Рахматулла Усманов "Қурилишда меҳнатни мухофаза қилиш"

Қурилишда меҳнатни мухофаза қилиш бўйича асосий маълумотлар, қурилиш муҳити ишлаб чиқаришининг хавфли ва зарарли омиллари, уларнинг одамга таъсири, ишловчиларни ҳимоялашнинг методлари ва воситалари, иш зонасида қулай шароитлар яратиш, жароҳатланиш сабаблари, меҳнатни мухофаза қилишнинг ташкилий, қонунчилик ва иқтисодий бошқариш методлари ёритилган. Қурилиш ўрта махсус ва олий ўқув юртлари талабалари учун. Ишчи ва хизматчиларни ўқитиш ҳамда йўл-йўриқлар ўтказишда фойдали бўлиши мумкин.

date_range Год издания :

foundation Издательство :Издательские решения

person Автор :

workspaces ISBN :9785006286665

child_care Возрастное ограничение : 12

update Дата обновления : 09.05.2024

иш жойларини аттестациялаш ?аритаси;

ме?натни мухофаза ?илиш хизматининг чораклик иш режаси;

ишлаб чи?аришга стандартларни тадби? этиш далолатномалари;

ишчилар ва инженер-техник ходимларни ме?нат хавфсизлигидан y?итиш, йyл-йурик бериш ва билимларни текшириш дастурлари;

корхона ра?барлари ва инженер-техник ходимлар учун ме?натни му?офаза ?илиш бyйича лавозим мажбуриятлари;

корхонани барча касб ишловчилари учун ме?натни му?офаза ?илиш бyйича ма?аллий йyри?номалар ва бош?алар ишлаб чи?илади ва юритилади.

1.6. Ме?натни мухофаза ?илиш ?олатининг назорати

Ме?натни мухофаза ?илишнинг ?олати ва ишлаб чи?аришда хавфсизлик нормалари ва ?оидаларига риоя ?илиниши устидан давлат, тармо? ва жамоа назорати yрнатилган.

Ўзбекистонда ме?натни му?офаза ?илиш талаблари риоя ?илиниши устидан давлат текшируви ва назоратини, корхона маъмурияти фаолиятига бо?ли? бyлмаган, давлат органлари: Ме?нат вазирлиги ме?нат ?онунларини, ме?натни му?офаза ?илишни барча нормалари ва ?оидаларини бажарилишини назоратини олиб боради. Давлат санитар-эпидемиологик назоратини Со?ли?ни са?лаш вазирлиги органлари олиб боради. Бунда корхоналар томонидан санитар-гигиена ва санитар-эпидемияга ?арши нормалар ва ?оидаларни бажарилишини назорати олиб борилади. Энергетика вазирлиги ?ошидаги Давлат энергия назорати ускуналарни тy?ри yрнатиш ва электр ускуналардан тy?ри фойдаланиш устидан назорат олиб боради. Фав?улодда вазиятлар вазирлигининг ён?индан са?лаш бош?армаси бино-иншоотларни ?уриш, технология жараёнларини бажариш, технологик ускуналардан фойдаланишда ён?ин хавфсизлиги талабларига риоя этилишини текшириб, технологик жараёнларни бажаришда, шунингдек, ускуналар, бино ва иншоотлардан фойдаланишда ён?ин хавфсизлиги талабларини бажарилиши устидан назоратни олиб боради.

Ундан таш?ари республика прокуратураси, адлия вазирлиги ?амда то?-кон ва саноат назорати, йyл ?аракати хавфсизлиги давлат инспекциялари, табиатни мухофаза ?илиш ?yмиталари давлат назоратини олиб борадилар.

Тармо? назоратини тегишли вазирлик, уюшма, концерн, корпорация амалга оширади.

Жамоа назоратини (ме?натни мухофаза ?илиш ?онунларининг бажарилиши устидан) касаба уюшмалари, экологик хавсизликни таъминлаш ва санитар-со?ломлаштириш тадбирларини назоратини хал?аро «ЭКОСАН» жам?армаси олиб борадилар.

