeer kieschen aard. (Relacje miedzy europejskimi urzednikami a tak wysoko postawionymi jawajskimi dostojnikami sa bardzo delikatne; verhouding – relacje, tusschen – miedzy, europesche ambtenaren – europejscy urzednicy (europesche – europejscy, ambtenaren – urzednicy), dusdanige hooggeplaatste – tak wysoko postawieni (dusdanige – tak, hooggeplaatste – wysoko postawieni), javaansche grooten – jawajscy dostojnicy (javaansche – jawajscy, grooten – dostojnicy), kieschen aard – delikatne (kieschen – delikatne, aard – natura)).

De adsistent-resident eener afdeeling is de verantwoordelyke persoon. (Asystent-rezydent dzialu jest osoba odpowiedzialna; adsistent-resident – asystent-rezydent, afdeeling – dzial, verantwoordelyke persoon – osoba odpowiedzialna (verantwoordelyk – odpowiedzialny, persoon – osoba)).

Hy heeft zyn instruktien, en wordt verondersteld het hoofd der afdeeling te zyn. (On ma swoje instrukcje i jest uwazany za glowe dzialu; instruktien – instrukcje, verondersteld – uwazany (ver – za, ondersteld – uwazany), hoofd der afdeeling – glowa dzialu (hoofd – glowa, afdeeling – dzial)).

Dit belet echter niet dat de Regent, door plaatselyke kennis, door geboorte, door invloed op de bevolking, door geldelyke inkomsten en hiermede overeenstemmende levenswyze, ver boven hem verheven is. (To jednak nie przeszkadza, ze regent, dzieki lokalnej wiedzy, pochodzeniu, wplywowi na ludnosc, dochodom i zgodnemu z nimi stylowi zycia, jest znacznie wyzej postawiony; belet – przeszkadza, Regent – regent, plaatselyke kennis – lokalna wiedza (plaatselyke – lokalna, kennis – wiedza), geboorte – pochodzenie, invloed op de bevolking – wplyw na ludnosc (invloed – wplyw, bevolking – ludnosc), geldelyke inkomsten – dochody (geldelyke – pieniezne, inkomsten – dochody), overeenstemmende levenswyze – zgodny styl zycia (overeenstemmende – zgodny, levenswyze – styl zycia), ver boven hem verheven – znacznie wyzej postawiony (ver – daleko, verheven – podniesiony)).

Bovendien is de Regent, als vertegenwoordiger van 't javaansch element eener landstreek, en verondersteld wordende te spreken uit naam der honderd- of meer duizend zielen, die zyn regentschap bevolken, ook in de oogen van 't Gouvernement een veel belangryker persoon, dan de eenvoudige europesche beambte, wiens ontevredenheid niet behoeft gevreesd te worden, daar men voor hem vele anderen in de plaats bekomen kan, terwyl de minder goede stemming van een Regent wellicht de kiem zou kunnen worden van beroering of opstand. (Ponadto regent, jako przedstawiciel jawajskiego elementu regionu, ktоry rzekomo mоwi w imieniu setek tysiecy dusz, ktоre zamieszkuja jego regencje, jest rоwniez w oczach rzadu o wiele wazniejsza osoba niz prosty europejski urzednik, ktоrego niezadowolenia nie trzeba sie obawiac, poniewaz mozna go latwo zastapic, podczas gdy gorszy nastrоj regenta moze byc zarzewiem niepokoju lub buntu; bovendien – ponadto, vertegenwoordiger – przedstawiciel, javaansch element eener landstreek – jawajski element regionu (javaansch – jawajski, element – element, landstreek – region), verondersteld wordende – rzekomo (verondersteld – przypuszczalny, wordende – bedacy), uit naam der – w imieniu (uit – z, naam – imie), duizend zielen – tysiac dusz (duizend – tysiac, zielen – dusze), regentschap bevolken – zamieszkiwac regencje (regentschap – regencja, bevolken – zamieszkiwac), oogen van 't Gouvernement – oczy rzadu (oogen – oczy, Gouvernement – rzad), belangryker persoon – wazniejsza osoba (belangryker – wazniejszy, persoon – osoba), eenvoudige europesche beambte – prosty europejski urzednik (eenvoudige – prosty, europesche – europejski, beambte – urzednik), ontevredenheid – niezadowolenie, behoeft gevreesd – potrzeba obawiac sie (behoeft – potrzeba, gevreesd – obawiac sie), vele anderen in de plaats bekomen – wielu innych na jego miejsce (vele – wielu, anderen – inni, plaats – miejsce, bekomen – dostac), minder goede stemming – gorszy nastrоj (minder – mniej, goede – dobry, stemming – nastrоj), kiem van beroering of opstand – zarzewie niepokoju lub buntu (kiem – zarzewie, beroering – niepokоj, opstand – bunt)).

Uit dit alles vloeit dus de vreemde omstandigheid voort, dat eigenlyk de mindere den meerdere beveelt. (Z tego wszystkiego wynika dziwna okolicznosc, ze wlasciwie to nizszy rozkazuje wyzszemu; vloeit voort – wynika (vloeit – plynie, voort – naprzоd), vreemde omstandigheid – dziwna okolicznosc (vreemde – dziwna, omstandigheid – okolicznosc), eigenlyk – wlasciwie, mindere – nizszy, meerdere – wyzszy, beveelt – rozkazuje).

De adsistent-resident gelast den Regent, hem opgaven te doen. (Asystent-rezydent zleca regentowi wykonanie zadan; adsistent-resident – asystent-rezydent, gelast – zleca, Regent – regent, opgaven te doen – wykonanie zadan (opgaven – zadania, doen – robic)).

Hy gelast hem, volk te zenden tot het arbeiden aan bruggen en wegen. (On zleca mu wyslanie ludzi do pracy przy mostach i drogach; gelast – zleca, volk te zenden – wyslanie ludzi (volk – ludzie, zenden – wyslac), arbeiden aan bruggen en wegen – praca przy mostach i drogach (arbeiden – praca, bruggen – mosty, wegen – drogi)).

Hy gelast hem, belastingen te doen innen. (On zleca mu zbieranie podatkоw; gelast – zleca, belastingen te doen innen – zbieranie podatkоw (belastingen – podatki, innen – zbierac)).

Hy roept hem op, zitting te nemen in den landraad, waarin hy adsistent-resident voorzit. (Wzywa go do zasiadania w radzie krajowej, ktоrej przewodniczy jako asystent-rezydent; roept hem op – wzywa go (roept – wzywa, op – na), zitting te nemen – zasiadanie (zitting – zasiadanie, nemen – brac), landraad – rada krajowa (land – kraj, raad – rada), voorzit – przewodniczy (voor – przed, zit – siedzi)).

Hy berispt hem, waar hy schuldig is aan plichtverzuim. (Upomina go, gdy jest winny zaniedbania obowiazkоw; berispt – upomina, schuldig – winny, plichtverzuim – zaniedbanie obowiazkоw (plicht – obowiazek, verzuim – zaniedbanie)).

Deze zeer eigenaardige verhouding wordt alleen mogelyk gemaakt door uiterst beleefde vormen, die evenwel noch hartelykheid, noch, waar 't noodig blyken mocht, strengheid behoeven uittesluiten. (Te bardzo specyficzne relacje sa mozliwe tylko dzieki niezwykle uprzejmym formom, ktоre jednak nie wykluczaja ani serdecznosci, ani, gdy jest to konieczne, surowosci; zeer eigenaardige verhouding – bardzo specyficzne relacje (zeer – bardzo, eigenaardige – specyficzne, verhouding – relacje), mogelyk gemaakt – mozliwe (mogelyk – mozliwy, gemaakt – zrobiony), uiterst beleefde vormen – niezwykle uprzejme formy (uiterst – niezwykle, beleefde – uprzejmy, vormen – formy), hartelykheid – serdecznosc, noodig blyken mocht – konieczne (noodig – konieczne, blyken – wydawac sie, mocht – mоc), strengheid – surowosc, behoeven uittesluiten – wykluczac (behoeven – potrzebowac, uittesluiten – wykluczac)).

Ik geloof dat de toon die in deze verhouding heerschen moet, vry wel wordt aangegeven in 't officieel voorschrift dienaangaande: de europesche ambtenaar hebbe den inlandschen beambte die hem ter-zyde staat, te behandelen als zyn jonger broeder. (Wierze, ze ton, ktоry powinien panowac w tych relacjach, jest dobrze okreslony w oficjalnym przepisie: europejski urzednik powinien traktowac miejscowego urzednika, ktоry mu pomaga, jak mlodszego brata; toon – ton, verhouding heerschen moet – powinien panowac w relacjach (verhouding – relacje, heerschen – panowac, moet – musi), aangegeven in 't officieel voorschrift – okreslony w oficjalnym przepisie (aangegeven – okreslony, officieel – oficjalny, voorschrift – przepis), europesche ambtenaar – europejski urzednik (europesche – europejski, ambtenaar – urzednik), inlandschen beambte – miejscowy urzednik (inlandschen – miejscowy, beambte – urzednik), ter-zyde staat – pomaga (ter-zyde – na boku, staat – stoi), jongere broeder – mlodszy brat (jongere – mlodszy, broeder – brat)).

Maar hy vergete niet dat deze jonger broeder by de ouders zeer bemind – of gevreesd – is, en dat, by voorkomend geschil, zyn meerdere jaren zouden worden in rekening gebracht als beweegreden om hem euvel te nemen dat hy zyn jonger broeder niet met meer inschikkelykheid of takt behandelde. (Ale niech nie zapomni, ze ten mlodszy brat jest bardzo kochany – lub budzi strach – u rodzicоw, i ze w przypadku sporu, jego starsze lata beda brane pod uwage jako powоd, by miec do niego zal, ze nie traktowal mlodszego brata z wieksza elastycznoscia lub taktem; vergete niet – nie zapomni (vergete – zapomniec, niet – nie), jonger broeder – mlodszy brat (jonger – mlodszy, broeder – brat), ouders – rodzice, bemind of gevreesd – kochany lub budzacy strach (bemind – kochany, gevreesd – budzacy strach), by voorkomend geschil – w przypadku sporu (by – przez, voorkomend – wystepujacy, geschil – spоr), meerdere jaren – starsze lata (meerdere – starsze, jaren – lata), rekening gebracht – brane pod uwage (rekening – uwaga, gebracht – przyniesc), beweegreden – powоd (beweeg – ruch, reden – powоd), euvel nemen – miec zal (euvel – zal, nemen – brac), inschikkelykheid of takt – elastycznosc lub takt (inschikkelykheid – elastycznosc, takt – takt), behandelde – traktowal).

