Мікола Адам "Вольны птах. Раман"

– Ага, – адразу адгукнуyся я, – з-пад Сталiнграда.

Дзяyчаты захiхiкалi, але, вiдавочна, не з майго няyдалага жарту. Напэyна, голым я выглядаy пацешна. Да таго ж ганарлiва выпрастаyся, каб рашуча пакiраваць да аперацыйнага стала. Што ж, гонару хапiла на колькi крокаy, а затым мяне павяло yбок. Не хапала яшчэ страцiць раyнавагу i пабiць галаву аб падлогу. Вось была б iронiя лёсу. Дзяyчаты кiнулiся на дапамогу. Ад сораму не ведаy куды сябе падзець, але yсё ж даy зразумець, што сам, сам дабяруся да месца канчатковага прызначэння. Паверылi.

Ускараскаyся пад лямпы. Медсястра з зялёнымi вачыма накрыла мяне прасцiнай да грудзiны. Іншая медсястра рыхтавала руку для yвядзення наркозу.

– Зараз зробiм табе yкольчык, ты далiчыш да дзесяцi i заснеш, – сказала яна i пракаментавала яшчэ yвод наркозу y вену: – А таyстаскуры якi!..

Я не паверыy, што можна далiчыць да дзесяцi i правалiцца y сон, аднак паспеy далiчыць адно да трох.

Ачомаyся я ад недахопу кiслароду. Дыхаць не было чым. Здавалася, нехта наyмысна, як трубы, перавязаy дыхальныя шляхi. І смага палiла yнутры агнём. Пiць хацелася невыносна. Я намагаyся папрасiць вады, але не мог вымавiць нi гуку. Зрок не слухаyся. Вочы нiчога не бачылi. У iх адсутнiчала рэзкасць, як у неналаджаным фотааб’ектыве. Адно нейкiя невыразныя ценi плавалi перад вачыма. Напэyна, пачаy размахваць рукамi, павыдзiраy кропельнiцы, бо адчуy, як з двух бакоy рукi мае прыцiскаюць да нечага халоднага i цвёрдага.

– Куды сабраyся yжо? – пачуy голас медсястры з зялёнымi вачыма. – Яго ледзьве з таго свету выцягнулi, а ён на гулi, не iначай, намылiyся.

Пасля яе слоy зноy некуды yсё знiкла, як пасля таго, калi я далiчыy да трох. Толькi праз суткi, нарэшце, здолеy сяк-так расплюшчыць вочы i адэкватна рэагаваць на рэчаiснасць у палаце на двох, голы, хоць i пад прасцiнай. З эпiкрызу з цягам часу даведаyся, што доктарам-нейрахiрургам «зроблена экстраная хiрургiчная аперацыя адкрытага yцiснутага пералому цемянной косткi сярэдняй цяжкасцi справа, ушыбу галаyнога мозгу з лёгкiм гiпертэнзiyным сiндромам, умеранымi вегетасасудзiстымi парушэннямi i мiкраачаговай сiмптаматыкай. Становiшча пасля аперацыi: дэфект цемянной косткi справа памерам 2,5 х 1,5 см (iншымi слова яе там няма), непрацаздольны. Рэкамендуецца акадэмiчны адпачынак». Подпiсы лекуючага доктара, загадчыка нейрахiрургiчным аддзяленнам, пячаткi. Зрэшты, не yсё так фiгова. Ідэнтычныя маёй траyме мелi савецкi актор Анатоль Папанаy i амерыканская акторка Ума Турман.