Ме?натни мухофаза ?илишнинг асосий вазифаси ?озирда мавжуд ва янгидан вужудга келаётган нохуш омилларни доимий равишда yрганиш, хавфсиз ва зарарсиз ме?нат ?илишни таъминлайдиган тадбирларни ишлаб чи?иш ва бажаришдан иборат.

Ме?натни му?офаза ?илиш талабларига риоя ?илмаган айбдор шахслар, шартномалар ва келишувларда, ме?нат шартномаларида назарда тутилган ме?натни му?офаза ?илиш бyйича мажбуриятларни бажармаганлар ёки ме?натни му?офаза ?илиш талабларини риоя ?илинишига масъул давлат назорат ва текширув органларига ?аршилик кyрсатганлар ?амда жамоа назоратини олиб борувчиларга тyс?инлик ?илганларга нисбатан интизомий, маъмурий, фу?аро-?у?у?ий ва жиноий жавобгарлик назарда тутилади.

Интизомий жавобгарликка хайфсан бериш, yртача ойлик иш ?а?ининг 30 фоизидан кyп бyлмаган ми?дорда жарима солиш, ишга маст ?олда, наркотик ёки за?арли моддалар истеъмол ?илган ?олда келганлиги учун ходимга ойлик иш ?а?ининг 50 фоизидан кyп бyлмаган ми?дорда жарима солиниши ва ишдан бyшатиш киради. ?ар бир хатти-?аракат учун фа?ат битта интизомий жазо берилади ва у амал ?илиб турган муддатда ходим ра?батлантирилмайди.

Маъмурий жавобгарлик, назорат органлари томонидан, лавозимли шахслар жаримага солиниб (тортилиб) амалга оширилади.

Ме?нат мажбуриятларини бажариш пайтида yз айби билан корхонага моддий зиён етказган ишловчиларга нисбатан моддий жавобгарлик чора-тадбирлари ?yлланилади.

Лавозимли шахсларнинг техника, ён?ин ва саноат санитарияси ?оидаларини бузганлиги учун жиноий жавобгарлигида жарима, ишдан бyшатиш ёки ахлок тузатиш ишлари ?амда бир йилдан беш йилгача озодликдан ма?рум ?илиш назарда тутилган.

1.7. Ме?натни мухофаза ?илиш бyйича уч бос?ичли «Мамурий – жамоа» назорати

Ме?натни мухофаза ?илиш бyйича уч бос?ичли маъмурий жамоа назорати корхонанинг барча иш жойлари, участкалари, цехлари ва бош?а ?удудларида ме?нат шароитлари ва хавфсизлигининг ?олати ?амда барча хизматлар, мансабдор шахслар ва ишчилар томонидан ме?натни мухофаза ?илиш бyйича ?онунлар, ?оидалар йyри?номалар ва бош?а норматив-техник ?ужжатлар талабларига риоя этилишини назорат ?илишнинг асосий шаклидир.

Биринчи бос?ич: ?ар бир объектда ?ар куни, барча сменаларда

Смена бошлангунга ?адар мастер бригадир ва ме?натни мухофаза ?илиш бyйича жамоа нозир билан биргаликда объектни ме?натни мухофаза ?илиш бyйича ?олатини текширади. Ани?ланган камчилликлар ва ?оида бузилишлар, тайинланган бажарувчилар ва камчилликлар ва ?оида бузилишларни бартараф этиш муддатлари ме?натни мухофаза ?илиш бyйича журналда ?айд ?илинади.

Иккинчи бос?ич: ?афтасига бир марта ?ар бир объектда.

Участка бошли?и, механик, энергетик, ме?натни мухофаза ?илиш бyйича жамоа нозири назоратнинг биринчи бос?ичида ме?натни мухофаза ?илиш журналида ёзилган камчилликлар ва ?оида бузилишларнинг бартараф этилганлигини текширади, шунингдек уларнинг yзлари объектни ме?натни мухофаза ?илиш бyйича ?олатини текширади. ?оида бузилишлар, тайинланган бажарувчилар ва ?оида бузилишларни бартараф этиш муддатлари журналда ёзилади.

Учинчи бос?ич: ойига бир марта ?ар бир объектда.