De aangeboren hoffelykheid van den javaanschen groote – zelfs de geringe Javaan is veel beleefder dan zyn europesche standgenoot – maakt evenwel deze schynbaar moeielyke verhouding dragelyker dan ze anders wezen zou. (Wrodzona uprzejmosc jawajskiego dostojnika – nawet prosty Jawajczyk jest duzo bardziej uprzejmy niz jego europejski odpowiednik – sprawia jednak, ze te pozornie trudne relacje sa latwiejsze niz by sie wydawalo; aangeboren hoffelykheid – wrodzona uprzejmosc (aangeboren – wrodzony, hoffelykheid – uprzejmosc), javaanschen groote – jawajski dostojnik (javaanschen – jawajski, groote – dostojnik), geringe Javaan – prosty Jawajczyk (geringe – prosty, Javaan – Jawajczyk), beleefder – bardziej uprzejmy, zyn europesche standgenoot – jego europejski odpowiednik (zyn – jego, europesche – europejski, standgenoot – odpowiednik), schynbaar moeielyke verhouding – pozornie trudne relacje (schynbaar – pozornie, moeielyke – trudne, verhouding – relacje), dragelyker – latwiejsze, wezen zou – by sie wydawalo (wezen – byc, zou – by)).

De Europeaan zy wel-opgevoed en kiesch, hy gedrage zich met vriendelyke waardigheid, en kan dan zeker zyn dat de Regent van zyn kant hem 't bestuur gemakkelyk maken zal. (Europejczyk powinien byc dobrze wychowany i uprzejmy, zachowywac sie z przyjazna godnoscia i wtedy moze byc pewien, ze regent z jego strony ulatwi mu zarzadzanie; Europeaan – Europejczyk, wel-opgevoed en kiesch – dobrze wychowany i uprzejmy (wel-opgevoed – dobrze wychowany, kiesch – uprzejmy), vriendelyke waardigheid – przyjazna godnosc (vriendelyke – przyjazna, waardigheid – godnosc), bestuur gemakkelyk maken – ulatwic zarzadzanie (bestuur – zarzadzanie, gemakkelyk – latwy, maken – zrobic)).

Het stuitend bevelen, in verzoekenden vorm geuit, wordt met stiptheid nagekomen. (Natretne rozkazy, wyrazone w formie prosby, sa wykonywane z dokladnoscia; stuitend bevelen – natretne rozkazy (stuitend – natretne, bevelen – rozkazy), verzoekenden vorm geuit – wyrazone w formie prosby (verzoekenden – proszacy, vorm – forma, geuit – wyrazony), stiptheid nagekomen – wykonywane z dokladnoscia (stiptheid – dokladnosc, nagekomen – wykonane)).

Het verschil in stand, geboorte, rykdom, wordt uitgewischt door den Regent zelf, die den Europeaan, als vertegenwoordiger des Konings van Nederland, tot zich opheft, en ten-slotte is een verhouding die, oppervlakkig beschouwd, botsing moest te weeg brengen, zeer dikwyls de bron van een aangenaam verkeer. (Rоznica w pozycji, pochodzeniu, bogactwie jest zaciera przez samego regenta, ktоry wynosi Europejczyka, jako przedstawiciela krоla Holandii, do siebie, i ostatecznie jest to relacja, ktоra, powierzchownie rzecz biorac, musiala powodowac konflikty, ale bardzo czesto jest zrоdlem przyjemnych kontaktоw; verschil in stand, geboorte, rykdom – rоznica w pozycji, pochodzeniu, bogactwie (verschil – rоznica, stand – pozycja, geboorte – pochodzenie, rykdom – bogactwo), uitgewischt – zacierany, vertegenwoordiger des Konings van Nederland – przedstawiciel krоla Holandii (vertegenwoordiger – przedstawiciel, Konings – krоl, Nederland – Holandia), tot zich opheft – wynosi do siebie (tot – do, opheft – wynosic), ten-slotte – ostatecznie, oppervlakkig beschouwd – powierzchownie rzecz biorac (oppervlakkig – powierzchownie, beschouwd – rozwazany), botsing – konflikt, zeer dikwyls – bardzo czesto (zeer – bardzo, dikwyls – czesto), bron van een aangenaam verkeer – zrоdlo przyjemnych kontaktоw (bron – zrоdlo, aangenaam – przyjemny, verkeer – kontakt)).

Ik zeide dat dusdanige Regenten ook door rykdom den voorrang hadden boven den europeschen ambtenaar, en dit is natuurlyk. (Powiedzialem, ze tacy regenci rоwniez przez bogactwo mieli przewage nad europejskim urzednikiem, i jest to naturalne; zeide – powiedzialem, dusdanige Regenten – tacy regenci (dusdanige – tacy, Regenten – regenci), rykdom den voorrang – przewaga bogactwa (rykdom – bogactwo, voorrang – przewaga), europeschen ambtenaar – europejski urzednik, natuurlyk – naturalne).

De Europeaan, als hy geroepen wordt tot het besturen eener provincie die in oppervlakte met vele duitsche hertogdommen gelyk staat, is gewoonlyk iemand van middelbaren of meer dan middelbaren leeftyd, gehuwd en vader. (Europejczyk, gdy zostaje powolany do zarzadzania prowincja, ktоra powierzchniowo odpowiada wielu niemieckim ksiestwom, jest zwykle osoba w srednim lub starszym wieku, zonaty i ojciec; Europeaan – Europejczyk, geroepen wordt – zostaje powolany (geroepen – powolany, wordt – byc), besturen eener provincie – zarzadzanie prowincja (besturen – zarzadzanie, provincie – prowincja), oppervlakte met vele duitsche hertogdommen – powierzchniowo odpowiada wielu niemieckim ksiestwom (oppervlakte – powierzchnia, duitsche – niemieckie, hertogdommen – ksiestwa), gewoonlyk – zwykle, middelbaren of meer dan middelbaren leeftyd – w srednim lub starszym wieku (middelbaren – sredni, leeftyd – wiek), gehuwd en vader – zonaty i ojciec (gehuwd – zonaty, vader – ojciec)).

Hy bekleedt een ambt om den broode. (On pelni funkcje dla zarobku; bekleedt een ambt – pelni funkcje (bekleedt – pelni, ambt – funkcja), om den broode – dla zarobku (broode – chleb)).

Zyn inkomsten zyn juist voldoende, en zelfs vaak niet voldoende, om aan de zynen het noodige te verschaffen. (Jego dochody sa ledwo wystarczajace, a nawet czesto niewystarczajace, aby zapewnic swoim bliskim to, co niezbedne; inkomsten – dochody, juist voldoende – ledwo wystarczajace (juist – ledwo, voldoende – wystarczajace), vaak niet voldoende – czesto niewystarczajace (vaak – czesto, niet – nie, voldoende – wystarczajace), zynen – bliscy, noodige te verschaffen – zapewnic to, co niezbedne (noodige – niezbedne, verschaffen – zapewnic)).

De Regent is: Tommongong, Adhipatti, jazelfs Pangerang, d.i. Javaansch prins. (Regent jest: Tommongongiem, Adhipattim, a nawet Pangerangiem, tj. jawajskim ksieciem; Regent – regent, Tommongong, Adhipatti, Pangerang – tytuly, Javaansch prins – jawajski ksiaze (Javaansch – jawajski, prins – ksiaze)).

De vraag is voor hem niet dat hy leve, hy moet zоо leven als 't volk gewoon is dit te zien van zyn aristokratie. (Dla niego nie chodzi o to, aby zyc, musi zyc tak, jak lud zwykl widziec to u swojej arystokracji; vraag – pytanie, leve – zyc, zоо leven als 't volk – zyc tak, jak lud (leven – zyc, volk – lud), gewoon is dit te zien – zwykl to widziec (gewoon – zwykly, zien – widziec), aristokratie – arystokracja).

Waar de Europeaan een huis bewoont, is dikwyls zyn verblyf een Kratoon, met vele huizen en dorpen daarin. (Podczas gdy Europejczyk mieszka w domu, jego siedziba jest czesto Kratoonem, z wieloma domami i wioskami w srodku; Europeaan – Europejczyk, huis bewoont – mieszka w domu (huis – dom, bewoont – mieszka), verblyf – siedziba, Kratoon – Kratoon, huizen en dorpen – domy i wioski (huizen – domy, dorpen – wioski)).

Waar de Europeaan ееne vrouw heeft met drie, vier, kinderen, onderhoudt hy een tal van vrouwen met wat daarby behoort. (Podczas gdy Europejczyk ma jedna zone i troje, czworo dzieci, on utrzymuje wiele zon z calym ich otoczeniem; Europeaan – Europejczyk, ееne vrouw – jedna zona (ееne – jedna, vrouw – zona), drie, vier, kinderen – troje, czworo dzieci (drie – troje, vier – czworo, kinderen – dzieci), onderhoudt – utrzymuje, tal van vrouwen – wiele zon (tal – wiele, vrouwen – zony), daarby behoort – cale ich otoczenie (daarby – z nimi, behoort – nalezy)).

Waar de Europeaan uitrydt, gevolgd door eenige beambten, niet meer dan er by zyn inspektiereis noodig zyn tot het geven van inlichtingen onder-weg, wordt de Regent vergezeld door de honderden die tot het gevolg behooren, dat in de oogen des volks onafscheidelyk is van zyn hoogen rang. (Podczas gdy Europejczyk wyjezdza, sledzony przez kilku urzednikоw, nie wiecej niz potrzeba podczas jego inspekcji, aby udzielac informacji po drodze, regentowi towarzysza setki ludzi, ktоre naleza do jego swity, co w oczach ludu jest nierozerwalne od jego wysokiej rangi; Europeaan – Europejczyk, uitrydt – wyjezdza (uit – na, rydt – jezdzic), gevolgd door eenige beambten – sledzony przez kilku urzednikоw (gevolgd – sledzony, eenige – kilku, beambten – urzednikоw), zyn inspektiereis – jego inspekcja (zyn – jego, inspektiereis – inspekcja), noodig zyn – potrzebne (noodig – potrzebne, zyn – byc), inlichtingen onder-weg – informacje po drodze (inlichtingen – informacje, onder-weg – po drodze), Regent vergezeld door de honderden – regentowi towarzysza setki (Regent – regent, vergezeld – towarzyszyc, honderden – setki), tot het gevolg behooren – nalezec do jego swity (gevolg – swita, behooren – nalezec), oogen des volks – oczy ludu (oogen – oczy, volks – lud), onafscheidelyk – nierozerwalne (onafscheidelyk – nierozerwalne), zyn hoogen rang – jego wysoka ranga (zyn – jego, hoogen – wysoki, rang – ranga)).

De Europeaan leeft burgerlyk, de Regent leeft – of wordt verondersteld te leven – als een vorst. (Europejczyk zyje po mieszczansku, regent zyje – lub jest uwazany za zyjacego – jak ksiaze; Europeaan – Europejczyk, leeft burgerlyk – zyje po mieszczansku (leeft – zyje, burgerlyk – mieszczanski), Regent leeft – regent zyje (Regent – regent, leeft – zyje), verondersteld te leven – uwazany za zyjacego (verondersteld – przypuszczalny, te – do, leven – zyc), vorst – ksiaze).

Doch dit alles moet betaald worden. (Ale to wszystko musi byc oplacone; doch – ale, moet betaald worden – musi byc oplacone (moet – musi, betaald – oplacone, worden – byc)).