Цi чакаy я Насцю? Цi хацеy, каб яна пабачыла мяне такога – голага пад прасцiнай, з перабiнтаванай галавой i вартага жалю? Ды яшчэ з суседам па палаце – дзядзькам гадоy пад трыццаць, у якога не адно траyма галавы была, а зламаныя рэбры, рука i нага y дадатак да бандажу на шыi (ён працаваy на будоyлi i навярнуyся з лясоy, у якiх трос адарваyся на вышынi чацвёртага паверху, добра, што не на голую зямлю yпаy, а на пясок грудком)? Так, чакаy. Так, хацеy. Нягледзячы нi на што. Хаця асаблiва губу не раскатваy. Хто мы адно адному? Выпадковыя мiнакi. Калi б дзяyчына не прайшла мiма, нiколi б жыццi нашы не перасяклiся, дый цi б працягнулася маё жыццё yвогуле. А мо яна проста плод майго yяyлення? Пабочны эфект пашкоджанага мозгу? Магло такое быць? Цалкам магчыма. Бо хто y нашым кончаным свеце пры ясным розуме i светлай памяцi прыпынiць свой бяссэнсавы шлях у нiкуды, таропкi i засяроджаны, каб вылучыць хаця б некалькi хвiлiн уласнага бясцэннага iснавання на незнаёмца, якi, хутчэй за yсё, апынецца няyдзячнай п’янай тварынай альбо ванючым вашывым бамжом? Я сам так лiчыy. Абыякавасць у крывi кожнага, абы мяне не чапалi, няхай вакол хоць планавае вынiшчэнне нацый, хоць канец свету. Хiба што анёлам не yсё адно. Магчыма, Насця якраз з племенi гэтых пярнатых? Але яна абяцала, што мы пабачымся. Узяла пропуск у Дом друку, каб дапамагчы з газетай. Пропуск на звычайнай паперы, без фотаздымку, з напiсанымi шарыкавай асадкай прозвiшчам ды iнiцыяламi yласнiка пропуску. Яго асаблiва не правяралi. Галоyнае, што зверху мелася шапка з вялiкiмi тлустымi лiтарамi «Дом друку». Калi праходзiш праз прахадную, проста трымаеш пропуск у руцэ так, каб шапку было вiдаць, i iдзеш сабе далей. Я не сумняваyся y Насцiнай дапамозе, я сумняваyся y сабе. Хто яна, а хто я? Зрэшты, нi я нiчога не ведаy пра дзяyчыну, нi яна пра мяне, i лягчэй ад усведамлення апошняга не рабiлася. Затое ведаy, дзе Насця жыве, так што, калi што, сам завiтаю y госцi пасля выпiскi з бальнiцы, каб хоць дзякуй сказаць.

Разважаннi мае перарвалi нечаканыя госцi з мiлiцыi (дактары мусiлi паведамляць у органы пра yсе выпадкi гвалтоyных пашкоджанняy пацыентаy, якiя траплялi да iх тым або iншым чынам). Яны yвайшлi y палату yтрох. Двое y форме. Трэцi, вiдаць, следчы, якому нi я, нi мая справа не падабалiся апрыёры i з’яyлялiся звычайнай руцiнай, нуднай i нiкому непатрэбнай, у першую чаргу яму. Следчы выглядаy галiвудскiм прыгажуном, глянцавым, бы часопiс пра кiназорак, без анiводнай зморшчынкi на твары, падобным больш на маску, чым на твар. З верхняй кiшэнi на блiскучым цёмным пiнжаку вытыркаyся трохкутнiк насоyкi. У параyнаннi з iм iншыя двое нагадвалi прыслугу. У адным з iх я пазнаy удзельнiка майго збiцця. Ён наyрад цi пазнаy мяне, але пiльна yзiраyся y мой твар з чорнай кiнгаyскай iмглой пад вачыма, асаблiва пасля слоy следчага пра месца здарэння, у якiм мяне збiлi. На яго твары аддрукоyвалася кожная думка, змяняла адна адну, як сурдапераклад па меры прасоyвання маналогу следчага, адрасаванага да мяне. «Я знайду цябе. Я кожнага з вас знайду», – пазiраy на яго я i абяцаy сам сябе. У якiйсьцi момант трансляцыя думак на твары мiлiцыянта прыпынiлася, на iм засняжыла, як у тэлевiзары пасля заканчэння yсiх праграм. Гэта я сказаy следчаму, што нiчога i нiкога не памятаю. Скажаш праyду, i апынешся вiнаватым. Яны хуткiя на падобныя пертурбацыi. Следчы тады, незразумела, цi yзрадаваны, цi раздасадаваны, пажадаy мне папраyляцца, а ён яшчэ зазiрне на тыднi y спадзеве, што я yсё ж што-небудзь успомню. Доктар яму казаy, што частковая амнезiя магчыма, трэба набрацца цярпення i пачакаць. Пра Насцю не yзгадаy нi разу.

Яна прыйшла пасля абеду, блiжэй да вечара. Мне якраз вярнулi рэчы, прынеслi y каробцы, куды перад аперацыяй склала медсястра з вачыма колеру лесу. Ну хоць не голы.