Бош инженер, бошли?ни маиший ишлар бyйича моувини, бош механик, бош?армани ме?натни мухофаза ?илиш бyйича инженери, ме?натни мухофаза ?илиш бyйича бош жамоа нозир ёки касаба уюшмаси раиси биринчи ва икинчи бос?ичлар назорати олиб борилишини, ?оида бузилишларнинг бартараф этилишини, шунингдек объектни ме?натни мухофаза ?илиш бyйича ?олатини комплекс текширувини yтказади. Текшириш натижалари далолатнома билан расмийлаштирилади ва журналда ?айд этилади. Керак бyлганда буйру? чи?арилиб, ме?натни мухофаза ?илиш ?олатини яхшилаш чораси кyрилади. Текширув натижалари корхона ра?бари ёки бош мухандиси ?узуридаги цех, участка ва тайёрлов масканлари бошли?ларини ишлаб чи?ариш бyйича йи?илишида му?окама ?илинади ?амда камчиликларни бартараф этиш, ме?нат шароитларини яхшилаш тадбирлари, уларни бажариш муддатлари ва бажарувчилари кyрсатилган буйру? билан расмийлаштирилади ва унинг амалий бажарилиши таъминланади.

2. МЕ?НАТ ШАРТНОМАСИ ТАРАФЛАРИНИНГ МЕ?НАТНИ МУХОФАЗА ?ИЛИШ БЎЙИЧА МАЖБУРИЯТЛАРИ

2.1. Ме?нат шартномаси ?а?ида тушунча

Ме?нат шартномаси – ходим ва иш берувчи yртасидаги муайян мутахассислик, малака, лавозим бyйича ишнинг ички ме?нат тартиби ?оидалари, ме?нат тy?рисидаги ?онунлар ва бош?а меъёрий ?ужжатлар билан белгиланган шартлар асосида ?а? эвазига бажарилиши ?а?ида тарафлар келишувидир.

Ме?нат шартномасида тарафларнинг келишуви бyйича: иш жойи (корхона ёки унинг бyлинмаси), ходимнинг ме?нат вазифалари – мутахассислиги, малакаси, лавозими; ишнинг бошланиш куни; ме?нат шартномаси муайян муддатга тузилганда унинг амал ?илиш муддати; ме?нат ?а?и ми?дори ва ме?натни бош?а шартлари белгиланади.

Ходим ва иш берувчи ме?нат шартномасининг тарафларидир.

Ме?нат шартномасини тузиш пайтида ходимнинг ?онунлар ва бош?а меъёрий ?ужжатлар билан белгиланган ме?нат ?у?у?лари ?амда кафолатлари даражаси пасайтирилиши мумкин эмас.

Ўзбекистон республикасининг янги та?рирдаги ме?натни му?офаза ?илиш тy?рисидаги ?онунининг 22-моддасида ходимнинг ва 23- моддасида иш берувчининг ме?натни му?офаза ?илиш со?асидаги ?у?у?лари ва мажбуриятлари кейинчалик Ўзбекистон республикаси Ме?нат кодексининг тегишлича 355 ва 359-моддаларида ?ам келтирилиб муста?камланган.

2.2. Ходимларни ме?натни мухофаза ?илиш бyйича ?у?у?лари ва мажбуриятлари

Ўзбекистон республикасининг Ме?нат кодексига биноан, ?ар бир ишловчи ?уйидаги ?у?у?ларга эга:

ме?натни мухофаза ?илиш талабларига жавоб берадиган иш жойига;

ишлаб чи?аришдаги бахтсиз ?одисалар ва касб касалликларидан ?онунлар бyйича мажбурий ижтимоий су?урталаниш;

иш берувчидан, тегишли давлат органларидан ва жамоа ташкилотларидан иш жойидаги шароитлар ва ме?натни мухофаза ?илиш тy?рисидаги, со?ли?ини шикастланиши тавакали мавжудлиги тy?рисида, шунингдек ишлаб чи?аришнинг зарарли ва хавфли омиллари таъсиридан ?имоялаш бyйича чоралар тy?рисида ишончли маълумотлар олиш;