Het nederlandsch bestuur dat zich op den invloed van die Regenten gegrondvest heeft, weet dit, en niets is dus natuurlyker dan dat het hun inkomsten heeft opgevoerd tot een hoogte die den niet-Indier overdreven zou voorkomen, maar inderdaad zelden voldoende is ter bestryding van de uitgaven welke aan de levenswyze van zoodanig inlandsch Hoofd verbonden zyn. (Holenderskie wladze, ktоre opieraja sie na wplywie tych regentоw, wiedza o tym, i nic nie jest bardziej naturalne niz to, ze ich dochody zostaly podniesione do poziomu, ktоry dla nie-Indyka wydalby sie przesadzony, ale w rzeczywistosci rzadko wystarczajacy na pokrycie wydatkоw zwiazanych ze stylem zycia takiego lokalnego przywоdcy; nederlandsch bestuur – holenderskie wladze (nederlandsch – holenderski, bestuur – wladze), invloed van die Regenten – wplyw tych regentоw (invloed – wplyw, Regenten – regenci), gegrondvest heeft – opiera sie (gegrondvest – zalozony, heeft – miec), inkomsten opgevoerd – dochody podniesione (inkomsten – dochody, opgevoerd – podniesione), niet-Indier overdreven zou voorkomen – dla nie-Indyka wydalby sie przesadzony (niet – nie, Indier – Indyjczyk, overdreven – przesadzony, voorkomen – wydawac sie), zelden voldoende – rzadko wystarczajacy (zelden – rzadko, voldoende – wystarczajacy), bestryding van de uitgaven – pokrycie wydatkоw (bestryding – walka, uitgaven – wydatki), levenswyze van zoodanig inlandsch Hoofd – styl zycia takiego lokalnego przywоdcy (levenswyze – styl zycia, zoodanig – taki, inlandsch – lokalny, Hoofd – przywоdca)).

Het is niet ongewoon, Regenten die twee- ja driemaal honderd duizend gulden 's jaars inkomen hebben, in geldverlegenheid te zien verkeeren. (Nie jest rzadkoscia widziec regentоw, ktоrzy maja dochоd roczny w wysokosci dwustu lub trzystu tysiecy guldenоw, w klopotach finansowych; niet ongewoon – nie rzadkoscia (niet – nie, ongewoon – rzadki), Regenten die twee- ja driemaal honderd duizend gulden – regenci, ktоrzy maja dwie lub trzy razy sto tysiecy guldenоw (Regenten – regenci, twee – dwa, driemaal – trzy razy, honderd – sto, duizend – tysiac, gulden – gulden), 's jaars inkomen hebben – maja roczny dochоd (jaars – roczny, inkomen – dochоd, hebben – miec), geldverlegenheid te zien verkeeren – w klopotach finansowych (geldverlegenheid – klopoty finansowe, zien – widziec, verkeeren – znajdowac sie)).

Hiertoe draagt veel by de, als 't ware vorstelyke, onverschilligheid waarmee zy hun inkomsten verspillen, hun nalatigheid in 't bewaken hunner ondergeschikten, hun koopziekte, en vooral het misbruik dat dikwyls van deze hoedanigheden gemaakt wordt door Europeanen. (Do tego przyczynia sie w duzym stopniu, jak gdyby ksiazeca, obojetnosc, z jaka marnotrawia swoje dochody, ich niedbalstwo w nadzorowaniu podwladnych, ich mania kupowania, a zwlaszcza naduzycia, ktоre czesto wynikaja z tych cech, dokonywane przez Europejczykоw; hiertoe draagt veel by – do tego przyczynia sie w duzym stopniu (hiertoe – do tego, draagt – nosi, veel – duzo, by – przez), vorstelyke onverschilligheid – ksiazeca obojetnosc (vorstelyke – ksiazeca, onverschilligheid – obojetnosc), hun inkomsten verspillen – marnotrawienie dochodоw (hun – ich, inkomsten – dochody, verspillen – marnotrawienie), nalatigheid in 't bewaken hunner ondergeschikten – niedbalstwo w nadzorowaniu podwladnych (nalatigheid – niedbalstwo, bewaken – nadzоr, hunner – ich, ondergeschikten – podwladni), koopziekte – mania kupowania (koop – kupowac, ziekte – choroba), misbruik gemaakt door Europeanen – naduzycia dokonywane przez Europejczykоw (misbruik – naduzycie, gemaakt – dokonywane, door – przez, Europeanen – Europejczycy)).

De inkomsten der javaansche Hoofden zou men in vier deelen kunnen splitsen. (Dochody jawajskich przywоdcоw mozna podzielic na cztery czesci; inkomsten – dochody, javaansche Hoofden – jawajscy przywоdcy (javaansche – jawajscy, Hoofden – przywоdcy), vier deelen – cztery czesci (vier – cztery, deelen – czesci), splitsen – dzielic).

Vooreerst, het bepaald maandgeld. (Po pierwsze, okreslona miesieczna pensja; vooreerst – po pierwsze, bepaald maandgeld – okreslona miesieczna pensja (bepaald – okreslony, maandgeld – miesieczna pensja)).

Vervolgens, een vaste som als schadeloosstelling voor afgekochte rechten die overgegaan zyn op 't nederlandsch bestuur. (Nastepnie stala kwota jako odszkodowanie za wykupione prawa, ktоre przeszly na wladze holenderskie; vaste som – stala kwota (vaste – stala, som – kwota), schadeloosstelling – odszkodowanie, afgekochte rechten – wykupione prawa (afgekochte – wykupione, rechten – prawa), overgegaan zyn op 't nederlandsch bestuur – przeszly na wladze holenderskie (overgegaan – przeszly, bestuur – wladze)).

Ten-derde, een belooning in evenredigheid met de hoeveelheid der in hun regentschap voortgebrachte produkten, als koffi, suiker, indigo, kaneel, enz. (Po trzecie, wynagrodzenie proporcjonalne do ilosci produktоw wytwarzanych w ich regencji, takich jak kawa, cukier, indygo, cynamon itp.; ten-derde – po trzecie, belooning – wynagrodzenie, evenredigheid – proporcjonalnosc, hoeveelheid – ilosc, regentschap voortgebrachte produkten – produkty wytwarzane w regencji (regentschap – regencja, voortgebrachte – wytwarzane, produkten – produkty), koffi – kawa, suiker – cukier, indigo – indygo, kaneel – cynamon, enz. – itp.).

En eindelyk, de willekeurige beschikking over den arbeid en de eigendommen hunner onderhoorigen. (I wreszcie, dowolne dysponowanie praca i majatkiem swoich poddanych; eindelyk – wreszcie, willekeurige beschikking – dowolne dysponowanie (willekeurige – dowolne, beschikking – dysponowanie), arbeid – praca, eigendommen hunner onderhoorigen – majatek swoich poddanych (eigendommen – majatek, hunner – ich, onderhoorigen – poddani)).

De beide laatste bronnen van inkomsten vorderen eenige opheldering. (Obie ostatnie zrоdla dochodоw wymagaja pewnych wyjasnien; bronnen – zrоdla, inkomsten – dochody, vorderen – wymagaja, opheldering – wyjasnien). De Javaan is uit den aard der zaak landbouwer. (Jawajczyk z natury jest rolnikiem; Javaan – Jawajczyk, uit den aard der zaak – z natury, landbouwer – rolnik). De grond waarop hy geboren werd, die veel belooft voor weinig arbeids, lokt hem hiertoe uit, en vooral is hy met hart en ziel overgegeven aan het bebouwen zyner rystvelden, waarin hy dan ook zeer bedreven is. (Ziemia, na ktоrej sie urodzil, ktоra obiecuje wiele za niewielki wysilek, zacheca go do tego, a zwlaszcza jest on calym sercem i dusza oddany uprawie swoich pоl ryzowych, w ktоrej jest bardzo wprawny; grond – ziemia, geboren werd – urodzil sie, veel belooft voor weinig arbeids – obiecuje wiele za niewielki wysilek, lokt hem hiertoe uit – zacheca go do tego, hart en ziel – serce i dusza, overgegeven aan het bebouwen – oddany uprawie, rystvelden – pola ryzowe, bedreven – wprawny). Hy groeit op te-midden zyner sawah's en gagah's en tipar's, vergezelt reeds op zeer jeugdigen leeftyd zyn vader naar 't veld, waar hy hem behulpzaam is in den arbeid met ploeg en spade, aan dammen en aan waterleidingen tot het bevochtigen zyner akkers. (Dorasta wsrоd swoich sawah, gagah i tipar, towarzyszy swojemu ojcu na polu juz w bardzo mlodym wieku, gdzie pomaga mu w pracy z plugiem i lopata, przy tamach i kanalach nawadniajacych jego pola; groeit op – dorasta, sawah's, gagah's, tipar's – rodzaje pоl, vergezelt op zeer jeugdigen leeftyd – towarzyszy w bardzo mlodym wieku, arbeid – praca, ploeg – plug, spade – lopata, dammen – tamy, waterleidingen – kanaly nawadniajace, bevochtigen – nawadnianie, akkers – pola).

Hy telt zyn jaren by oogsten, hy rekent den tyd naar de kleur zyner te veld staande halmen, hy voelt zich te-huis onder de makkers die met hem padie sneden, hy zoekt zyn vrouw onder de meisjes der dessah, die 's avends onder vroolyk gezang de ryst stampen om ze te ontdoen van den bolster… het bezit van een paar buffels die zyn ploeg zullen trekken, is 't ideaal dat hem aanlacht… kortom, de rystbouw is voor den Javaan, wat in de Rynstreken en in het zuiden van Frankryk, de wynoogst is. (Liczy swoje lata wedlug zbiorоw, czas mierzy wedlug koloru stojacych na polu lodyg, czuje sie jak w domu wsrоd towarzyszy, ktоrzy z nim scinaja ryz, szuka swojej zony wsrоd dziewczat z wioski, ktоre wieczorem pod wesola piesnia tluka ryz, aby go pozbawic luski… posiadanie kilku bawolоw, ktоre beda ciagnac jego plug, jest idealem, ktоry go zachwyca… krоtko mоwiac, uprawa ryzu jest dla Jawajczyka tym, czym zbiory winogron w regionie Renu i poludniowej Francji; telt zyn jaren – liczy swoje lata, oogsten – zbiory, rekent den tyd – mierzy czas, kleur zyner te veld staande halmen – kolor stojacych na polu lodyg, voelt zich te-huis – czuje sie jak w domu, makkers – towarzysze, padie sneden – scinaja ryz, vrouw – zona, meisjes der dessah – dziewczeta z wioski, 's avends onder vroolyk gezang – wieczorem pod wesola piesnia, ryst stampen – tluka ryz, ontdoen van den bolster – pozbawic luski, bezit van een paar buffels – posiadanie kilku bawolоw, ploeg – plug, aanlacht – zachwyca, rystbouw – uprawa ryzu, wynoogst – zbiory winogron).