Спачатку y дзверы палаты нясмела цiхутка пастукалi, потым дзверы прачынiлiся i праз iх прашчамiлася, нiбы шырэй яны не адчынялiся, Насця. Спынiлася на парозе, ружовавалосая, з коскамi-рожкамi, у ружовай памадзе на вуснах. Залыпала лялечнымi вейкамi над нябёсным блакiтам вачэй.

Я так быy рады прыходу дзяyчыны, што невыносна захацелася кiнуцца да яе i абняць, выказаyшы такiм чынам сваю yдзячнасць i магчымасць адчуць сапраyднае шчасце. Так, шчасце! Менавiта яго я адчуy ад прысутнасцi y палаце Насцi. Я нават зрабiy крок насустрач, як высветлiлася, уяyны, бо ляжаy на ложку паyзверх пасцелi (апрануць штаны i кашулю каштавала мне не абы якiх высiлкаy) i не мог паварушыцца. Цi мог, але не атрымлiвалася, напэyна, пасля yколаy, якiя yзялi пад кантроль мае рухi. Насця паспяшалася прамовiць, каб я не yставаy, паклала на тумбачку каля ложка пакунак з пачастункам i прысела y нагах. Я yсмiхаyся ёй, вiдаць, як iдыёт, бо yласную yсмешку, якая не сыходзiла з майго твару yвесь час, пакуль Насця знаходзiлася y палаце, менавiта iдыёцкай i лiчыy. Але дзяyчына нiяк яе не пракаментавала.

– Ну прывiтанне, герой-любоyнiк! – ветлiва мовiла.

– Прывiтанне, – ахвотна адгукнуyся я. – Чаму герой-любоyнiк? – адразу спытаy, бо не зразумеy сэнсу пачутага.

– Чаму герой цi чаму любоyнiк? – яшчэ больш заблытвала яна.

– Я не герой, – пацiснуy плячыма, – i тым больш не любоyнiк.

– Чый не любоyнiк? – вiдавочна пакеплiвала з мяне Насця, а я працягваy усмiхацца балван-балваном. – І чый не герой? – дадала.

– Твой не герой i не любоyнiк, – выцiснуy з сябе i зiрнуy на суседа, што пасопваy у ложку насупраць. Цiкава, прытвараyся ён, што спiць, цi yслухоyваyся y нашу з Насцяй размову?..

– Ну, гэта часова, – усмiхнулася дзяyчына неяк загадкава i шматабацяльна. Хаця, напэyна, мне гэта толькi падалося.

– У сэнсе? – туга даходзiла да мяне, што, зрэшты, даравальна, бо ЧМТ.

– У перспектыве, – падсунулася Насця блiжэй i чамусьцi пакратала мае вушы, якiя тырчалi, бы лакатары. – Вушасты якi! – адзначыла, але не здзеклiва, а неяк задуменна. – Цi ты супраць? – зноy нечакана агаломшыла пытаннем.

– Я? – перапытаy.

– Не, я, – выдыхнула паветра yбок дзяyчына, быццам дым пасля зацяжкi цыгарэтай. – Рада бачыць цябе, кажу, у добрым здравii. На вось, – палезла y сумачку, дастала пропуск у Дом друку i працягнула мне, – гэта тваё. Газету занесла, у рэдакцыю патэлефанавала, паведамiла пра цябе, – адчыталася. – Супрацоyнiкi табе спачуваюць i жадаюць хутчэйшага адужвання i вяртання y калектыy. – Памаyчала i дадала: – Я таксама.

– Ты – цуд, – iнакшых словаy, каб аддзячыць, не знайшоy.

– Я ведаю, – задаволена yсмiхнулася дзяyчына. Затым твар яе спахмурнеy i яна сказала паyшэптам: – Тут чуткi да мяне дайшлi, што y цябе было сэрца спынiлася. Што бачыy, не падзелiшся?

– Ды нiчога, – неахвотна адказаy я, бо сапраyды нiчога не бачыy, а мо проста не памятаy.

– Зусiм нiчога? Нiякiх тунэляy цi белага святла?.. – не верыла Насця.

– Не, – расчароyваy я яе на роyным месцы. – Хаця, – трэба было нечым здзiвiць дзяyчыну i я вырашыy здзiвiць, – штосьцi альбо кагосьцi, хутчэй, бачыy.

Сказаy i замоyк. Нагнятаy паyзу i нецярпенне пачуць працяг.

– Ну i каго… Бога? – зрабiла Насця спробу yгадаць.

– Не, – адказаy я адмоyна, – лепш.

– І каго ж?

– Цябе.