ме?натни мухофаза ?илиш талаблари бузилиши сабабли, унинг ?аёти ва со?ли?и учун хавф содир бyлиши мумкин бyлган шароитларда, ишларни бажаришни рад этиши, ?онунларда назарда тутилган ?олатлардан таш?ари, хавф бартараф этилганига ?адар;

иш берувчининг воситалари эвазига, ме?натни мухофаза ?илиш талабларига биноан, шахсий ва жамоа ?имоя воситалари билан таъминланиши;

иш берувчининг мабла?лари эвазига ме?натни хавфсиз методлари ва усулларига y?итилиши;

ме?натни мухофаза ?илиш талаблари бузилиши о?ибатида иш жойи йy? ?илинган ?олатда иш берувчининг воситалари эвазига касбга ?айта тайёрлаш;

yз иш yрнидаги ме?нат шароитлари ?амда ме?натни му?офаза ?илишга оид талабларга риоя этилиши устидан давлат назорати ва текширувини амалга оширувчи орган томонидан текширишдан yтказилиши учун сyровнома бериш;

yз иш yрнида ме?нат ?илиш учун хавфсиз шароитлар таъминланиши билан бо?ли? масалалар кyриб чи?илаётганда ва yзи билан содир бyлган бахтсиз ?одиса ёки унинг касб касаллиги текширилаётганда шахсан yзи иштирок этиш ёки yз вакиллари ор?али иштирок этиш;

тиббий тавсияларга мувофи? навбатдан таш?ари тиббий кyрикдан yтиш, ушбу тиббий кyрикдан yтиш ва?тида унинг иш жойи (лавозими) ва иш ?а?и са?ланиши.

Республикамиз ?онунчилигида о?ир ишларни бажарилишига ва ме?нат шароитлари зарарли ва хавфли ишларни бажарилишига чекловлар yрнатилган. Бундай ишларни бажаришда аёллар ва ёши 18 га етмаган ёшлар ме?натидан фойдаланиш, шунингдек со?ли?ини ?олати бyйича кyрсатилган ишлар мумкинмаслигида, та?и?ланади.

Ме?натни мухофаза ?илиш со?асида ишловчи нафа?ат ?у?у?ларга, бажариши шарт бyлган мажбуриятларга ?ам эга бyлади. У ме?натни мухофаза ?илиш талабларига риоя ?илиши, шахсий ва жамоа ?имоя воситаларидан тy?ри фойдаланиши, ишларни хавфсиз бажариш методлари ва усулларидан y?ишдан yтиши, ишларни хавфсиз бажариш бyйича йyл-йyри? олиши, шунингдек унинг ме?натни мухофаза ?илиш бyйича билимлари текширилиб турилиши керак. Ишлаб чи?аришда содир бyлган ?ар бир бахтсиз ?одиса тy?рисида, одамлар ?аёти ва со?ли?ига хавф соладиган ?ар ?андай вазият тy?рисида зудлик билан yз ра?барига хабар ?илиши, шунингдек мажбурий тиббий кyриклардан yтиши керак.

Ме?нат шартномасида назарда тутилган ме?нат шароитлари ме?натни мухофаза ?илиш талабларига мос бyлиши керак. Ме?натни мухофа ?илиш талаблари ходимнинг айбисиз бузилганлигида, давлат назорат ва текширув органлари томонидан ишларни бажариш тyхтатиб ?yйилган ва?т учун, ходимга иш жойи ва yртача иш ?а?и са?ланади. Ходимни yз ?аёти ва со?ли?ига хавф вужудга келиши туфайли ишни бажаришни рад этган ва?тда иш берувчи уни бош?а иш билан таъминлаши, агар объектив сабабларга кyра бош?а иш билан таъминлаш мумкин бyлмаса, ходимни ишламасдан турган, унинг со?ли?и ва ?аёти учун хавф бартараф этилгунга ?адар ва?ти учун ме?нат кодекси ва бош?а ?онунлар асосида ?а? тyланади.