Doch daar kwamen vreemdelingen uit het Westen, die zich heer maakten van het land. (Jednak przybyli obcy z Zachodu, ktоrzy stali sie panami tej ziemi; vreemdelingen – obcy, uit het Westen – z Zachodu, heer maakten van het land – stali sie panami tej ziemi). Ze wenschten voordeel te doen met de vruchtbaarheid van den bodem, en gelastten den bewoner een gedeelte van zyn arbeid en van zyn tyd toetewyden aan het voortbrengen van andere zaken, die meer winst zouden afwerpen op de markten van Europa. (Chcieli skorzystac z zyznosci gleby i nakazali mieszkancom poswiecic czesc swojej pracy i czasu na produkcje innych rzeczy, ktоre przynioslyby wieksze zyski na rynkach Europy; wenschten voordeel – chcieli skorzystac, vruchtbaarheid van den bodem – zyznosc gleby, gelastten den bewoner – nakazali mieszkancom, gedeelte van zyn arbeid en van zyn tyd – czesc swojej pracy i czasu, toetewyden aan het voortbrengen – poswiecic na produkcje, andere zaken – inne rzeczy, winst zouden afwerpen – przynioslyby zyski, markten van Europa – rynki Europy). Om den geringen man hiertoe te bewegen, was niet meer dan een zeer eenvoudige staatkunde noodig. (Aby sklonic do tego prostego czlowieka, potrzebna byla tylko bardzo prosta polityka; geringen man – prosty czlowiek, bewegen – sklonic, zeer eenvoudige staatkunde – bardzo prosta polityka). Hy gehoorzaamt zyn hoofden, men had dus slechts deze hoofden te winnen door hun een gedeelte van de winst toetezeggen, en… het gelukte volkomen. (On slucha swoich przelozonych, wiec wystarczylo zdobyc tych przelozonych, obiecujac im czesc zysku, i… udalo sie to calkowicie; gehoorzaamt zyn hoofden – slucha swoich przelozonych, slechts deze hoofden te winnen – zdobyc tych przelozonych, gedeelte van de winst toetezeggen – obiecujac czesc zysku, het gelukte volkomen – udalo sie to calkowicie).

Als men let op de ontzettende massa javasche produkten die in Nederland worden te-koop geveild, kan men zich overtuigen van het doeltreffende dezer staatkunde, al vindt men ze niet edel. (Kiedy zwraca sie uwage na ogromne ilosci jawajskich produktоw sprzedawanych na aukcjach w Holandii, mozna sie przekonac o skutecznosci tej polityki, choc nie jest ona szlachetna; let op de ontzettende massa – zwraca uwage na ogromne ilosci, javasche produkten – jawajskie produkty, te-koop geveild – sprzedawane na aukcjach, overtuigen van het doeltreffende – przekonac o skutecznosci, staatkunde – polityka, vindt men ze niet edel – nie jest ona szlachetna). Want, mocht iemand vragen of de landbouwer zelf eene met deze uitkomst evenredige belooning geniet, dan moet ik hierop een ontkennend antwoord geven. (Bo gdyby ktos zapytal, czy sam rolnik otrzymuje wynagrodzenie proporcjonalne do tego rezultatu, musze na to odpowiedziec przeczaco; landbouwer zelf – sam rolnik, eene met deze uitkomst evenredige belooning geniet – otrzymuje wynagrodzenie proporcjonalne do tego rezultatu, ontkennend antwoord geven – odpowiedziec przeczaco). De Regeering verplicht hem op zyn grond aantekweeken wat haar behaagt, ze straft hem wanneer hy het aldus voortgebrachte verkoopt aan wien het ook zy buiten hааr, en zyzelf bepaalt den prys dien ze hem daarvoor uitbetaalt. (Rzad zobowiazuje go do uprawy na jego ziemi tego, co jej sie podoba, karze go, gdy sprzeda to, co wyprodukowal, komukolwiek poza nia, i sama ustala cene, jaka mu za to placi; Regeering – rzad, verplicht hem op zyn grond aantekweeken – zobowiazuje go do uprawy na jego ziemi, wat haar behaagt – tego, co jej sie podoba, straft hem – karze go, verkoopt aan wien het ook zy buiten hааr – sprzeda poza nia, bepaalt den prys – ustala cene, uitbetaalt – placi). De kosten op den overvoer naar Europa, door bemiddeling van een bevoorrecht handelslichaam, zyn hoog. (Koszty transportu do Europy, za posrednictwem uprzywilejowanej firmy handlowej, sa wysokie; kosten op den overvoer – koszty transportu, bemiddeling van een bevoorrecht handelslichaam – za posrednictwem uprzywilejowanej firmy handlowej, hoog – wysokie). De aan de Hoofden toegelegde aanmoedigingsgelden bezwaren daarenboven den inkoopprys, en… daar toch ten-slotte de geheele zaak winst afwerpen moet, kan deze winst niet anders worden gevonden dan door juist zооveel aan den Javaan uittebetalen, dat hy niet sterve van honger, hetgeen de voortbrengende kracht der natie verminderen zou. (Zachety przyznawane przelozonym dodatkowo obciazaja cene zakupu, a poniewaz cala operacja musi przynosic zysk, zysk ten mozna uzyskac tylko poprzez zaplacenie Jawajczykowi tyle, aby nie umarl z glodu, co zmniejszyloby zdolnosc produkcyjna narodu; aan de Hoofden toegelegde aanmoedigingsgelden – zachety przyznawane przelozonym, bezwaren den inkoopprys – obciazaja cene zakupu, geheele zaak winst afwerpen – cala operacja musi przynosic zysk, uittebetalen – zaplacic, niet sterve van honger – nie umarl z glodu, voortbrengende kracht der natie – zdolnosc produkcyjna narodu).

Ook aan de europesche beambten wordt een belooning uitbetaald in evenredigheid met de opbrengst. (Rоwniez europejscy urzednicy otrzymuja wynagrodzenie proporcjonalne do plonоw; europesche beambten – europejscy urzednicy, belooning uitbetaald – otrzymuja wynagrodzenie, evenredigheid met de opbrengst – proporcjonalne do plonоw).

Wel wordt dus de arme Javaan voortgezweept door dubbel gezag, wel wordt hy dikwyls afgetrokken van zyn rystvelden, wel is hongersnood vaak 't gevolg van deze maatregelen, doch… vroolyk wapperen te Batavia, te Samarang, te Soerabaja, te Passaroean, te Bezoeki, te Probolingo, te Patjitan, te Tjilatjap, de vlaggen aan boord der schepen, die beladen worden met de oogsten die Nederland ryk maken. (Biedny Jawajczyk jest wiec gnany przez podwоjne wladze, czesto jest odciagany od swoich pоl ryzowych, czesto glоd jest wynikiem tych srodkоw, ale… w Batavii, Semarang, Surabaya, Pasuruan, Besuki, Probolinggo, Pacitan, Cilacap radosnie powiewaja flagi na pokladach statkоw zaladowanych plonami, ktоre czynia Holandie bogata; arme Javaan – biedny Jawajczyk, voortgezweept door dubbel gezag – gnany przez podwоjne wladze, afgetrokken van zyn rystvelden – odciagany od swoich pоl ryzowych, hongersnood – glоd, maatregelen – srodki, vroolyk wapperen – radosnie powiewaja, vlaggen aan boord der schepen – flagi na pokladach statkоw, oogsten – plony, Nederland ryk maken – czynia Holandie bogata).

Hongersnood? Op het ryke vruchtbare gezegende Java, hongersnood? Ja, lezer. Voor weinige jaren zyn geheele distrikten uitgestorven van honger. Moeders boden hun kinderen te-koop voor spyze. Moeders hebben hun kinderen gegeten… (Glоd? Na bogatej, zyznej, blogoslawionej Jawie, glоd? Tak, czytelniku. Kilka lat temu cale dystrykty wymarly z glodu. Matki sprzedawaly swoje dzieci za jedzenie. Matki zjadly swoje dzieci…; hongersnood – glоd, ryke vruchtbare gezegende Java – bogata, zyzna, blogoslawiona Jawa, lezer – czytelniku, geheele distrikten uitgestorven van honger – cale dystrykty wymarly z glodu, moeders boden hun kinderen te-koop voor spyze – matki sprzedawaly swoje dzieci za jedzenie, moeders hebben hun kinderen gegeten – matki zjadly swoje dzieci).

Maar toen heeft zich 't moederland met die zaak bemoeid. In de raadzalen der volksvertegenwoordiging is men daarover ontevreden geweest, en de toenmalige Landvoogd heeft bevelen moeten geven, dat men de uitbreiding der dusgenaamde europesche-marktprodukten voortaan niet weder zou voortzetten tot hongersnood toe… (Ale wtedy matka-ojczyzna zajela sie ta sprawa. W salach rady przedstawicielstwa ludowego wyrazono niezadowolenie z tego powodu i оwczesny gubernator musial wydac rozkazy, aby nie kontynuowac ekspansji tak zwanych europejskich produktоw rynkowych az do glodu; moederland – matka-ojczyzna, bemoeid – zajela sie, raadzalen der volksvertegenwoordiging – sale rady przedstawicielstwa ludowego, ontevreden geweest – wyrazono niezadowolenie, Landvoogd – gubernator, bevelen moeten geven – musial wydac rozkazy, uitbreiding der dusgenaamde europesche-marktprodukten – ekspansja tak zwanych europejskich produktоw rynkowych, voorzetten tot hongersnood toe – kontynuowac az do glodu).

Ik ben daar bitter geworden. Wat zoudt ge denken van iemand die zulke zaken kon neerschryven zonder bitterheid? (Stalem sie przez to zgorzknialy. Co bys pomyslal o kims, kto mоglby pisac o takich rzeczach bez goryczy?; bitter geworden – zgorzknialy, wat zoudt ge denken – co bys pomyslal, iemand die zulke zaken kon neerschryven – ktos, kto mоglby pisac o takich rzeczach, zonder bitterheid – bez goryczy).

My blyft over te spreken van de laatste en voornaamste soort der inkomsten van inlandsche hoofden: het willekeurig beschikken over personen en eigendommen hunner onderhoorigen. (Pozostaje mi mоwic o ostatnim i najwazniejszym rodzaju dochodоw krajowych przywоdcоw: arbitralnym dysponowaniu osobami i majatkami ich poddanych; blyft over te spreken – pozostaje mi mоwic, laatste en voornaamste soort der inkomsten – ostatni i najwazniejszy rodzaj dochodоw, inlandsche hoofden – krajowi przywоdcy, willekeurig beschikken over personen en eigendommen – arbitralne dysponowanie osobami i majatkami, hunner onderhoorigen – ich poddanych).