– Мяне?! – не паверыла Насця, але ёй, напэyна, хацелася, паверыць у тое, што я казаy. – І што я рабiла?

– Клiкала мяне за сабой.

– Праyда?

– Праyда. І яшчэ рукой махала, каб паказаць шлях, куды мне рухацца, каб не застацца там, дзе цябе няма.

– Гэта… я… магу, – мовiла Насця марудна праз iнтэрвалы. А затым выпалiла: – Ды хлусiш ты yсё! У вас, журналiстаy, у крывi хлусiць.

– Я не журналiст, – рашуча запярэчыy.

– А хто ж тады?

– Паэт.

– Хто?

– Вершы пiшу.

– Тады тым больш.

Узнiкла нялоyкая паyза, бы прусак прабег памiж намi.

– Але добра, што ты вершы пiшаш, – прамовiла затым дзяyчына. – Пачытаеш?

– Цяпер? – спалохаyся чагосьцi я.

– Не, не цяпер, – адмовiла Насця i з заклапочаным выглядам зiрнула на гадзiннiк. – Цяпер мне трэба па справах. Але iншым разам абавязкова! – абнадзеiла.

– Ты яшчэ прыйдзеш? – дакрануyся я да яе далонi з замерлым сэрцам.

– Ну канешне! – супакоiла дзяyчына. – Нават не сумнявайся!

Яна паднялася з ложка, наблiзiлася да мяне yсутыч, нахiлiлася i пацалавала y губы, доyга i соладка.

– Гэта каб ты не сумняваyся, – патлумачыла пасля. – Лопай пакуль вiтамiны. І да сустрэчы!

Насця наблiзiлася да дзвярэй, падмiргнула, як пiратка, i сышла, а y маёй галаве адразу ж успыхнулi вогнiшчам рыфмаваныя словы:

Дыягназ кахання паставiла восень

Пячаткаю вуснаy на аркушы зносiн:

Дэфект спаткання на свежае ране

Адкрытага пералому кахання.

У полiэтыленавым пакунку з аблiччам Курта Кабэйна па баках, прынесеным Насцяй, я выявiy гронку бананаy, пяць вялiкiх насычаных чырванню яблыкаy, якiх з’есцi, здавалася, тое самае, што yчынiць злачынства, бо выглядалi яны як шэдэyры сусветнага мастацтва, i лiтровую каробку апельсiнавага соку. З бананамi адбылася цэлая гiсторыя цi, лепш, спецаперацыя. Калi б не сусед, якi са свайго ложка ва yсе вочы пазiраy на гасцiнцы, што я выклаy з пакунку на тумбачку, напэyна, шляхам памылак i спроб я б неяк зладзiy з экзатычнымi фруктамi: разабраyся б пакрысе, якiм чынам iх ядуць. Зразумела, я ведаy, што такое бананы, але нiколi раней блiзка з iмi не сутыкаyся, тым больш не каштаваy. А выглядаць iдыётам у вачах суседа, як баяры Пятроyскiх часоy, калi ён прывёз з-за мяжы y Расiю бульбу, i тыя елi яе сырую ды неачышчаную ад шалупiння, не хацелася. Я прапанаваy суседу пачаставацца i працягнуy гронку з бананамi. Ён ахвотна адламаy адзiн з iх, самы вялiкi, зацiснуy памiж ног i здаровай рукой спрытна распячатаy плод, бы абабраy кукурузу. Усё ж iдыётам пабыць я паспеy, бо, паyтараючы за суседам, упэyнены, што yсё раблю правiльна, таксама зацiснуy адзiн з бананаy памiж ног. Сусед рагатаy гэдак, што ледзь паyторна не зламаy шыю пад бандажом. Спачатку я пакрыyдзiyся на яго смех, мяне нават кiнула y чырвань, як рака y кiпенi, аднак у вынiку рассмяяyся таксама. Сам жа вiнаваты. Лепш бы запытаy проста, язык не адняyся б.

Ён пасля пакеплiваy з мяне. Распавёy пра здарэнне жонцы, якая наведвала яго штодня. Яна не смяялася, усмiхалася куткамi вуснаy, з-за чаго на шчоках гарэзавалi ямачкi, азараючы яе твар незямным святлом. Здавалася, перажывала яна за мужа больш, чым ён за сябе, уздыхала цяжка, праyда, так, каб ён не пачуy. Прыносiла больш хатняй ежы, баршчы y судках, катлеты. Што з iм потым сталася, я не ведаy. Наступным днём мяне перавялi y агульную палату, бо загойвалася yсё як на сабаку (малады здаровы арганiзм, бла-бла-бла, нiводнага сур’ёзнага пашкоджання yнутраных ворганаy i yсе косткi цэлыя: бiць не yмееце, рахiты. А за дзiрку y галаве адкажаце! Памяць у мяне фатаграфiчная, таму я памятаy твар кожнага), i больш яго не бачыy.