Ходим yрнатилган нормалар бyйича шахсий ва жамоа ?имоя воситалари билан таъминланмаган ?олатда, иш берувчи ундан ме?нат мажбуриятларини бажаришни талаб ?илишга ?а?ли эмас ва бу сабаб бyйича вужудга келган тyхтаб ?олиш ва?тига ?а? тyлаши шарт.

Ишловчиларни ме?натни мухофаза ?илиш талабларидан билимларини текширишни yтказиш учун ташкилотларда иш берувчининг (ра?барнинг) буйру?и (фармойиши) асосида, ме?натни мухофаза ?илиш талабларидан билимларни текшириш бyйича таркиби уч кишидан кам бyлмаган, yрнатилган тартибда ме?натни мухофаза ?илиш бyйича y?ишдан yтган ва ме?натни мухофаза ?илиш талабларидан билимлари текширилган комиссия тузилади. Иш берувчи (ёки унинг ваколатли шахси) зарарли ва (ёки) хафвли шароитли ишларга ?абул ?илинаётган шахсларни, ишларни бажаришни хавфсиз методлари ва усулларига y?итилишини таъминлайди, ме?нат фаолияти давомида эса – даврий y?итишни ва ме?натни мухофаза ?илиш талабларидан билимларни текширишни олиб боради.

Кyрсатилган ишларга биринчи бор киришаётганлар ёхуд касб бyйича бир йилдан орти? танаффусга эга бyлган ишчи касблар ишловчилари ме?натни мухофаза ?илиш бyйича y?ишдан yтадилар ва ме?натни мухофаза ?илиш талабларидан билимлари бу ишни бажаришга тайинлангандан сyнг бир ой ичида текширишдан yтказилади. Иш берувчи (ёки унинг ваколатли шахси) йилига камида бир марта, ишчи касблар ишловчиларини жабрланувчиларга датлабки ёрдам кyрсатишни даврий y?итилишини ташкиллаштиради.

2.3. Хавфсиз ва со?лом ме?нат шароитларини таъминлаш бyйича иш берувчиларнинг мажбуриятлари

Ўзбекистон республикасининг ме?натни мухофаза ?илиш тy?рисидаги ?онунчилик асосларида корхонада ме?нат шароитлари ва ме?натни мухофаза ?илиш ?олатига жавобгарлик иш берувчига юклатилади.

?онунчилик асосларига биноан иш берувчи ?уйидагиларни таъминлашга мажбур:

ишлаб чи?ариш бинолари, иншоотлари, ускуналарини хавфсиз эксплуатация ?илинишини;

технология жараёнлари ва ишлаб чи?аришда ?yлланиладиган хом-ашё ва материалларни хавфсизлигини, шунингдек жамоа ва шахсий ?имоя воситаларини самарали фойдаланилишини;

?ар бир иш жойида ме?натни мухофаза ?илиш бyйича ?онунчилик ва бош?а ?у?у?ий норматив ?ужжатлар талабларини бажарилишини;

ишловчиларга керакли санитар-маиший ва даволаш-профилактика хизматларини ташкиллаштириш;

?онунчилик билан yрнатилган ишловчиларни ме?нат ?илиш ва дам олиш тартибини;

ме?нат шароитлари зарарли ва хавфли ишлаб чи?аришда, шунингдек ифлосланиш билан бо?ли? ишларда банд бyлган ишловчиларга yрнатилган нормаларга биноан махсус кийим, махсус пойафзал ва бош?а шахсий ?имоя воситалари, ювувчи ва зарарсизлантирувчи воситаларни берилишини;

зарарли ва хавфли ишлаб чи?ариш омиллари даражасини ишловчилар со?ли?ига таъсирини самарали назоратини;

ишловчиларни ме?нат мажбуриятларини бажариш билан бо?ли? майиб бyлиш, касб касаллигига чалиниш ёхуд со?ли?ини бош?ача шикастланиши натижасида уларга етказилган зарарни ?опланишини;

ишловчиларни y?итиш, йyл-йyри? бериш ва ме?натни мухофаза ?илиш бyйича нормалар, ?оидалар ва йyри?номалардан ишловчиларни билимларини текшириш;