Volgens het algemeen begrip in byna geheel Azie, behoort de onderdaan met al wat hy bezit, aan den vorst. (Wedlug ogоlnego pojecia w prawie calej Azji, poddany wraz ze wszystkim, co posiada, nalezy do wladcy; algemeen begrip – ogоlne pojecie, byna geheel Azie – prawie cala Azja, onderdaan met al wat hy bezit – poddany wraz ze wszystkim, co posiada, aan den vorst – nalezy do wladcy). Dit is ook op Java het geval, en de afstammelingen of verwanten der vroegere vorsten maken gaarne gebruik van de onkunde der bevolking, die niet recht begrypt dat haar Tommongong of Adhipatti of Pangerang thans een bezoldigd ambtenaar is, die zyn eigen en hare rechten voor een bepaald inkomen verkocht heeft, en dat dus de schraal beloonde arbeid in koffituin of suikerveld, in de plaats getreden is van de belastingen die vroeger door de heeren des lands van de opgezetenen gevorderd werden. (Tak jest rоwniez na Jawie, a potomkowie lub krewni dawnych wladcоw chetnie korzystaja z niewiedzy ludnosci, ktоra nie rozumie, ze jej Tommongong, Adhipatti lub Pangerang jest obecnie oplacanym urzednikiem, ktоry sprzedal swoje i ich prawa za okreslony dochоd, i ze slabo wynagradzana praca na plantacji kawy lub cukru zastapila podatki, ktоre wczesniej byly pobierane przez panоw ziemi od osadnikоw; ook op Java het geval – tak jest rоwniez na Jawie, afstammelingen of verwanten der vroegere vorsten – potomkowie lub krewni dawnych wladcоw, gaarne gebruik van de onkunde der bevolking – chetnie korzystaja z niewiedzy ludnosci, niet recht begrypt – nie rozumie, Tommongong, Adhipatti of Pangerang – tytuly urzednikоw, bezoldigd ambtenaar – oplacany urzednik, eigen en hare rechten – swoje i ich prawa, voor een bepaald inkomen verkocht heeft – sprzedal za okreslony dochоd, schraal beloonde arbeid in koffituin of suikerveld – slabo wynagradzana praca na plantacji kawy lub cukru, belastingen – podatki, door de heeren des lands van de opgezetenen gevorderd werden – byly pobierane przez panоw ziemi od osadnikоw).

Niets is dus gewoner dan dat honderde huisgezinnen van verren afstand worden opgeroepen om zonder betaling velden te bewerken, die den Regent toebehooren. (Nic wiec dziwnego, ze setki gospodarstw domowych z odleglych miejsc sa wzywane do pracy na polach nalezacych do Regenta bez wynagrodzenia; Niets is dus gewoner – Nic wiec dziwnego, honderde huisgezinnen van verren afstand – setki gospodarstw domowych z odleglych miejsc, opgeroepen om zonder betaling velden te bewerken – wzywane do pracy na polach bez wynagrodzenia, die den Regent toebehooren – nalezacych do Regenta). Niets is gewoner dan het onbetaald verstrekken van levensmiddelen ten-behoeve der hofhouding van den Regent. (Nic dziwnego, ze zywnosc jest dostarczana za darmo na potrzeby dworu Regenta; onbetaald verstrekken van levensmiddelen – dostarczanie zywnosci za darmo, ten-behoeve der hofhouding van den Regent – na potrzeby dworu Regenta). En wanneer die Regent een gevallig oog mocht slaan op het paard, den buffel, de dochter, de vrouw, van den geringen man, zou men 't ongehoord vinden, als deze den onvoorwaardelyken afstand van het begeerd voorwerp weigerde. (A kiedy Regent rzuci przychylnym okiem na konia, bawola, cоrke, zone prostego czlowieka, uznano by to za nieslychane, gdyby ten odmоwil bezwarunkowego odstapienia pozadanego przedmiotu; gevallig oog mocht slaan op – rzuci przychylnym okiem na, paard, buffel, dochter, vrouw – kon, bawоl, cоrka, zona, geringen man – prosty czlowiek, onvoorwaardelyken afstand van het begeerd voorwerp – bezwarunkowe odstapienie pozadanego przedmiotu, weigerde – odmоwil).

Er zyn Regenten, die van zoodanige willekeurige beschikkingen een matig gebruik maken, en niet meer van den geringen man vorderen, dan tot het ophouden van hun rang volstrekt noodig is. (Sa Regentowie, ktоrzy korzystaja z takich arbitralnych decyzji w umiarkowany sposоb i nie wymagaja od prostego czlowieka wiecej, niz jest to absolutnie konieczne do utrzymania ich rangi; Regenten – Regentowie, zoodanige willekeurige beschikkingen – takie arbitralne decyzje, matig gebruik maken – korzystaja w umiarkowany sposоb, geringen man – prosty czlowiek, vorderen – wymagaja, ophouden van hun rang – utrzymanie ich rangi, volstrekt noodig – absolutnie konieczne). Anderen gaan iets verder, en geheel-en-al ontbreekt deze onwettigheid nergens. (Inni ida nieco dalej i ta nielegalnosc wystepuje wszedzie; Anderen gaan iets verder – Inni ida nieco dalej, geheel-en-al ontbreekt deze onwettigheid nergens – ta nielegalnosc wystepuje wszedzie). Het is dan ook moeielyk, ja onmogelyk, zoodanig misbruik geheel uitteroeien, daar het diep geworteld is in den aard der bevolking zelf die er onder lydt. (Dlatego trudno, a nawet niemozliwe, calkowicie wyeliminowac takie naduzycia, poniewaz sa one gleboko zakorzenione w naturze samej ludnosci, ktоra na nie cierpi; moeielyk, ja onmogelyk – trudno, a nawet niemozliwe, zoodanig misbruik geheel uitteroeien – calkowicie wyeliminowac takie naduzycia, diep geworteld – gleboko zakorzenione, aard der bevolking zelf die er onder lydt – natura samej ludnosci, ktоra na nie cierpi).

De Javaan is gul, vooral waar het te doen is om een bewys te geven van gehechtheid aan zyn Hoofd, aan den afstammeling van hen wien zyn vaderen gehoorzaamden. (Jawajczyk jest hojny, zwlaszcza gdy chodzi o okazanie przywiazania do swojego przywоdcy, potomka tych, ktоrym posluszni byli jego przodkowie; Javaan – Jawajczyk, gul – hojny, bewys te geven van gehechtheid – okazanie przywiazania, Hoofd – przywоdca, afstammeling van hen wien zyn vaderen gehoorzaamden – potomka tych, ktоrym posluszni byli jego przodkowie). Ja, hy zou meenen te-kort te doen aan den eerbied dien hy aan zyn erfelyken heer verschuldigd is, wanneer hy zonder geschenken diens kratoon betrad. (Tak, uwazalby, ze brak szacunku wobec swojego dziedzicznego pana bylby, gdyby wszedl do jego kratonu bez prezentоw; meenen te-kort te doen aan den eerbied – uwazalby, ze brak szacunku, erfelyken heer verschuldigd is – jest winien swojemu dziedzicznemu panu, zonder geschenken diens kratoon betrad – wszedl do jego kratonu bez prezentоw). Zulke geschenken zyn dan ook dikwyls van zoo weinig waarde, dat het afwyzen iets vernederends zou in zich sluiten, en vaak is alzoo deze gewoonte eerder te vergelyken met de hulde van een kind dat zyn liefde tot den vader tracht te uiten door 't aanbieden van een klein geschenk, dan optevatten als schatting aan dwingelandsche willekeur. (Takie prezenty sa czesto tak malo warte, ze odmowa ich przyjecia bylaby upokarzajaca, i dlatego ten zwyczaj jest bardziej porоwnywalny do holdu dziecka wyrazajacego milosc do ojca przez podarowanie malego prezentu, niz jako danine tyranii; zulke geschenken – takie prezenty, dikwyls van zoo weinig waarde – czesto tak malo warte, afwyzen iets vernederends – odmowa bylaby upokarzajaca, gewoonte eerder te vergelyken met de hulde van een kind – zwyczaj bardziej porоwnywalny do holdu dziecka, zyn liefde tot den vader tracht te uiten – wyrazajacego milosc do ojca, aanbieden van een klein geschenk – podarowanie malego prezentu, dan optevatten als schatting aan dwingelandsche willekeur – niz jako danine tyranii).

Maar… aldus wordt door een lief gebruik, de afschaffing van misbruik belemmerd. (Ale… w ten sposоb przez mily zwyczaj, zniesienie naduzyc jest utrudnione; aldus wordt door een lief gebruik – w ten sposоb przez mily zwyczaj, afschaffing van misbruik belemmerd – zniesienie naduzyc jest utrudnione).

Indien de aloen-aloen voor de woning van den Regent in verwilderden staat lag, zou de nabywonende bevolking hierover beschaamd wezen, en er ware veel gezags noodig om haar te beletten dat plein van onkruid te reinigen, en het te brengen in een staat die met den rang des Regents overeenstemt. (Gdyby aloen-aloen przed rezydencja Regenta bylo w zaniedbanym stanie, okoliczna ludnosc czulaby sie zawstydzona i potrzeba byloby duzo autorytetu, aby uniemozliwic jej oczyszczenie tego placu z chwastоw i doprowadzenie go do stanu odpowiadajacego randze Regenta; aloen-aloen – plac przed rezydencja, woning van den Regent – rezydencja Regenta, verwilderden staat – zaniedbany stan, nabywonende bevolking – okoliczna ludnosc, beschaamd wezen – czulaby sie zawstydzona, veel gezags noodig – potrzeba duzo autorytetu, plein van onkruid te reinigen – oczyszczenie placu z chwastоw, met den rang des Regents overeenstemt – odpowiadajacy randze Regenta). Hiervoor eenige betaling te geven, zou algemeen als een beleediging worden aangemerkt. (Zaplacenie za to zostaloby powszechnie uznane za obraze; eenige betaling te geven – zaplacenie za to, als een beleediging worden aangemerkt – uznane za obraze). Maar naast dien aloen-aloen, of elders, liggen Sawah's die op den ploeg wachten, of op een leiding die het water daarheen moet voeren, dikwyls van mylen ver… deze Sawah's behooren den Regent. (Ale obok tego aloen-aloen lub gdzie indziej, sa sawahy czekajace na plug lub na kanal nawadniajacy, czesto oddalony o mile… te sawahy naleza do Regenta; naast dien aloen-aloen – obok tego aloen-aloen, Sawah's die op den ploeg wachten – sawahy czekajace na plug, leiding die het water daarheen moet voeren – kanal nawadniajacy, mylen ver – oddalony o mile, Sawah's behooren den Regent – sawahy naleza do Regenta). Hy roept, om zyn velden te bewerken of te besproeien, de bevolking van gansche dorpen op, wier eigen Sawah's evenzeer behoefte hebben aan bearbeiding… ziedaar het misbruik. (Wzywa on ludnosc calych wiosek do pracy na swoich polach, ktоre rоwniez potrzebuja uprawy… oto naduzycie; roept om zyn velden te bewerken of te besproeien – wzywa do pracy na swoich polach, bevolking van gansche dorpen – ludnosc calych wiosek, Sawah's evenzeer behoefte hebben aan bearbeiding – sawahy rоwniez potrzebuja uprawy, ziedaar het misbruik – oto naduzycie).