Апынуyся я y палаце на восем чалавек. У ва yсiх чмт, усе як партызаны з перабiнтаванымi галовамi, у некаторых складаныя пераломы рук цi ног. Зрэшты, нейрахiрургiчны паверх, калi пройдзеш iм уздоyж i yпоперак, чым я скарыстаyся адразу ж, каб размяць ногi, цалкам складаyся з падобных бедалаг, улiчваючы некалькi жаночых палат.

Праваруч ад майго ложка, пад акном, ляжаy вахцёр Купалаyскага тэатра, хударлявы паважанага веку стары, якога збiлi гопнiкi на бязлюднай чыгуначнай станцыi Гай, калi ён чакаy апошнюю электрычку, каб вярнуцца з лецiшча y Мiнск. Папрасiлi закурыць па кананiчным законе iмбецылаy, далей па сцэнару, таксама yсiм вядомым. Забралi грошы, прадукты, параiлi хутчэй здохнуць, бо да старасцi жыць – сябе не паважаць. Ён не разумеy, чаму так сталася, за што яго збiлi, бо нiколi за yсё жыццё не сутыкаyся з гвалтам у свой бок. А тут падлеткi… Сiлу няма куды дзяваць, дык выпрабоyвайце яе на сабе падобных… Ён распавядаy пра тэатр, актораy з такой далiкатнасцю, нiбы тыя з’яyлялiся недатыкальнымi небажыхарамi i нагадваy мне чамусьцi, чым больш распавядаy, дварэцкага y заможным арыстакратычным катэджы дзе-небудзь на поyднi ЗША.

Леваруч суседнiчаy з кiроyцам маршрутнага аyтобуса з Серабранкi y Малiнаyку i назад, прычым па дарозе аб’язджаy яшчэ купу мясцiн, уключаючы Трактарны. Ён быy, што называецца, свой хлопец, душа кампанii i yлюбёнец дзяyчат. Яны бегалi за iм табунамi. І ён не манiy. На свае вочы бачыy, як да яго штодня прыходзiлi дзяyчаты, увесь час розныя. З-за адной з iх i перакулiyся апошнiм рэйсам перад тым, як трапiць у бальнiцу. Думаy, хоць тут адпачне ад залiшняй жаночай увагi, ды дзе там.. Але вiдавочна яна, увага жаночая, яму падабалася. І да кожнай жанчыны ён знаходзiy патрэбныя словы, i кожную ашчаслiyлiваy. Гэтаксама часта, як дзяyчаты, да яго прыходзiлi мiлiцыянты. Усё марылi зрабiць вiнаватым у наyмыснай шкодзе дзяржаyнай маёмасцi. Ён нiчога не падпiсваy i адмаyляy сваю вiну катэгарычна. «Хай паходзяць, – казаy, – iм карысна». Менавiта ён пасля абеду наступнага дня паведамiy, што гэтым разам мiлiцыянты да мяне. Яго нават падкiдала ад узрушэння, што мiлiцыя цiкавiцца не адно iм.

Следчы прыйшоy адзiн, без аховы. Такi ж прыгожы, упэyнены y сабе валадар свету i сваёй правасцi, з чорнай тэчкай пад пахай. Прапанаваy спусцiцца yнiз у фае, бо мне yжо было можна, каб без лiшнiх вушэй абмеркаваць нашу агульную справу.

Фае, прасторнае i вялiкае, як ладная спартовая зала, сустрэла нас халоднай абыякавасцю. З большай цiкавасцю, але, думаю, не на шмат, яно пазiрала y шкляныя сцены з уваходнымi параднымi дзвярыма, што аддзялялi яго ад вулiчных шумоy i руху. Пад шклом на адмыслова пастаyленых туды крэслах варушылiся нешматлiкiя наведнiкi ды тыя, да каго яны прыйшлi. Леваруч ад уваходных дзвярэй i yсутыч да супрацьлеглай сцяны месцавалiся некалькi шапiкаy, у якiх прадавалi фрукты, сокi, печыва, слодычы, беляшы i чабурэкi, а таксама кнiгi з латка. Праваруч ад уваходных дзвярэй на сцяне збоку вiселi таксафоны, якiя займалi яе амаль усю. Шапiк белдруку, адзiнае месца, дзе можна было набыць тэлефонную картку, каб праз яе скарыстацца гэтымi таксафонамi, знаходзiyся за межамi бальнiцы на тэрыторыi транспартнага прыпынку, на якiм таксама гандлявалi фруктамi i гароднiнай.