иш жойи шароитлари ва ме?натни мухофаза ?илиш ?олати тy?рисида, со?ликни шикастланиш таваккали (э?тимоли) мавжудлиги тy?рисида ва ишловчиларга берилиши керак бyлган шахсий ?имоя воситалари, компенсацаиялар ва имтиёзлар тy?рисидаги ахборотларни ишловчиларга та?дим этилишини;

давлат назорат ва текширув органлари ва жамоа текшируви вакилларини yзларини фаолиятларини бажариши учун йyл бериш; уларга керакли ахборотларни та?дим этиш;

давлат назорат ва текширув органлари томонидан ме?натни мухофаза ?илиш тy?рисидаги ?онунчилик ва хавфсизлик ва ме?нат гигиенаси бyйича норматив ?у?у?ий ?ужжатлар бузилганлиги учун белгиланган жарималарни yз ва?тида тyланишини;

авария вазиятлари вужудга келганда, ишловчиларни ?аёти ва со?ли?ини са?ланишини таъминлаш бyйича керакли чораларни кyрилишини, шу жумладан жабрланувчига биринчи ёрдам кyрсатиш бyйича;

ишловчиларни касалланиш о?ибатидаги ва?тинчалик ме?натга нолойи?ликдан, шунингдек ишлаб чи?аришдаги бахтсиз ?одисалар ва касб касалликларидан мажбурий су?урта ?илинишини.

Ме?натни мухофаза ?илишни таъминлаш бyйича иш берувчиларни мажбуриятлари бош, тармо?, ?удуд ?у?у?ий ?ужжатларида (жамоа келишувларида), жамоа шартномаларида ва шахсий ме?нат шартномалари (контракт) да yз аксини топади.

3. ИШЛАБ ЧИ?АРИШ МУ?ИТИ НО?УЛАЙ ОМИЛЛАРИНИНГ СИНФЛАНИШИ ВА УЛАРНИНГ ТАЪСИРИДАН ?ИМОЯЛАШ

3.1. Ишлаб чи?ариш му?итининг но?улай омилларининг синфланиши. Ишлаб чи?аришнинг хавфли ва зарарли омиллари

Ишлаб чи?ариш му?итининг но?улай омиллари табиий таъсири бyйича физикавий, кимёвий, биологиявий ва психофизиологиявий гуру?ларга бyлинади.

Ишлаб чи?аришнинг физикавий но?улай омиллари yз ичига: ?аракатланаётган машиналар ва механизмлар; ишлаб чи?ариш ускунасининг ?yз?алувчан ?исмлари; силжитилаётган буюмлар, тановарлар, материаллар; бузилаётган конструкциялар; ?улатилаётган то? жинслари; иш зонаси ?авосини ю?ори чангланганлиги ва газланганлиги; ускуналар, материаллар сиртларининг ю?ори ёки паст ?арорати; иш зонаси ?авосини ю?ори ёки паст ?арорати; иш жойида шов?инни ю?ори даражаси; титрашни ю?ори даражаси; инфратовуш тебранишларининг ю?ори даражаси; ультратовушни ю?ори даражаси; иш зонасида ю?ори ёки паст барометрик босим ва унинг тез yзгариши; ?авони ю?ори ёки пастки намлиги; ?авони ю?ори ёки пастки ?yз?алувчанлиги; ?авони ю?ори ёки пастки ионлашуви; иш зонасида ионлаштирувчи нурланишнинг ю?ори даражаси; одам танаси ор?али yтиб туташиши мумкин бyлган электр занжири кучланишининг ю?ори ?иймати; статик электрнинг ю?ори даражаси; электр магнити нурланишининг ю?ори даражаси; электр майдонини ю?ори кучланганлиги; магнит майдонини ю?ори кучланганлиги; табиий ёритишни етарли эмаслиги ёки йy?лиги; иш зонасини етарли ёритилмаганлиги; ёритишнинг ю?ори ёр?инлиги; ёр?инликнинг пастлиги; тy?ри ва аксланган ялтираш; ёру?лик о?имининг ю?ори пульсацияланиши; ультрабинафша радиацияни ю?ори даражаси; инфра?изил радиацияни ю?ори даражаси; тановарлар, асбоблар, ускуналар сиртларидаги yткир ?ирралар, yн?ир-чyн?ирлар ва ?адир-будирликлар; иш жойини ер (пол) сиртига нисбатан анча ю?орида жойлашганлиги ва вазнсизликни олади.