Dit is aan de Regeering bekend, en wie de staatsbladen leest, waarin de wetten, instruktien en handleidingen voor de ambtenaren bevat zyn, juicht de menschlievendheid toe, die by het ontwerpen daarvan schynt te hebben voorgezeten. (Jest to znane rzadowi, a kto czyta dzienniki urzedowe zawierajace prawa, instrukcje i przewodniki dla urzednikоw, chwali humanitarnosc, ktоra zdaje sie byc obecna przy ich tworzeniu; Regeering – rzad, bekend – znane, staatsbladen leest – czyta dzienniki urzedowe, wetten, instruktien en handleidingen voor de ambtenaren – prawa, instrukcje i przewodniki dla urzednikоw, juicht de menschlievendheid toe – chwali humanitarnosc, ontwerpen daarvan schynt te hebben voorgezeten – zdaje sie byc obecna przy ich tworzeniu). Alom wordt den Europeaan, met gezag in de binnenlanden bekleed, als een zyner duurste verplichtingen op 't hart gedrukt, de bevolking te beschermen tegen haar eigen onderworpenheid en de hebzucht der Hoofden. (Wszedzie Europejczykom, obdarzonym wladza w interiorze, wpaja sie jako jedno z ich najdrozszych zobowiazan, aby chronili ludnosc przed jej wlasnym podporzadkowaniem i chciwoscia przywоdcоw; alom – wszedzie, den Europeaan – Europejczykom, met gezag in de binnenlanden bekleed – obdarzonym wladza w interiorze, zyner duurste verplichtingen – jedno z ich najdrozszych zobowiazan, op 't hart gedrukt – wpaja sie, bevolking te beschermen – chronili ludnosc, onderworpenheid en de hebzucht der Hoofden – podporzadkowanie i chciwosc przywоdcоw). En, als ware het niet genoeg, deze verplichting voorteschryven in 't algemeen, er wordt nog van de adsistent-residenten, by de aanvaarding van 't bestuur eener afdeeling, een afzonderlyke eed gevorderd, dat zy deze vaderlyke zorg voor de bevolking zullen beschouwen als een eersten plicht. (I, jakby tego bylo malo, to zobowiazanie jest ogоlnie zapisane, od asystentоw-rezydentоw, przy przyjeciu zarzadzania departamentem, wymaga sie osobnej przysiegi, ze beda traktowac te ojcowska opieke nad ludnoscia jako swоj pierwszy obowiazek; als ware het niet genoeg – jakby tego bylo malo, deze verplichting voorteschryven in 't algemeen – to zobowiazanie jest ogоlnie zapisane, adsistent-residenten – asystenci-rezydenci, aanvaarding van 't bestuur eener afdeeling – przyjecie zarzadzania departamentem, afzonderlyke eed gevorderd – wymaga sie osobnej przysiegi, vaderlyke zorg voor de bevolking – ojcowska opieka nad ludnoscia, eersten plicht – pierwszy obowiazek).

Dit is voorzeker een schoone roeping. (To z pewnoscia piekne powolanie; voorzeker – z pewnoscia, schoone roeping – piekne powolanie). Rechtvaardigheid voortestaan, den geringe te beschermen tegen den machtige, den zwakke te beschutten tegen de overmacht van den sterke, het ooilam van den arme terug te vorderen uit de stallen des vorstelyken roovers… zie, 't is om 't hart te doen gloeien van genot, by 't denkbeeld dat men geroepen is tot iets zоо schoons! (Stanie na strazy sprawiedliwosci, ochrona maluczkich przed poteznymi, ochrona slabych przed przemoca silnych, odzyskiwanie owieczki biedaka ze stajni ksiazecych rabusiоw… zobacz, to sprawia, ze serce plonie z rozkoszy na mysl, ze zostalo sie wezwanym do czegos tak pieknego!; Rechtvaardigheid voortestaan – stanie na strazy sprawiedliwosci, den geringe te beschermen tegen den machtige – ochrona maluczkich przed poteznymi, den zwakke te beschutten tegen de overmacht van den sterke – ochrona slabych przed przemoca silnych, het ooilam van den arme terug te vorderen – odzyskiwanie owieczki biedaka, stallen des vorstelyken roovers – stajnie ksiazecych rabusiоw, om 't hart te doen gloeien van genot – sprawia, ze serce plonie z rozkoszy, denkbeeld dat men geroepen is tot iets zоо schoons – mysl, ze zostalo sie wezwanym do czegos tak pieknego). En wie in de javasche binnenlanden soms ontevreden moge zyn met standplaats of belooning, hy sla het oog op den verheven plicht die op hem rust, op 't heerlyk genoegen dat de vervulling van zulk een plicht met zich brengt, en hy zal geen andere belooning begeeren. (A kto czasem moze byc niezadowolony ze swojego stanowiska lub wynagrodzenia w jawajskim interiorze, niech spojrzy na wzniosly obowiazek, ktоry na nim spoczywa, na wspaniala przyjemnosc, jaka niesie ze soba wypelnianie takiego obowiazku, i nie bedzie pragnal zadnego innego wynagrodzenia; wie in de javasche binnenlanden – kto w jawajskim interiorze, ontevreden moge zyn met standplaats of belooning – moze byc niezadowolony ze swojego stanowiska lub wynagrodzenia, sla het oog op den verheven plicht – spojrzy na wzniosly obowiazek, heerlyk genoegen dat de vervulling van zulk een plicht met zich brengt – wspaniala przyjemnosc, jaka niesie ze soba wypelnianie takiego obowiazku, geen andere belooning begeeren – nie bedzie pragnal zadnego innego wynagrodzenia).

Maar… gemakkelyk is deze plicht niet. (Ale… ten obowiazek nie jest latwy; gemakkelyk – latwy, plicht – obowiazek, niet – nie). Vooreerst hebbe men juist te beoordeelen, waar het gebruik heeft opgehouden om voor misbruik plaats te maken? (Po pierwsze, trzeba dokladnie ocenic, gdzie zwyczaj ustapil miejsca naduzyciu; vooreerst – po pierwsze, juist te beoordeelen – dokladnie ocenic, gebruik heeft opgehouden – zwyczaj ustapil, misbruik plaats te maken – ustapic miejsca naduzyciu). En… waar het misbruik bestaat, waar inderdaad roof of willekeur gepleegd is, zyn veelal de slachtoffers zelf hieraan medeplichtig, hetzy uit te ver gedreven onderwerping, hetzy uit vrees, hetzy uit wantrouwen op den wil of de macht der persoon die hen beschermen moet. (I… tam, gdzie istnieje naduzycie, gdzie faktycznie dokonano kradziezy lub arbitralnej decyzji, czesto sami ofiary sa wspоlwinne, czy to z nadmiernego podporzadkowania, czy to ze strachu, czy to z braku zaufania do woli lub wladzy osoby, ktоra powinna je chronic; misbruik bestaat – istnieje naduzycie, roof of willekeur gepleegd – dokonano kradziezy lub arbitralnej decyzji, slachtoffers zelf hieraan medeplichtig – sami ofiary sa wspоlwinne, te ver gedreven onderwerping – nadmierne podporzadkowanie, vrees – strach, wantrouwen op den wil of de macht – brak zaufania do woli lub wladzy, beschermen moet – powinna chronic). Ieder weet dat de europesche beambte elk oogenblik kan geroepen worden tot een andere betrekking, en dat de Regent, de machtige Regent, dааr blyft. (Kazdy wie, ze europejski urzednik w kazdej chwili moze zostac wezwany do innej funkcji, a Regent, potezny Regent, tam pozostaje; Ieder weet – kazdy wie, europesche beambte – europejski urzednik, elk oogenblik kan geroepen worden – w kazdej chwili moze zostac wezwany, tot een andere betrekking – do innej funkcji, Regent, de machtige Regent – Regent, potezny Regent, blyft – pozostaje). Voorts zyn er zoo vееl manieren om zich het eigendom van een arm onnoozel mensch toete?igenen! (Ponadto, jest tak wiele sposobоw, aby przywlaszczyc sobie wlasnosc biednego, prostego czlowieka!; voorts – ponadto, zoo vееl manieren – tak wiele sposobоw, eigendom van een arm onnoozel mensch – wlasnosc biednego, prostego czlowieka, toete?igenen – przywlaszczyc). Als een mantrie hem zegt dat de Regent zyn paard begeert, met dit gevolg dat het begeerde dier weldra plaats heeft gekregen in de stallen van den Regent, bewyst zulks nog volstrekt niet dat deze niet van voornemen was – o, zeker! – daarvoor een hoogen prys te betalen… te-eeniger-tyd. (Jesli mantri mоwi mu, ze Regent pragnie jego konia, w wyniku czego pozadane zwierze wkrоtce znalazlo sie w stajniach Regenta, to jeszcze wcale nie dowodzi, ze nie mial zamiaru – o, na pewno! – zaplacic za to wysokiej ceny… w odpowiednim czasie; mantrie – mantri, Regent zyn paard begeert – Regent pragnie jego konia, begeerde dier weldra plaats heeft gekregen – pozadane zwierze wkrоtce znalazlo sie, stallen van den Regent – stajnie Regenta, bewyst zulks nog volstrekt niet – to jeszcze wcale nie dowodzi, van voornemen was – mial zamiar, hoogen prys te betalen – zaplacic wysoka cene, te-eeniger-tyd – w odpowiednim czasie). Als honderden arbeiden op de velden van een Hoofd, zonder daarvoor betaling te ontvangen, volgt hieruit geenszins dat hy dit liet geschieden ten zynen behoeve. (Jesli setki ludzi pracuja na polach Przywоdcy bez otrzymania za to wynagrodzenia, wcale nie wynika z tego, ze pozwolil na to dla wlasnej korzysci; honderden arbeiden op de velden van een Hoofd – setki ludzi pracuja na polach Przywоdcy, zonder daarvoor betaling te ontvangen – bez otrzymania za to wynagrodzenia, geenszins dat hy dit liet geschieden – wcale nie wynika, ten zynen behoeve – dla wlasnej korzysci). Had niet zyn bedoeling kunnen zyn, hun den oogst overtelaten uit de menschlievende berekening dat zyn grond beter gelegen was, vruchtbaarder dan de hunne, en dus hun arbeid milder beloonen zou? (Czy nie mоglby miec na celu pozostawienie im zbiorоw z humanitarnego wyrachowania, ze jego ziemia byla lepiej polozona, bardziej urodzajna niz ich, a zatem ich praca bylaby lepiej wynagrodzona?; bedoeling kunnen zyn – mоglby miec na celu, oogst overtelaten uit de menschlievende berekening – pozostawienie zbiorоw z humanitarnego wyrachowania, grond beter gelegen was – ziemia byla lepiej polozona, vruchtbaarder dan de hunne – bardziej urodzajna niz ich, arbeid milder beloonen zou – praca bylaby lepiej wynagrodzona).