Мы паселi y крэслы памiж дзвярыма i таксафонамi. Акрамя нас нiкога больш у выбраным для размовы следчым крыле не назiралася.

– Паслухай, – пачаy ён, – твая справа вiсяк, разумееш? – i з надзеяй, што я yсё разумею i пайду яму насустрач, утаропiyся y мой твар.

– Не, – катэгарычна адмовiy я. Не са зла, натуральна, бо сапраyды не разумеy, хоць следчы, па сутнасцi, меy рацыю.

– Ты ж не помнiш нiчога, – нагадаy ён.

– Хто вам сказаy? – абурыyся я шчыра.

– Ты ж i сказаy, – ухмыльнуyся нядобра следчы.

– Праyда?

– Крыyда. Не прыдурвайся, – асадзiy. – Дык помнiш цi не? – запытаy.

– Помню, – прызнаyся я.

– Дык чаму не сказаy нiчога, калi першы раз я прыходзiy? – незалюбiy следчы.

– Не мог, – адказаy я.

– І чаму ж ты не мог? – цярпенне следчага вiдавочна трымалася на валаску.

– Бо адзiн з тых, хто мяне збiy, прыйшоy разам з вамi, – вырашыy я чамусьцi раптам, была – не была, распавесцi як ёсць.

– Прыдумваеш па ходзе? – не паверыy мой суразмоyца.

– Вось таму i сказаy, што нiчога на помню, – буркнуy я тады.

– Значыць, збiлi цябе супрацоyнiкi мiлiцыi? – перавёy дыханне следчы.

– Значыць, – кiyнуy я.

– За што?

– Здагадайцеся з трох разоy.

– Не наглей, – асадзiy мяне следчы. – Я пытанне задаy.

– Нi за што.

– Так не бывае.

– Бывае. Я кожнага з iх запамятаy на yсё жыцё.

– Ну, дапусцiм, твая праyда, – раптам перамянiy стыль размовы следчы. – Твае дзеяннi? Пiсаць заяву будзеш на iх? Дапусцiм, напiсаy, – адказаy за мяне i працягваy далей: – Дапусцiм, апазнаy, распачалося следства. Ведаеш, чым яно скончыцца? Цябе пасадзяць, а яны апынуцца ахвярамi, якiм ты ж яшчэ будзеш выплочваць кампенсацыю за маральную шкоду i паклёп на супрацоyнiкаy органаy пры выкананнi. А ведаеш, чаму менавiта так усё i адбудзецца? Таму што ты нiхто, зваць цябе нiяк i закрыць цябе прасцей, чым разбiрацца ды шукаць iсцiну там, дзе яна нiкому непатрэбна. Да таго ж твае крыyднiкi столькi пра цябе насачыняюць на судзе, што пасля нiколi не адмыешся, калi yвогуле выйдзеш на волю.

– Таму я i не помню нiчога, – падсумаваy я яго тыраду.

– Давядзецца yспомнiць, – дастаy з тэчкi следчы аркуш паперы з загадзя напiсаным тэкстам на iм. – Азнаёмся i распiшыся, – працягнуy мне.

Мне прапаноyвалася падпiсацца пад тым, што я yпаy i yдарыyся аб камень. Нават смешна стала. Гэта аб якi ж мне трэба было yдарыцца камень ды яшчэ так удала yпасцi, каб прадзiравiць галаву, ушчэнт раструшчыць костку y чэрапе ды безлiч гематомаy абрысцi на целе!..

– Правяраць нiхто не будзе, – мовiy следчы. – Ты падпiсваеш, справа закрыта. Ты спiш спакойна, i нам добра.

– І ордэн вам за паспяхова раскрытае… – крыва yсмiхнуyся я.

– Ордэн не ордэн, адным галаyным болем менш, – неяк асуджана yздыхнуy следчы.

– Дык iшлi б з ментоyкi, каб галава не балела, – прабурчэy я.