Ишлаб чи?ариш му?итининг кимёвий но?улай омилларига ?уйидагилар киради:

одам организмига таъсирини тавсифи бyйича – токсик, ?аштлантирувчи-?ижинтирувчи-зериктирувчи, сенсибилизация ?илувчи, канероген, мутаген, репродуктив фаолиятга таъсир этувчилар;

одам организмига yтиш йyли бyйича – нафас олиш органлари ор?али; ош?озон-ичак йyли бyйича; тери ва кyзни шилли? ?авати бyйича yтувчилар.

Ишлаб чи?аришнинг биологиявий но?улай омиллари yз ичига биология объектлари – патоген микрорганизмлар (бактериялар, вируслар, риккетсии, спирохети, одий грибок) ва улар ?аёт-фаолиятининг ма?сулотларини олади.

Асаб-психий юкланганлик а?лий yта юкланганликка, тахлилагичларни (анализаторларни) yта юкланганлиги, ме?натни монотонлиги, ?иссиётли (эмоционал) yта юкланганликка бyлинади.

Ишлаб чи?аришнинг хавфли омили – маълум шароитларда унинг ишловчига таъсири жаро?атланишнинг, yткир касалланишнинг ёки бехосдан со?ликни тез ёмонлашувига, ?атто yлимига сабабчи бyлиши мумкин бyлган му?ит ва ме?нат жараёнининг омили.

Ишлаб чи?аришнинг зарарли омили – маълум шароитларда унинг ишловчига таъсири касалланишга, ме?нат ?обилиятини пасайишига ва (ёки) кейинги авлодлари со?ли?ига салбий таъсир yтказиши мумкин бyлган му?ит ва ме?нат жараёнининг омили.

Сонли тавсифи ва таъсирининг давомийлигига кyра ишлаб чи?аришнинг айрим зарарли омиллари хавфли бyлиб ?олиши мумкин. Хавфли ва зарарли омилларни мавжуд нисбатидан ва чегаравий рухсатли даражасидан келиб чи?иб ме?нат шароитлари зарарли ва хавфли омиллари даражаси бyйича тyртта синфга бyлинади: 1-синф – оптимал ме?нат шароитлари; 2-синф – рухсатли ме?нат шароитлари, функционал четланиш келтириб чи?аради, аммо регламентланган дам олишдан кейин организм нормал ?олатга ?айтади; 3-синф – зарарли ме?нат шароитлари, гигиена нормаларидан орти?, кейинги авлодларга но?улай таъсир этувчи ишлаб чи?аришнинг зарарли омиллари мавжудлиги билан тавсифланади. 3-синф ме?нат шароитлари зарарлиги бyйича тyрт даражага бyлинади:

?айтадиган функционал yзгаришлар ва касалланиш ривожланиши таваккалини асословчи гигиеник нормалардан четланишларни келтириб чи?арилишини тавсифлавчи ме?нат шароитлари;

тур?ун функционал бузилишлар келтириб чи?ариши, кyпчиллик ?олларда ва?тинчалик ме?нат ?обилиятини йy?отиш билан бyладиган касалланиш ?олатларнинг кyпайишига, умумий касалланиш частотасини ошишига, касбий патологиянинг бошлан?ич белгиларини пайдо бyлишига олиб келиши мумкин бyлган хавфли ва зарарли омилларнинг даражасидаги ме?нат шароитлари;

ме?нат фаолияти даврида енгил шаклдаги касбий патологияни ривожланишига олиб келадиган, ме?нат ?обилиятини ва?тинчалик йy?отиш билан ю?ори даражадаги касалланишни келтириб чи?ариши мумкин бyлган зарарли омилларнинг даражаси билан тавсифланувчи ме?нат шароитлари;

Все книги на сайте предоставены для ознакомления и защищены авторским правом