Bovendien, vanwaar haalt de europesche beambte de getuigen die den moed hebben een verklaring te doen tegen hun heer, den gevreesden Regent? (Ponadto, skad europejski urzednik wezmie swiadkоw, ktоrzy beda mieli odwage zlozyc zeznania przeciwko swojemu panu, budzacemu strach Regentowi?; bovendien – ponadto, vanwaar haalt de europesche beambte de getuigen – skad europejski urzednik wezmie swiadkоw, den moed hebben een verklaring te doen – beda mieli odwage zlozyc zeznania, tegen hun heer – przeciwko swojemu panu, den gevreesden Regent – budzacemu strach Regentowi). En, waagde hy een beschuldiging, zonder die te kunnen bewyzen, waar blyft dan de verhouding van ouder broeder, die in zulk geval zyn jongeren broeder zonder grond zou hebben gekrenkt in zyn eer? (A jesli odwazylby sie postawic oskarzenie, nie mogac go udowodnic, gdzie wtedy jest relacja starszego brata, ktоry w takim przypadku bezpodstawnie naruszylby honor swojego mlodszego brata?; waagde hy een beschuldiging – odwazylby sie postawic oskarzenie, zonder die te kunnen bewyzen – nie mogac go udowodnic, verhouding van ouder broeder – relacja starszego brata, zonder grond zou hebben gekrenkt in zyn eer – bezpodstawnie naruszylby honor). Waar blyft de gunst van de Regeering, die hem brood geeft voor dienst, maar hem dat brood opzegt, hem ontslaan zou als onbekwaam, wanneer hy een zoo hooggeplaatst persoon als een Tommongong, Adhipatti of Pangerang had verdacht of aangeklaagd met ligtvaardigheid? (Gdzie jest wtedy przychylnosc rzadu, ktоry daje mu chleb za sluzbe, ale ten chleb mu odbiera, zwolnilby go jako niekompetentnego, gdyby bezpodstawnie podejrzewal lub oskarzal tak wysoko postawiona osobe jak Tommongong, Adhipatti lub Pangerang?; gunst van de Regeering – przychylnosc rzadu, brood geeft voor dienst – daje chleb za sluzbe, brood opzegt – odbiera chleb, ontslaan zou als onbekwaam – zwolnilby jako niekompetentnego, zoo hooggeplaatst persoon als een Tommongong, Adhipatti of Pangerang – tak wysoko postawiona osoba jak Tommongong, Adhipatti lub Pangerang, verdacht of aangeklaagd met ligtvaardigheid – bezpodstawnie podejrzewal lub oskarzal).

Neen, neen, gemakkelyk is die plicht niet! (Nie, nie, ten obowiazek nie jest latwy!; gemakkelyk – latwy, plicht – obowiazek, niet – nie). Dit blykt reeds hieruit, dat de neiging der inlandsche Hoofden om de grens van 't geoorloofd beschikken over arbeid en eigendom hunner onderhoorigen te overschryden, overal volmondig erkend wordt… (To juz wynika z tego, ze sklonnosc krajowych przywоdcоw do przekraczania granic dozwolonego dysponowania praca i wlasnoscia ich poddanych jest powszechnie uznawana; blykt reeds hieruit – wynika z tego, neiging der inlandsche Hoofden – sklonnosc krajowych przywоdcоw, grens van 't geoorloofd beschikken over arbeid en eigendom – granice dozwolonego dysponowania praca i wlasnoscia, hunner onderhoorigen – ich poddanych, overschryden – przekraczac, overal volmondig erkend – powszechnie uznawana). dat alle adsistent-residenten den eed doen die misdadige hebbelykheid te-keer te gaan, en… dat toch slechts zeer zelden een Regent wordt aangeklaagd wegens willekeur of misbruik van gezag. (ze wszyscy asystenci-rezydenci skladaja przysiege, ze beda walczyc z tym przestepczym nawykiem, i… ze jednak bardzo rzadko Regent jest oskarzany o samowole lub naduzycie wladzy; alle adsistent-residenten – wszyscy asystenci-rezydenci, eed doen die misdadige hebbelykheid te-keer te gaan – skladaja przysiege, ze beda walczyc z tym przestepczym nawykiem, slechts zeer zelden een Regent wordt aangeklaagd – bardzo rzadko Regent jest oskarzany, willekeur of misbruik van gezag – samowola lub naduzycie wladzy).

Er schynt dus wel een byna onoverkomelyke moeielykheid te bestaan, om gevolg te geven aan den eed: ‘de inlandsche bevolking te beschermen tegen uitzuiging en knevelary.’ (Wydaje sie wiec, ze istnieje niemal nieprzezwyciezona trudnosc w dotrzymaniu przysiegi: ‘ochrona ludnosci krajowej przed wyzyskiem i uciskiem’; schynt dus wel een byna onoverkomelyke moeielykheid – wydaje sie wiec, ze istnieje niemal nieprzezwyciezona trudnosc, gevolg te geven aan den eed – dotrzymanie przysiegi, inlandsche bevolking te beschermen tegen uitzuiging en knevelary – ochrona ludnosci krajowej przed wyzyskiem i uciskiem).

Rozdzial 6: Przedstawienie Maxa Havelaar i jego rodziny

Zesde hoofdstuk

De kontroleur Verbrugge was een goed mensch. (Kontroler Verbrugge byl dobrym czlowiekiem; de kontroleur – kontroler, Verbrugge – Verbrugge, was een goed mensch – byl dobrym czlowiekiem). Als men hem daar zag zitten in zyn blauw-lakenschen frak, met geborduurde eiken- en oranjetakken op kraag en mouw-opslagen, was 't moeielyk in hem den type te miskennen die voorheerscht onder de Hollanders in Indie… (Gdyby sie go widzialo siedzacego tam w jego niebieskim welnianym fraku, z wyszywanymi debowymi i pomaranczowymi galazkami na kolnierzu i mankietach, trudno byloby go nie rozpoznac jako typowego Holendra w Indiach…; als men hem daar zag zitten – gdyby sie go widzialo siedzacego tam, in zyn blauw-lakenschen frak – w jego niebieskim welnianym fraku, met geborduurde eiken- en oranjetakken – z wyszywanymi debowymi i pomaranczowymi galazkami, op kraag en mouw-opslagen – na kolnierzu i mankietach, was 't moeielyk in hem den type te miskennen – trudno byloby go nie rozpoznac, die voorheerscht onder de Hollanders in Indie – ktоry przewaza wsrоd Holendrоw w Indiach). een menschensoort, in 't voorbygaan gezegd, die zeer onderscheiden is van de Hollanders in Holland. (gatunek ludzi, na marginesie, bardzo rоzniacy sie od Holendrоw w Holandii; een menschensoort – gatunek ludzi, in 't voorbygaan gezegd – na marginesie, zeer onderscheiden is van de Hollanders in Holland – bardzo rоzniacy sie od Holendrоw w Holandii). Traag zoolang er niets te doen viel, en ver van de beredderingzucht die in Europa voor yver geldt, maar yverig waar bezigheid noodig was… (leniwy, gdy nie bylo nic do zrobienia, i daleki od gorliwosci, ktоra w Europie uchodzi za zapal, ale pilny, gdy praca byla potrzebna; traag zoolang er niets te doen viel – leniwy, gdy nie bylo nic do zrobienia, en ver van de beredderingzucht – i daleki od gorliwosci, die in Europa voor yver geldt – ktоra w Europie uchodzi za zapal, maar yverig waar bezigheid noodig was – ale pilny, gdy praca byla potrzebna). eenvoudig maar hartelyk voor wie tot zyn omgeving behoorden… (prosty, ale serdeczny dla tych, ktоrzy nalezeli do jego otoczenia; eenvoudig maar hartelyk – prosty, ale serdeczny, voor wie tot zyn omgeving behoorden – dla tych, ktоrzy nalezeli do jego otoczenia). mededeelzaam, hulpvaardig en gastvry… (komunikatywny, pomocny i goscinny; mededeelzaam – komunikatywny, hulpvaardig – pomocny, gastvry – goscinny). welgemanierd zonder styfheid… (dobrze wychowany bez sztywnosci; welgemanierd zonder styfheid – dobrze wychowany bez sztywnosci). vatbaar voor goede indrukken… (podatny na dobre wrazenia; vatbaar voor goede indrukken – podatny na dobre wrazenia). eerlyk en oprecht, zonder evenwel lust te voelen de martelaar van deze hoedanigheden te worden… (uczciwy i szczery, ale nie majacy ochoty stawac sie meczennikiem tych cech; eerlyk en oprecht – uczciwy i szczery, zonder evenwel lust te voelen – ale nie majacy ochoty, de martelaar van deze hoedanigheden te worden – stawac sie meczennikiem tych cech). in 't kort, hy was een man die, zooals men 't noemt, overal op zyn plaats zou wezen, zonder dat men echter op 't denkbeeld komen zou de eeuw naar hem te noemen, wat hy dan ook niet begeerde. (w skrоcie, byl to czlowiek, ktоry, jak sie mоwi, wszedzie pasowalby, ale nikt nie wpadlby na pomysl, aby nazwac jego imieniem epoke, czego on sam zreszta nie pragnal; in 't kort – w skrоcie, hy was een man die – byl to czlowiek, ktоry, zooals men 't noemt – jak sie mоwi, overal op zyn plaats zou wezen – wszedzie pasowalby, zonder dat men echter op 't denkbeeld komen zou – ale nikt nie wpadlby na pomysl, de eeuw naar hem te noemen – aby nazwac jego imieniem epoke, wat hy dan ook niet begeerde – czego on sam zreszta nie pragnal).

Hy zat in 't midden van de pendoppo by de tafel die met een wit kleed bedekt, en met spyzen beladen was. (Siedzial posrodku pendoppo przy stole przykrytym bialym obrusem i zaladowanym jedzeniem; hy zat in 't midden van de pendoppo – siedzial posrodku pendoppo, by de tafel – przy stole, die met een wit kleed bedekt – przykrytym bialym obrusem, en met spyzen beladen was – i zaladowanym jedzeniem). Wel eenigszins ongeduldig vroeg hy van-tyd tot-tyd, met de woorden der zuster van mevrouw Blauwbaard, aan den mandoor-oppasser, dat is het hoofd van de policie- en bureaudienaren der adsistent-residentie, of er niets in aantocht was? (Dosc niecierpliwie pytal od czasu do czasu, uzywajac slоw siostry pani Sinobrodego, mandoor-oppassera, czyli szefa policji i urzednikоw pomocniczych w asystenturze, czy nic nie nadchodzi?; wel eenigszins ongeduldig vroeg hy van-tyd tot-tyd – dosc niecierpliwie pytal od czasu do czasu, met de woorden der zuster van mevrouw Blauwbaard – uzywajac slоw siostry pani Sinobrodego, aan den mandoor-oppasser – mandoor-oppassera, dat is het hoofd van de policie- en bureaudienaren der adsistent-residentie – czyli szefa policji i urzednikоw pomocniczych w asystenturze, of er niets in aantocht was – czy nic nie nadchodzi). Dan stond hy eens op, beproefde vergeefs zyn sporen te doen kletteren op den gestampten kleivloer van de pendoppo, stak voor de twintigste maal zyn sigaar aan, en ging, als te-leurgesteld, weer zitten. (Wtedy wstawal, bezskutecznie prоbowal sprawic, by jego ostrogi zabrzmialy na ubitej glinianej podlodze pendoppo, zapalal cygaro po raz dwudziesty i z rozczarowaniem siadal ponownie; dan stond hy eens op – wtedy wstawal, beproefde vergeefs zyn sporen te doen kletteren op den gestampten kleivloer van de pendoppo – bezskutecznie prоbowal sprawic, by jego ostrogi zabrzmialy na ubitej glinianej podlodze pendoppo, stak voor de twintigste maal zyn sigaar aan – zapalal cygaro po raz dwudziesty, en ging, als te-leurgesteld, weer zitten – i z rozczarowaniem siadal ponownie). Hy sprak weinig. (Mоwil malo; hy sprak weinig – mоwil malo).

En toch had hy k?nnen spreken, want hy was niet alleen. (A jednak mоgl mоwic, poniewaz nie byl sam; en toch had hy k?nnen spreken – a jednak mоgl mоwic, want hy was niet alleen – poniewaz nie byl sam). Ik bedoel hiermee nu juist niet dat hy vergezeld was van de twintig of dertig Javanen, bedienden, mantries en oppassers die op den grond gehurkt in en buiten de pendoppo zaten, noch van de velen die aanhoudend uit- en inliepen, noch van 't groot aantal inlanders van verschillenden rang, dat daar buiten de paarden vasthield, of te-paard rondreed… (Nie mam tu na mysli, ze byl w towarzystwie dwudziestu lub trzydziestu Jawajczykоw, sluzacych, mantri i straznikоw, ktоrzy kucali na ziemi w i poza pendoppo, ani wielu, ktоrzy nieustannie wchodzili i wychodzili, ani licznych tubylcоw rоznego stopnia, ktоrzy trzymali tam konie, albo jezdzili konno w poblizu…; ik bedoel hiermee nu juist niet dat hy vergezeld was – nie mam tu na mysli, ze byl w towarzystwie, van de twintig of dertig Javanen – dwudziestu lub trzydziestu Jawajczykоw, bedienden, mantries en oppassers – sluzacych, mantri i straznikоw, die op den grond gehurkt in en buiten de pendoppo zaten – ktоrzy kucali na ziemi w i poza pendoppo, noch van de velen die aanhoudend uit- en inliepen – ani wielu, ktоrzy nieustannie wchodzili i wychodzili, noch van 't groot aantal inlanders van verschillenden rang – ani licznych tubylcоw rоznego stopnia, dat daar buiten de paarden vasthield, of te-paard rondreed – ktоrzy trzymali tam konie, albo jezdzili konno w poblizu). neen, de Regent zelf van Lebak, Radhen Adhipatti Karta Natta Negara, zat tegenover hem. (nie, naprzeciwko niego siedzial sam regent Lebak, Radhen Adhipatti Karta Natta Negara; neen – nie, de Regent zelf van Lebak – sam regent Lebak, Radhen Adhipatti Karta Natta Negara – Radhen Adhipatti Karta Natta Negara, zat tegenover hem – siedzial naprzeciwko niego).

Wachten is altyd vervelend. (Czekanie jest zawsze nudne; wachten – czekanie, is altyd vervelend – jest zawsze nudne). Een kwartier duurt een uur, een uur een halven dag, en zoo voort. (Kwadrans trwa godzine, godzina pоl dnia, i tak dalej; een kwartier duurt een uur – kwadrans trwa godzine, een uur een halven dag – godzina pоl dnia, en zoo voort – i tak dalej). Verbrugge had wel wat spraakzamer mogen zyn. (Verbrugge mоglby byc nieco bardziej rozmowny; Verbrugge – Verbrugge, had wel wat spraakzamer mogen zyn – mоglby byc nieco bardziej rozmowny). De Regent van Lebak was een beschaafd oud man, die over veel wist te spreken met verstand en oordeel. (Regent Lebak byl kulturalnym starszym mezczyzna, ktоry potrafil mоwic o wielu rzeczach z rozumem i ocena; de Regent van Lebak – regent Lebak, was een beschaafd oud man – byl kulturalnym starszym mezczyzna, die over veel wist te spreken met verstand en oordeel – ktоry potrafil mоwic o wielu rzeczach z rozumem i ocena). Men had hem slechts aantezien om overtuigd te wezen dat het meerendeel der Europeanen die met hem in aanraking kwamen, meer van hem, dan hy van hen te leeren had. (Wystarczylo na niego spojrzec, aby byc przekonanym, ze wiekszosc Europejczykоw, ktоrzy z nim sie zetkneli, miala wiecej do nauczenia sie od niego, niz on od nich; men had hem slechts aantezien – wystarczylo na niego spojrzec, om overtuigd te wezen – aby byc przekonanym, dat het meerendeel der Europeanen – ze wiekszosc Europejczykоw, die met hem in aanraking kwamen – ktоrzy z nim sie zetkneli, meer van hem, dan hy van hen te leeren had – miala wiecej do nauczenia sie od niego, niz on od nich). Zyn levendige donkere oogen weerspraken door hun vuur de vermoeidheid der trekken van zyn gelaat en de grysheid zyner haren. (Jego zywe, ciemne oczy, swoim ogniem, zaprzeczaly zmeczeniu rysоw twarzy i siwiznie wlosоw; zyn levendige donkere oogen – jego zywe, ciemne oczy, weerspraken door hun vuur – swoim ogniem zaprzeczaly, de vermoeidheid der trekken van zyn gelaat – zmeczeniu rysоw twarzy, en de grysheid zyner haren – i siwiznie wlosоw). Wat hy zeide, was gewoonlyk lang overdacht – een eigenaardigheid trouwens die by den beschaafden Oosterling algemeen is – en wanneer men met hem in gesprek was, gevoelde men dat men zyn woorden te beschouwen had als brieven, waarvan hy de minuut in zyn archief had, om zoo noodig daarop te verwyzen. (To, co mоwil, bylo zazwyczaj dlugo przemyslane – cecha zreszta powszechna wsrоd kulturalnych Wschodnich – a gdy sie z nim rozmawialo, mialo sie wrazenie, ze jego slowa trzeba traktowac jak listy, ktоrych minute mial w swoim archiwum, aby w razie potrzeby sie do nich odwolac; wat hy zeide – to, co mоwil, was gewoonlyk lang overdacht – bylo zazwyczaj dlugo przemyslane, een eigenaardigheid trouwens die by den beschaafden Oosterling algemeen is – cecha zreszta powszechna wsrоd kulturalnych Wschodnich, en wanneer men met hem in gesprek was – a gdy sie z nim rozmawialo, gevoelde men dat men zyn woorden te beschouwen had – mialo sie wrazenie, ze jego slowa trzeba traktowac, als brieven, waarvan hy de minuut in zyn archief had – jak listy, ktоrych minute mial w swoim archiwum, om zoo noodig daarop te verwyzen – aby w razie potrzeby sie do nich odwolac). Dit nu moge onaangenaam schynen voor wie niet gewoon is aan den omgang met javaansche grooten, 't is niet moeielyk alle onderwerpen van gesprek die aanstoot geven kunnen, te vermyden, vooral daar zy van h?n kant nooit op bruske wyze aan den loop van 't onderhoud een andere richting geven zullen, omdat dit naar oostersche begrippen in-stryd wezen zou met den goeden toon. (To moze wydawac sie nieprzyjemne dla tych, ktоrzy nie sa przyzwyczajeni do kontaktоw z jawajskimi wielmozami, ale nie jest trudno unikac tematоw rozmоw, ktоre moga powodowac nieporozumienia, zwlaszcza ze z ich strony nigdy nie skieruja rozmowy w inna strone, poniewaz wedlug wschodnich pojec byloby to niezgodne z dobrym tonem; dit nu moge onaangenaam schynen – to moze wydawac sie nieprzyjemne, voor wie niet gewoon is aan den omgang met javaansche grooten – dla tych, ktоrzy nie sa przyzwyczajeni do kontaktоw z jawajskimi wielmozami, 't is niet moeielyk alle onderwerpen van gesprek die aanstoot geven kunnen, te vermyden – nie jest trudno unikac tematоw rozmоw, ktоre moga powodowac nieporozumienia, vooral daar zy van h?n kant nooit op bruske wyze aan den loop van 't onderhoud een andere richting geven zullen – zwlaszcza ze z ich strony nigdy nie skieruja rozmowy w inna strone, omdat dit naar oostersche begrippen in-stryd wezen zou met den goeden toon – poniewaz wedlug wschodnich pojec byloby to niezgodne z dobrym tonem). Wie dus oorzaak heeft het aanroeren van een bepaald punt te vermyden, behoeft slechts over onbeduidende zaken te spreken, en hy kan verzekerd zyn dat een javaansch hoofd hem niet, door een onbegeerde wending in 't gesprek, zal voeren op een terrein dat hy liever niet betrad. (Kto ma powоd, by unikac poruszania pewnego tematu, musi tylko mоwic o nieistotnych sprawach i moze byc pewien, ze jawajski wielmoza nie skieruje rozmowy na temat, ktоrego wolalby nie poruszac; wie dus oorzaak heeft het aanroeren van een bepaald punt te vermyden – kto ma powоd, by unikac poruszania pewnego tematu, behoeft slechts over onbeduidende zaken te spreken – musi tylko mоwic o nieistotnych sprawach, en hy kan verzekerd zyn – i moze byc pewien, dat een javaansch hoofd hem niet, door een onbegeerde wending in 't gesprek – ze jawajski wielmoza nie skieruje rozmowy na temat, zal voeren op een terrein dat hy liever niet betrad – ktоrego wolalby nie poruszac).

Over de beste wyze van omgang met die hoofden, bestaan overigens verschillende meeningen. (Na temat najlepszego sposobu postepowania z tymi wielmozami istnieja rоzne opinie; over de beste wyze van omgang met die hoofden – na temat najlepszego sposobu postepowania z tymi wielmozami, bestaan overigens verschillende meeningen – istnieja rоzne opinie). Het komt my voor dat eenvoudige oprechtheid, zonder streven naar diplomatische voorzichtigheid, de voorkeur verdient. (Wydaje mi sie, ze prosta szczerosc, bez dazenia do dyplomatycznej ostroznosci, zasluguje na preferencje; het komt my voor dat – wydaje mi sie, ze, eenvoudige oprechtheid – prosta szczerosc, zonder streven naar diplomatische voorzichtigheid – bez dazenia do dyplomatycznej ostroznosci, de voorkeur verdient – zasluguje na preferencje).

Hoe dit zy, Verbrugge begon met een banale opmerking over 't we?r en den regen. (Jak by nie bylo, Verbrugge zaczal od banalnej uwagi o pogodzie i deszczu; hoe dit zy – jak by nie bylo, Verbrugge begon met een banale opmerking – Verbrugge zaczal od banalnej uwagi, over 't we?r en den regen – o pogodzie i deszczu).

Ja, mynheer de kontroleur, het is westmoesson. (Tak, panie kontrolerze, to jest zachodni monsun; ja, mynheer de kontroleur – tak, panie kontrolerze, het is westmoesson – to jest zachodni monsun).